ورود صنعت سینما در چین
الف: آغاز ورود صنعت سینما به چین تا دوران انقلاب کمونیستی
پیدایش سینما در چین:
براساس اسناد تاریخ سینما در چین، یک سال پس از اختراع صنعت سینما توسط برادران لومیر، در پاریس در سال 1895میلادی، نخستین فیلم سینمایی در سال 1896در قهوه خانهای در شهر شانگهای چین به نمایش گذاشته شد. نخستین سالن نمایش فیلم هم در سال1908میلادی، توسط یک اسپانیایی بهنام آنتونیو ماروس[1]، در شهر شانگهای ساخته شد. اگرچه پیش از آن فرانسویها، آمریکاییها و اسپانیائیها فیلمهای ساخت کشورشان را در قهوه خانهها و رستورانهای شانگهای نمایش میدادند.
نخستین فیلم سینمایی ساخت چین
نخستین فیلم چینی، در سال 1905میلادی، با فیلمبرداری از یکی از نمایشهای مشهور اپرای پکن با عنوان«فتح کوه» ساخته شد. پس از آن، برای ده سال این شرکتهای خارجی بودند که در عرصهی صنعت فیلم چین فعال بودند و تولید فیلم داخلی دیگری صورت نگرفت. در دههی1910، دو استودیو تولید فیلم بنامهای«فِنگ تی[2]» و «آسیا» تاسیس شدند. بنیانگذار استودیوی فیلم آسیا، فردی آمریکایی بود که نخستین فیلم خود را در شانگهای که مرکز تولید فیلم بود، با عنوان«زوج نا سازگار» ساخت. در دههی1920، چینیها شیوهی تهیه و تولید فیلم را از تکنیسینهای آمریکایی فرا گرفتند، ولی نفوذ آمریکا در صنعت فیلم چین تا دو دههی بعد ادامه یافت. در این دوره بود که شرکتهای بزرگ تولید فیلم چین از جمله«کمپانی فیلم مینگشینگ[i]» و «کمپانی فیلم تیَنای[ii]» فعالیت خود را آغاز کردند. کمپانی«مینگ شینگ» به تولید فیلمهای کمدی پرداخت که فیلم«عشق کارگران» از تولیدات این کمپانی بوده است. فیلم داستانی بلند«یتیم پدر بزرگ را نجات میدهد» و « مار سفید»(1926) هم از فیلمهای ساخت کمپانی تیانای هستند. در دههی1920 که دولت در گیر منازعات سیاسی داخلی بود، سینمای تجاری در شانگهای رشد کرد و فیلمهایی با موضوع هنرهای رزمی، داستانهای تخیلی، اپرای سنتی تولید و به بازار عرضه شد. حزب کمونیست چین هم در دههی۱۹۳۰میلادی، با تشکیل یک گروه فیلم سازی به نام«دیَن اینگجو[3]»، فیلمهایی با ایدههای چپی-لیبرالی با کیفیت هنری قابل قبولی تولید کرد. این فیلمها معمولاً دارای ملودرامهایی با نکته‌های اجتماعی و چاشنی ضد ژاپنی بودند. «کرم ابریشم‌های بهاری» (۱۹۳۳) از «جِنگ بوگائو»، «الهه» (۱۹۳۴؛ صامت) از «وویُن گانگ»، «بزرگراه» (۱۹۳۴)، از «سون یو»، «فرشتهی خیابانی» (۱۹۳۷) و «چهارراه‌ها» (۱۹۳۷) از «شِن‌زیلینگ»، از جملهی این فیلمها بود.
با حملهی ژاپن به چپن در ۱۹۳۷میلادی و اشغال شانگهای، صنعت فیلم چین به هنگکنگ منتقل شد. در سال ۱۹۴۵میلادی، با راه‌اندازی مجدد تولید فیلم در سرزمین اصلی، موضوع اصلی فیلمها را فجایع جنگ و اشغال تشکیل می‌داد. فیلمهایی همچون«رود بهاری به سوی شرق جاری است» (۱۹۴۷) از «کاری چوشنگ» و «جِنگ جونلی» و فیلم«هشتاد هزار مایل ابر و ماه» (۱۹۴۷) از «شی دُنگشان»، « هزاران نور»، « کلاغها و گنجشکها» از تولیدات سینمایی این دوره به شمار میروند. در سال 1935، نخستین جایزهی بین المللی جشنوارهی مسکو به فیلم«آواز مرد ماهیگیر» تعلق گرفت. شرکت فیلم(فرهنگ)، در همین مقطع به تولید فیلمهایی فارغ از پیامهای سیاسی پرداخت و فیلم«بهار در شهر کوچک» را به کارگردانی«فِی مو» در سال 1948، و در آستانهی حاکمیت کمونیستها تولید کرد که بهعنوان یکی از بزرگترین فیلمهای تاریخ سینمای چین شناخته شده است. این فیلم که با روی کار آمدن رژیم کمونیستی، از ادامهی نمایش آن جلوگیری شد، در جشنوارهی«جایزهی فیلم هنگ کنگ» در سال2004، جایزهی برترین فیلم چینی زبان تاریخ چین را به خود اختصاص داد.
