سنتهای اسلامی در مالی
مسلمانان کشور مالی، علاوهبر سنتهای عمومی، برای سنتهای دینی اسلامی خود نیز ارزش خاصی قائلاند و در انجام آنها تأکید ویژه دارند. این سنتها اگر چه برگرفته از دین اسلام است، اما برخی شاخصههای فرهنگ شفاهی و آیینهای بومی این کشور را در خود جای داده است. مهمترین سنتهای اسلامی کشور مالی عبارتند از :
1-2-6-3 جشن ميلاد النبي (ص):
جشن میلاد النبی (ص) یکی از مهمترین سنتهای اسلامی کشور مالی است که با قدمت و پیشینۀ چند صد ساله، جایگاه و اعتبار خود را در بین اقوام و قبایل مسلمان مالی حفظ کرده است و هر سال نیز بر اعتبار آن افزوده میشود. جشن تولد پیامبر اعظم (ص)، که به مولودی شهرت دارد، علاوهبر آنکه بزرگترین عید دینی مسلمانان کشور است، نمادی از وحدت و انسجام پیروان دین اسلام نیز بهشمار میرود و حضور انبوه و گستردۀ مسلمانان در این جشن (که سلسلهوار در شهرها و روستاهای مالی برگزار میشود)، میزان اعتبار و نفوذ دین اسلام را میان مردم این کشور نشان میدهد. عید میلاد یا به عبارت دیگر جشن میلاد النبی (ص)، به مدت دو ماه و حتی بیشتر، در مناطق مختلف مالی برپا و معمولاً از دوازدهم ربیعالاول آغاز میشود. جشنهای مولودی در شهرها و روستاهای این کشور با یکدیگر تفاوت دارد ولی اجرای سرودها و آوازهای بامبارایی در مدح پیامبر اکرم (ص)، پایکوبی و دستافشانی، انجام حرکات موزون نمایشی، کوبیدن طبل و دف و سخنرانی علما و شیوخ مسلمان، از برنامههای اصلی جشنهای مولودی در سراسر کشور است. در این میان طوارق و پیروان طریقتهای متصوفه جشن میلاد را به شیوۀ خاصی برگزار میکنند. جشن مولودی در شهر تمبوکتو از آداب و رسوم جالبی برخوردار است و هنگام برگزاری جشن میلاد در مساجد این شهر تاریخی، شادی و سرور میان مردم موج میزند. (www.mali.com)
2-2-6-3 جشن عید فطر
عید سعید فطر از مهمترین مناسبتهای اسلامی در کشور مالی و تبلوری از عشق آنان به دین اسلام است. همه ساله، چند روز پیش از فرارسیدن عید فطر، هیجان خاصی در بین مسلمانان سراسر مالی پدید میآید و تقریباً تمامی مسلمانان با علاقهای تحسینبرانگیز، به خرید لوازم و مایحتاج مورد نیاز خود میپردازند. چند روز قبل از عید فطر، بازارهای تمام شهرهای بزرگ و کوچک مالی، مملو از مردمی است که مشتاقانه در حال خرید اجناس مختلفاند. پس از اعلام رسمی عید فطر، که معمولاً یک روز قبل شورای عالی اسلامی مالی آن را اعلام میکند، مسلمانان آمادۀ انجام مقدمات آن میشوند. در صبح روز عید فطر، کلیۀ پیروان دین اسلام، مرکب از مذاهب و فرقههای مختلف، پیش از طلوع خورشید و پس از ادای فریضۀ نماز صبح، لباس سفید و پاکیزه خود را که به عطرهای محلی آغشته است، بر تن میکنند و رهسپار مساجد میشوند. پس از برپایی نماز باشکوه عید فطر که علاوهبر مساجد، خیابانهای اطراف را نیز در برمیگیرد، مسلمانان به سخنرانی خطبا و وعاظ گوش میدهند و سپس به هم تبریک میگویند و قبولی طاعات را از خداوند متعال مسئلت میکنند. پس از آن خانوادهها به دیدن اقوام و خویشاوندان خود میروند و زوجهاي جوان رهسپار منازل والدین و یا افراد کهنسال فامیل میشوند. در روز عید فطر بسیاری از کدورتها و دشمنیها برطرف میشود و سالمندان معمولاً اختلافات خانوادگی را برطرف و سعی میکنند با رفع کدورتهای موجود، محیطیّ مملو از شادی فراهم آورند. در این روز، بسیاری از بزرگان خانواده، ضمن آنکه دیگر اعضای فامیل را به صرف ناهار دعوت میکنند، به اطعام مستمندان نیز میپردازند.
