مفهوم قدرت نرم در ادبیات کلاسیک چین

مفهوم "قدرت نرم" از بیش از دو هزار سال پیش، استراتژی‌ای بوده که توسط سون وو(sun wu) در کتاب "آیین رزم (The Art of War)" تبیین شده است[i]. فایق آمدن به دشمن بدون وارد شدن در جنگ، از مهم‌ترین تاکتیک‌های استراتژی سون وو است. در طول تاریخ، این استراتژی حکیمانه به‌عنوان میراثی ماندگار و مؤثر در فرهنگ سنتی چین، همیشه مورد توجه عالیرتبه‌ترین مقامات سیاسی و نظامی گرفته تا مردمان عادی این سرزمین قرار داشته است. سون وو، جنگ را یکی از عوامل پیروزی، آن هم نه مهم‌ترین آن، می‌داند. وی معتقد است، فریب و تضعیف دشمن در خانه‌ی خود؛ کسب آمادگی لازم در خفا؛ جذب افراد غیر نظامی، سربازان و رهبران دشمن؛ پیشگیری از تلفات و شکست؛ به حد اکثر رساندن پیروزی؛ پیش بینی وضعیت پس از جنگ، قبل از آغاز نبرد؛ از خود جنگ مهم‌تر هستند. سون وو می‌گوید: "معیار اصلی پیروزی در جنگ، پیروزی در میدان نبرد نیست، بلکه اصولا در به دست آوردن صلح و تسخیر قلوب و احساسات عامه‌ی مردم نهفته است." (سون وو ، 1387) نسل‌های متعددی از رهبران چینی، در طول هزاره‌های گذشته در برنامه‌ریزی‌های سیاسی، نظامی و اجتماعی خود، تدابیر توصیه شده توسط سون وو را به کار بسته و آن را عملا آزموده‌اند. این تدابیر و استراتژی‌ها تنها در زمینه‌های نظامی و جنگی محدود نشده، بلکه به یک عنصر کلیدی در تمامی زمینه‌های کشور داری را شکل داده است. این استراتژی‌ها به نحوی مورد استقبال مردم واقع شده که به بخشی از میراث عامه‌ی مردم چین تبدیل شده و در قالب داستان‌ها و افسانه‌ها راهنمای زندگی اجتماعی بوده است. هنوز هم برخی از گفته‌های سون وو مانند "طریقت جنگ، طریقت مکر و نیرنگ است"، "استفاده از ابزارهای نرم برای غلبه بر عوامل قوی و سخت"، و "پرهیز از نقاط قوت دشمن و حمله به نقاط ضعف آن" به عنوان ضرب المثل و جملات کوتاه در میان مردم متداول است.

هم‌چنین، ایده‌ی "رهبری اخلاقی" که در آیین کنفوسیوس الگوی حکومت و حاکم شایسته است نیز از دیگر اجزای "قدرت نرم" چینی در دوران باستان شمرده می‌شود. براساس این ایده، یک حاکم شایسته باید از طریق الگوی اخلاقی بودن برای مردم بر آن‌ها حکومت کند و انتظار مردم از حاکم این است که بهترین الگوی اخلاقی بوده و به نمایندگی از آن‌ها بهترین تصمیمات را برای تأمین امنیت و تضمین موفقیت مردم اتخاذ کند. تا چندی که حاکم از نظر اخلاقی برای مردم الگو است، می‌تواند به نمایندگی از آسمان بر آن‌ها حکمرانی کند، و در صورت انحراف حاکم از مسیر و هنجارهای اخلاقی، دیر یا زود اختیارات خود را از دست داده و مخالفت‌ها و شورش‌های عمومی و در نتیجه تغییر حاکم را در پی خواهد داشت. (آلن هانتر،2009)

نمونه‌ی عملی استفاده "از قدرت نرم" از سوی امپراتوران گذشته‌ی چین، اعزام ناوگان پرقدرت دریایی چین به رهبری دریادار مسلمان جِنگ‌خِه(Zheng He)به آب‌های آزاد و سواحل خلیج فارس و شرق آفریقا در عصر حاکمیت سلسله‌ی مینگ است. هدف از این سفرهای دریایی هفتگانه، معرفی فرهنگ و تمدن این کشور به سایر ملل و به رخ کشیدن توانایی‌های امپراتوری چین و در واقع، توسعه‌ی "قدرت نرم" این کشور بود. چون در این سفرهای پرهزینه و طاقت‌فرسا، هیچ گونه اهداف و اغراض نظامی و سلطه‌طلبی مطرح نبوده و جِنگ‌خِه به عنوان نماینده‌ی امپراتور در ملاقات با رهبران کشورها و مناطق مورد بازدید، با کمال احترام، ضمن معرفی چین، به رسم یاد بود هدایایی از جانب امپراتور تقدیم آن‌ها نموده و خواهان روابط دوستانه‌ی سیاسی و تجاری می‌شد[ii].

---

[i] - «سون وو» یا «سون زی»، نام یکی از حکمای چین باستان است که در اواخر قرن ششم و اوایل قرن پنجم پیش از میلاد و در دوران سلسله های بهار و پاییز می زیست. کتاب «آیین رزم» یا به گفته ی برخی« هنر جنگ» سون وو، تقریبا همزمان با کتاب های «تائو دِجینگ» لائوتزو و «گفتار ما» اثر کنفوسیوس نوشته شده و جزو ادبیات کلاسیک چین به شمار می رود. اگرچه این 3 اثر هرکدام به موضوع خاصی پرداخته اند، اما هر سه دارای خصوصیات مشترکی همانند گزیده گویی، عمق زیاد معانی، و گستره ی وسیع خردورزی و دانش هستند. می توان گفت، این 3 اثر در طول تاریخ بیشترین تأثیر را در ایده و افکار و چگونگی زندگی نسل­های گذشته و کنونی چین و اقشار مختلف جامعه ی چینی گذاشته و همیشه مورد توجه مردم این سرزمین بوده اند.

[ii] - این سفرها که بین سال های 1405 تا1433 میلادی صورت گرفت، چهار بار تا خلیج فارس و بندر هرمز ادامه یافت و در گزارش این سفر که تقدیم دربار امپراتور شده، اطلاعات جالب و ارزشمندی از اوضاع آن روز ایران و تجارت در خلیج فارس وجود دارد که می تواند برا ی محققان و پژوهشگران رشته ی تاریخ مفید باشد. ضمنا، با توجه به مشکلات پیش آمده در خصوص نام خلیج فارس، می توان به این اسناد تاریخی برای اثبات نام اصلی خلیج فارس هم استناد کرد.  ,