ب: صنعت سینما در دوران حاکمیت کمونیستها
دهههای 1950 و 1960:
سالهای میان۱۹۴۹تا ۱۹۶۶میلادی در جمهوری خلق، دورهی ملی کردن و اشتراکی کردن همه چیز در کشور چین بود. حزب حاکم کمونیست، سینما را وسیلهی خوبی برای تبلیغ ایدئولوژی خودش یافت و از آن برای ترویج سوسیالیستی استفاده کرد. تا سال ۱۹۶۵میلادی، صدها فیلم به سبک رئالیسم سوسیالیستی ساخته شد که همگی به تجلیل از انقلاب کمونیستی و شکوه زندگی در کشوری سوسیالیستی می‌پرداختند.
از سال1951که نمایش فیلمهای هالیوودی و هنگکنگی و فیلمهای تولید شدهی پیش از سال 1949در چین ممنوع شد، نمایش فیلمهای روسی و اروپای شرقی جای آنها را گرفت. در دههی1950 «آکادمی فیلم پکن» و انتشار«مجلهی فیلم شانگهای» تأسیس شد. در این مقطع زمانی، تولید فیلمهایی که به زندگی روستاییان، سربازان و کارگران میپرداخت، مانند فیلم«پل»(1949) و «دختر موسفید»(1950) مورد توجه قرار گرفت. تعداد بینندگان فیلم از 47 میلیون نفر در سال1949 به 415 میلیون در 1959افزایش یافت. در سال ۱۹۵۸، که سیاست«جهش بزرگ به پیش» مطرح شد، صنعت فیلم توانست تولید خود را به دو برابر، یعنی سالانه ۲۲۹ فیلم سینمائی و نقاشی متحرک برساند که غالب این فیلمها در راستای اهداف جهش بزرگ به پیش ساخته شدند.
همچنانکه ذکر آن رفت، مائو در سال ۱۹۶۶میلادی، به شکلی غیر منتظره، برای مدت ده سال انقلاب فرهنگی وحشتناکی بهراه انداخت که در جریان آن بسیاری از نهادهای فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متلاشی و عده زیادی کشته شدند. تأثیر منفی این انقلاب بر صنعت فیلم چین بسیار بود، زیرا فیلمسازان نیز همراه با سایر هنرمندان برای«بازآموزی» به روستاها فرستاده شدند. تولید فیلم داستانی بین سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۶۹، تقریباً متوقف، و وقتی در۱۹۷۰، دوباره به راه افتاد، این صنعت به دست غیرحرفه‌ایها افتاد که این صنعت را به بیراهه کشاندند. زمانی هم که بین سالهای۱۹۷۳و ۱۹۷۶میلادی، کارگردان‌های حرفه‌ای به تدریج از اردوی اجباری«بازآموزی» بازگشتند، به خاطر نابسامانی اوضاع سیاسی، تنها معدودی از آنها امکان ساختن فیلم یافتند. در طول 17سال(از تأسیس نظام کمونیستی تا پایان انقلاب فرهنگی)، 603 فیلم داستانی و بیش از هشت هزار حلقه فیلم مستند تولید شد که عمدتا در راستای سیاستهای ترسیم شده توسط دولت بوده و از سوی نهاد تبلیغات کمونیستی حمایت مالی میشدند. فیلم«غارت در آسمان» از تولیدات این دوره، در جشنوارهی فیلم لندن برنده جایزه بهترین فیلم شد. سالهای1961تا 1963، بخاطر شکست سیاست«جهش بزرگ به پیش»، موقتا فضای سیاسی نسبتا بازی در کشور شکل گرفت که فیلم «بهار زودرس»در این مقطع ساخته شد.
