شاهکارهای ادبیات چینی

در تاریخ ادبیات چین، آثار نفیس و ماندگار زیادی خلق شده است. چهارکتاب که به عنوان مهمترین شاهکارهای ادبی و پایهی اصلی ادبیات این کشور به شمار میروند، عبارتند از: 1- خونگ لو مِنگ[1](رؤیاهای عمارت سرخ)؛ 2- سَن گووِ یانای[2]؛ 3- شی یوجی[3]؛ و 4- شون خوی جُوان[4]. این آثار در میان روشنفکران و ادبای چینی از جایگاه خاصی برخوردار بوده و مورد علاقه و احترام عموم مردم قرار گرفتهاند. این کتابها، تا کنون بارها از سوی ناشران مختلف این کشور به چاپ رسیده و به زبانهای مختلفی نیز ترجمه شدهاند. تأثیر این شاهکارهای ادبی در رشتههای مختلف هنری بسیار زیاد بوده و هنرمندان و نمایشنامه نویسان چینی با الهام گرفتن از این شاهکارها، آثار هنری فراوانی خلق کرده اند. که معرفی مختصری از این آثار به شرح زیر است.

1- خونگ لو مِنگ یا رؤیاهای عمارت سرخ، ابتدا توسط دونفر به نامهای چائو شیوچین[5](1716-1764) و گائو اِ[6] نوشته شده و در سال 1973 از سوی ادارهی نشریات ادبیات خلق چین در پکن در چهار مجلد چاپ و منتشر شد. این مجموعه، از حدود 107/1 میلیون نویسهی چینی تشکیل شده و دارای 120 فصل است که 80 فصل آن توسط چائو شیوچین در اواسط قرن هجدهم میلادی نوشته شده و عنوان اصلی آن«شی تووجی[7]»(یادداشت سنگ) بود. این رمان‏نویس چینی در خانواده‏ای بسیار ثروتمند به دنیا آمد. اما فاجعه‏ای که برای خانوادهاش پیش آمد، دارایی‏شان به یغما رفت. چائو شیو چین در پکن در فقر و تهیدستی‏ می‏زیست که رمان معروف خود را به نام«رؤیاهای عمارت سرخ»در سالهای آخر عمر خود به رشته تحریر درآورد. این اثر که در ادبیات‏ چینی بزرگترین رمان دانسته‏ شده، در اواخر قرن هجدهم، با اضافه کردن 40 فصل دیگر توسط اشخاص دیگری به نامهای«گائو اِ» و «چِنگ شییوان[8]»، به نام خونگ لومِنگ تغییر نام یافت. در این رمان وقتی به نیروها و دنیای ماوراءطبیعی اشاره می‏شود، موضوع داستان به روشنی رنگ و بوی بودیسم پیدا میکند.

در این کتاب تاریخ ظهور و سقوط 4 خاندان اشرافی وابسته به امپراتوری به نامهای«جیا»، «وانگ»، «شی»، و «شیووِ»[9] توصیف شده و داستان عشق میان جیا بائو یو و لین دِیو و شیو بائو چَی[i] بیان گردیده است. در این کتاب تمامی جنبهها و ویژگیهای یک جامعهی فئودالی در چین باستان، شامل مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، هنری مذهبی، اخلاقی، آداب و رسوم اجتماعی، مسایل ادبی، ستاره شناسی، اطلاعات جغرافیایی، دانش و علوم پزشکی، و... مربوط به آن دوران بهصورت کامل و مشروح بیان شده و درواقع، دایره المعارف جامعی از جامعهی فئودالی چین به شمار میرود. در این رمان خواندنی، اضمحلال و رو به زوال بودن جامعهی فئودالی که بیش از دو هزار سال در چین حاکم بود، پیش بینی شده و آهنگ وداع آن راسروده است.

باتوجه به جامع نگری موجود در این کتاب، تا کنون بارها داستانهای آن بهصورت اپرا، باله، تئاتر، فیلم سینمایی و سریال تلویزیونی از سوی نویسندگان و کارگردانان نمایشی و سینمایی اجرا شده و از سوی مردم چین و سایر کشورهایی که در آنجا زبان چینی رایج است، با استقبال فراوانی روبه رو شده است. از این اثر تا کنون 3 ترجمهی مختلف به زبان انگلیسی صورت گرفته و در فرهنگستان ملی هنر چین، مؤسسهی ویژهای برای تحقیق و پژوهش پیرامون مسایل مختلف ادبی و هنری مجموعهی خونگ لو مِنگ تأسیس و تعدادی از پژوهشگران ادبی چین در این مؤسسه به پژوهش میپردازند.

2- «سَن گووِ یانای» یا (داستان جنگهای سه کشور)، دیگر شاهکار ادبیات چینی به شمار میرود که توسط شخصی بهنام لوو گوانگجونگ[10] نوشته شده و در سال 1981از سوی ادارهی نشریات ادبی و هنری رودخانهی یانگتِسِه در دو جلد و با حدود 675 هزار کاراکتر(واژه) چینی به چاپ رسیده است.

