روابط سیرالئون با ج. ا. ایران
كشور سیرالئون یكی از كشورهای دوست ایران در قاره آفریقا به‌شمار می‌رود و روابط دو كشور از زمان آغاز مناسبات رسمی بین دو كشور همواره روند رو به رشدی داشته است.
پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی ایران و سیرالئون
دولت ایران پیش از انقلاب اسلامی ازهیچ گونه روابط دیپلماتیکی با کشور سیرالئون برخوردار نبود و سفارتخانه‌های دولت در نیجریه و سنگال کل منطقه غرب آفریقا را تحت پوشش قرار می‌دادند.(مطالعات میدانی نویسنده)[1] پس از پیروزی انقلاب اسلامی توسعه روابط با کشورهای مظلوم و ستمدیده قاره آفریقا به ویژه کشورهای مسلمان در اولویت برنامه‌های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت و حضرت امام(ره) نیز براین امر تأکید خاص فرمودند. در این میان سیرالئون به دلیل موقعیت مهم این کشور در غرب آفریقا، حضور گسترده مسلمانان، همزیستی مسالمت‌آمیز بین مسلمانان و مسیحیان، وجود شمار قابل توجهی از شیعیان لبنانی و از همه مهم‌تر علاقه فراوان مسلمانان این کشور به ایران اسلامی به‌عنوان کشوری مهم در دستور کار وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. در این ارتباط طی سال‌های 1359 تا 1361 هیأت‌هایی سیاسی، اقتصادی از ایران و سیرالئون به کشورهای مقابل سفر کرده و به دیدگاه‌های مشترکی در ارتباط با موضوعات مورد علاقه طرفین دست یافتند. (آرشیو اسناد رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در فریتاون، 1386) [2]در سال 1361 سفارت جمهوری اسلامی ایران در فریتاون گشایش یافت و سفیر ج.ا.ایران در این کشور استقرار یافت. پس از سفر حضرت آیت‌ا... خامنه‌ای رئیس‌جمهور وقت ایران به چند کشور در منطقه شرق و جنوب شرق آفریقا، وزارت جهاد سازندگی عهده‌دار کمک اقتصادی به کشورهای آفریقایی و بهبود وضعیت زندگی آنان شد. در این ارتباط و در راستای کمک‌های انسان دوستانه جمهوری اسلامی ایران به مردم محروم قاره آفریقا و افزایش درآمد، ارتقاء سطح دانش فنی کشاورزان و روستاییان آفریقایی و آشنا ساختن آنها با مدل‌ها و الگوهای بومی توسعه؛ نمایندگی جهاد سازندگی در فریتاون در سال 1369 افتتاح گردید. سازمان هلال احمر جمهوری اسلامی ایران نیز در راستای رسیدگی به وضعیت بهداشتی مردم این کشور مصیبت‌زده و ارائه خدمات خیرخواهانه و عام‌المنفعه به مسلمانان سیرالئون در سال 1370 فعالیت خودرا در پایتخت سیرالئون آغاز کرد.روابط بسیار خوب و دوستانه کشورهای ایران و سیرالئون طی سال‌های گذشته با وجود نابسامانی‌های سیاسی، گسترش جنگ داخلی سیرالئون به پایتخت -و حتی فرار رئیس‌جمهور وقت آقای احمد تیجان کاباه از کشور و سقوط فریتاون بدست توسط شورشیان -همچنان تداوم یافته است. در این ارتباط رئیس‌جمهور سیرالئون در سال‌های 1375 و 1376 دوبار به جمهوری اسلامی ایران سفر نمود که سفر سال 1376 وی به منظور شرکت در اجلاس کنفرانس اسلامی در تهران در شرایطی صورت گرفت که دولت در تبعید سیرالئون در گینه تشکیل شده بود و شورشیان بر فریتاون مسلط بودند. در سال 1378 نیز رئیس مجلس سیرالئون برای شرکت در نشست اتحادیه بین‌المجالس کشورهای اسلامی به جمهوری اسلامی ایران سفر کرد. (مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند جدید 4903).
مهم‌ترین سفر مقامات جمهوری اسلامی ایران به سیرالئون در سال 1382 طی سفر دوره‌ای جناب آقای خاتمی رئیس‌جمهور وقت ایران به چند کشور آفریقایی صورت گرفت. در طی این سفر دو روزه چند یادداشت تفاهم و موافقت‌نامه بین دو کشور به امضاء رسید و روسای جمهور ایران و سیرالئون بر تداوم همکاری‌های دو کشور در عرصه‌های مختلف سیاسی فرهنگی اقتصادی تأکید نمودند.)گزارش دیدار رئیس‌جمهور محترم کشورمان از سیرالئون، رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در سیرالئون).
روابط دوستانه ج.ا.ایران و سیرالئون همواره مورد حسادت سایر کشورها بوده و برخی از معاندان جمهوری اسلامی ایران از اوج‌گیری مناسبات این دو کشور و ارائه کمک‌های جمهوری اسلامی ایران به سیرالئون، که عمدتاً در راستای بهبود وضعیت مسلمانان کشور صورت گرفته است، ناخشنود بوده‌اند. دراین خصوص پس از سقوط فریتاون در سال 1376 شورشیان طی اقدامی عجولانه و نسنجیده و با تحریک برخی سفارتخانه‌های غربی به سفارت ج.ا.ایران (که البته به دلیل شدت گرفتن جنگ داخلی به همراه مراکز فرهنگی، دینی و بهداشتی تابعه موقتاً تعطیل شده بود) حمله کرده و ضمن غارت اموال سفارت، آن را به مدت یک ماه اشغال کردند. پس از بازگشت نظم و امنیت به سیرالئون و امضاء موافقت‌نامه صلح بین شورشیان و دولت سیرالئون؛ و سفارت ج.ا.ایران نیز در سال 1383 بعد از چند سال تعطیلی بار دیگر افتتاح گشت. (قزل سفلی، نگاهی به اوضاع سیاسی و اقتصادی سیرالئون، گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در فریتاون، 1385).
