روابط سودان با جمهوری اسلامی ایران
بخش دوازدهم: روابط با جمهوری اسلامی ایران
1. پيشينه روابط‌ایران و سودان
بررسی روابط‌ایران و سودان نشان می‌دهد روابط تاریخی و فرهنگی این دو کشور سابقه‌ای دیرینه دارد. روحانیان مسلمان ایرانی در قرن‌های گذشته با هدف ترویج دین اسلام به شرق و شمال آفریقا ازجمله سودان سفر کردهاند این مهاجرت‌ها سبب گسترش جریان تصوف در سودان شده است. تصوف جریان مذهبی بسیار قوی است که فرهنگ و تمدّن سودان را شکل داده است. روابط فرهنگی بین مردمان دو کشور موجب شده است تا همواره تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران، نخبگان فرهنگی، شعرا و نویسندگان ایرانی مورد توجه محافل علمی‌سودان باشند (معصومه نصیری، 1388 : 55).
قبل از پیروزی انقلاب اسلامی روابط بین دولت‌های ایران و سودان بسیار محدود بوده است. در سال 1351 هجری شمسی، برای نخستین بار بین دو کشور مبادله سفیر انجام گرفت و جعفر نُمَیری، رئیس‌جمهور وقت سودان، در همان سال از ایران دیدار کرد. به دنبال این سفر روابط دو کشور، تا حدودی استحکام یافت و مبادلات بازرگانی در سطح محدودی آغاز شد (وزارت امور خارجه، 1368 :79). ولی تا سال 1354هـ.ش، صادرات ایران به سودان از یکصد و شانزده هزار(000/116) دلار فراتر نرفت (وزارت امور خارجه، 1368 :75).
2. موافقتنامه فرهنگی ایران و سودان
موافقتنامه فرهنگی ایران و سودان مشتمل بر یک مقدمه و دوازده ماده، در تاریخ نهم اسفند ماه 1352هـ.ش در تهران به امضای نم ایندگان دو دولت رسید و پس از تصویب در جلسه مورخ 1/8/1353 مجلس سنا، در تاریخ هفدهم آذر ماه 1353هـ.ش از تصویب نم ایندگان مجلس شورای ملّی نیز گذشت.
در مقدمه موافقتنامه فرهنگی ایران و سودان، مصوّب 17/9/1353، دولت‌های ایران و سودان، اعلام کردهاند:
«نظر به علاقه‌ای که به تحکیم روابط دوستی و همکاری فیمابین در زمینه امور آموزش و‌پرورش و علوم و فرهنگ دارند و به منظور تشیید مناسبات و توسعه و بسط روابط معنوی و اخوّت اسلامی دو کشور و حفظ این علایق تصمیم به‌انعقاد این موافقتنامه گرفته و نم ایندگان تامّ‌الاختیار خود را که ذیل این موافقتنامه را امضاء نموده‌اند برای این منظور تعیین کردند.»
متن کاملِ موادِ دوازده گانه موافقتنامه فرهنگی ایران و سودان، به شرح زیر است:
ماده اول ـ طرفین متعاهدین کوشش خواهند نمود مناسبات و روابط فرهنگی فیمابین را توسعه داده و مردم خود را به فرهنگ و تمدّن طرف دیگر آشنا سازند؛ مشروط بر اینکه این امر با قوانین و مقررات دو دولت مغایرت نداشته باشد.
ماده دوم ـ طرفین متعاهدین بازدید دانشمندان و استادان و دانشجویان و اعضای انجمن‌های فرهنگی دو کشور را تشویق نموده تسهیلات ممکنه را جهت بازدید آنان از موزه‌ها و آثار تاریخی و کتابخانه‌ها و مؤسسات فرهنگی و غیره فراهم می‌سازند.
ماده سوم ـ طرفین متعاهدین مبادله استادان و معلّمان را طبق شرایطی که نسبت به آن توافق خواهند نمود تشویق می‌نم ایند.
ماده چهارم ـ طرفین متعاهدین مبادله بورس‌های تحصیلی و کارآموزی فنّی را تشویق می‌نم ایند.
ماده پنجم ـ طرفین متعاهدین برای تعیین ارزش گواهینامه‌های تحصیلی و درجات علمی‌که از طرف دانشگاه‌ها و آموزشگاه‌های دو کشور داده می‌شود، اقدامات لازم را به عمل خواهند آورد.
ماده ششم ـ طرفین متعاهدین تسهیلات لازم را در مورد دانشجویان یکدیگر برای ادامه تحصیلات و دنبال کردن بررسی‌ها در زمینه‌های مختلف ادبی، علمی، دینی و فنّی فراهم می‌سازند.
ماده هفتم ـ هریک از طرفین متعاهدین تسهیلات ممکنه را جهت مؤسسات فرهنگی طرف مقابل در کشور خود طبق قوانین و مقرّرات داخلی فراهم می‌سازند.
ماده هشتم ـ طرفین متعاهدین تسهیلات لازم را برای معرفی فرهنگ و تمدّن طرف مقابل در کشور خود به وسیله مبادله کتب و نشریه‌های فرهنگی و‌ترجمه آنها و‌ایراد سخنرانی و تشکیل نمایشگاه‌های هنری و علمی و ترتیب جشن جهت اجرای موسیقی و نمایشنامه و استفاده از رادیو و تلویزیون و سایر وسایل اطّلاعاتی فراهم می‌نم ایند. همچنین طرفین در امور باستان‌شناسی همکاری نموده و اطّلاعات و تجربیّات خود را زمینه مبادله خواهند کرد.
ماده نهم ـ طرفین متعاهدین بازدید هیأت‌های فرهنگی و آموزشی و مطبوعاتی و هنری و تیم‌های ورزشی و همچنین بازدید هیأت‌هایی از سازمان‌های جوانان و دانشجویان را تشویق می‌نم ایند.
ماده دهم ـ طرفین متعاهدین در زمینه مبارزه با بی‌سوادی همکاری‌های لازم را بالاخص از طریق مبادله اطّلاعات و تجربیّات خود تشویق خواهند نمود.
ماده یازدهم ـ طرفین متعاهدین جهانگردی بین دو کشور را تشویق می‌نم ایند.
ماده دوازدهم ـ این موافقتنامه طبق قوانین اساسی دو دولت به تصویب خواهد رسید و از تاریخ مبادله اسنادِ تصویب که در خارطوم به عمل خواهد‌آمد، به موقع اجرا گذاشته خواهد شد. این موافقتنامه برای مدّت پنج سال منعقد می‌شود و هریک از طرفین می‌تواند حداقل سه ماه قبل از انقضای مدّت فوق با اعلام فسخ به طرف دیگر به اعتبار آن پایان بخشد والا تا زمانی که یکی از طرفین تمایل خود را به فسخ آن اعلام ننماید همچنان معتبر خواهد‌بود.
به تاریخ 9 اسفند 1352 برابر 28 فوریه 1974، در شهر تهران این موافقتنامه در دو نسخه به زبان‌های فارسی و عربی تنظیم و هر دو متن متساویاً معتبر می‌باشند (rc.majlis.ir/fa/law/show/97168,2013).
