سبک زندگی در عراق
سبک زندگی در عراق
معصومه فاریابی
عراق، کشوری با تاریخ چند هزار ساله، سرزمینی است که فرهنگهای غنی و متنوع آن با تحولات اجتماعی و سیاسی معاصر آمیخته شدهاند. سبک زندگی مردم عراق ترکیبی از سنتهای دیرینه و گرایشهای مدرن است که در جنبههای مختلف زندگی، از خانواده و دین گرفته تا کار و تفریح، عادات غذایی و تغذیه یا وضعیت پوشش و پوشاک نمود پیدا میکند. هرچند جنگها و ناآرامیها تأثیرات منفی بر کیفیت زندگی مردم عراق گذاشتهاند، اما فرهنگ غنی، پیوندهای اجتماعی قوی و امید به آیندهای بهتر، همچنان از ویژگیهای برجسته سبک زندگی در این کشور است.
سبک گذراندن اوقات فراغت در عراق
در عراق نابرابری اقتصادی نقش مهمی در نحوه تفریح مردم دارد. خانوارهای ثروتمندتر دسترسی بیشتری به تفریحات مدرن مانند مراکز خرید، رستورانها و مسافرتهای خارجی دارند. در مقابل، خانوارهای فقیر بیشتر به تفریحات کمهزینه مانند گردش در پارکهای عمومی، دید و بازدیدهای خانوادگی و سرگرمیهای خانگی میپردازند. قطع برق و کمبود امکانات در برخی مناطق، فرصتهای تفریحی را محدود کرده است. بسیاری از خانوادهها به دلیل نبود زیرساختهای مناسب، زمان بیشتری را در خانه سپری میکنند.
از تفریحات محبوب در عراق میتوان به تفریحات خانوادگی و اجتماعی، سرگرمیهای خانگی و ورزش و فعالیتهای بدنی اشاره کرد. از جمله تفریحات خانوادگی و اجتماعی در عراق میتوان به دید و بازدیدهای خانوادگی، گردش در پارکها و فضاهای عمومی و شرکت در جشنها و مراسم مذهبی اشاره کرد. از مهمترین سرگرمیهای خانگی در عراق نیز عبارتند از: تماشای تلویزیون و سریالهای عربی؛ بازیهای سنتی مانند داما (شطرنج عربی) و محلیب (بازیهای کارتی) و؛ استفاده از اینترنت و شبکههای اجتماعی. در مورد ورزش و فعالیتهای بدنی نیز میتوان به فوتبال، بدنسازی و تناسب اندام و ورزشهای سنتی مانند اسبسواری و کشتی محلی اشاره کرد که هنوز در برخی مناطق روستایی رایج است.
[1]
تفریحات در مناطق شهری و روستایی با برخی تفاوتها همراه است. تفریحات در شهرهای بزرگ مانند بغداد، بصره و اربیل از جمله شامل خرید و گشتوگذار در بازارهای محلی و مراکز تجاری مانند المنصور مال در بغداد و اربیل مال در کردستان است. رفتن به رستورانها و کافهها یا تماشای فیلم در سینما و تئاتر نیز از جمله دیگر تفریحات هستند. در مناطق روستایی، مردم بیشتر به فعالیتهای سنتی مانند کشاورزی، شکار و ماهیگیری مشغول هستند. گردش در طبیعت و نخلستانها، یکی از تفریحات اصلی در مناطق جنوبی عراق است. مسابقات اسبسواری و شترسواری نیز در برخی استانهای عراق همچنان برگزار میشود.