مناسبات دو کشور ایران و سیرالئون از زمان بازگشایی مجدد نمایندگی سیاسی و بخش‌های تابعه آن در سال 1383 ه.ش بنحو چشمگیری توسعه یافته و جمهوری اسلامی ایران در بخش‌های مختلف اقتصادی در حال مساعدت به این کشور است. از جمله سازمان جهاد کشاورزی اصفهان در حال حاضر با اجاره 10 هزار هکتار از اراضی حاصلخیز این کشور در حال بهره‌برداری از این زمین‌های کشاورزی است. www.irna.ir جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران نیزپس از سفر چند تن از مسئولان این سازمان به سیرالئون و مشاهده سطح نازل پزشکی این کشور به‌ویژه در زمینه دیالیز کلیه، اقداماتی را برای تأسیس مرکز دیالیز در سیرالئون آغاز نموده و یک دوره فشرده آموزشی را نیز برای 6 نفر از پرستاران سیرالئونی در ایران برگزار کرده است. www.Soha1.com علاوه بر آن طی چند سال گذشته گروه دوستی و پارلمانی ایران و سیرالئون در مجلس شورای اسلامی شکل گرفته است که در تنظیم و سیاستگذاری مناسبات دو کشور نقش مؤثری برعهده دارد. اعضای این گروه در سال 1388 طی سفری 5 روزه به سیرالئون با برخی مقامات عالیرتبه سیاسی فرهنگی این کشور از جمله رئیس‌جمهور و رئیس مجلس ملی سیرالئون نیز دیدار کردند. طی سال‌های اخیر مذاکراتی بین بخش‌های مختلف اقتصادی دو کشور نیز صورت گرفته و چند هیأت عالیرتبه سیرالئونی از جمله وزیر انرژی، وزیر فرهنگ و رئیس اتاق بازرگانی سیرالئون ضمن سفر به ایران و ملاقات با همتایان خود خواهان گسترش مناسبات طرفین و سرمایه گذاری ایران در بخش‌هایی همچون نیروگاه‌های آبی و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی این کشور شده‌اند. www.iccim.ir
در طی حدود سه دهه اخیر جمهوری اسلامی ایران خدمات و کمک‌های زیادی را به دولت و مردم سیرالئون ارائه کرده است که حاصل فعالیت‌های نهادهای سیاسی، فرهنگی، دینی، عمرانی و بهداشتی جمهوری اسلامی ایران در این کشور بوده است. (عرب احمدی، 1387: 260-261) طی سال‌های گذشته و به ویژه پس از پایان جنگ داخلی سیرالئون که به نوعی موجبات سازندگی و ترمیم ویرانی‌های این کشور را فراهم آورده است دولت جمهوری اسلامی ایران نیز در کنار سایر کشورهای اسلامی کمک‌های زیادی را به صورت وام‌های بلندمدت و اعتبارات بانکی در اختیار این کشور قرار داده است که از مهم‌ترین این مساعدت‌ها اهداء 69 تراکتور به وزارت کشاورزی، واگذاری 21 دستگاه اتوبوس به شهرداری فریتاون و اعطای وامی در حدود 2 میلیون دلار برای بازسازی و ترمیم مدارس، پل‌ها، راه‌های مواصلاتی اصلی و فرعی، توسعه مزارع کشاورزی، سرمایه‌گذاری در بخش صنایع و معادن و... بوده است. (www.Ariansteel.com) جمهوری اسلامی ایران در پنج سال گذشته نیز چند محموله تراکتورهای ایرانی را به سیرالئون صادر کرده که با استقبال کشاورزان و مقامات عالی کشاورزی سیرالئون مواجه شده است.
در حال حاضر کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور هر دو سال یک بار جلساتی را در تهران و فریتاون تشکیل داده و بر روند اجرایی موافقت‌نامه‌های گوناگون در زمینه شیلات، نفت، بازرگانی، گردشگری و میراث ملی مکتوب نظارت دارد.