ملاحظات:
1. با استناد به موافقتنامه فرهنگي امضاء شده توسط دو كشور در سال 1352 هجري شمسي برابر با 1974 ميلادي و با در نظر گرفتن تمايل طرفين به ادامه همكاري‌هاي فرهنگي فيمابين، برنامه اجرايي مبادلات فرهنگي، علمي و آموزشي بين دولت جمهوري اسلامي ايران و دولت جمهوري سودان براي سال‌های 1391ـ 1388 هـ.ش (2012ـ 2009م.) در شهر خارطوم در تاريخ 10/4/1388 هجري شمسي در 5 فصل و 56 ماده و در دو نسخه اصلي به زبان‌هاي فارسي و عربي تنظيم و امضاء گرديد.
2. مسئولیت برگزاری کمسیون‌های مشترک بین جمهوري اسلامي‌ايران و جمهوري سودان برعهده وزارت جهاد کشاورزی است.
(http://portal.icro.ir/Sudan/SitePages , 2015)
3. انقلاب اسلامی‌و روابط‌ایران و سودان
روابط جمهوری اسلامی ایران با سودان در عرصه‌های بین‌المللی پس از انقلاب اسلامی‌گویای این است که موضوع اصلی در روابط این دو کشور، تلاش برای رفع محرومیت و کمک به مسلمانان سودان به‌ویژه در ابعاد فرهنگی و‌ترویج مبانی دینی شیعی بوده است (معصومه نصیری، 1388 : 55).
روابط غیررسمی فرهنگی بین ایران و سود آنکه از قرن‌ها پیش آغاز شده بود ـ تقریباً همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1357، بیش از پیش گسترش یافت. در آن سال، پیام‌های امام خمینی(ره) به ملّت مسلمان ایران درباره ستیز با مستکبران جهان، توجّه دانشجویان و روشنفکران سودان را نیز، جلب می‌کرد. به‌گونه‌ای که در حمایت از انقلاب اسلامی ایران در خارج از کشور، نخستین و گسترده‌ترین تظاهرات میلیونی، توسط مردم مسلمان سودان، روز بیست و یکم بهمن ماه 1357 هـ.ش، در شهر خارطوم برگزار شد.
روابط رسمی‌فرهنگی بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، در اواخر سال 1363 هـ.ش، با اعزام نخستین نم اینده فرهنگی کشورمان، آغاز شد و با توجه به علاقه‌اي كه به تحكيم روابط دوستي و همكاري بين دو كشور در زمينه‌هاي علمی، آموزش و فرهنگی و هنری وجود داشت و براساس موافقتنامه فرهنگي منعقد شده در سال 1352 هـ. ش، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارطوم نیز، در سال 1367 هـ.ش، رسماً گشایش یافت.
(http://portal.icro.ir/Sudan/SitePages , 2015)
در سه دهه اخیر، به تدریج حضور فرهنگی کشورمان در جمهوری سودان گسترش یافته و چند مؤسسه و نهاد فرهنگی، عرصه به تلاش و فعالیت پرداخته‌اند. به‌عنوان مثال، تا سال 1374هـ.ش معاونت امور بین‌الملل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، معاونت امور بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی، مجمع تقریب بین مذاهب اسلامی، مجمع جهانی اهل البیت (ع) سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور و مرکز جهانی علوم اسلامی در سودان فعّال بودند.
در شهریور ماه 1374هـ.ش سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، تأسیس و از سال 1375، به‌طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد و از همان زمان، مديريت و راهبریِ روابط فرهنگي بین‌المللی و سياستگذاري، هماهنگی، هدایت، حمایت و نظارت بر فعاليت‌هاي فرهنگي ـ تبلیغی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را به منظور تحقّق اهداف نظام را برعهده گرفت.
هدف كلان روابط فرهنگی ـ بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، ایجاد و گسترش شناخت، علاقه و باور نسبت به اسلام ناب، انقلاب اسلامی، مزیّت‌های جمهوری اسلامی ایران و فرهنگ و تمدّن اسلامی ـ ایرانی در جوامع دیگر به منظور گسترش پرتوِ اسلام و تحکیم همگرایی و پیوندهای اسلامی، دینی و معنوی است.
برهمین اساس، هریک از نمايندگي‌هاي فرهنگي، از جمله رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارطوم (سودان) وظايف زیر را، برعهده دارند:
1. زمينه‌سازي به منظور انعقاد قراردادهاي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران و پيگيري و اجراي موافقتنامه‌هاي فرهنگي ايران با ديگر كشورها،
2. معرفي تمدّن و فرهنگ اسلامي و‌ايراني و تبيين سياست‌هاي جمهوري اسلامي ايران،
3. تبادلات علمي و دانشگاهي، تأسيس و تقويت كرسي‌هاي زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه‌هاي كشورهاي ميزبان، ايجاد كتابخانه كتب فارسي براي ايرانيان و فارسي دوستان خارج از كشور و پشتيباني كتابخانه‌هاي ملّي كشورهاي ميزبان درخصوص كتاب‌ها و منابع اسلامي و ايراني،
4. داير كردن دوره‌هاي آموزشي در زمينه مهارت‌هاي فرهنگي، هنري و صنايع دستي،
5. برگزاري مراسم ملّي و مذهبي و يادبود و بزرگداشت شخصيت‌هاي علمي و فرهنگي مشترك،
6. ارتباط با سازمان‌ها و مؤسسات ميراث فرهنگي جهت همكاري‌هاي دوجانبه بهويژه همكاري جهت حفظ، نگهداري و فهرست‌برداري از نسخ خطّي،
7. برگزاري همايش‌ها، سمينارها و نمايشگاه‌هاي مختلف همچون نمايشگاه قرآن، تذهيب، كتاب، نقّاشي، خط، آثار تجسّمي، عكس، صنايع دستي و معرفي جاذبه‌هاي جهانگردي و مراكز تاريخي ايران،
8. برگزاري هفته‌هاي فيلم و هفته‌هاي فرهنگي، متناسب با شأن و مقام انقلاب اسلامي ايران که با برنامه‌هاي متنوّعي از جمله اجراي موسيقي‌های سنّتي و محلّي ايران، نمايش فيلم‌هاي ايراني، جلسات و همايش‌هاي كارشناسي با حضور هنرمندان كشور ميزبان، انعكاس دستاوردهاي انقلاب اسلامي از طريق رسانه‌هاي محلّي و برگزاري انواع نمايشگاه‌هاي فرهنگی و هنری، تدارك ديده مي‌شود.
9. ايجاد پُرتال و پايگاه‌هاي اينترنتي در نمايندگي‌هاي فرهنگي و فعاليت‌هاي رسانه‌اي جهت اطّلاع‌رساني و تبيين مواضع نظام و تشريح دستاوردهاي انقلاب اسلامي ايران و همچنين معرفي فرهنگ و تمدّن اسلام و ایران (2013 ,icro.ir/index.aspx?siteid=32272&pageid=261)
اسامی برخی از نم ایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران ، که در سه دهه اخیر، به‌عنوان رایزن یا وابسته فرهنگی کشورمان به جمهوری سودان، اعزام شده اند، به شرح زیر است:
آقایان دكتر محمّدعلی آذرشب، محمّدعلی جمالان، علاءالدّین واعظی، حجت الاسلام والمسلمین شهید ابراهیم انصاری، صادق رمضانی گل‌افزانی، سيد حامد ملكوتي‌تبار، باعنوان «رایزن فرهنگی» و آقایان اسماعیل زاده، میرزامحمّد، سید عبد الامیر موسوی بدر، محمّد‌هادی تسخیری، مصطفی امیدی، نبی طالبی مقدّم و رضا شهریور با عنوان «وابسته فرهنگی» یا «سرپرست رایزنی فرهنگی».
