طریقت تیجانیه در مالی
طریقت تیجانیه از مهم‌ترین فرقه‌های مذهبی کشور مالی است که در دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز پیروان زیادی دارد. آغاز ورود این فرقۀ متصوفه به سال 1789 بازمی‌گردد. در این سال محمد الحافظ از قبیلۀ ایداد علی، فرقۀ تیجانیه را، به مناطقی از جنوب غربی موریتانی که در آن زمان مرکز تجمع دانشمندان پیرو مسلک قادریّه بود، وارد کرد. در طول زندگی شیخ محمد الحافظ تمام قبیله در زمرۀ پیروان تیجانیه قرار گرفتند و این طریقت به‌تدریج در مناطق دیگر غرب آفریقا از جمله مالی راه یافت.
با ظهور الحاج شیخ عمرتال، در اوایل قرن نوزدهم و پیوستن وی و عبدالکریم النقیلی از منطقۀ فوتاجالون به طریقت تیجانیه، این فرقه راه خود را با شتاب به کشورهای مختلف غرب آفریقا و از جمله بخش‌هایی از سرزمین کنونی مالی باز کرد و پس از آنکه عمرتال خلیفۀ کل تیجانیه در سراسر سودان غربی شد، این طریقت فرصت بیشتری برای توسعۀ خود در مناطق غرب آفریقا و از جمله مالی کنونی یافت (www.islam in west africa .com).
پس از تأسیس امپراطوری الحاج عمرتال، موسوم به پادشاهی توکولور، در شرق سنگال و مالی، تیجانیه به طریقت بسیاری از مسلمانان کشور کنونی مالی بدل گشت و بسیاری از بومیان پیرو آیین‌های سنتی، در نتیجۀ حملات جهادی الحاج عمرتال، مسلمان شدند و به تیجانیه پیوستند. درگیری‌های عمرتال با نیروهای فرانسه، نتوانست مانع روند رو به رشد تیجانیه در مالی شود و در همین دوره، دین اسلام در مسلک تیجانیه، به بسیاری از غیرمسلمانان معرفی شد و الحاج علاوه‌بر دست‌یابی به مقامی رفیع در میان نومسلمانان، لقب امیرالمؤمنین گرفت و مدفن وی در روستای دگیمبره، در حوالی شهر باندیاگارا، به زیارت‌گاه تیجانی‌های مالی تبدیل شد. (Clark: 83).
تیجانیه در قرن نوزدهم هم‌چنان در مالی گسترش پیدا کرد و چند تن از خلفای بزرگ این طریقت، با حملات منظم خود به قبایل آنیمیست و تأسیس دولت‌های جهادی فولبه، موجبات گسترش آن را در ایالات مختلف مالی فراهم آورند. امام عمر بن سعید یکی از مؤسسان دولت جهادی تیجانیه در سال 1861 در شهر سگو بود که از سوی مریدان خود لقب امیرالمؤمنین گرفت. این دولت‌ها در اواخر قرن نوزدهم با حملۀ مستقیم فرانسوی‌ها از هم پاشیدند.