پیشینه و تحولات روابط فرهنگی دو كشور
با توجه به حضور گسترده مسلمانان در کشور سیرالئون و علاقه فراوان آنها برای گسترش مناسبات خود با ایران اسلامی، مدت كوتاهی پس از تأسیس سفارت ایران در فریتاون گسترش روابط فرهنگی دو کشور در دستور کار مسئولان عالیرتبه جمهوری اسلامی ایران قرار گرفت. از این روی در سال 1362 و بدنبال امضاء موافقت‌نامه فرهنگی بین کشورهای جمهوری اسلامی ایران و سیرالئون، رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در کشور سیرالئون تأسیس گردید و اقدامات فرهنگی تبلیغی خود را از آن سال آغاز نمود که تاکنون تداوم یافته است. (کریمی شرفشاده، 1382: 124)
رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در سیرالئون
رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در سال 1365 انجمن دوستی ایران و سیرالئون را نیز تأسیس کرد که از آن زمان تا به حال به‌عنوان بازوی اجرائی این مرکز منشاء اثرات خیری در گسترش مناسبات فرهنگی دو کشور بوده است. در ادامه توسعه همه جانبه روابط فرهنگی ایران و سیرالئون که منجر به عقد قراردادهای مختلف و تحصیل برخی از مسلمانان این کشور در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه ج.ا.ایران گردید و بنا به درخواست‌های متعدد رهبران مسلمان سیرالئون از سفرا و رایزنان فرهنگی؛ جمهوری اسلامی ایران در سال 1365 حوزه علمیه‌ای موسوم به «انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی» را در شهر فریتاون تأسیس شد که بعدها مدیریت آن به سازمان حوزه‌ها و مدارس علمیه خارج از کشور واگذار شد و به مؤسسه‌ای دانشگاهی تبدیل گشت. مناسبات فرهنگی دینی دو کشور در دهه‌های 1360و 1370 در اوج خود بود و با وجود آغاز جنگ داخلی در سال 1372 نمایندگان فرهنگی دینی ج.ا.ایران عهده‌دار وظایف خود بودند. در طی این سال‌ها ارتباطات بسیار خوبی بین رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران و مسئولان فرهنگی سیرالئون ایجاد گردیده بود و مسئولان وقت رایزنی فرهنگی از تمام ظرفیت خود برای توسعه هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دوجانبه بهره‌برداری نمودند. با این حال درپی شدت گرفتن جنگ داخلی و کشیده شدن دامنه آن به پایتخت در سال 1379 و مدت کوتاهی قبل از اشغال فریتاون توسط شورشیان، رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران نیز در کنار دیگر نهادهای ایرانی تعطیل شد. در سال 1382 رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران و انستیتو بین‌المللی علوم اسلامی مجددا فعالیت خود را در این کشور آغاز نمودند که این وضعیت تا به حال ادامه یافته است. رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران طی حدود سه دهه اخیر و از بدو بازگشائی مجدد، ایفاگر نقش مهمی در عرصه مناسبات فرهنگی دینی دو کشور بوده است و در راستای اقدامات نمایندگان وقت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در فریتاون روابط دو کشور بنحو قابل توجهی ارتقاء یافته است. رایزن فرهنگی فعلی جمهوری اسلامی ایران در این کشور (آقای محمدرضا قزلسفلی)که از سال 1382 ه.ش در این کشور استقرار یافته است نیز دارای ارتباطات گسترده‌ای با بخش‌های مختلف فرهنگی سیرالئون اعم از مقامات و مدیران عالی فرهنگی، رهبران مسلمان و مسیحی، ائمه مساجد، روسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی کشور است. (گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در فریتاون، 1388: 3)
برخی از مهم‌ترین اقدامات رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران طی حدود سی سال گذشته عبارت بوده است از:
- تأسیس انجمن دوستی ج.ا.ایران و سیرالئون به‌عنوان نهادی سیاسی فرهنگی در راستای تعمیق پیوندهای دو کشور در زمینه‌های مختلف؛ (گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در فریتاون، 1388: 4)
- برگزاری مناسبت‌ها و همایش‌های اسلامی در شهرهای مختلف سیرالئون با انگیزه ارتقاء سطح معلومات دینی مسلمانان این کشور؛
- تشکیل دوره‌های آموزش علوم اسلامی خاص ائمه جمعه و جماعات سرتاسر سیرالئون جهت افزایش اطلاعات دینی آنان؛
- اعطای بورسیه‌های تحصیلی به تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان مستعد مسلمان جهت تحصیل در دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه ج.ا.ایران؛
- چاپ و انتشار کتب و مجلات اسلامی متعدد؛
- توزیع نشریات و مجلات اسلامی در بین مسلمانان کشور؛
- تأسیس نمایندگی مجمع جهانی اهل البیت(ع) در سیرالئون؛
- احداث چند باب مسجد و مدرسه در شهرهای مختلف سیرالئون؛
- فراهم آوردن امکان ادامه تحصیل تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزان مسلمان در انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی؛
- فراهم آوردن زمینه‌های ایجاد ارتباط بین سازمانها و مراکز فرهنگی دو کشور. (گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در فریتاون: 4)
ایرانیان مقیم
ایرانیان مقیم این كشور كه تقریباً تمام آنها وابسته به سازمان‌های دولتی اعزامی از ایران می‌باشند را در حدود ده خانواده متعلق به پرسنل سفارت، رایزنی فرهنگی، هلال احمر و انستیتو مطالعات بین‌المللی اسلامی (نمایندگی جامعه المصطفی العالمیه) تشكیل می‌دهند. چند بازرگان ایرانی كه در طول سال دو تا سه بار به این كشور سفر كرده و هربار مدتی در فریتاون استقرار می‌یابند و یك تا دو ایرانی عضو فرقه ضاله بهائیت كه به‌طور مرتب در رفت و آمد به این كشور می‌باشند از دیگر ایرانیان سیرالئون محسوب می‌گردند. خانواده‌های ایرانی وابسته به سازمان‌های دولتی و تجار هرهفته پنج‌شنبه شب گردهم آمده و ضمن قرائت دعای كمیل با یكدیگر گفت‌وگو نموده و از وضعیت هم باخبر می‌شوند. ایرانیان مقیم در مراسم و مناسبت‌های فرهنگی و دینی كه معمولاً توسط رایزنی فرهنگی برگزار می‌شود نیز شركت كرده و حضور فعالی دارند.
ایران‌شناسی
كشور سیرالئون فاقد هرگونه مراكز ویا كرسی‌های ایران‌شناسی است با این حال رایزن فرهنگی كنونی ج.ا.ایران در این كشور آقای محمدرضا قزل سفلی از سال 1385 ه.ش تدریس تاریخ ایران را در قالب دوره‌های مختلف ایران‌شناسی در دانشگاه سیرالئون آغاز کرده است.
