قصه و حماسه در اردن
قصه و حماسه
قصه وحماسه به مثابه تاريخ اقوام است که ويژگي‌ها، بزرگي‌ها و قهرماني‌هاي آنان را به تصوير کشيده و وقايع و اتفاقات گوناگون و اختلافات آنها را بيان مي‌کنند. اين گونه روايات نیز به گونۀ شفاهي از نسلي به نسل ديگر منتقل مي‌گردند.
مشهورترين قصه‌هاي عرب که در اردن نيز شهرت دارد عبارت‌اند از: سيره عنتره، قصۀ سيف بن ذي يزن، داستان شاهزاده ، قصۀ بني هلال و داستان ظاهر بيبرس. اين داستان‌ها از وقايع بزرگ زمان جاهلي تا دوره مماليک حکايت مي‌کنند.(24) در ادامه خلاصه‌اي از هر يک مي‌آيد.
محور سيره عنتره يکي از مشهورترين پهلوانان عرب به نام عنترة بن شداد است. وي در زمان جاهليت زندگي مي‌کرد و به شجاعت، شهامت و پهلواني مشهور بود. هم‌چنین در فن شعر و شاعري بسيار توانا بود تا جايي که جزء شاعران معلقات هفتگانه قرار گرفت.
اين داستان، اتفاقات زمان قبل از تولد عنتره تا زمان قهرماني و شجاعت وي را به تصوير مي‌کشد. در طی داستان، عشق عنتره نسبت به دخترعمويش عبله و ويژگي‌هاي مردم عرب به تصوير کشيده شده است. اين داستان به شعر و نثر گفته شده و در حدود ده هزار بيت در 32 جلد مي‌باشد.(25)
سيف بن ذي يزن پادشاه حِميَري يمن است که در زمان چيرگي حبشيان بر يمن طرد و به ايران پناهنده شد. سپس با کمک انوشيروان شاهنشاه ايران توانست بر حبشيان پيروز شود و سرزمين اجداد خود را باز پس‌گيرد. پژوهشگران معتقدند که اين پيروزي در سال 570 ميلادي به وقوع پيوسته است.
اين داستان به دليل جنگ عرب‌ها برضد حبشيان محبوبيت زيادي در بين ملل عرب دارد. سيف بن ذي يزن يکتاپرست بود و در جريان اتفاقات و وقايع از کرامات و سحر کمک مي‌گرفت. خيالات مردم اتفاقات خارق العاده اي را به اين داستان اضافه کرده است. در اين قصه سفرها و جنگ جويي‌هاي سيف و فرزندان و سربازانش به تصوير کشيده شده است، هم چنين تاريخچه ساخت برخي شهرها نيز آمده است.(26)
داستان شاهزاده خانم با اتفاقاتي که در زمان عبد الملک بن مروان خليفه اموي به وقوع مي‌پيوندد، آغاز مي‌شود و تا زمان واثق عباسي ادامه مي‌يابد. محور داستان شاهزاده خانمي به نام فاطمه بنت مظلوم بن صحصاح است که قهرمانان مسلمان زيادي مانند امير عبدالوهاب، امير محمد بطال و عقبه سليمي او را ياري مي‌رسانند. در اين داستان نبرد بين عرب و روم به تصوير کشيده مي‌شود. شاهزاده به همراه قبيله خود (بني کلاب) و تعدادي از قبايل عرب به منطقه مرزي در شمال براي جنگ با روميان منتقل مي‌شود. در اين ماجرا به قدرت نظامي‌عرب و اراده و عزم قوي آنان در مقابل دشمن پرداخته مي‌شود
اين داستان در حدود 7000 صفحه است و راوي براي بيان آن از دو شيوه شعر و نثر کمک مي‌گيرد و تلاش مي‌کند تا تصويري واضح از وقايع سياسي و نظامي را نشان دهد و اطلاعات با ارزشي از عادات، تقاليد، اعتقادات، حکايت‌ها و اخبار زنان و مردان عرب، سودان، ايران و روم را ارائه کند. (27)
بني هلال قصه‌اي طولاني است که به شعر و نثر بيان شده است و داستاني پهلواني به شمار مي‌رود. در اين داستان، جريان مهاجرت قبايل عربي قيس از يمن به سرزمين‌هاي مغرب و اتفاقات مسير و چگونگي غلبه بني هلال بر ساير قبايل به تصوير کشيده مي‌شود. بعضي مورخان بزرگ عرب مانند ابن خلدون، قبيله بني هلال و وقايع جنگ‌هاي آنان را ثبت کرده اند.(28)
محور داستان ظاهر بيبرس، پادشاهي است که جنگ‌هاي فراواني با صليبيان و تاتارها انجام داد و پيروزي‌هاي فراواني را به دست آورد. اين داستان از بخش‌هاي مختلفي تشکيل مي‌شود و در آنها به کردهاي ايوبي، محمود بيبرس و ورود او به مصر، روابط او با ايوب و ايبک ترکماني، چگونگي جلوس بر تخت پادشاهي مصر مي‌پردازد و جز سرزمين‌هاي اسلامي، جنوب اروپا و جزاير انگليس را نيز در برمي‌گيرد.(29)
7-2-4 ضرب المثل‌ها