نقاشی سوریه
نهضت هنری مدرن سوریه را در اوایل قرن بیستم، چند هنرمند پیشگام که در دمشق و حلب و بعداً در حمص و حماه به وجود آوردند. در دمشق آغاز این حرکت جدید به نام «توفیق طارق» (1875-1940) مهندس، دکوراتور، کاریکاتوریست و عکاس بود که پس از اتمام تحصیلات خود در فرانسه در سال 1901، در آتلیه خود مشغول به کار شد و در 1930، «نادي الفنون الجميلة» (باشگاه هنرهای زیبا) را در بازار «ساروجة»، نزدیک میدان «یوسف العظمة»، تأسیس کرد که در حوزه نقاشی، موسیقی، بازیگری و عکاسی فعالیت میکرد. نخستین هنرمندان این باشگاه، «عبدالوهاب ابوالسعود» (1951-1897) و « ميشيل الكِرشة» (1900-1973) در عکاسی و نقاشی بودند. [1]پس از آن، انجمنها و گروههای دیگر هنری اعلام موجودیت و فعالیت کردند؛ مانند:
- «دار الموسيقى الوطنية» (خانه موسیقی ملی) (1937-1940)
- «ندوة الأندلس للرسم والأدب» (گردهمآیی برای نقاشی و ادبیات آندلس) (1940-1941)
- «مرسم فیرونیز» (آتلیه وِرونزه/Veronese) (1941-1950) متعلق به «عدنان جباصيني» بود و نام استودیو را از نام «Paolo Veronese» (1538-1588) نقاش شهیر ایتالیایی اقتباس کرده بود.
- «الجمعية العربية للفنون الجميلة» (انجمن هنرهای زیبای عربی) (1943-1945) که آموزش رایگان طراحی و مجسمه سازی و نیز برنامه توسعه صنایع دستی داشت. اعضای این انجمن، در سال 1945، به دنبال تجاوز فرانسه به دمشق و حمله آن به پارلمان و به آتش کشیدن آن، نقاشی هایی کشیدند که نشان دهنده آن حادثه دردناک و ویرانی هایی بود که بر دمشق وارد آمد.
- «مرسم نصیر شورا» در سال 1948 در میدان المدفع (توپخانه)
- « الجمعية السورية للفنون» (انجمن هنرهای سوریه) (1950-1960)در خانه «خالد معاذ» (1904-1989) با ریاست شاهزاده «کاظم الجزایری». تمرکز انجمن بر هنرهای زیبا، ادبیات و علوم اجتماعی بود.
- «جمعية محبي الفنون الجميلة» (انجمن دوستداران هنرهای زیبا) در سال 1952 در خانه مجسمه‌ساز «ژاک واردا» (1913-2006)
- « رابطة الفنّانين السوريّة للرسم والنحت» (انجمن هنرمندان نقاشی و مجسمه سازی سوریه) (1956-1959) در خانه «صلاح الناشف» (1914- 1971) با ریاست آن ژاک واردا
در سال 1950، وزارت معارف، اولین نمایشگاه رسمی هنر سوریه را توسط اداره آثار باستانی در «موزه ملی» دمشق با نام «نمایشگاه نقاشی دستی» برپا کرد؛ با شرکت 30 هنرمند که حدود صد نقاشی ارائه کردند. این نمایشگاه تقریباً به طور سالانه تاکنون ادامه دارد.
«نمایشگاه بین المللی دمشق» برای اولین بار در سال 1954 برگزار شد که یک رویداد بزرگ بینالمللی و اقتصادی بود و شرکت پست به مناسبت این روز، تمبر پستی یادبودی منتشر کرد.
وزارت معارف در سال 1953 اقدام به اعزام گروهی از هنرمندان برای تحصیل هنر در «آکادمی هنرهای زیبای رم» نمود؛ نخستین بورسیه شدگان « محمود حماد» (1923-1988) و «ممدوح قشلان» (زاده 1929) بودند که اعزام ایشان مصادف بود با حضور تعدادی از هنرمندان سوری در رم؛ از جمله «طالب یازیجی» (1923-1995)، «فتحی محمد قباوة» (1917-1958)، «اسماعیل حسنی حقی» (1920-1980)، «ادهم اسماعیل» (1923- 1963)، و «لؤی کیالی» (1934-1978) و «فتح المدرس» (1922-1999).