روابط سیاسی سیرالئون و ایران
رویكرد نظام سیاسی سیرالئون به انقلاب و جمهوری اسلامی
همان گونه كه در صفحات گذشته اشاره شد كشور سیرالئون همواره از مناسبات خوبی با جمهوری اسلامی ایران برخوردار بوده و مقامات عالیرتبه سیاسی این كشور در سی سال گذشته از توسعه مناسبات در زمینه‌های سیاسی فرهنگی اقتصادی و اجتماعی استقبال كرده‌اند. علاوه بر آن مسلمانان این كشور نیز در زمره دوستداران ایران بوده و در موقعیت‌های مناسب علاقه و ارادت خود را نسبت به نظام و رهبران جمهوری اسلامی ابراز نموده‌اند.
تأثیر انقلاب اسلامی ایران بر مسلمانان سیرالئون
ظهور انقلاب اسلامی ایران جدای از نتایج شکوهمند آن در بیداری ملت‌های مسلمان سرتاسر جهان به ویژه آفریقا؛ تأثیر ارزشمندی نیز در اصلاح برخی آداب و رسوم غلط مسلمانان و تعهد و تدین بیشتر آنها به دین اسلام داشته است. در این مبحث برخی از تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر مسلمانان کشور سیرالئون که امروزه کاملا در بین آنها تثبیت و استوار گشته به طور مختصر مورد بررسی قرار گرفته است.
-منسوخ شدن تدریجی سنت غلط موسوم به جشن عاشورا: شاید بتوان گفت یکی از مهم‌ترین تأثیرات انقلاب اسلامی ایران در فراسوی مرزهای ایران تغییر نگرش مسلمانان اقصی نقاط جهان در ارتباط با تشیع و شیعیان بوده است. این امر در کشور سیرالئون و در بین مسلمانان مالکی این کشور تجلی عینی داشته است به‌گونه‌ای که طی دو دهه گذشته دیدگاه پیروان دین اسلام در ارتباط با بسیاری از آئین‌های خاص تشیع به کلی تغییر یافته است و در این میان تلقی آنان از عاشورا و دهه محرم به کلی با نگرش پیشین آنان به این واقعه متفاوت گشته است. نگرش مسلمانان سیرالئون به قیام خونبار عاشورا از بدو ورود اسلام به کشور سیرالئون براساس سنت خصمانه برجای مانده از خلفای بنی امیه دیدگاهی منفی و توهین آمیز بوده است. براساس این توطئه عناد آمیز، پیروان دین اسلام در سیرالئون عاشورا را روزی می‌دانند که باید در آن روز به رقص و پایکوبی و شادی بپردازند چرا که در غیر این صورت حادثه دردناکی برای آنها اتفاق می‌افتد. این دیدگاه که در پشت آن اندیشه شیطنت آمیز معاندان اهل بیت(ع) وجود داشته است طی حدود صد وپنجاه سال گذشته پیوندهای محکمی با آداب و رسوم مسلمانان این کشور یافته و مخالفان تشیع از این امر برای تحقیر و تخفیف وجهه مذهب و مکتب اهل بیت(ع) سود جسته‌اند. بر این اساس مسلمانان کشور معتقدند در صبح روز عاشورا تقدیر مسلمانان برای سال آینده تعیین شده و فرشتگان به دستور خداوند به سوی انسان‌ها می‌آیند و افرادی را که سبک وزن به شمار آیند را به نزد خداوند می‌برند که معنای آن مرگ آنها در طی سال آینده خواهد بود. بر خلاف این امر مسلمانانی که در اثر پرخوری به وزن قابل توجهی دست یافته باشند با مخالفت فرشته مرگ روبرو شده و به زندگی خود ادامه خواهند داد! از این روی از چند روز پیش از فرا رسیدن عاشورا مسلمانان فقیری که در کوچه‌ها و خیابان‌های شهرهای کشور گدایی می‌کنند مطالبی را در مورد کربلا و عاشورا اظهار می‌کنند و از مردم برای باطل شدن بلایای احتمالی استمداد می‌جویند. در بعد از ظهر روز عاشورا نیز برخی نوجوانان مسلمان در قالب دستجات کوچک و بزرگ به رقص و پایکوبی پرداخته و با مراجعه به منازل مسلمانان از آنان درخواست کمک می‌نمایند و تلاش می‌کنند در این شب به هر طریقی که ممکن است پولی فراهم کرده و با آن هر قدر می‌توانند غذا خریده و صرف کنند! آنان براساس گفته‌های پدران خود معتقدند در شب یازدهم ملائکه برای تعیین سرنوشت افراد به زمین می‌آیند و افراد سبک وزنی که غذای کمی میل کرده باشند را به عقوبتی سخت که همانا مرگ است دچار می‌سازند. از این روی پس از تاریک شدن هوا دختران و پسران نوجوان با گدایی، دزدی و یا توسل به هر شیوه‌ای دیگر به تهیه مواد غذایی میپردازند. اعتقاد عموم مسلمانان سیرالئون برآن است که در شب یازدهم محرم خداوند هر عملی را برای مسلمانان جایز می‌داند لذا انجام محرمات در این شب خالی از گناه محسوب می‌شود. به همین دلیل خانواده‌ها در آن شب فرزندان خود را به حال خویش رها نموده و هیچ نظارتی بر آنها و اعمالشان روا نمی‌دارند. در این شب مسلمانان خصوصا جوانان به پرخوری و صرف مشروبات الکلی و سایر اعمال ناشایست پرداخته و علاوه برآن تا نیمه‌های شب به رقص و پایکوبی میپردازند و به هیچ عنوان توجهی به اصول مذهبی و عرف نمی‌کنند. آنها در طول شب اشعاری