نکته مهم دیگر اینکه نقش فناوری و رسانه در تفریحات مردم عراق افزایش یافته است. گسترش استفاده از تلفن همراه و اینترنت باعث شده که مردم عراق زمان بیشتری را در شبکههای اجتماعی و بازیهای آنلاین بگذرانند. تماشای فیلمهای خارجی و سریالهای ترکی، عربی و هندی از طریق شبکههای ماهوارهای و پلتفرمهای آنلاین رایج شده است. بازیهای ویدئویی، بهویژه بازیهای موبایلی در میان جوانان محبوب هستند و بسیاری از آنها وقت خود را به این سرگرمیها اختصاص میدهند. [2]
سبک تغذیه و عادات غذایی در عراق
غذاهای خانگی اولویت دارند و بیشتر عراقیها غذای خانگی را به غذای رستورانی ترجیح میدهند. مصرف فستفود در حد متوسط است، اما هنوز نیاز به بهبود کیفیت تغذیه و افزایش مصرف غذاهای سالم وجود دارد. مصرف سبزیجات پایین است و با میانگین 5.74 بار در هفته، مردم عراق به میزان کافی از سبزیجات در رژیم غذایی خود استفاده نمیکنند.آگاهی از هرم غذایی مناسب است، اما استفاده از آن کم است. بسیاری از افراد با هرم غذایی آشنا هستند، اما تعداد کمی از آنها بهطور عملی از آن در زندگی روزمره استفاده میکنند.کمبود فعالیت بدنی و سیگار کشیدن مشکلات مهمی هستند. بخش بزرگی از جمعیت عراق هیچ فعالیت ورزشی منظمی ندارند و میزان مصرف سیگار نسبتاً بالاست، که این عوامل در کنار رژیم غذایی نامناسب منجر به افزایش چاقی و بیماریهای مزمن شده است.[3]
رژیم غذایی مردم عراق تحت تأثیر عوامل اقتصادی، فرهنگی، و جغرافیایی قرار دارد. غذاهای سنتی عراق ترکیبی از غلات، گوشت، حبوبات و سبزیجات است، اما فقر، کمبود مواد غذایی و تغییرات اقتصادی باعث تغییر در الگوهای تغذیهای شده است. غذاهای اصلی در رژیم غذایی عراقیها شامل موارد زیر است[4]:
- نان (مانند سمون، خبز تنور، و لواش) بهعنوان غذای اصلی در همه وعدهها مصرف میشود.
- برنج بهویژه در غذاهایی مانند بریانی و قوزی (بره سرخشده با برنج) بخش مهمی از رژیم غذایی را تشکیل میدهد.
- گوشت قرمز (بهویژه گوشت گوسفند و گاو) و مرغ در وعدههای غذایی حضور دارند، اما مصرف آنها به دلیل قیمت بالا کاهش یافته است.
- ماهی، مخصوصاً مسگوف (ماهی کبابی)، در نزدیکی رودخانهها و شهرهای جنوبی مانند بصره رایج است.
- حبوبات (عدس، نخود، لوبیا) منبع مهم پروتئین برای خانوارهای کمدرآمد است.
- سبزیجات و میوهها مصرف میشوند، اما در مناطق فقیرتر به دلیل قیمت بالاتر مصرف آنها محدود است.
در عراق اکثر افراد روزانه سه وعده غذایی (صبحانه، ناهار، شام) مصرف میکنند. وعده ناهار مهمترین وعده غذایی محسوب میشود و معمولاً شامل برنج، گوشت یا مرغ، و خورشها است. وعده صبحانه شامل نان، پنیر، تخممرغ، و چای است .شام سبکتر بوده و اغلب شامل سوپ، نان، یا غذاهای سبکتر است. در خانوادههای فقیر، برخی وعدههای غذایی حذف میشوند یا به مقدار کمی مصرف میشوند. همچنین در عراق مصرف فستفود و غذاهای فرآوریشده، بهویژه در شهرها، افزایش یافته است. روغنهای ارزانقیمت و مواد غذایی فرآوریشده به دلیل قیمت پایینتر جایگزین غذاهای سالمتر شدهاند. مصرف نوشیدنیهای شیرین و نوشابههای گازدار نیز به دلیل تبلیغات گسترده افزایش یافته است.[5]
نوشیدنیها در عراق متنوع تلقی میشود. چای محبوبترین نوشیدنی است و تقریباً در همه وعدهها مصرف میشود. قهوه عربی در میان برخی جوامع بهویژه در مناطق جنوبی محبوب است. مصرف نوشابههای گازدار و انرژیزا افزایش یافته که به مشکلات سلامتی مانند چاقی و دیابت منجر شده است. آب آشامیدنی تصفیهشده در شهرهای بزرگ در دسترس است، اما در برخی مناطق روستایی همچنان آب ناسالم مصرف میشود.[6]
در سالهای اخیر، به دلیل تحولات اقتصادی و فرهنگی، تغییراتی در الگوهای تغذیهای مردم عراق مشاهده شده است. افزایش مصرف فستفود به دلیل تغییر سبک زندگی شهری و تبلیغات گسترده و کاهش مصرف غذاهای سنتی و جایگزینی آنها با محصولات فرآوریشده از مهمترین تغییرات است. رشد بازارهای مواد غذایی و فروشگاههای زنجیرهای دسترسی به مواد غذایی متنوعتر را افزایش داده است و گرایش بیشتر به رژیمهای غذایی غربی، مانند مصرف بیشتر پیتزا، برگر و غذاهای آماده مشهود است. به خصوص نوجوانان عراقی رفتارهای غذایی و سبک زندگی ناسالمی دارند که میتواند خطر بیماریهای غیرواگیر را در آینده افزایش دهد. پسران بیشتر فستفود و نوشیدنیهای انرژیزا مصرف میکنند، درحالیکه دختران بیشتر مواد غذایی شیرین و نشاستهای میخورند.[7]