(2013 ,khartoum.icro.ir)
امروزه، علاوه‌بر رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارطوم، مؤسسات و نهادهای فرهنگی دیگری نیز، در جمهوری سودان حضور و فعالیت دارند که از آن جمله، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· جامعة المصطفی العالمیة[1]
جامعة المصطفی العالمیة، در اسفند ماه 1386، با ادغام مرکز جهانی علوم اسلامی و سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور، تأسیس شده و به ادامه فعالیت‌های آن دو می‌پردازد.
سازمان مدارس و حوزه‌های علمیه خارج از کشور، یک دانشسرا به نام «معهد الامام جعفر الصّادق(ع)» در خارطوم، تأسیس کرده و به‌تربیت طلّاب علوم دینی می‌پردازد. دانش آموختگان این دانشسرا، پس از پایان دوره تحصیلی ـ که هم سطح دیپلم متوسطه است ـ می‌توانند در دانشگاه‌ها و مراکز آموزشی علوم دینی، تحصیلات خود را ادامه دهند.
یکی دیگر از اقدامات جامعة المصطفی العالمیة در جمهوری سودان، جذب دانشجو از آن کشور است. برخی از دانش‌آموختگان مستعد و علاقه‌مند «معهد الامام جعفر الصّادق(ع)» از سوی جامعة المصطفی العالمیة، برای ادامه تحصیل دانشگاه انتخاب می‌شوند. جامعة المصطفی العالمیه ـ که در شهر قم استقرار دارد ـ نم اینده‌ای را برای مدیریت «معهد الامام جعفر الصّادق(ع)»، به خارطوم اعزام می‌کند.
· مجمع تقریب مذاهب اسلامی
فعالیت فرهنگی این مجمع، براساس درک و تفاهم دوجانبه بین مذاهب اسلامی در داخل و خارج از کشور است. این مجمع برای تحقّق اهداف تقریب، بیشتر با نخبگان مذاهب ارتباط دارد و برای برقراری وحدت اسلامی وگسترش فرهنگ جهانی اسلام تلاش می‌کند.
· مجمع جهانی اهل البیت(ع)
مجمع جهانی اهل البیت(ع)، بیشتر در راستای تبیین معارف اهل البیت (ع) و گسترش افکار شیعی، فعالیت می‌کند.
· مدرسه جمهوری اسلامی ایران
مدرسه جمهوری اسلامی ایران در خارطوم، علاوه‌بر فعالیت آموزشی، در اجرای برخی برنامه‌های فرهنگی، برگزاری جشن‌ها و مراسم ویژه مناسبت‌های ملّی و مذهبی با رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، همکاری می‌کند. این مدرسه در ده سال اخیر، به‌طور میانگین کمتر از پنجاه دانش آموز داشته است. بیشترِ دانش آموزان این مدرسه، ایرانی هستند.
به‌طور کلی، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تاکنون، شامل سه دوره بوده است:
دوره نخست: از پیروزی انقلاب اسلامی ایران تا آبان ماه سال 1358هـ.ش
در این مدّت، دو کشور همکاری محدودی داشته‌اند .
دوره دوم: از آبان ماه سال 1358هـ ش تا سال 1364هـ.ش
پس از قطع روابط ایران و آمریکا، در آبان ماه سال 1358هـ ش، رویه دولت سودان به‌عنوان هم‌پیمان آمریکا تغییر کرد و روش‌های خصمانه‌ای بین دو کشور حاکم شد. این حالت تا برکناری جعفر نُمَیری، در سال 1364 هـ ش، ادامه یافت. در سال 1361هـ.ش نُمَیری کارکنان سفارت جمهوری اسلامی ایران را عناصر نامطلوب خواند و دستور اخراج آنها را صادر کرد. موضع‌گیری‌های دولت نُمَیری، در مسائل مهم جهانی نیز، با مواضع جمهوری اسلامی ایران در تضاد بود. دولت نُمَیری، در جنگ تحمیلی، از عراق جانبداری می‌کرد و برای شرکت جنگ به نفع عراق، نیروی انسانی هم گسیل داشت. همچنین، دولت نُمَیری از اقدام انور سادات در زمینه امضای قرارداد «کمپ دیوید» حمایت می‌کرد.
دوره سوم: از سال 1364هـ.ش تاکنون
پس از برکناری جعفر نُمَیری در سال1364هـ.ش، فصل جدیدی از روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، آغاز شد و از آن زمان تاکنون، این‌روابط، در حال گسترش بوده است.
پس از سقوط نُمَیری و با قدرت گرفتن سوارالذّهب، جمهوری اسلامی ایران در گام نخست، پیروزی حرکت مردم مسلمان سودان را تبریک گفت و هیأتی برای اعلام پشتیبانی به کشور سودان اعزام کرد، که از نتایج آن می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
· توافق در برقراری مناسبات بین دو کشور،
· وعده آزادی اسرای سودانی در جنگ تحمیلی،
· افتتاح سفارت جمهوری اسلامی ایران در خارطوم،
· بررسی زمینه‌های همکاری‌های فنی و اقتصادی بین دو کشور.
یک سال بعد، با روی کار آمدن صادق المهدی روابط بین دو کشور گسترش یافت. پس از رأی منفی دولت سودان به قطعنامه تنظیمی‌کمیسیون حقوق بشر علیه جمهوری اسلامی ایران در شورای امنیت روابط طرفین مودّت آمیز‌تر گردید.
پس از روی کار آمدن عمر البشیر(تیر ماه 1368) تا اوایل سال 1393 هـ. ش، روابط و همکاری‌های دو کشور، رو به گسترش نهاد. جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، در مسائل مهم منطقه‌ای و بین‌المللی دوره، مواضع مشترک و همسو داشتند؛ امّا متأسفانه، از سال 1393هـ.ش، پس از بروز اختلاف نظرهایی در دیدگاه‌های مقامات دولتی دو کشور، روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، به سردی گرایید تا جایی که در تاريخ 18/2/1393 نيروهاي امنيتي سودان، مانع ادامه فعالیت مركز فرهنگي کشورمان در ام درمان شدند و در تاريخ 10/6/1393 دولت سودان، فعالیت‌های مراکز فرهنگی و آموزشی جمهوری اسلامی ایران ـ از جمله «رایزنی فرهنگی در خارطوم»، «مرکز فرهنگی در ام درمان» و «معهد امام صادق عليه السلام»[2] ـ را به‌طور کامل متوقف کرد.
(http://www.yjc.ir/ar/news/5183, 2014)
به منظور رعایت اختصار، نوشتار، از شرح کامل ماجرا و بیان دلایل و انگیزه‌های این اقدام سودان خودداری می‌شود.
ملاحظات:
1. وزارت امور خارجه سودان، برای توجیه تصمیم یادشده، در شهریور ماه 1393 اعلام کرد که مراکز یادشده «از حدود اختیارات و حوزه وظایف خود فراتر رفته‌اند» و به همین دلیل به «تهدیدی برای امنیت فکری و اجتماعی در سودان» تبدیل شده‌اند.