نیز سر می‌دهند که در برگیرنده معانی توهین‌آمیزی نسبت به مذهب تشیع و قیام خونبار امام حسین است. در صبح روز یازدهم نیز کلیه مسلمانان بر اساس سنت قدیمی خود به رودخانه نزدیک محل سکونت خویش رفته و یا در خانه خود غسل می‌کنند و بر این باورند که شستشوی بدن تمام اعمال ناشایست شب گذشته آنان را پاک می‌کند. مسلمانان روز عاشورا را عید و روزی مبارک دانسته و به تهیه آذوقه و غذا برای خانواده خود میپردازند و معتقدند تهیه آذوقه در این روز مبارک و خجسته موجب برکت رزق و روزی آنها در تمام طول سال می‌شود. این سنت ناپسند تا حدود سه دهه پیش با تشریفات و آداب و رسوم خاصی همراه بود و مسلمانان کشور ناآگاهانه به برپایی جشن و مراسم لهو و لعب می‌پرداختند ولی از زمان تأسیس رایزنی فرهنگی ج.ا.ا ایران و آغاز فعالیت حوزه علیمه وابسته به سازمان مدارس و اقدامات روشنگریانه این نهادها و سازمانها رفته رفته دیدگاه عمومی مسلمانان نسبت به این امر تا حدودی تغییر یافته است. جالب اینجاست که اقدامات تبلیغی مسئولان جمهوری اسلامی ایران در رابطه با معرفی چهره واقعی حادثه عاشورا و قیام عظیم حضرت امام حسین(ع) علیه حکومت فاسد یزید به تدریج موجبات تحرک شیعیان لبنانی را نیز در این ارتباط فراهم آورده است. متاسفانه لبنانی‌ها با وجود حضور دیرینه مدت خود در سیرالئون و اطلاع کامل از جهل مسلمانان در ارتباط با واقعه عاشورا، هیچ گاه درصد مقابله با این امر بر نیامده بودند. با این حال تحرک فوق العاده جمهوری اسلامی ایران موجب شد که آنان نیز با شرمساری از سکوت خویش به تدریج در کنار مبلغان ایرانی به روشنگری در خصوص دهه محرم در شهرهای کوچک و بزرگ کشور بپردازند. (گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در سیرالئون، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 1661) خوشبختانه در اثر اقدامات تبلیغی جمهوری اسلامی ایران به ویژه فعالیت انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی و سخنرانی‌های شیوخ شیعه بومی که در جمهوری اسلامی ایران تحصیل کرده‌اند هم اکنون جو عمومی در رابطه با ماه محرم و عاشورا تغییر یافته و بسیاری از مسلمانان به نهضت عاشورا به دیده احترام نگریسته و شهادت نوه پیامبراکرم(ص) را در این روز واقعه‌ای دردناک می‌دانند. البته هنوز در برخی نقاط فریتاون و شهرستان‌ها روز عاشورا به‌عنوان عید تلقی می‌شود و مسلمانان این روز را با برپایی جشن و رقص و پایکوبی گرامی می‌دارند ولی به تدریج این سنت در حال کمرنگ شدن است و به عقیده بسیاری از مسلمانان تحصیل کرده، در آینده نزدیک این سنت غلط به کلی رنگ باخته و از بین می‌رود. (گزارش ارسالی از رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در سیرالئون، مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 1661)[3]
- تثبیت مراسم سوگواری دهه محرم:از دیگر تأثیرات ظهور انقلاب اسلامی بر مسلمانان این کشور (عمدتاً شیعیان) برگزاری مراسم سوگواری دهه محرم است که همه ساله در شهرهای مختلف سیرالئون به ویژه فریتاون و بو برگزار می‌شود. در واقع برگزاری مراسم عزاداری محرم پدیده نوینی است که عمیقاً مرهون و مدیون مبلغان و مراکز فرهنگی و دینی جمهوری اسلامی ایران است چرا که با وجود حضور گسترده لبنانی‌های شیعه در این کشور پیش از ظهور انقلاب اسلامی ایران، انجام این اعمال عبادی چندان مورد توجه آنان نبود و تنها در اواخر دهه 1970 سوگواری روز عاشورا در سطحی محدود در فریتاون و در مسجد شیعیان لبنانی برگزار می‌شد.
عزاداری دهه محرم همزمان با آغاز روشنگری در ارتباط با فلسفه این سوگواری و ارائه توضیحاتی در مورد قیام سالار شهیدان(ع) توسط رایزنی فرهنگی و انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی بتدریج از اواسط دهه 1980 در فریتاون و دیگر شهرهای کشور رواج یافت. شیعیان لبنانی نیز با مشاهده فعالیت‌های تبلیغی جمهوری اسلامی ایران در زنده نگاه داشتن این نهضت خونبار و معرفی نتایج حاصل از آن به تدریج اهمیت ویژه‌ای برای این سنت شیعی قائل گشتند به‌گونه‌ای که از آن زمان تاکنون مراسم سوگواری ماه محرم همه ساله با آداب و رسوم جالب توجهی در بین لبنانی‌های مقیم فریتاون برپای می‌گردد. در این ارتباط همه ساله با آغاز ماه محرم و به ویژه در دهه اول این ماه شیعیان و علاقمندان به خاندان عصمت و طهارت در حسینیه مسجد شیعیان لبنانی فریتاون گردهم می‌آیند و این مراسم به شکلی گسترده برگزار می‌شود.