سبک پوشش و پوشاک در عراق
سبک پوشش در عراق از دوران باستان تا دوره اسلامی و دوره مدرن دچار تحولات چشمگیری شده است که بازتابدهنده تغییرات فرهنگی، اجتماعی و مذهبی در این سرزمین است. در دورههای باستانی مانند سومری، بابلی و آشوری، پوشاک نمایانگر جایگاه اجتماعی و جنسیت افراد بود. پادشاهان و ملکههای بینالنهرین لباسهای بلند و گشاد از پارچههای طبیعی مانند ابریشم، پنبه و پشم میپوشیدند. لباسهایی مانند خفتان که از عراق باستان منشأ گرفتهاند، بهعنوان پوشش سنتی مورد استفاده قرار میگرفتند. با ورود اسلام، پوشاک در عراق تحت تأثیر آموزههای دینی و فرهنگی قرار گرفت. در زمان پیامبر، لباسها ساده و محدود به لباس زیر (ایزار یا سروال)، پیراهن بلند و عبا/برده بودند. با گسترش اسلام و تشکیل حکومتهای اموی و عباسی، لباسها مجللتر و الهامگرفته از امپراتوریهای ساسانی و بیزانسی شدند.
عباسیان تحت تأثیر فرهنگهای مختلف، بهویژه فرهنگ ایرانی، قرار داشتند. آنها از لباسهای ایرانی مانند قلنسوه (کلاههای بلند) و شلوارهای خاص استفاده میکردند. همچنین، استفاده از پارچههای زربفت و ابریشمی در لباسهای رسمی رایج بود. پوشاک در این دوره به سه دسته اصلی تقسیم میشد: پوشاک سر که شامل عمامهها و قلنسوهها بود که نماد مقام و منزلت اجتماعی فرد محسوب میشود؛ پوشاک بدن که عبا، قمیص (پیراهن)، و جُبّه از جمله لباسهای رایج بودند و؛ پوشاک پا که شامل کفشها و جورابهایی بود که از مواد مختلفی مانند چرم و پارچه تهیه میشدند. در این دوره لباسها نشاندهنده موقعیت اجتماعی افراد بودند. نخبگان و مقامات بلندپایه از لباسهای فاخر با تزئینات طلا و نقره استفاده میکردند، در حالی که طبقات پایینتر لباسهای سادهتری از جنس پشم یا کتان میپوشیدند.[8]
سبک پوشش و پوشاک در عراق در دوره مدرن تحت تأثیر عوامل مختلفی مانند مذهب، سنتهای قومی، موقعیت جغرافیایی و شرایط سیاسی و اجتماعی قرار دارد. در این کشور، پوشاک بسته به منطقه، طبقه اجتماعی، جنسیت و سن و دوره زمانی متفاوت بوده است. با فروپاشی امپراتوری عثمانی و شکلگیری نظام پادشاهی در عراق ملک فیصل و جانشین او به حیطه پوشش بانوان و مردان وارد نشدند. افراد جامعه شهری، روستایی و ایلی از سنتهای پوشش بومی و محلی خود استفاده میکردند. به نظر میرسد تعلق مذهبی و ناسیونالیسم عربی در حوزه فرهنگی که ملک فیصل بر آن تأکید داشت از عواملی بوده است که برخلاف همتای ایرانی او را وارد حیطه سیاستهای فرهنگی چون پوشاک نکرد. زیرا پوشاک نشان و نماد هویت عربی بود که در تفاوت اعراب با ایرانی و اروپایی بر آن توجه میشد.[9]
لباس محلی زنان در شهرها و روستاهای عراق تفاوت چندانی با لباسهای محلی زنان منطقهی شام ندارد. این لباس شامل شلوارهای گشاد، پیراهن و دراعه است، پیراهنی جلو باز که با دکمه بسته میشود. زنان عراقی همچنین ثوب (قبا یا زبون یا عبا) میپوشند که تا زیر زانو میرسد و از ابریشم یا پارچهی پشمی تهیه میشود. لباس هاشمی و عبا هم در میان این لباسها وجود دارد که لباس اصلی زنان عراقی است که آن را روی لباس میپوشند، مانند «حبره» و ملحفه و همچنین پوشش صورت که «بیجه» نام دارد. زنان بغدادی عبا را لباس افتخار و نشانهی وضعیت مالی خوب میدانستند که در قدیم سفید و گلدوزیشده بود، اما پس از سقوط بغداد بهدست مغولان و بهنشانهی اندوه زنان بغداد برای شهر سوختهشان، رنگ آن به مشکی تغییر یافت. عبای زنان بغداد هنوز در برابر مدرنیته مقاومت میکند و تاکنون شکل و تاریخ خود را حفظ کرده و در برخی از شهرهای جنوب و مناطق محلی و روستایی خودنمایی میکند.[10]
پوشش سنتی در عراق بسیار متنوع است و به مناطق مختلف و گروههای قومی و مذهبی بستگی دارد. دشداشه یا ثوب، یک لباس بلند و گشاد است که مردان در بیشتر مناطق عراق میپوشند. این لباس معمولاً به رنگهای سفید، کرم یا خاکستری است و برای آب و هوای گرم مناسب است. مردان در مناطق جنوبی و عشایری اغلب عقال (بند سیاه که روی شال یا غتره قرار میگیرد) و قحیفه (کلاه کوچک) میپوشند. عبا نیز یک ردای بلند و معمولاً تیرهرنگ است که برای مناسبتهای رسمی یا مذهبی استفاده میشود.