2. اگرچه بیانیه وزارت خارجه سودان جزئیاتی بیشتری را از دلایل اتخاذ تصمیم مذکور بیان نکرده بود، ولی برخی رسانه‌ها در کشورهای عربی در گزارش‌های خبری و تحلیلی چنین عنوان کردند که «افزایش فعالیت‌های‌ایران برای تبلیغ و گسترش مذهب شیعه از طریق مراکز فرهنگی خود» دلیل اصلی این اقدام سودان بوده است. (http://portal.icro.ir/Sudan/SitePages , 2015)
4. تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر کشور سودان
سودان از مهم‌ترین کشورهای آفریقایی و اسلامی است که از انقلاب اسلامی ایران متأثر شده است. فرد هالیدی، استاد و كارشناس برجسته مسائل خاورمیانه، در این‌باره چنین گفته است:
«انقلاب اسلامی‌در‌ایران جذّابیت ایدئولوژیكی بسیار زیادی میان اعراب تا الجزایر و سودان دارد كه نمیتوان آن را نادیده گرفت» (احمد مقتدری، 1373 : 8).
انقلاب اسلامی ایران به دلیل ماهیّت اسلامی بودنش، در میان مسلمانان جهان، از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. اثرپذیری از انقلاب اسلامی ایران در گفتارها و موضع‌گیری‌های شخصیّت‌ها و مسئولان حکومتی سودان نیز، کاملاً آشکار است. به‌عنوان مثال، صادق‌المهدی، رهبر حزب امّت، زمینه چنین گفته است:
«انقلاب اسلامی ایران بر مردم سودان تأثیر عمیقی داشته است. آنان بسیاری از پدیده‌های تاریخی خود را در انقلاب ایران یافته‌اند. مردم سودان در انقلاب اسلامی ایران یک بعثت جدید را می‌یابند. در سودان عدّه‌ای بودند که اسلام را به‌عنوان یک راه حل برای مشکلات نمی‌پذیرفتند، آنها معتقد بودند که راه حل‌ها از طریق ناسیونالیسم و با پیروی از افکار غربی به دست می‌آید. ولی انقلاب‌ایران، این افکار را به کلی دگرگون کرد و ثابت کرد که اسلام زنده و پویا است و می‌تواند در مقابل امواج ایدئولوژیک ایستادگی کند» (محمّدباقر حشمت‌زاده، 1385 : 137).
نگارنده[3] چند سال، به‌عنوان وابسته فرهنگي جمهوري اسلامي ايران در سودان، حضور و فعّاليّت داشته و با لطف و ياري الهي و همكاري مقامات دانشگاهي سودان، توفيق مضاعفي نيز يافته تا زبان و ادبيات فارسي را در دانشگاه‌هاي مختلف اين كشور، تدريس كند و همچنين با توجّه به حضور در برنامه‌هاي فرهنگي و محافل ادبي اين سرزمين، از نزديك شاهد ابراز محبّت و علاقمندي بسياري از مردم، بهويژه فرهيختگان، اديبان و شاعران سودان، نسبت به جمهوری اسلامی ایران بوده است.
بسیاری از مردم و مسئولان سودان اعلام می‌کنند که پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، در زمره نخستین کسانی بوده‌اند که در خارج از‌ایران ، به منظور حمایت از قیام ملّت مسلمان ایران در تظاهرات و راهپیمایی‌های دانشجویی و مردمی شرکت کردهاند و به این امر افتخار می‌کنند.
برخی از سودانیان، برای ابرازِ ارادت خود نسبت به رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران (ره)، نام «خمینی» را برای فرزندان خود برگزیده‌اند. به‌عنوان مثال، شهید محمّد طه محمّد احمد، سردبیر نشریه عربی زبان الوفاق، چاپ سودان، خود را یکی از دلدادگان امام خمینی (ره) معرفی می‌کرد و برای ابراز ارادت به رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران ، نام فرزندش را «خمینی» نهاده بود. او می‌گفت:
«نام پسر من، خمینی صغیر است. چون خمینی کبیر یک نفر بیشتر نیست و او امام خمینی (ره) است.»
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، توجّه بسیاری از مردم سودان، از جمله شاعران معاصر اين سرزمين، به تحوّلات و رويدادهاي ايران اسلامي، معطوف گشته و بر همين اساس، پيروزي انقلاب اسلامي ايران و دستاوردهاي آن، در اشعار آنان بازتاب گسترده‌اي داشته است.
اغلب شاعرانِ نام آشنايِ سودان، مانند سيف الدّين الدّسوقي، نورالدّين عبدالرّحمن اليمني، دكتر سعد عبدالقادر العاقب، درباره انقلاب اسلامي ايران، دستاوردها و بازتاب جهاني آن يا در توصيف رهبر كبير انقلاب اسلامي، حضرت امام خميني(ره) ، مقام معظّم رهبري، مدّظلّه‌‌العالی و برخي مقامات و مسئولان كشورمان و همچنين رشادت‌ها و پايمردي‌هاي دلاوران دلير ايراني، اشعاري را سروده‌اند.
در‌اين بخش، برای رعایت اختصار در کلام، تنها به ذكر یک نمونه از سروده‌های شاعران سوداني درباره انقلاب اسلامي ايران و امام خميني (ره) بسنده مي‌شود:
دکتر سعد عبدالقادر العاقب، يكي از شاعران سودانی، به مناسبت سالگرد ارتحال حضرت امام خمینی (ره) شعري را با عنوان« ذکری الإمام » سروده كه متن كامل آن به شرح زير است:
1ـ ضَوءُ نَجمٍ من خُمَینٍ أشرَقا فی ظلامٍ فأنار الأفقا
2ـ موسویٌّ بینَ کفَّیه عَصًی بَطَلَ السِّحرُ بِها و احتَرَقا
3ـ حَلّ فی الأرض فلم یبقَ سِوی باطلٍ صَمَّ و حَقٍّ نَطَقا
4ـ‌ایةُ اللهِ و من ایاتِهِ بَشرٌ فینا أقاموا الطُرُقا
5ـ و مضَی یَتبَعُ آلَ المصطفی فَهُمُ الأصلُ الّذی فیهِ ارتقَی
6ـ کان روحُ الله مِن آثارِهِم فَلَهُ مِنهُم لِواءٌ خَفَقا
7ـ أورَثوهُ ذ ا فِقارٍ باتِرًا فَرَّ مِنهُ المُعتدی إذ بَرَقا
8ـ حلَّ فی ایرانَ فَانصاعت لَهُ کُلُّ أرضٍ حُرَّةٍ إذ صَدَقا
9ـ ضاءَ فی طَهرانَ فی الخُرطومِ فی فاسَ فی فَرغانةٍ فی جِلَِّقا
10ـ رفَع الظلمَ إمامٌ عادلٌ مِن ترابٍ کاد أن یَختَنِقا
11ـ فَهُوَ بَدرٌ مُذ بَدَت طَلعَتُهُ إنجَلی اللّیلُ و ما قد وَسَقا
12ـ فی بلادٍ غَبَرَت مِن ظُلمِها فَکَساها عَدلُهُ إستَبرَقا
13ـ رَجَفَ الکُفّارُ مِن ثَورَتِهِ و بُغاةُ الأرضِ صاروا ِمزَقا
14ـ فَهوَ فَوقَ الأرض لَیثٌ خادِرٌ وَ هُوَ بَینَ السُّحبِ نَسرٌ حَلَّقا
15ـ فَابنُُ رُشدی لَم یَزَل فی هَرَبٍ مِن وَعید اللَّیثِ أمسی فَرِقا
16ـ إنَّ یَومَ القُدسِ شَمسٌ شَرَقَت ضَوؤُ‌ها قَولُ إمامٍ أصدَقا
17ـ کان روحُ اللهِ فیهِ قائداً و لِنَصرِ اللهِ کانَ الأسبَقا
ترجمه اشعار دكتر سعد عبدالقادر العاقب، باعنوان «یاد امام »
1. ستاره‌اي از آسمان خُمين درخشيد و در ميان تاريكي‌ها، كرانه‌ها را روشني بخشيد.