-رواج حجاب اسلامی در بین بانوان مسلمان:یکی از بارزترین تأثیرات انقلاب اسلامی ایران بر مسلمانان آفریقا رواج پدیده حجاب اسلامی است که در برخی از این کشورها از جمله سیرالئون به حجاب ایرانی نیز شهرت یافته است. همان گونه که در بخش‌های مختلف این کتاب اشاره شد سیرالئون در مجموع کشوری اسلامی است که علیرغم حضور اقلیت قابل ملاحظه‌ای از مسیحیان به‌عنوان کشوری مسلمان‌نشین در غرب آفریقا در نظر گرفته می‌شود. ساختار اجتماعی این کشور به ویژه در بین قبایل احترام به قوانین و آداب و رسوم سنتی است و معمولاً رعایت این سنت‌ها به‌عنوان اصولی مسلم و تغییر ناپذیر تشویق می‌گردد. در این ارتباط طی سه دهه گذشته پدیده حجاب اسلامی به تدریج در بین زنان مسلمان این کشور راه یافته و در برداشتن البسه اسلامی در کنار لباس‌های سنتی بانوان به‌عنوان بخشی از سنت‌های قومی قبیلگی مورد قبول تمامی اقشار جامعه اسلامی قرار گرفته است به‌گونه‌ای که در حال حاضر اکثر زنان مسلمان در زندگی روزمره خود به ویژه در طی مراسم مذهبی نوعی حجاب سنتی را که تلفیقی از حجاب اسلامی و پوشش سنتی زنان آفریقایی است بر تن می‌کنند. این حجاب‌های سنتی که به ویژه پس از ظهور انقلاب اسلامی در فرهنگ بومی قبایل این کشور عمیقاً رسوخ یافته است عمدتاً به‌عنوان پوششی اسلامی برای زنان مسلمان کشور قلمداد می‌گردد و آنها این حجاب را نوعی هویت ملی اسلامی خود می‌دانند که بانوان مسلمان سیرالئون را از غیرمسلمانان متمایز می‌سازد.حجاب زنان مسلمان در کشور سیرالئون به چند گونه تقسیم می‌شود. رایج‌ترین نوع حجاب در بین بانوان مسلمان این کشور نوعی پوشش بلند است که از آن به‌عنوان پوشش اسلامی هم یاد می‌شود. این لباس پوششی شنل مانند و بلند و یکسره است و معمولاً زنان بر روی آن لباس‌های دیگر نیز بر تن می‌کنند. این لباس که به آن «گاون»[4] می‌گویند معمولاً توسط زنان مسلمان و در مراسم مذهبی همچون نمازهای جماعت، نماز جمعه، نماز عید فطر و مراسم اجتماعی به کار می‌رود و بانوان متناسب با رنگ آن موهای خودرا نیز با پارچه‌ای دستار مانند به‌طور کامل می‌پوشانند. البته برخی از زنان مسلمان به جای استفاده از این پارچه ترجیح می‌دهند در مناسبت‌های مذهبی از روسری استفاده کنند. «لاپا» و «دوکت» نیز نوعی پوشش بلند شامل پیراهن و دامنی بلند است که تقریباً سرتاسر بدن زنان را پوشانده و از نوعی روسری بلند نیز برای پوشاندن موها استفاده می‌شود. «دورکیبا - بارایا» نیز پوشش سنتی برخی مسلمانان سیرالئون است که بیشتر مورد استفاده بانوان فولایی قرار می‌گیرد و دربرگیرنده پیراهن و شلواری بلند و گشاد است که به هیچ عنوان اندام زنان را نمایان نمی‌سازد. این پوشش سنتی معمولاً در نمازهای جمعه، نمازهای عید فطر و قربان، مناسبت‌های عمومی، عروسی و گردهمایی‌های بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. (قزل سفلی، شماره سند جدید 5463)
علاوه بر آن یکی از مهم‌ترین نوع البسه زنان مسلمان که طی یک دهه گذشته در مناطق مختلف کشور رایج گردیده است پوشش اسلامی خاص زنان ایرانی شامل مانتوهای بلند و شلوار است که به وسیله رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در بین زنان این کشور رایج گشته است و آنان معمولاً در مراسم مذهبی، جشن میلادالنبی (ص) و نمازهای جمعه و جماعات از این نوع پوشش کاملاً اسلامی استفاده و آن را افتخاری برای خود می‌دانند.جالب اینجاست که گروهی از پرستاران مسلمانان فریتاون نیز طی یک دهه اخیر انجمنی تحت عنوان «انجمن پرستاران مسلمان» را دایر نموده و ضمن تبلیغ پوشش اسلامی لزوم به کار بردن حجاب اسلامی را به طور عملی در بین سایر مسلمانان پایتخت و دیگر شهرهای کشور تبلیغ می‌کنند.