در سال۱۹۷۶میلادی، مائو، دبیر کل حزب، و چو ئنلای، نخست‌وزیر، هر دو درگذشتند و با روی کار آمدن میانه روها، باند مخوف چهار نفرهی انقلاب فرهنگی به رهبری همسر مائو از قدرت برکنار، و فضای جدیدی در کشور بهوجود آمد. پس از انقلاب فرهنگی فیلمهایی تولید شد که این دوران سیاه را سخت را نکوهش میکرد. مانند فیلم«باران شب» به کارگردانی« وو یونگگانگ[4]» و «وو ای گونگ[5]» و فیلم«افسانهی کوه» به کارگردانی«شیهجین[6]» که هر دو جایزهی اول نخستین جشنوارهی خروس طلایی در سال 1981را کسب کردند.
سینما گران نسل پنجم
در نیمهی دوم دههی1980، کارگردانان جدیدی وارد عرصهی سینمای چین شدند که در آکادمی فیلم این کشور تحصیل کرده ولی در دورهی انقلاب فرهنگی، از ادامهی تحصیل باز مانده و در این مقطع فارغ التحصیل شدند. این افراد شیوهی سنتی قصه گویی را در فیلم رها و مدل جدیدی را بهکار بیستند. فیلمهای«یک و هشت» و «زمین زرد» از نخستین تولیدات نسل پنجم فیلم سازان محسوب میشود. فیلمهای این کارگردانان در فستیوالهای جهانی مورد توجه قرار گرفتند. فیلم «زمین زرد» توجه برگزار کنندگان فستیوال هنگکنگ را جلب کرد. دههی1980دورهی آغاز رشد اقتصادی در چین بود و سینماگران نسل چهارم و پنجم، با نگاه انتقادی به تاریخ و سنتهای چین فیلم میساختند. غالب فیلمهای این نسل، در درجهی نحست به آسیب‌های فردی حاصل از انقلاب فرهنگی پرداخته‌اند. مثلاً «یانگ یانجین» و «دِنگ ایمین» در فیلم «خندهی غم‌آلود»(۱۹۷۹)، «زای‌جین» در فیلم«افسانهی کوهستان تیَن‌یون»(۱۹۸۰) و «وو‌یی گُنگ» در فیلم «باران بعدازظهر»(۱۹۸۰)، همگی نسبت به وضعیت اسفبار روشنفکران همدردی نشان داده‌اند و فیلم «در میانسالی»(۱۹۸۲) از «وانگ چیومین» و «سون یو»، و فیلم «رودخانهی بدون شناور»(۱۹۸۳) و «زندگی»(۱۹۸۴) از «وو تیمانمینگ» مصائب مشترک حرفه‌ایها و روشنفکران را منعکس کرده اند. در فیلمهای دیگر دههی۱۹۸۰نیز می‌توان آثاری روزآمد و حتی طبیعت‌گرایانه در باب مسائل اجتماعی مشاهده کرد. دورهی نسل پنجم با حادثهی«تیان آنمِن» در سال1989 به پایان رسید.
سینما گران نسل جدید
پس از حادثهی میدان تیَن اَنمِن(1989)، نسل جدیدی از فیلم سازان وارد عرصهی این صنعت شدند. آنها فیلمهایی ساختند که در داخل چین نمایش داده نمیشدند، چون دولت از فیلمهایی با موضوعات خاص حمایت میکند. در این مقطع کمبود تماشاچی با توزیع مجانی فیلم رفع میشد. در این دوره فیلمسازان تایوان و هنگکنگ و چین با یکدیگر همکاری میکردند و بودجهی تهیهی فیلم را هم با کمک یکدیگر تأمین میکردند. این گروه در سالهای اخیر چند فیلم مطرح به سینمای جهان عرضه کردهاند. از جمله«قهرمان»در سال2002، «قول» در سال2005 و «ضیافت» در سال 2006که فیلمهای تولید شده برای بازار جهانی بوده اند. «ببر خمیده، اژدهای مخفی» توسط«آنگ لی» ز تایوان کارگردانی شد اما هنرمندان آن از چین و هنگ کنگ بودند. «استودیو جهانی[7]» که در استان«جهجیانگ» واقع شده، برای تولید اینگونه فیلمها ساخته شد که هالیوود چین یا «چاینا وود» بهشمار میرود و شهر ممنوعه در آن بازسازی شده است.
[1] - Antonio Maros.
[2] - Fengti.
[3] - Dian Ying Zhuo.
[4] - Wu Yonggang.
[5] - Wu Yigong.
[6] - Xie Jin.
[7] - Hengdian.
[i] - Mingxing Film Company.
[ii] - Tianyi Film Compani.