2. مردي از تبار موسي كه عصايي در دست داشت و با آن سحرها و جادوها را باطل ساخت.
3 . با آمدنِ او ، بر روي زمين حقّ و حقيقت، آشكار و باطل ناپديد گرديد.
4. آيتي از سوي خداوند و انساني كه از ميان ما برخاست و راه و رسم زندگي را برای ما روشن ساخت.[4]
5 . او از خاندان حضرت مصطفي(ص) پيروي مي‌كرد؛ زيرا آنان اصل و اساس هر‌ترقّي و پيشرفتي هستند.
6. روح‌الله، يكي از یادگارانِ آن بزرگواران بود كه پرچمِ آنان را برافراشت.
7. خاندان حضرت مصطفي(ص) براي او ذوالفقار برّنده و تيزي به ارث گذاشته بودند كه تجاوزگران از برق آن پاي به فرار نهادند.
8 . گرچه او در‌ايران بود ؛ ولي مردمانِ آزاد و سرافراز، در هر گوشه از جهان، راه او را تأييد و از دستوراتش پيروي كردند.
9. فروغ او نه تنها تهران، بلکه خارطوم ، فاس، فَرغانه و دمشق را نیز، روشني بخشيد .
10. امام عادلي بود كه در سراسر كره خاكي، ظلم و ستمِ خفقان آور را، از بين برد.
11. او قرص ماهي بود كه با آغاز تابشش، تاريكي شب را، زدود.
12. و كشوري را كه غبارِ ظلم و ستم همه جايش را فرا گرفته بود، با عدل و داد خويش ، منوّر ساخت.
13. با انقلابِ او، كافران برخود لرزيدند و سركشانِ زمين فرو پاشيدند.
14. او شيري بر روي زمين و شاهيني برفرازِ ابرها بود.
15. از اين رو، سلمانِ رشدي، هنوز از بيم فرياد شجاعانه آن شير، گريزان و هراسان است.
16. همانا، به فرمانِ آن امام، نورانيّت روز قدس، مانند خورشيد همه جا را فراگرفت.
17. پيشگامِ روزِ قدس روح‌الله بود كه پيش از اعلام این روزِ جهاني، با ياري و لطف الهی، به پيروزي دست یافته بود.
علاقه‌مندان به کسب آگاهی بیشتر درباره حضور فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری سودان، می‌توانند به کتاب «فاعلیة العلاقات العامّة فی تطویر الدّبلوماسیه الشّعبیة لسفارة الجمهوریة الاسلامیة الایرانیة و مجلس الصّداقة الشّعبیة العالمیة فی فترة 2008 ـ 2012»[5] نوشته رقیه احمد صالح مراجعه کنند. دکتر رقیه احمد صالح، پایان نامه دکتری ـ که در سال 1392 به دانشگاه اُم دُرمان ارائه شده ـ روابط بین دو کشور جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان را در فاصله سال‌های 1387 تا 1391 بررسی کرده است.
5. رويكرد و عملكرد نظام سياسي به انقلاب اسلامی و جمهوري اسلامي‌ایران
پس از پیروزی انقلاب اسلامی، کشورهای آفریقایی، از جمله سودان، در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شدند. روابط جمهوري اسلامي ايران و جمهوري سودان، در دهه‌های اخیر، روبه گسترش بوده و مقامات و مسئولان دو كشور نیز در راستاي گسترش هر چه بیشتر اين روابط در همه ابعاد آن ـ اعم از سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ـ كوشيده‌اند و در مقابلِ بسیاری از مسائل مهم بین‌المللی، مواضع مشترک یا همسو اتّخاذ کردهاند. اغلبِ مقامات بلندپایه سودانی، انقلاب اسلامی ایران را الهام‌بخش جهان اسلام می‌دانند و چشم امید به آن دارند.
به‌عنوان مثال، آقای عمر حسن البشير، رئيس شورای انقلاب نجات ملّی سودان [6] در ديدار مورخ 21/9/1369هـ.ش با مقام معظّم رهبری چنین گفته است:
«انقلاب اسلامی‌واقعه‌ی بسيارعظيمی است و ما همواره به آن با چشم اميد نگاه كرده‌ايم و آن را الهام‌بخش خود مي‌دانيم. پيروزی انقلاب اسلامی در‌ايران به ما اطمينان داد كه به‌رغم مشكلات تحميل شده از سوی دشمنان، حركت خود را به سمت اسلام ادامه دهيم و در اين راه به خدا توكّل كنيم.»
(21/9/1369 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11095)
به منظورِ آشنایی بیشتر خوانندگان گرامی با دیدگاه‌های مقامات جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، درباره اهمیت روابط دو کشور، در اینجا نمونه‌هایی از گفتارهای ایشان در دهه‌های اخیر اشاره می‌شود.
6. روابط‌ایران و سودان از دیدگاه سران دو کشور
در تاریخ 18/3/1368 وزير اطّلاعات و فرهنگ سودان، در دیدار با حضرت آيت‌الله خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی، ضمن عرض تسليت رهبری سودان اظهار داشت:
«حضرت امام خمينی(ره) نه تنها امام مردم ايران بلكه امام جهان اسلام بودند. اين شخصيّت بزرگ در قلب ما جای دارد و در حقيقت مشوّق ما برای انقلاب در سودان ، امام خمينی(ره) بودند» (18/3/1368 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11039).
حضرت آيت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی و ولی امر مسلمين، در تاریخ 21/9/1369 در ديدار آقای عمر حسن البشير، رئيس شورای انقلاب نجات ملّی سودان[7] با ايشان طی بياناتی تلاش‌های به عمل آمده در جهت تطبيق قوانين سودان با احكام اسلام و قرآن و حركت ملّت مسلمان آن كشور به سوی اهداف اسلامی را برای مسلمانان جهان مسرّت‌بخش توصيف كردند.
رهبر معظّم انقلاب اسلامی، با اشاره به پايبندی ملّت سودان به دين مبين اسلام فرمودند:
«علي‌رغم مخالفت قدرت‌های استكباری ما اميدواريم كه حركت آغاز شده در سودان به تحقّق حاكميّت اسلام در آن كشور بيانجامد. ملّت مسلمان سودان می‌تواند در برابر فشارهای وارده ازسوی دشمنان اسلام بايستد و برای اين منظور حضور مردم در صحنه و تقويت ايمان اسلامی‌در آنها حائز اهميت خاصی است.»