عبایه، نوعی پوشش بلند و تیره است که بسیاری از زنان عراقی، بهویژه در مناطق مذهبی و روستایی، از آن استفاده میکنند. بسیاری از زنان عراقی حجاب به سر میکنند. این حجاب ممکن است به شکل شال یا روسری باشد و بسته به موقعیت اجتماعی و منطقه، رنگ و سبک آن متفاوت است. در مناسبتهای خاص، زنان لباسهای سنتی رنگارنگ با طرحهای پیچیده میپوشند که با استفاده از پارچههای ابریشمی یا مخملی دوخته میشوند. این لباسها بهویژه در میان زنان کرد و عرب رایج است. در اقلیم کردستان، مردم کرد لباسهای سنتی کردی میپوشند. این لباسها شامل شلوارهای گشاد، پیراهنهای بلند، و جلیقههای تزیینشده برای مردان و لباسهای رنگارنگ با جزئیات طلاکاریشده برای زنان است.
با تأثیر جهانی شدن و ارتباطات بینالمللی، پوشش مدرن نیز در شهرهای بزرگ عراق مانند بغداد، اربیل و بصره رایج شده است. مردان در شهرهای بزرگ بیشتر از لباسهای مدرن مانند شلوار جین، پیراهن و کتوشلوار استفاده میکنند. جوانان عراقی به پوشیدن برندهای بینالمللی و لباسهای غیررسمی علاقهمند هستند. در مناطق شهری، بسیاری از زنان پوشش مدرنتری مانند مانتو و شلوار یا لباسهای غیررسمی دارند. زنان جوان، بهویژه در اربیل و مناطق شمالی، به پوشیدن لباسهای مد روز با رنگها و طرحهای جدید تمایل نشان میدهند.
آسیبهای سبک زندگی در عراق
سبک زندگی در عراق تحت تأثیر عوامل متعددی از جمله شرایط سیاسی و اقتصادی، تحولات اجتماعی و فرهنگی، و تأثیر رسانهها و جهانیشدن است. این عوامل باعث ایجاد تغییرات گسترده در شیوه زندگی مردم شدهاند و در برخی موارد آسیبهایی را به همراه داشتهاند. مهمترین آسیبهای سبک زندگی در عراق عبارتند از: مشکلات و فشارهای اقتصادی و مصرفگرایی؛ کاهش تعاملات اجتماعی؛ آسیبهای فرهنگی و هویتی؛ چالشهای بهداشتی و جسمی؛ آسیبهای روانی و اجتماعی؛ مشکلات آموزشی و فرهنگی و؛ چالشهای زیستمحیطی و اخلاقی.
نرخ بالای بیکاری، کاهش ارزش دینار عراقی و افزایش هزینههای زندگی باعث شده است که بسیاری از خانوادهها نتوانند نیازهای اساسی خود را تأمین کنند. فشار اقتصادی بر خانوادهها باعث کاهش زمان و انرژی لازم برای تفریحات سالم، آموزش و ارتقای کیفیت زندگی شده است. تبلیغات رسانهای و گرایش به مصرف کالاهای لوکس، حتی در شرایط اقتصادی دشوار، باعث افزایش فشار اقتصادی بر خانوادهها شده است. مصرفگرایی، بهویژه در نسل جوان، باعث کاهش پسانداز و برنامهریزی مالی در بلندمدت شده است.