گسترش طریقت تیجانیه در دورۀ استعمار فرانسه، ادامه یافت و با وجود حساسیت نسبی دولت فرانسه و کارگزاران فرانسوی مستقر در ایالات مختلف مالی، زوایای تیجانیه از تحرک بسیاری برخوردار بودند.1 تیجانی‌ها درجریان فعالیت‌های آزادی‌خواهانۀ مسلمانان این کشور در دهۀ 1950، نقش مهمّی بر عهده داشتند و چند تن از شیوخ تیجانیه، در ردۀ رهبران استقلال‌طلب این کشور قرار گرفتند. اگرچه آمار دقیقی از پیروان این مسلک در شهرها و روستاهای مالی وجود ندارد، ولی به‌نظر می‌رسد بیش از نیمی از مسلمانان کشور مالی از این طریقت پیروی می‌کنند. انبوه زاویه‌های تیجانیه در سراسر کشور مالی حکایت از تعداد زیاد پیروان تیجانیه دارد www.mali.com))
اعمال عبادی تیجانی‌های مالی مانند دیگر کشورهای آفریقایی است. آنان با وجود آنکه به چند شاخه از جمله نیاسیه و حماویه[53] تقسیم می‌شوند، از نظر انجام عبادات که معمولاً به‌صورت دسته جمعی صورت می‌گیرد، چندان تفاوتی ندارند و خود را پیکرۀ واحدی می‌دانند که باید آن را همیشه حفظ و از تفرقه پرهیز کنند.[54] از مهم‌ترین عبادات آنها که تقریباً هرشب پس از پایان نماز مغرب انجام می‌گیرد، ذکر و دعاست که با تسبیح انجام می‌گیرد. ذکر تیجانی‌های مالی، همچون سایر هم‌مسلکان سنگال و غنا، عبارت است از: استغفار، لااله‌الاالله، صلوات و قرائت آیاتی از قرآن کریم. اجتماع عبادی تیجانی‌ها عمدتاً با سرپرستی مقاماتی صورت می‌گیرد که شیوخ ردۀ دوم پس از خلفا به‌شمار می‌آیند. خلیفه‌های تیجانی که هریک در منطقه‌ای خاص از مالی حضور دارند، برخی اوقات در مراسم ذکر شرکت می‌کنند. از دیگر ادعیه مهم تیجانی‌های مالی می توان به (( وظیفه )) اشاره کرد که متشکل از دو ورد و یک دعا است و تحت نظارت مقدمان انجام می گیرد. ذکر جمعه یا حضرت الجمعه از دیگر اعمال عبادی تیجانی‌ها است. زوایای تیجانی‌ها (که همان گونه که اشاره شد در سر تا سر کشور پراکنده شده‌اند)از مراکز اصلی عبادی آنان بشمار می روند و اکثر عبادت دسته جمعی و انفرادی پیروان این طریقت در زوایای مزبور انجام می شود. تیجانی‌ها وفاداری خاصی به زاویه های خود داشته و معمولاً تیجانی‌های هر منطقه در شهرها و روستاها از انجام اعمال عبادی خود در دیگر زوایا پرهیز مي‌نمايند و معتقدند که باید جایگاه زاویه خود را پاس نهند. آنان همچون سایر هم مسلکان خود در کشورهای غرب آفریقا مراسم و مناسبت‌های اسلامی بویژه میلاد النبی (ص) را با تشریفات ویژه ای برگزار می‌کنند و جشن های میلاد النبی معمولاً بمدت چند ماه در زوایا و مساجد تیجانی‌ها برگزار می شود226).(Brenner, 1976: 208-. علاوه بر آن، پیروان این طریقت، هر سال در جشن بزرگ میلاد النبی (ص) که در شهر پرانگ غنا و به رهبری خلیفه امام عبدالله میکانو برگزار می‌شود، شرکت مي‌كنند و با وجود آن که این سفر برای آنان که معمولاً در فقر به‌سر می‌برند، مخارج زیادی به‌دنبال دارد، با علاقه و اشتياق در این جشن بزرگ حضور می‌یابند (مونیه: 146).
تیجانی‌های مالی احترام ویژه‌ای برای شیخ احمد تیجانی بنیان‌گذار این طریقت و رهبران منطقه‌ای خود قائل‌اند و به سلسله مراتب موجود در این طریقت، که مبتنی بر اطاعت از مقامات روحانی تیجانی است، عمیقاً احترام می‌گذارند. آنان همچون دیگر طریقت‌های متصوفه سر سلسلۀ خود را به حضرت علی (ع) منتهی می‌نمایند و از این‌رو حضرت علی (ع) و اولاد وي به‌ویژه امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را سخت گرامی می‌دارند (گفت‌وگو با شيخ شريف عثمان حيدرا، 1387). تیجانی‌ها در طول تاریخ مالی همواره با پیروان مذهب اهل بیت (ع) مناسبات خوبی داشته و از دشمنان سرسخت وهابیّت به‌شمار می‌روند. این طریقت در مقایسه با قادریّه از نظم و انسجام بیشتری برخوردار است.