مقام معظّم رهبری، ايران اسلامی را نمونه‌ای از حركت عظيم اسلامی‌ذكر كردند و افزودند:
«خداوند متعال به مسلمانان عزّت و شوكت عنايت فرموده و اراده كرده است كه اسلام در دنيا زنده شود. لذا برای حفظ اين نعمت، مسئوليت بزرگی متوجّه همه‌ی ماست. ما اطمينان داريم كه با اتّكا بر خداوند متعال و تحكيم بخشيدن به پيوند با مردم، از نصرت الهی نيز برخوردار خواهيم شد.»
رهبر معظّم انقلاب اسلامی، ضرورت اعتماد ملّت‌های مسلمان به توانايی‌ها و امكانات خود، برای ايجاد يك تحوّل واقعی فرهنگی را يادآور شدند و فرمودند:
«آينده بسيار روشنی پيش روی ما قراردارد. ملّت سودان ازلحاظ اعتقادات اسلامی و محبّت به اهل بيت پيامبر(ص) به مردم ايران بسيار نزديك است و انتظار می‌رود كه ارتباط و همكاری بيشتری بين دو كشور به وجود آيد.»
آقای عمر حسن البشير، رئيس شورای انقلاب نجات ملّی سودان، خوشحالی خود را از فراهم آمدن امكان ديدار با رهبر انقلاب اسلامی ابراز داشت و گفت:
«انقلاب اسلامی واقعه‌ی بسيارعظيمی است و ما همواره به آن با چشم اميد نگاه كرده‌ايم و آن را الهام‌بخش خود مي‌دانيم. پيروزی انقلاب اسلامی در ايران به ما اطمينان داد كه علي‌رغم مشكلات تحميل شده از سوی دشمنان، حركت خود را به سمت اسلام ادامه دهيم و در اين راه به خدا توكّل كنيم.»
رئيس شورای انقلاب نجات ملّی سودان، جمهوری اسلامی ايران را به‌عنوان يك كشور اسلامی مدرن و تكيه‌گاه مسلمانان جهان توصيف كرد و گفت:
«ما اسلامی‌كردن زندگی مردم سودان را عملاً آغاز كرده‌ايم و قصد داريم برای اين منظور از تجربیّات انقلاب عظيم ايران استفاده كنيم. ما با تحريم ربا، نظام بانكی سودان را اسلامی‌كرده و انتظار داريم جمهوری اسلامی ايران نيز تجربيّات خود را برای اسلامی‌كردن قوانين در اختيار ما قراردهد.
ما به جمهوری اسلامی‌ايران و رهبری حضرت آيت‌الله خامنه‌ای برای برقراری وحدت مسلمانان اطمينان داريم و آماده‌ايم نقش خود را در اين راه به انجام رسانيم» (21/9/1369 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11095).
حضرت آيت‌الله خامنه‌ای، رهبر انقلاب اسلامی، در تاریخ 24/8/1372 در ديدار آقای محمّد الامين خليفه، رئيس مجلس سودان و هيأت همراه نقش مردم سودان را در حمايت از دولت آن كشور برای مقاومت در برابر دشمان خود حائز اهميت توصيف كردند و فرمودند:
«كشور سودان به لحاظ موقعيت جغرافيای سياسی، وضع حساسی دارد زيرا می‌تواند با منطقه عربی كه بخش عظيمی از دنياست به راحتی ارتباط برقرار كند و‌اين مهم در كنار عوامل ديگر سبب شده است استكبار جهانی حساسيت‌های زيادی را از خود نشان دهد. امّا دولت سودان كه در داخل ملّت مسلمان خود ريشه دارد و به مردم متكّی است، به‌رغم مواجهه با دشمنان متعدّد، محكم، پابرجا و مقاوم در مسير اهداف اسلامی به حركت خود ادامه می‌دهد.»
رهبر معظّم انقلاب اسلامی، تمسّك به دين اسلام را لازمه بقای دولت انقلابی سودان دانستند و فرمودند:
«تمسّك به اسلام در ذات و بطن خود نصرت و پيروزی بر همه موانع را به همراه دارد و تجربه تاريخ اسلام نشان می‌دهد كه جهاد در راه ايمان و اعتقاد همواره با پيروزی توأم بوده است.»
مقام معظّم رهبری از ايجاد نااميدی در مسئولين و مردم به‌عنوان بزرگترين حربه دشمن ياد كردند و خطاب به رئيس مجلس ملّی سودان فرمودند:
«تجربه‌های ما همانند انقلاب اسلامی متعلق به ملّت‌های مسلمان است و مسئولين دولت سودان بايد به آينده‌ای روشن و توأم با پيروزی اميدوار باشند. زيرا پايداری حكومت سودان دليل واضحی بر ضعف و ناتوانی دشمنان ملّت مسلمان اين كشور است و تجربه انقلاب اسلامی ايران نيز همين واقعيت را اثبات می‌كند.»
رهبر انقلاب اسلامی، ضرورت توجّه دولت سودان را به شيوه‌ها و‌ترفندهای مختلف استكبار جهانی در برخورد با كشورهای مستقل مورد تأكيد قرار دادند و در پايان سخنانشان استمرار قدرتمندانه نهضت اسلامی را در سودان آرزو كردند.
در اين ديدار، آقای محمّد الامين خليفه، رئيس مجلس ملّی سودان، طی سخنانی ضمن ابراز خرسندی از امكان ديدار با ولی امر مسلمين گفت:
«انقلاب مردم سودان از انقلاب اسلامی ايران الهام گرفته است و ما در كشور خود در پی احيای دين و ارزش‌های بلند آسمانی هستيم.»
وی از حضرت امام خمينی، رضوان‌‌الله تعالی‌‌عليه، به‌عنوان احياگر مجدد و عظمت دين مبين اسلام نام برد و گفت:
«انقلاب اسلامی عزّت و شرف مسلمين را اعاده كرده است و به همين سبب تنها مختص ملّت ايران نيست و‌اين انقلاب به عموم مسلمين جهان تعلق دارد.»
رئيس مجلس ملّی سودان، شيعه و سنی را شاخه‌های درخت نيرومند اسلام خواند و گفت:
«مردم مسلمان سودان در انقلاب خود از ارزش‌ها و مبانی اعتقادی و اخلاقی انقلاب اسلامی ايران و امام خمينی(رض) الهام گرفته‌اند و عميقا دوستدار اهل بيت نبوّت هستند» (24/8/1372 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11198).
حضرت آيت‌الله خامنه‌اى، رهبر معظّم انقلاب اسلامی، در تاریخ 19/9/1376، در دیدار آقاى عمرالبشير، رئيس جمهور سودان، تمسّك سودان به اسلام در مقابله با توطئه‌هاى آمريكا و اسرائيل را موجب تمايز و برجستگى اين كشور در جهان اسلام دانستند و از ايستادگى و مقاومت به‌عنوان يك تجربه موفّق و مشترك ايران و سودان ياد كردند (19/9/1376 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11386).