در این اثر، داستان جنگهای سلسلهی سه پادشاهی چین که در دوران سلسلهی خَن شرقی(25-220 پیش از میلاد) در این سرزمین به وقوع پیوسته، تشریح شده است. پس از دوران خَن شرقی، سرزمین متحد چین به 3 کشور«وِی»، «شو»، و «وو» تقسیم و درگیری یک جنگ داخلی طولانی مدت شد که 60 سال به درازا کشید. پادشاهان 3 گانه هرکدام دارای فرماندهان نظامی شجاع و کار آزموده بودند که با عقل و درایت خود این جنگ عظیم و هولناک را هدایت میکردند. در میان این فرماندهان، جوگه لیانگ[11]، مشاور و فرمانده نظامی کشور «شو» از نظر استعداد و شایستگی نظامی بر فرماندهان سایر کشورها برتری داشت و ارتش کشورش را در مقابل نیروهای کشورهای«وِی» و «وو»، به درستی فرماندهی و هدایت کرده و بارها طعم تلخ شکست را به آنها تحمیل کرد. جوگه لیانگ، در طول تاریخ به خاطر لیاقت و خرد قابل ستایشش، همیشه از سوی مردم این سرزمین، نماد شجاعت و خرد تلقی شده است. این مجموعه به عنوان دایره المعارف فنون نظامی وجنگی چین باستان به شمار میرود.

3-«شی یوجی» یا(سفرنامهی غرب)، موفق ترین داستان افسانهای در تاریخ چین بهشمار میآید. این اثر توسط شخصی بهنام«وو چِنگاِن[12]» در دههی هفتاد از قرن شانزدهم میلادی تألیف و در سال 1980میلادی در 3 جلد از سوی ادارهی نشریات ادبی خلق با حدود 844 هزار کاراکتر(واژه) چینی چاپ و منتشر گردید.

این مجموعهی ادبی که در اواسط دوران سلسلهی مینگ نگاشته شده، یک افسانهی کلاسیک چینی به شمار میرود. در این کتاب داستان سفر 4 نفر معلم و شاگرد به نامهای«تانگ سِنگ[13]»، «سون وو کُنگ[14]»، «جو با جیه[15]»، و «شا سِنگ[16]» به مناطق غربی برای به دست آوردن کتاب مقدس بودایی، بیان شده است. این مسافران در طول سفر خود با تلاش و کوشش فراوان بر دشمنان و مشکلات فراوانی همچون دیوها، شیاطین، اجنه و اهریمنان، که میخواستند به کتب مقدس دست یابند، و سختی راه و بی آبی و تشنگی و گرسنگی چیره شده و سرانجام کتاب مقدس را همراه خود به سرزمین چین آورده و مورد ستایش امپراتور سلسلهی تانگ قرار گرفتند. برخی از داستانهای این مجموعه هنوز هم در میان مردم عادی رایج بوده و سون وو کونگ نمادی از شجاعت و سلحشوری به شمار میآید.

4- «شوی خو جُوان» یا(یادداشتهای قهرمانان شوی خوی)، دیگر مجموعهی مشهور از شاهکارهای ادبی چین است که توسط دو نفر به نامهای «شی آی اَن[17]»و «لوو گوانگ جونگ[18]» تألیف و در سال 1975 از سوی ادارهی نشریات خلق شانگهای در 3 جلد و با حدود 964 هزار کاراکتر( واژه) چینی چاپ و منتشر گردیده است.

در این مجموعه داستان قیامهای کشاورزان علیه سلسلهی سونگ به تصویر کشیده شده است. در اواخر دوران حاکمیت سلسلهی سونگ، شورشهای دامنه داری از سوی کشاورزان به رهبری شخصی به نام«سونگ جیانگ[19]» در سرتاسر چین علیه امپراتور حاکم به وقوع پیوست که عمدتا در ناحیهی «شووی بو لیانگ شان[20]» در استان شاندونگ امروز به وقوع پیوست و از همهی قیامها مهمتر و مشهورتر بود. در این کتاب داستان مقاومت کشاورزان به ویژه 108 قهرمان آن روز علیه دودمان سونگ و حاکمان مستبد محلی تشریح شده که بسیاری از این داستانها هنوز هم در میان عامهی مردم رواج دارد و منشأ خلق آثار ادبی و هنری فراوانی اعم از نظم و نثر و نقاشی و خوشنویسی شده است[ii].

افزون بر کتابهای فوق دو اثر مهم ادبی دیگر سرزمین چین به شرح زیر هستند:

5- «شی جین» یا نخستین کتاب سرودها

در قرن هفتم قبل از میلاد، در چین نخستین کلیات سرودهای چینی بهنام «شی جین»، یعنی مجموعهی سرودها منتشر شد. این کتاب دربرگیرندهی حماسه ها، اشعار طنز، مثنویهای عاشقانه، سرودهای جنگی، ستایش، سرودهای اعیاد ونغمههای مردمی است. گرچه نویسندگان و سرایندگان آن افراد مختلفی بودند، ولی این اثر چند صد سال پیشتر از «حماسهی هومر» یونانی تنظیم شده است.