شایان ذکر است فرهنگ حجاب اسلامی که در این کشور اصطلاحاً حجاب ایرانی نامیده می‌شود به تدریج در پایتخت و دیگر شهرهای کشور در حال گسترش است و زنان مسلمان رفته رفته دربرداشتن این نوع حجاب را در مقابل البسه نیمه برهنه سنتی و لباس‌های تنگ و نامناسب غربی نوعی افتخار و حفظ هویت برای خود می‌دانند. (عرب احمدی، 1387:130)
- ارتقاء سطح معلومات دینی مسلمانان شهرها و روستاها: از دیگر تأثیرات حضور فرهنگی تبلیغی جمهوری اسلامی ایران بر مردم کشور سیرالئون ارتقاء سطح معلومات دینی مسلمانان شهرها و روستاهای سیرالئون است. انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی سالانه با تحت پوشش قرار دادن یکصد طلبه ودانشجو در کالج اسلامی و حوزه و صدها دانش‌آموز در دبیرستان خود آنها را هر چه بیشتر با علوم و معارف اسلامی آشنا ساخته و به ویژه در مقطع کالج و حوزه مسلمانانی را از شهرهای مختلف گردهم آورده و با ارائه اطلاعاتی کامل از دین اسلام؛ شیوخی مطلع و تحصیل کرده که با اصول و شرایع دین اسلام آشنایی خوبی دارند را به شهرها و روستاهای سیرالئون اعزام می‌کند. این افراد که در طول مدت تحصیل به خوبی به معارف اسلامی وشیعی وقوف می‌یابند معمولاً پس از آغاز به کار در مدارس ابتدایی و متوسطه و همچنین تصدی پست امامت مساجد کوچک و بزرگ کشور، نقش بسیار مهمی در نشر و ترویج دین اسلام و مذهب اهل البیت(ع) ایفا می‌کنند. (قانع، 1386)
- بزرگداشت مناسبت‌های اسلامی و شیعی: از دیگر نتایج مؤثر حضور نهادهای فرهنگی دینی جمهوری اسلامی ایران در سیرالئون برگزاری مجالس عمومی و همایش‌هایی در مناسبت‌های اسلامی و شیعی همچون تولد و شهادتین ائمه اطهار(ع) است. این مجالس و گردهمایی‌ها جدای از آن که موجب آشنایی مسلمانان با بخش‌هایی از تاریخ و معارف اسلامی شیعی می‌گردد جوی مسالمت‌آمیز و مبتنی بر دوستی و مودّت را بین شرکت کنندگان که معمولاً وابسته به سازمان‌های اسلامی گوناگون می‌باشند پدید می‌آورد. طی دو دهه گذشته انستیتو بین‌المللی مطالعات اسلامی ده‌ها همایش بزرگ را با حضور مسلمانان فریتاون برگزار کرده است که تأثیرات قابل توجهی در تحکیم وحدت مسلمانان گروه‌های گوناگون اسلامی به دنبال داشته است. در این مناسبت‌ها جدای از شیوخ و علماء مسلمان؛ مسلمانان زیادی نیز از وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی حضور می‌یابند که شرکت این افراد به نوبه خود در گسترش فرهنگ اسلامی در بین کارمندان کشور نیز قابل اهمیت است.
زمینه‌ها و راه‌های مناسب برای توسعه روابط فرهنگی
در بخش‌های گذشته مطالب فراوانی در مورد كشور سیرالئون و شاخصه‌های گوناگون سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی آن ارائه گردیده و اشاره شد که این سرزمین زیبا به دلیل دارا بودن ذخائر طبیعی ارزشمند به ویژه الماس همواره کانون توطئه و دسیسه کشورهای اروپایی و ایالات متحده آمریکا بوده و به سبب وقوع کوتاهای مکرر و یک دهه جنگ داخلی ده‌ها سال از مسیر پیشرفت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی عقب مانده است. از این روی سازمان ملل و سازمان‌هایی نظیر بانک جهانی و صندوق بین‌الملی پول کماکان سیرالئون را در زمره كشورهای فقیر دنیا قلمداد می‌نمایند.این در حالی است كه کشورسیرالئون بدلیل زیرساخت‌های اسلامی و حضور گسترده مسلمانان از جایگاه ویژه‌ای در منطقه غرب آفریقا برخوردار است و روابط مطلوب سیاسی ایران با این كشور، موقعیت مناسبی را برای توسعه هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دو كشور فراهم آورده است. خوشبختانه هم اكنون رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران با حضوری نزدیك به سی سال در این كشور (از سال 1362) از پیوندهای محكمی با نهادها و سازمان‌های دولتی و شخصیت‌های برجسته دینی فرهنگی برخوردار است و روابط فرهنگی دو كشور- در كنار مناسبات سیاسی- در جایگاه بسیار خوبی قرار دارد با این حال ضروری است مسئولان فرهنگی جمهوری اسلامی ایران با بازمهندسی اقدامات خود در این كشور طی سی سال گذشته نقاط ضعف و قوت فعالیت‌های فرهنگی ج.ا.ایران را مورد بررسی قرار داده و با درنظر گرفتن تحولات جدید جهانی و موج بیداری اسلامی در خاورمیانه عربی و شمال آفریقا سیاست‌های نوینی را در قبال مسلمانان سیرالئون و به‌ویژه شیعیان بومی این كشور اتخاذ نمایند. بخشی از این سیاست‌های نوین به تقویت هرچه بیشتر هویت ملی و دینی این مسلمانان باز می‌گرددو بخشی نیز تقویت وحدت و اتحاد آنها در مقابل دشمنان آشكار و نهانی است كه طی پنجاه سال گذشته همواره جامعه اسلامی سیرالئون را هدق حملات و توطئه‌های خود قرار داده و با طرح شعارهای تفرقه افكنانه درصدد تضعیف موقعیت آنها و كند نمودن روند روبه رشد اسلام گرائی در این كشور بوده‌اند. تدوین سیاست فرهنگی كوتاه مدت و میان مدت در قبال كشور سیرالئون و پرهیز از فعالیت‌های مقطعی در زمره اولویت‌های رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران است كه باید به‌عنوان اصلی‌ترین هدف در سرلوحه وظایف این مركز قرار گیرد. در عین حال تقویت نمایندگی فرهنگی از نظر امكانات، پرسنل و بودجه در كشوری كه با مشكلات فراوانی خصوصا از نظر زیرساخت‌های شهری و حداقل امكاناتی نظیر آب لوله كشی، برق و تلفن نیز روبروست اهمیت خاصی داشته و می‌تواند موجبات پویائی هرچه بیشتر این مركز را در وظایف و مسئولیت‌های پیش روی خود فراهم آورد.
