انواع آلات موسیقی سنتی چین
ویژگیها و انواع آلات موسیقی سنتی چین
برخلاف غرب که آلات موسیقی در آنجا براساس صدا و ساخت آنها تقسیم بندی میشوند، در موسیقی سنتی چین آلات موسیقی براساس جنس آنها دسته بندی میشود. در دوران سلسلهی خَن، به عناصر و ظواهر آلات موسیقی و هماهنگی آن با شرایط موجود نیز اهمیت داده میشد. برای نمونه، در فصل بهار از آلات تهیه شده از درخت بامبو استفاده میشد، فصل تابستان وقت استفاده از سازهای زهی بود، و در فصل پاییز از زنگهای ردیفی برنزی استفاده میشد و صدای بلند طبلها در زمستان بیشتر شنیده میشد.
از نظر تاریخی، مانند سایر مناطق جهان، در سرزمین چین نخستین آلات موسیقی از چوب و گِل ساخته شدند. آلات موسیقی ساخته شده از نی و یا نوعی کدوی میان تهی، از آلات موسیقی ویژهی آن دوران بهشمار میآیند. با کشف برنز و ریختهگری در دوران سلسلههای شانگ و جو، آلات برنزی مانند طبلهای بزرگ نیز بر آن افزوده شد. در دوران سلسلهی جو استفاده از سنگهای صدا دار آویخته شده نیز در مراسم تشریفات استفاده میشد. اما باید گفت مشهورترین آلات موسیقی چینی اصالتا چینی نیستند و بسیاری از آنها از جمله سازهای زهی از مناطق غرب چین(آسیای میانه و ایران باستان) وارد این کشور شدهاند. در گذشته، برای اجرای مراسم تشریفات تنها از زنگهای برنزی و سنگهای آویزان استفاده میشد، و سایر آلات موسیقی برای تفریحات و سرگرمیهای روزانه در دربار و در میان عامهی مردم بود. پس از قرن بیستم و آشنایی مردم چین با موسیقی غربی بود که آلات موسیقی جدیدی همچون پیانو، نی فلزی، ویولون، گیتار، و... وارد این کشور گردید.
ابزارهای موسیقی سنتی چین بهصورت کلی به8 گروه زیر تقسیم میشود:
1-آلات بامبویی: مشهورترین ابزار بامبویی همان نِی است که تک لولهای یا 6 تا20لولهای آن متداول است. در چین دو نوع ساز بادی نیین هست که از هر دو در جشنهای مردمی استفاده میشود: یکی سوونا[1]نام دارد که نوعی قرهنی با دهانهای فلزی است[i]، و دومی گوان[2]است که آن هم نوعی قرهنی کوتاه و بدون زنگ است که احتمالا هر دو از خارج از این کشور وارد شدهاند.
2-آلات چوبی: مانند طبلهای چوبی، زبانه دارها و تلق تلق کنندهها و گرزهای کوچکی که معمولا راهبان بودایی هنگام خواندن اوراد از آنها استفاده میکنند.
3-آلات(زهی) ابریشمین: زِه این آلات موسیقی به جای مو و یا فلز و یا روده، از ابریشم درست شده است. مانند چین[3]که نوعی قانون و یا سنتور است، یا سِه[4] و جِنگ[5]که در افسانهها از ابداعات امپراتور زرد نام برده شدهاند. سنتور و عود[ii] و پیپا هم سازهای زهی هستند که از ایران و آسیای میانه و در دوران تانگ وارد چین شده است. محبوبترین آلت موسیقی چینی اِرخو[6]یا همان کمانچه است که آن هم ریشهی ایرانی دارد و انواع مختلف آن اغلب در موسیقی اپرای سنتی و توسط قصه گویان خیابانی مورد استفاده قرار میگیرد.
(Zhi E’Xiang، 2005)
4-آلات سفالین: معرفترین ساز سفالی در موسیقی چینی سون[7] نام دارد که شبیه سوتک بوده و از گِل پخته ساخته شده است. البته با توجه به محدویت صدای این ساز و ثابت بودن کوک آن، بر حسب نتها و کوکهای مورد نظر، گاه به اشکال و جنسهای مختلف -اعم از سفالی،چینی و گِلی- ساخته میشود، ضمن آنکه در مناطق مختلف چین نیز انواع گوناگون آن مورد استفاده قرار میگیرد.
5-آلات فلزی: انواع زنگهای فلزی ردیفی که به چنگک آویخته میشود و از دوران سلسلهی جو متداول شده است. این آلت موسیقی بخش جدایی ناپذیری از موسیقی تشریفات عصر جو بهشمار میآمد و انواع مختلفی داشت که هر کدام نام خاصی دارند. از این آلات در زمان جنگ نیز برای حمله و یا عقب نشینی استفاده میشد. در سالهای اخیر، مجموعههایی از این آلات به نام گونگ[8] از قبرهای مربوط به دوران حکومتهای همستیز کشف شده که پس از بازسازی از آنها در مراسم رسمی استفاده میشود. نوع دیگری از آلات موسیقی فلزی بادی با نام لابا[9] وجود دارد که در مراسم و جشنها مورد استفاده قرار میگیرد که همان شیپور ایرانی است و احتمالا از ایران و یا تبت وارد شده و امروزه هم در معابد بودایی از نوع بلند آن برای اعلام مراسم استفاده میشود.
6-ابزار سنگی: سنگهای صدا داری که از چنگک مخصوص آویزان شده و هرکدام دارای نوای خاصی هستند، از ابداعات ویژهی موسیقی سنتی چینی است. این سنگها هرکدام شکل و فرم خاص مستطیلی زاویهدار داشته و از هر یک صدای ویژهای خارج میشود.
7-ابزارهای چرمی: در چین دهها نوع طبل و دُهُل چرمی وجود دارد، از طبلهای کوچک گرفته تا طبلهای بزرگی که در وسط میدان آویخته شده و توسط چند نفر نواخته میشود. این نوع از آلت موسیقی از چین به ژاپن و کره نیز معرفی شده و مورد استفاده قرار گرفته است.
8-ابزارهای درست شده از کدو: این آلت موسیقی از نوعی کدو درست میشود که اندام و دهانهی آن بستگی به میزان رشد کدو دارد. از بدنهی لولهای آن به داخل کدو دمیده شده و نوسانات نفس نوازنده موجب بیرون آمدن صداهای مختلفی از سوراخهای ایجاد شده در تنهی کروی شکل کدو میشود. نوع کوچکی از این آلت موسیقی«یو[10]» نام دارد که به شکل فلوت فربه وارونه به نظر میرسد. این آلت موسیقی ریشه در مناطق قبایلی کوهستانی جنوب چین داشته و در کشورهای لائوس، تایلند و میانمار هنوز هم از آن استفاده میکنند.
البته اقوام و اقلیتهای ملی چین نیز هرکدام دارای سبک و آلات موسیقی خاص خود را دارند که برای آشنایی با آنها میبایست به اسناد و کتابهایی برای معرفی فرهنگ این اقوام نوشته شده مراجعه نمود.
[1] - Suona.
[2] - Guan.
[3] - Qin.
[4] - Se.
[5] - Zheng.
[6] - Erhu.
[7] - Xun.
[8] - Gong.
[9] - Laba.
[10] - Yu.
[i] - همان سرنای ایرانی است.
[ii] - در چین عود با نام پیپا( Pipa) مورد استفاده قرار می گیرد.