در «کتاب سرودها»، که نخستین کلیات سرود در تاریخ چین بهشمار می رود، مجموعا 305شعر وسرود وجود دارد که طی بیش از 500 سال از اوائل سلسلهی امپراتوری «جو»ی غربی در قرن 11پیش از میلاد، تا اواسط سلسلههای بهار وپائیز در قرن 7 پیش از میلاد سروده شده و جمع آوری گردیده است. اشعار این کتاب که از سه طریق گردآوری شده است، شامل اشعار«پند آمیز و حکمتها» است که توسط شاهزادگان و مقامات عالیرتبهی دربار پیرامون اندیشههای حکمت آمیز فرزانگان خردمند و یا در ستایش فضایل امپراتور است و«یا[21]» نام دارد؛ بخش دیگر به نام«گوو فِنگ[22]» یا سرودههای عامیانه است که توسط درزاریان از میان عامهی مردم جمع آوری شده که بیانگر خواستهها، آرزوها، و آمال مردم است و پادشاه از طریق همین سرودهها پی به مسایل و مشکلات مردم میبرد؛ و بخش آخر«سونگ[23]» نام دارد که اشعار سروده شده برای آیینها و مراسم قربانی در این بخش جای دارد. در بخش«یا» 105 آهنگ رایج در دربار و پایتخت سلسلهی امپراتوری«جو» و در بخش«فِنگ» 160تصنیف مردمی مورد استفاده در این شاهزاده نشین و در بخش«سونگ» که معنای چینی آن ستایش است، جمعا 40ترانه از جمله سرود مراسم مذهبی قربانی و سرود حمد و آهنگهایی وجود دارد که هنگام عبادت امپراتور در معابد برای ستایش از خدمات برجسته و توان بالای نیاکان وغرور و تکبر دیوها خوانده میشد، را دربرگرفته است. این اشعار هرکدام همراه با موسیقی خاص خود قرائت میشدند.

(Yao Dan and Others,2010)

در این کتاب از لحاظ شکلی، عمدتا هربیت شعر از چهار کلمهی چینی ترکیب شده است. البته اشعار دوکلمهای، سه کلمهای و حتی مرکب از کلمات 9 واژهای نیز دیده میشود. دراین سرودها نویسههای تکراری، با حروف همنوا و یا با قافیهی تکراری، فراوان استعمال شده است. این مساله تنوع سرودها را بیشتر کرده و آهنگ و موسیقی آنها را خوشنواتر ساخته است.

اگرچه در میان مردم معروف است که این اشعار متعلق به کنفوسیوس است، ولی نویسندگان این سرودها از قشرهای مختلف جامعه از جمله زحمتکشان، سربازان و اشراف و افرادیکه وضعیت مشخصی ندارند بودهاند. بعدها این کتاب بهتدریج به کتاب درسی متداول در میان اشراف تبدیل و فراگیری آن برای شخصیتهای طبقات مرفه ضروری شد. کنفوسیوس دانشمند معروف چین برای کتاب «شی جین» ارزش فوق العادهای قائل شد. وی گفته است:«اگر شی جین را نیاموزید، حرفی برای گفتن نخواهید داشت.» درواقع، کتاب«شی جین»، گوهر درخشان ادبیات چین باستان و نشانهی پیشرفت و تعالی آن به شمار میرود.

مضامین آن همهی ابعاد زندگی اجتماعی مردم در چین در قرن هفتم پیش از میلاد همچون کار و عشق، جنگ و بیگاری، ظلم و ستم و مقاومت، عادات و رسوم ازدواج، مراسم یادبود بزرگداشت راه نیاکان و جشنها و میهمانیها، حتی مسایل مربوط به ستاره شناسی، جغرافیا، جانوران و گیاهان و غیره را در برمیگیرد. زبان«شی جین»، سند مهمی برای تحقیق و مطالعهی زبان چینی در قرنهای 11تا 6 پیش از میلاد بهشمار میرود.

[1] - Hong Lou Meng.

[2] - San Guo Yan Yi.

[3] - Xi Yu Ji.

[4] - Shui Hu Zhuan.

[5] - Cao Xiu Qin.

[6] - Gao E.

[7] - Shi Tou Ji.

[8] - Cheng Shi Yuan.

[9] - Jia, Wang, Shi, and Xiue.

[10] - Luo Guang Zhong.

[11] - Zhu Ge Liang.

[12] - Wu Cheng En.

[13] - Tang Seng.

[14] - Sun Wu Kong.

[15] - Zhu Ba Jie.

[16] - Sha Seng.

[17] - Shi Ai An.

[18] - Luo Guan Zhong.

[19] - Song Jiang.

[20] - Shui Bo Liang Shan.

[21] - Ya.

[22] - Guofeng.

[23] - Song.

[i] - Jia Bao You, Lin De You, and Xiue Bao Cai

[ii] - سریالهای تلویزیونی «لیانگ شان پو» و «سلسله های هم ستیز» که از این شاهکارهای ادبی اقتباس و از سوی تلویزیون دولتی چین تولید شده است، در سالهای گذشته از تلویزیون جمهوری اسلامی ایران نیز پخش شده است.