حضرت آيت‌الله خامنه‌اى، رهبر معظّم انقلاب اسلامى، در تاریخ 31/3/1378 در ديدار آقاى حسن عبدالله التّرابى، رئيس مجلس سودان، مهم‌ترين وجه مشترك روابط‌ايران و سودان را حكومت اسلامى و تلاش براى گسترش شريعت اسلامى بيان و تأكيد كردند:
«تمام دشمني‌هاى استكبار با دو كشور ايران و سودان، به دليل عمل به اسلام است.»
در‌اين ديدار پيش از سخنان مقام معظّم رهبرى، آقاى حسن التّرابى رئيس مجلس سودان ضمن ارائه گزارشى از وضعيت كشور خود، به توطئه‌هاى مختلف دشمنان اسلام اشاره كرد و ضرورت اتّحاد بيش از پيش كشورهاى اسلامى را مورد تأكيد قرار داد.
(31/3/1378 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=11468)
حضرت آیت الله خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی، در تاریخ 5/2/1385 در دیدار آقای عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان و هیأت همراه، از سودان به‌عنوان پهناورترین كشور اسلامی با تمدّنی كهن و منابع سرشار طبیعی و استعدادهای انسانی فراوان یاد و خاطرنشان كردند:
«دولت سودان به دلیل مواضع و عملكرد مستقل خود تحت فشار قدرت‌های خارجی قرار گرفته است كه امیدواریم با حفظ یكپارچگی، همان‌گونه كه مشكل جنوب سودان حل شد[8]، مشكل غرب این كشور نیز برطرف شود.»
دیدار آقای عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان، با ابراز خرسندی از گسترش روزافزون روابط دو كشور، موفّقیّت جمهوری اسلامی ایران را در دستیابی به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای پیروزی بزرگی برای دنیای اسلام خواند و تأكید كرد:
«توانایی و پیشرفت‌ایران، در واقع افزایش قدرت جهان اسلام است.»
وی ضمن تشریح آخرین اوضاع سودان پس از امضای قرارداد صلح جنوب سودان[9] و همچنین وضع دارفور و تبلیغات دروغین رسانه‌های غربی در این‌باره گفت:
«علت فشارهای كنونی به دولت سودان، جهت‌گیری اسلامی این كشور و ذخایر فراوان نفت سودان است. اما مردم توانایی دفاع از حقوق خود را دارند و در مقابل این فشارها تسلیم نخواهند شد.»
وی همچنین تأكید كرد مواضع تهران و خارطوم در زمینه مسائل مختلف از جمله مسائل عراق، فلسطین، لبنان و سوریه یكسان است و دو كشور می‌توانند علاوه‌بر همكاری مسائل، در عرصه‌های اقتصادی نیز روابط خود را بیش از پیش گسترش دهند.
(5/2/1385 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=1375)
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظّم انقلاب اسلامی، در تاریخ 5/4/1390 در دیدار آقای عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان و هیأت همراه، به مسائل سودان و فشارهای غرب به این كشور اشاره و تأكید كردند:
«جمهوری اسلامی ایران از حكومت اسلامی، دولت و ملّت سودان كه مصمّم به حفظ استقلال، اسلامیّت و یكپارچگی سرزمین خود هستند، حمایت می‌كند.»
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: «ایستادگی و مقاومت دولت و ملّت سودان در برابر توطئه‌ها و فشارهای امریكا، رژیم صهیونیستی و غرب قابل قدردانی است.»
ایشان تأكید كردند: «در شرایط كنونی باید تمام جناح‌ها و گروه‌ها در سودان، هوشیار و متحد باشند.»
دیدار آقای عمرالبشیر، رئیس‌جمهور سودان، روابط ایران و سودان را مستحكم و خوب ارزیابی كرد و ضمن قدردانی از حمایت‌های جمهوری اسلامی ایران گفت: «با وجود فشارهای غرب، دولت و ملّت سودان در مقابل این فشارها ایستادگی كرده‌اند و به اینده امیدوار هستند.»
(5/4/1390 ,farsi.khamenei.ir/newsـcontent?id=12793)
ملاحظه:
همان‌گونه که در صفحات پیشین اشاره گردید، متأسفانه، از سال 1393هـ.ش، روابط بین دو کشور رویکردهای دولت‌های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان، نسبت به یکدیگر تغییر کرد و اختلافات اساسی در مواضع آنها در قبایل مسائل مهم بین‌المللی مانند مسأله یمن، آشکار و روابط فیمابین دو کشور نیز، نسبتاً محدود شد.
7. ايرانيان مقيم
تعداد ایرانیان مقیم سودان، چندان زیاد و قابل توجّه نیست. ایرانیان ساکن در جمهوری سودان، در مجموع کمتر از یک هزار نفر و شامل دو گروه کلی زیر هستند:
نخست: کارکنان دولت یا مأموران اعزامی از سوی دولت جمهوری اسلامی ایران، مانند سفیر، اعضای هیأت نم ایندگی سیاسی، رایزن و نم ایندگان فرهنگی، مدیر و معلمان مدرسه‌ایرانی، نم اینده جمعیّت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، مدیر معهد الامام جعفر الصّادق(ع). معمولاً، این گروه از افراد، با اعضای خانواده خود، به محل مأموریت اعزام می‌شوند.
دوم: افراد غیردولتی، شامل دانشجویان، اشخاص و گروه‌های اعزامی از سوی مؤسسات و شرکت‌های خصوصی که بیشتر در بخش‌های تولیدی یا اقتصادی و اجرای پروژه‌هایی مانند گازرسانی، سدسازی و احداث نیروگاه فعالیت دارند (2013 ,khartoum.icro.ir).
8. زمينه‌ها و راهکارهاي توسعه روابط فرهنگي
پیش از ارائه پیشنهادها و راهکارهای توسعه روابط فرهنگی بین دو کشور ضروری است به نقاط قوّت، نقاط ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای فعالیت‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در جمهوری سودان، اشاره شود:
1ـ8. نقاط قوّت
مهم‌ترین نقاط قوّت فعالیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان، را می‌توان چنین برشمرد:
· روابط دیرینه تاریخی و فرهنگی که موجب شده است تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران، نخبگان فرهنگی، شعرا و نویسندگان ایرانی همواره مورد توجّه محافل علمی‌سودان باشند.