بعد از تشکیل جمهوری متحد مصر و سوریه در سال 1958 و تأسیس وزارت فرهنگ و ارشاد ملی، یکی از مأموریتهای اصلی، جنبش هنری بود. این وزارتخانه در سال 1959 « مديرية الفنون التشكيلية والتطبيقية» (مدیریت هنرهای زیبا و کاربردی) را با شعباتی در دمشق و چندین شهر تأسیس کرد که در سال 1966 به «مديرية الفنون الجميلة» (مدیریت هنرهای زیبا) تغییر نام داد. در سال 1959 نیز «المجلس الأعلى لرعاية الآداب والفنون والعلوم الاجتماعية» (شورای عالی مراقبت از ادب و هنر و علوم اجتماعی) برای سیاستگذاری و مدیریت برنامههای توسعه هنر در سوریه تشکیل شد.
«موسسه عالی هنرهای زیبا» هم در دمشق در سال 1960 با همکاری دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه اسکندریه، که خود در سال 1958 تأسیس شده بود، تأسیس شد؛ با یک گروه طراحی داخلی و یک گروه برای معماری. در سال 1963، این مؤسسه از وابستگی به وزارت معارف جدا و به «دانشکده هنرهای زیبا» وابسته به دانشگاه دمشق منتقل شد و دکتر عبدالرئوف الکاسم (زاده 1932) به عنوان اولین رئیس آن انتخاب شد.
تأسیس دانشکده هنر مصادف با بازگشت تعدادی از هنرمندانی بود که از آکادمی های ایتالیا فارغ التحصیل شده بودند. این گروه به عضویت هیأت علمی در کالج درآمدند و تعدادی از هنرمندان خارجی از کشورهای شرقی و غربی نیز به آنها پیوستند. تأسیس دانشکده، نقش بسزایی در ایجاد نسلی از هنرمندان جوان داشت که خلأهای بسیاری را در فعالیتهای مختلف هنری پر کردند و برخی از آنها وارد بطن جنبش هنر معاصر شدند.
«محمد دعدوش» گالری بینالمللی هنر مدرن را در 20 اکتبر 1960 افتتاح کرد تا بازگشت برادر هنرمندش، محمود دعدوش (1934-2008) از رم را پس از فارغ‌التحصیلی از آکادمی هنرهای زیبا جشن بگیرد. این سالن نقش یک باشگاه فعال را ایفا میکرد که مجموعهای غنی از فعالیتهای هنری و فرهنگی را ارائه میکرد؛ به عنوان مثال گفتگوهای هنرمندان در این گالری، منجر به صدور «بیانیه جنبش هنرهای زیبای سوریه» در روزنامه الصدی در 23 اوت 1963 شد. این بیانیه اولین جرقه تشکیل اولین کنفرانس عربی در مورد هنرهای زیبا در دمشق در سال 1971 شد.
برخی از انجمنهای هنری غیررسمی در دهه شصت و اوایل دهه هفتاد دوباره پا به عرصه وجود گذاشتند و فعالیتهایی داشتند که بیشتر آنها دوام چندانی نداشتند؛ مثل:
- «حلقة التكامل الاجتماعي والفنون» (حلقه یکپارچگی اجتماعی و هنر) (1961-1966) در «دار رابطة الفنّانين السوريّة» (خانه انجمن هنرمندان سوریه) که هدف آن، حمایت از نابینایان، آموزش و مراقبت فرهنگی و هنری از آنها بود.
- «جماعة نصف النهار للفن الحديث» (گروه هنر مدرنِ نصف النهار) در سال 1964 به همت «فتح المدرس» همراه جمعی از هنرمندان و اندیشمندان؛ با هدف مقابله با هنر وارداتی و حفظ اصالت هنر ملی.
- «جماعة دمشق أو جماعة د.» (گروه دمشق یا گروه دال) در سال 1965 با تلاش نصیر شورا، محمود حماد و الیاس زیات (زاده 1935)
- «جماعة العشرة» (گروه 10) در سال 1969
در سال 1969 «نقابة الفنون الجميلة» (سندیکای هنرهای زیبا) تشکیل شد که در حال حاضر «اتحاد الفنانين التشكيليين السوريين» (اتحادیه هنرمندان هنرهای زیبای سوریه) خوانده میشود که مقر آن، «صالة الشعب» (تالار مردمی) در منطقه «المهاجرین» دمشق است.