اقوام شاخص در عراق
- اقوام شاخص در عراق
عراق از بافت جمعیتی متنوع و ناهمگونی برخودار است و این ناهمگونی و شکاف را باید مبتنی بر عامل زیرساختی ترکیب جمعیت عراق تعریف کرد. پس از جنگ جهانی اول، انگلستان جهان عرب را تقسیم کرد و کشور عراق از به هم پیوستن 18 استان از امپراتوری عثمانی تشکیل شد.[1] این کشور بهدلیل موقعیت جغرافیایی و تاریخی خود، دارای تنوع قومی و مذهبی چشمگیری است. این تنوع باعث شده است که چندین قوم شاخص در این کشور حضور داشته باشند که هر یک نقش مهمی در ساختار اجتماعی، سیاسی و فرهنگی عراق ایفا میکنند. در ادامه به اقوام شاخص عراق اشاره میشود.
1. اعراب: اعراب بزرگترین گروه قومی در عراق هستند و حدود ۷۵-۸۰ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل میدهند. زبان عربی، زبان رسمی عراق است. اعراب عراق به دو گروه اصلی شیعه و سنی تقسیم میشوند. الف- شیعیان: شیعیان عراق بیشتر در استانهایی مانند بصره، عماره، ذیقار، سماوه، قادسیه، کربلا، واسط، نجف، دیاله، بابل، کاظمین، و سامرا زندگی میکنند. همچنین یک سوم از جمعیت دو میلیون نفری ترکمانان و نیز بخشی از کردهای شیعه عراق موسوم به «اکراد فیلی» شیعه هستند.[2] ب- سنیها: بیشتر در مناطق غربی و شمال غربی عراق (مانند استان الانبار) ساکن هستند. اعراب شیعه و سنی نقش اصلی را در سیاست و حکومت مرکزی عراق ایفا میکنند.
2. کردها: کردها دومین گروه قومی بزرگ در عراق هستند و حدود ۱۵-۲۰ درصد از جمعیت کشور عراق را تشکیل میدهند. زبان کردی(با گویشهای مختلف مانند سورانی و بادینی) در بین آنان رواج دارد. از نظر مذهبی، اکثر کردها سنی هستند، اما اقلیتی از شیعیان و ایزدیان نیز در میان آنها وجود دارد. به لحاظ موقعیت زندگی، کردها عمدتاً در مناطق شمالی عراق، به ویژه در استانهای اربیل، سلیمانیه و دهوک زندگی میکنند. این منطقه به عنوان کردستان عراق شناخته میشود و دارای حکومت خودمختار است. از نظر سیاسی، کردها نقش مهمی در سیاست عراق ایفا میکنند و معمولاً پست رئیسجمهور به یک کرد اختصاص مییابد.
3. ترکمنها: ترکمنها سومین گروه قومی بزرگ در عراق هستند و حدود ۲-۳ درصد از جمعیت کشور عراق را تشکیل میدهند. از نظر زبانی، ترکمنها به زبان ترکی (با گویشهای نزدیک به ترکی آذربایجانی) صحبت میکنند. ترکمنها عمدتاً مسلمان هستند و به دو گروه شیعه و سنی تقسیم میشوند. ترکمنها بیشتر در مناطق شمالی عراق، به ویژه در شهرهایی مانند کرکوک، تلعفر و موصل زندگی میکنند. از نظر سیاسی نیز، ترکمنها به دلیل جمعیت کمتر، نقش کمتری در سیاست ملی دارند، اما در مناطق خود از نفوذ قابل توجهی برخوردارند.