· تنظیم درست سیاست‌های کلی کشور
· هماهنگی مجموعه کارشناسان در اجرای سیاست‌های فرهنگی در سودان در برخی دوره‌ها
· تنظیم روش‌های اجرایی مطلوب برای دستیابی به اهداف در برخی سال‌ها
2ـ8. نقاط ضعف
برخی نقاط ضعف فعالیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان، عبارت‌اند از:
· شفاف نبودن روابط فرهنگی و‌ایجاد شبهه برای بعضی از سودانیان در برخی سال‌ها
· محدود شدن تعاملات فرهنگی ایران و سودان در سطح دولتی در برخی دوره‌ها
· ضعف روابط رسانه‌ای
3ـ8. فرصت‌ها
مهم‌ترین فرصت‌های فعالیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان را، می‌توان این‌گونه برشمرد:
· علاقه مردم سودان به ایران و دیدگاه مثبت آنان به انقلاب اسلامی ایران
· توجّه ویژه مسلمانان سودان به قرآن کریم و کثرت حافظان کشور
· علاقه‌مندی بیشترِ مسلمانان سودان به اهل البیت، علیهم السّلام
· علاقه‌مندی بسیاری از سودانیان به زبان و ادبیات فارسی
· آشنایی ادیبان و شاعران سودانی با شعرای نام آشنای ایرانی
· آمادگی دانشگاه‌های سودان برای همکاری‌های آموزشی و‌ایجاد کرسی‌های اسلام‌شناسی و زبان و ادبیات فارسی
· امکان بهره‌برداری از سرمایه گذاری‌های انجام شده روی دانش آموختگان سودانی دانشگاه‌های ایران
· امکان بهره‌برداری از طلاب و دانش آموختگان جامعة المصطفی العالمیة
· امکان پخش فیلم‌های سینمایی و مجموعه‌های تلویزیونی ایرانی در سودان
4ـ9. تهدیدها
برخی تهدیدهای فعالیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان، عبارت‌اند از:
· حسّاسیّت برخی از کشورها نسبت به فعالیت‌های مرتبط با انقلاب اسلامی
· نفوذ فرهنگی آمریکا و کشورهای اروپایی درسودان
· تبلیغات گسترده آمریکا و کشورهای اروپایی برای کاهش نقش منطقه‌ای ایران و جلوگیری از نفوذ فرهنگی و سیاسی آن
· سهولت اثرپذیری مردم سودان از فرهنگ وارداتی غربی به دلیل زیرساخت‌های سست فرهنگ بومی
· درگیری‌های داخلی در سودان و تأثیرگذاری آنها بر ساختارهای فرهنگی و اقتصادی این کشور
5ـ9. پیشنهادها و راهکارها:
در سه دهه اخیر، اقدامات ارزشمندی برای توسعه و تحکیم روابط فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و جمهوری سودان صورت گرفته است. ولی هنوز ظرفیت‌ها و فرصت‌های بسیاری زمینه وجود دارند که با بهره‌گیری از آنها می‌توان روابط دو کشور را بیش از پیش گسترش داد. راستا، پیشنهاد می‌شود اقدامات زیر صورت پذیرد:
· تنظیم نهایی راهبرد فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان و ابلاغ آن برای اجرا
· تلاش برای جلب اعتماد مسئولان دولتی سودان توسط نم ایندگان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران و پرهیز از هرگونه فعالیت حساسیت برانگیز
· حفظ روابط گذشته رایزنی فرهنگی با مقامات و مسئولان دولتی و شخصیت‌های علمی‌و فرهنگی
· تحکیم و گسترش ارتباطات با شیوخ و علمای دینی
· گسترش روابط با دانشگاه‌های مهم سودان، برای توسعه همکاری‌های علمی، پژوهشی و آموزشی
· ایجاد کرسی‌های اسلام شناسی در دانشگاه‌های سودان، برای تبیین معارف اهل البیت، علیهم السّلام، با توجّه اشتیاق بسیاری از سودانیان به این معارف و اعلام آمادگی علمای دینی و رؤسای برخی دانشگاه‌های سودان برای همکاری زمینه
· اعزام گروه‌های قرآنی به‌ویژه حافظان و قاریان برای اجرای برنامه در مراکز علمی و فرهنگی سودان
· راه‌‌اندازی کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه‌های سودان، با عنایت به علاقه‌مندی بسیاری از دانشجویان سودانی به زبان فارسی و اعلام آمادگی چندین دانشگاه سودان برای همکاری زمینه
· تلاش برای تحکیم وحدت اسلامی‌با تأکید بر مشترکات فرهنگی و مذهبی بین مسلمانان و پرهیز از اقدامات حساسیت برانگیز
· همکاری مراکز سینمایی دو کشور برای تولید فیلم‌های مشترک و مستند با موضوعات مختلف فرهنگی و اجتماعی
· همکاری شبکه‌های رادیو و تلویزیونی دو کشور، برای تولید و پخش برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی، به‌ویژه مجموعه‌ها و فیلم‌های تلویزیونی
· همکاری مراکز فرهنگی و هنری‌ایران و سودان، برای معرفی آثار فرهنگی و هنری دو کشور
· حضور در نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری دو کشور که در سطح بین‌المللی برگزار می‌شوند
· حضور و مشاركت فعالانه در مراسم و برنامه‌هاي مردمي نظير جشن‌هاي ميلاد النبي، صلّی الله علیه و آله و سلّم، جشنواره‌هاي سالانه طريقت‌هاي صوفيّه و گروه‌هاي مختلف فرهنگي و مذهبي، تجليل و گراميداشت شخصيّت‌هاي برجسته فرهنگي، هنري و مذهبي، ميزگردها، نشستها و همايش‌هاي علمي و فرهنگي برای بهره‌برداری از دیپلماسی مردمی.
[1] دانشگاه جهانی مصطفی
[2] مرکز آموزشی وابسته به جامعة المصطفي العالمیة
[3] مصطفی امیدی
[4] ترجمه بیت چهارم این سروده، با اندکی تصرّف صورت گرفته است. برای بیان معنای دقیق‌تر آن توضیح این نکته ضروری است که شاعر در مصرع دوم از بیت چهارم، عبارت «بَشرٌ فینا أقاموا الطُرُقا» به‌کار برده که معنای اصلی آن، این‌گونه است: «انسانی که در میان ما طریقتی را برپا ساخت و شیخ طریقت ماست.»
باتوجّه به رواج تصوّف در سودان، شیوخ طریقت‌ها، نزد سودانیان از احترام بی‌نظیر و بسیار بالایی برخوردارند. شاعر هم با استفاده از عبارت «شیخ طریقت» برای حضرت امام (ره) قصد آن داشته که حدّ اکثر احترام را برای ایشان بیان کند.
درباره میزانِ «احترام به شخصیت‌های علمی و مذهبی» در سودان، در بخش دوم همین کتاب، توضیحاتی ارائه شده است.
[5] نقش سفارت جمهوری اسلامی ایران و شورای انجمن های دوستی سودان در گسترش دیپلماسی مردمی و روابط بین دو کشور در سال های 2004 تا 2012 م. (سال های 1387 تا 1391 هـ.ش)
[6] رئيس جمهور فعلی سودان
[7] با انقلاب نجات ملّی سودان علیه صادق المهدی در 30 ژوئن 1989م. (دهم تیر ماه 1368) ژنرال عمر حسن احمد البشیر و نظامیان هم‌پیمان او به قدرت رسیدند و کشور را به مدّت چهار سال، با شورایی به نام «شورای انقلاب نجات ملّی سودان» به ریاست عمر البشیر اداره کردند. سرانجام در سال 1993م. (1372هـ. ش) شورای یادشده، ژنرال عمر البشیر، به‌عنوان رئیس‌جمهور منصوب کرد.
[8] توضیح اینکه مطلب یادشده اشاره دارد به پایان درگیری‌های جنوب سودان پس از امضای «موافقتنامه جامع صلح جنوب»
[9] «موافقتنامه جامع صلح جنوب سودان»، باعنوان «موافقتنامه نیواشا»، در تاریخ دهم ژانویه 2005م. (برابر با بیستم دی ماه 1383هـ.ش) در کشور کنیا، به امضای معاون اوّل وقت سودان، علی عثمان محمد طه و رئیس جنبش آزادی‌بخش مردمی جنوب سودان (SPLM)، جان گارانگ، رسید و به درگیری‌های جنوب سودان پایان بخشید.