عید فطر بهاندازهای برای مسلمانان مالی اهمّیت دارد که برخی از مالیاییهایي که در کشورهای اطراف اقامت دارند، سعی میکنند در این ایام، در کشور خود باشند و به دیدار خانواده خصوصاً والدین بروند. (عرب احمدی، 1388: 116-117)
روز عید فطر تعطیّل رسمی کشور مالی است و در نماز عید فطر مسجد جامع باماکو، رئیسجمهور، وزرا، فرماندهان عالیرتبۀ لشکری و دیپلماتهای مسلمان شرکت دارند. معمولاً در این روز، رئیسجمهور، ضیافت باشکوهی برگزار و دیپلماتهای کشورهای اسلامی را برای صرف ناهار به کاخ ریاست جمهوری دعوت میکند. عید فطر دومین عید بزرگ مسلمانان مالی پس از عید قربان است. (گفتوگو با شيخ چرنوهادي چم، 1387)
3-2-6-3 جشن عید قربان
جشن عید قربان، مهمترین عید اسلامی در کشور مالی است که هر ساله، در روز دهم ذیالحجه برگزار میشود. جشن عید قربان در سراسر کشور مالی تعطیّل رسمی و مسلمانانی که به زیارت خانۀ خدا مشرف شدهاند، در این روز به ذبح و قربانی میپردازند و گوشت آن را بین فقرا و مستمندان توزیع میکنند. در روز عید قربان، مسلمانان به دیدار خانوادهها و والدین خود میروند و معمولاً در اکثر خانوادهها جشن و پایکوبی تا ساعاتی از نیمه شب ادامه دارد.
در شهر باماکو معمولاً در روز عید قربان اعضای هیأت رئیسۀ شورای عالی مسلمانان مالی و رهبران مسلمان این کشور به دیدار رئیسجمهور میروند و به صرف غذا پذيرايي ميشوند. در این گردهمآیی، معمولاً سفرای کشورهای اسلامی و ائمۀ جمعه و جماعات برخی از مساجد مهم باماکو نیز حضور دارند (عرب احمدی، 1387: 119). در روز عید قربان بسیاری از مسلمانان پیامهای تبریک به دوستان و خویشاوندان خود میفرستند که امروزه، پیامهای تبریک بيشتر با تلفن همراه و ایمیل فرستاده میشود.
4-2-6-3 عید غدیر خم
یکی دیگر از سنتهای مهم مسلمانان مالی که بیشتر به شیعیان (و تا حدودی نیز تیجانیها) اختصاص دارد، بزرگداشت عید غدیر خم است که اغلب در باماکو، سگو و کای انجام میشود. در طول این جشن، که با شادی فوقالعاده شیعیان بومی همراه است، چند تن از علمای شیعه در رابطه با تاریخچۀ عید غدیر خم سخنرانی میکنند و معمولاً در این سخنرانیها آیاتی از قرآن کریم نیز تلاوت میشود.
جشن عید غدیر خم در باماکو با تشریفات بیشتری برگزار میشود و برخی از بومیان شیعه غذاهای محلی، شربت و شیرینی در بین پیروان اهل بیت پخش میکنند. در این مراسم مسلمانان تیجانی و قادری مسلک نیز حضور دارند. (گفتوگو با شيخ موسي ترائوره، 1387) .
5-2-6-3 عید مبعث
جشن مبعث و بزرگداشت روز برگزیده شدن پیامبر اعظم (ص) به مقام رسالت، هر ساله در سراسر مالی برگزار میشود. در این جشن، مسلمانان پیرو مذاهب مختلف، در مجالسی که مساجد شهرها و روستاهای کشور برپا میکنند، حضور فعالی دارند. سخنرانی، مداحی، قرائت اشعاری در مدح و نعت پیامبر اکرم (ص)، انجام برخی حرکات موزون نمایشی و توزیع خوراکیهای محلی، از برنامههای مختلف و متنوع عید مبعث است.
6-2-6-3-ماه رمضان
در ماه مبارک رمضان، یکی از سنن مهم مسلمانان کشور مالی تجلی مییابد. مسلمانان سراسر این کشور، در شهرها و روستاها، چند روز پیش از آغاز رسمی ماه رمضان، به پیشواز این ماه میروند و با بجای آوردن روزه مستحبی، به استقبال رمضان میروند و در طول این ماه، با ممارست تمام، سعی در استفادۀ کامل از فضای معنوی حاکم بر کشور دارند. از اینرو، چند روز پیش از آغاز ماه رمضان و اعلام رسمی آن- که به عهدۀ شورای عالي مسلمانان مالی است- خانوادههای مسلمان رهسپار بازارهای شهر و روستا میشوند و مواد غذایی مورد نیاز خود را تهیه میکنند که معمولاً این امر، در هفته آخر ماه شعبان، موجب رونق و گرمی بازارهای مالی میشود.
در ماه رمضان و باوجود فقر حاکم بر جامعه، در مساجد شهرها و روستاهای مالی، از روزهداران با انواع و اقسام غذاهای محلی برای افطاری و سحری پذیرایی میشود. در این ماه کلاسهای قرائت و تفسیر قرآن نیز همه روزه در مساجد شهرها و روستاهای کشور برگزار میشود و مسلمانان با شور و اشتیاق در این کلاسها شرکت میکنند. علاوهبر آن، در مساجد مختلف، هر شب جلسات سخنرانی برپا میشود و وعاظ و خطبا، مسلمانان را به تقوی و پرهیزکاری و عبادت دعوت و احادیث و روایاتی را در این ارتباط نقل میکنند (عرب احمدی، 1388: 125). طیّ ماه رمضان، در برخی مناطق مالی، چادرهایی برپا و قرآن پس از غروب آفتاب و با حضور گستردۀ مسلمانان ختم میشود. مسلمانان مالی ختم قرآن را موجب باز شدن درهای رحمت خداوندی و افزایش رزق و روزی خود میدانند، از اینرو، بسیاری از آنها در این مراسم شرکت میکنند.