4. آشوریها و کلدانیها: آشوریها و کلدانیها از اقلیتهای مسیحی در عراق هستند و حدود ۱ درصد از جمعیت این کشور را تشکیل میدهند. زبان آنان، زبان آرامی(با گویشهای مختلف) بوده و از نظر مذهبی، مسیحی(عمدتاً پیرو کلیسای شرق آشوری، کلیسای کلدانی کاتولیک و سایر کلیساهای مسیحی) میباشند. از نظر جغرافیایی، آشوریها و کلدانیها بیشتر در مناطق شمالی عراق بهویژه در شهرهایی مانند موصل، اربیل و دهوک زندگی میکنند. بهلحاظ نقش سیاسی، آشوریها و کلدانیها به عنوان یک اقلیت مذهبی، نقش محدودی در سیاست ملی دارند، اما در پارلمان عراق سهمیههایی برای آنها در نظر گرفته شده است.
5. ایزدیان: قرنهاست که در سرزمین شمالی میانرودان و کوهستانهای صعبالعبور آن ناحیه مردمانی کردزبان با آیینی خاص زندگی میکنند. آنها پیرو مجموعهای از آیینهای باستانی ایران و میانرودان هستند که باورهای خود را چون گوهری گرانبها و پوشیده داشته و خود را «ایزدی» مینامند.[3] ایزدیان یک اقلیت مذهبی و قومی در عراق بوده که حدود ۱ درصد از جمعیت عراق را تشکیل میدهند. زبان ایزدیان، زبان کردی(با گویش کرمانجی) است. از نظر مناطق جغرافیایی محل زندگی، ایزدیان بیشتر در مناطق شمالی عراق، به ویژه در اطراف کوه سنجار زندگی میکنند. ایزدیان به دلیل جمعیت کم و موقعیت جغرافیایی، نقش محدودی در سیاست ملی دارند، اما پس از حملات داعش، توجه بیشتری به حقوق آنها شده است.
6. شبکها: شبکها یکی از قومیتهای شیعه عراق هستند که به زبان خاصی نزدیک به زبان کردی صحبت میکنند. اکثریت شبکها از لحاظ مذهبی پیوند نزدیکی با مذهب علویان آناتولی دارند.[4] شبکها گروه قومی و مذهبی کوچک در عراق بوده و بیشتر آنها شیعه هستند، اما برخی نیز دارای اعتقادات منحصر به فردی هستند. از نظر مناطق محل زندگی، بیشتر در اطراف موصل زندگی میکنند. شبکها به دلیل جمعیت کم، نقش محدودی در سیاست ملی دارند.
7. ارمنیها: ارمنیها یک اقلیت کوچک در عراق هستند. زبان آنان، زبان ارمنی و از نظر مذهبی مسیحی(پیرو کلیسای ارمنی) هستند. ارمنیها بیشتر در شهرهای بزرگی مانند بغداد و بصره زندگی میکنند. ارمنیها از نظر سیاسی به عنوان یک اقلیت کوچک، نقش محدودی در سیاست ملی دارند.
۸. کاولیها (غجر): کاولیها یک گروه کوچک با سبک زندگی عشایری یا نیمهعشایری هستند. زبان آنان، زبانهای محلی بوده و از نظر مذهبی، برخی مسلمان(شیعه یا سنی) و برخی دارای اعتقادات محلی هستند. آنان در مناطق مختلف عراق پراکندهاند و به دلیل سبک زندگی و جمعیت کم، نقش سیاسی قابل توجهی ندارند.
[1] - علی عسگر شهبازی، مجید رحمتی نصر، نقش و جایگاه شیعیان در ساختار کشور عراق، فصلنامه پژوهشهای سیاسی، سال ششم، شماره شانزدهم، بهار 1395، صص 132-133.
[2] - موسسه فرهنگی مطالعات و تحقیقات بینالمللی ابرار معاصر تهران، تحقیق و پژوهش: نقش شیعیان در فرایند دولت سازی عراق نوین و تاثیر آن بر امنیت ملی، تهران، 1383، ص 28.
[3] - فریدون آورزمائی، آیین و باورهای قوم ایزدی، فصلنامه هنر و تمدن شرق، سال ششم، شماره نوزدهم، بهار 1397، ص6.
[4] - https://fa.wikishia.net/view/شبکها