موانع و مشكلات
روابط دوستانه دولت و مسئولان عالیرتبه سیاسی سیرالئون با جمهوری اسلامی ایران از سال 1361 تاكنون همواره با مخالفت و معاندت مخالفان و دشمنان جمهوری اسلامی ایران همراه بوده است. علاوه بر آن تحرك بخشیده شدن به روند اسلام گرائی در این كشور از بدو پیروزی انقلاب اسلامی ایران و افزایش قابل ملاحظه تعداد شیعیان در این كشور كوچك دشمنی‌ها و خصومت‌ها با جمهوری اسلامی و نمایندگی‌های سیاسی فرهنگی و دینی آن را دوچندان ساخته است. برخی از موانع و مشكلات پیش روی كه طی چند سال گذشته و به‌ویژه از سال قبل (آغاز موج بیداری اسلامی) بر شدت آنها افزوده شده است عبارتنداز:
- تحریكات مسیحیان پشت پرده حاكم بر دولت درخصوص تضعیف مناسبات مطلوب سیاسی فرهنگی دو كشور از طریق رسانه‌های گروهی و وسایل ارتباط جمعی؛
- تلاش برخی مسیحیان شاغل در بدنه نهادهای فرهنگی خصوصا وزارت فرهنگ و گردشگری سیرالئون در كند ساختن همكاری این وزارتخانه و مراكز تابعه آن با رایزنی فرهنگی؛
- تحریكات مداوم فرقه‌های معاند جمهوری اسلامی ایران شامل احمدیه و بهائیت و تلاش برای ترسیم چهره‌ای منفی از نظام ج.ا.ایران؛
- تلاش برای ایجاد تفرقه و دشمنی بین شیعیان و اهل سنت سیرالئون از سوی گروه‌های وابسته به وهابیت؛
- كارشكنی‌های آژانس مسلمانان آفریقا(وابسته به كویت) علیه اقدامات بشردوستانه ایران در رسیدگی به وضعیت مسلمانان مستمند روستایی سیرالئون.
با این وجود مطمئنا مناسبات حسنه دو كشور ایران و سیرالئون در آینده نیز تداوم خواهد یافت و بعید به‌نظر می‌رسد این گونه شیطنت‌ها و دسیسه‌ها بتواند خللی در این روابط روبه رشد ایجاد كند.
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[1] البته در این دوره برخی از مقامات درباری سفرهای تفریحی به این کشور انجام دادند که تا حدودی جنبه رسمی نیز داشته است. مهم‌ترین این سفرها مسافرت اشرف پهلوی به سیرالئون در سال 1350 بود. وی در طی اقامت چند روزه در سیرالئون علاوه بر ملاقات با مقامات عالیرتبه در جمع مردم این کشور در فریتاون نیز سخنرانی کرد.
[2] نخستین هیأت ایرانی بعد ار پیروزی انقلاب اسلامی در سال 1359 هجری شمسی به این کشور سفر کرد و با استقبال گرم مقامات این کشور مواجه شد. در طی مذاکرات این هیأت با مقامات بلند پایه سیرالئون، دولت سیرالئون تمایل خود را برای ایجاد روابط سیاسی و اقتصادی با جمهوری اسلامی ایران ابراز داشته و خواستار خرید نفت و خاویار ایران و در مقابل صدور چوب به ایران و همکاری‌هایی درخصوص صنعت ماهیگیری و شیلات اعلام نمود. در سال‌های 1360 و 1361 ه.ش چند هیأت دیگر به کشور سیرالئون سفر کرده و دیدارهای سازنده‌ای با مقامات عالیرتبه سیاسی و فرهنگی این کشور انجام دادند که زمینه لازم را برای آغاز رسمی روابط دیپلماتیک دو کشور فراهم آورد.
[3] تا چند سال پیش بویژه در شهرهای سیرالئون توزیع غذا بین خانواده‌های مسلمان در شب عاشورا به شدت رایج بود. برخی ازخانواده‌های مسلمان بر این باورند که اجداد و نیاکان آنها در شب عاشورا در منازل اقوام خود حضور یافته و طلب رزق و روزی می‌کنند و در صورت عدم وجود غذا به میزان کافی، ناامید بازخواهند گشت. برخی از قبایل مسلمان نیز معتقدند در چنین روزی کفار برای به شکست کشانیدن پیامبر اسلام(ص) او را سنگ باران کردند ولی نتوانستند پیامبر را از عقاید توحیدی خود منصرف کنند از این روی، این روز که مصادف با عاشورا است روز جشن و سرور به شمار می‌رود. در این میان نکته تأسف بار این است که اکثر مسلمانان این کشور از این که در روز عاشورای سال 41 ه.ق امام حسین(ع) امام سوم شیعیان و نوه پیامبر اکرم(ص) به شهادت رسیده است اطلاعی ندارند و بر پای داشتن آن را صرفاً بر پایه عقایدی خرافی می‌دانند. از زمان آغاز فعالیت مراکز فرهنگی دینی ج.ا.ایران و بازگشت مسلمانان تحصیل کرده در جمهوری اسلامی ایران به سرزمین خویش و روشنگری پیرامون این واقعه عظیم، به تدریج دهه محرم و روز عاشورا به ایامی بزرگ توأم با تقدس تبدیل شده ورفته رفته از شمار مسلمانانی که در این دهه و خصوصاً شب عاشورا به شادی میپردازند کاسته شده است. در این ارتباط می‌توان گفت این گونه سنت‌های باطل صرفاً ناشی از جهل و ناآگاهی بومیان مسلمان سیرالئون است و آنان هیچ گونه عنادی نسبت به تشیع و خاندان اهل البیت(ع) ندارند.
[4] - gown