استفاده گسترده از فناوریهای دیجیتال و شبکههای اجتماعی باعث کاهش ارتباطات رودررو و تعاملات خانوادگی شده است. برنامههای تلویزیونی و شبکههای اجتماعی زمان زیادی از خانوادهها میگیرند و فرصتهای کمتری برای ارتباطات سنتی و جمعهای خانوادگی فراهم میکنند. گرایش به سبک زندگی مدرن و مشغلههای روزمره باعث کاهش مشارکت اعضای خانواده در تصمیمگیریهای مشترک شده است.
ورود فرهنگهای غربی و محتوای جهانیشده از طریق رسانهها باعث ایجاد تضاد میان نسلهای قدیمی و جدید شده است. ارزشها و سنتهای محلی در برخی مناطق تحت تأثیر فرهنگهای مدرن کمرنگ شدهاند. سبک زندگی مدرن باعث شده است که بسیاری از سنتها، آداب و رسوم قدیمی و مهارتهای محلی در حال فراموشی باشند.
افزایش استفاده از فناوری، کاهش فعالیتهای بدنی و گرایش به کارهای نشسته باعث افزایش بیماریهایی مانند چاقی، دیابت و بیماریهای قلبی در میان مردم شده است. ورود فستفودها و غذاهای فرآوریشده به سبک زندگی مردم عراق منجر به کاهش مصرف غذاهای سنتی و سالم شده است. بسیاری از خانوادهها به دلیل مشکلات اقتصادی نمیتوانند مواد غذایی باکیفیت و مغذی تهیه کنند. آلودگی هوا، آب و خاک در بسیاری از مناطق عراق باعث بروز مشکلات جدی سلامتی شده است که سبک زندگی مردم را تحت تأثیر قرار داده است.
بر اساس پژوهشی که در استان واسط عراق انجام شده است، آگاهی عمومی مردم عراق درباره سبک زندگی سالم نسبتاً مناسب است اما در عمل به توصیههای سلامتی ضعفهایی وجود دارد. بسیاری از افراد اطلاعاتی درباره رژیم غذایی سالم دارند اما آن را در زندگی روزمره اجرا نمیکنند. میزان ورزش کم و مصرف بالای سیگار از مهمترین چالشهای سلامتی عمومی هستند. رابطهای معنیدار بین سیگار کشیدن و ابتلا به بیماریهای مزمن مشاهده شد. مطالعه نشان داد که سطح آگاهی عمومی از سبک زندگی سالم در میان عراقیها قابلقبول است، اما رعایت عملی آن نیاز به بهبود دارد. بهبود آموزشهای عمومی، تشویق به فعالیت بدنی، کاهش مصرف سیگار، و ترویج تغذیه سالم میتواند به ارتقای سطح سلامت عمومی جامعه عراق کمک کند.[11]
جنگهای طولانی، ناامنی و بیثباتی سیاسی باعث ایجاد استرس و اضطراب در میان مردم شده است. فشارهای اقتصادی و اجتماعی نیز بر سلامت روانی تأثیر منفی داشته و مشکلاتی مانند افسردگی و خستگی روحی را افزایش داده است. استفاده زیاد از فناوری و شبکههای اجتماعی، بهویژه در میان جوانان، باعث افزایش انزوا و کاهش تعاملات اجتماعی شده است.
کمبود منابع آموزشی و شرایط دشوار در برخی مناطق باعث کاهش کیفیت آموزش شده است. جوانان به جای تمرکز بر یادگیری مهارتها، بیشتر وقت خود را در فضای مجازی میگذرانند. انتشار محتوای نامناسب و تبلیغات نادرست در رسانهها و شبکههای اجتماعی میتواند بر باورها و ارزشهای جوانان تأثیر منفی بگذارد.
کمبود آب و بیثباتی در تأمین منابع طبیعی باعث کاهش دسترسی مردم به امکانات ضروری زندگی شده است. زندگی در محیطهای آلوده به مواد شیمیایی یا مناطق جنگزده، سلامت جسمی و روحی مردم را تهدید میکند. نبود آگاهی کافی در مورد صرفهجویی در مصرف انرژی و منابع طبیعی باعث آسیب به محیط زیست شده است. برخی از رسانهها و سبک زندگی مدرن باعث کاهش علاقهمندی جوانان به ارزشهای مذهبی و اخلاقی شدهاند. تداخل میان فرهنگهای مختلف گاهی باعث کاهش احترام به باورها و سنتهای محلی میشود. گرایش به مصرف مواد مخدر، الکل، و رفتارهای پرخطر در برخی از مناطق، بهویژه در میان جوانان، رو به افزایش است.
منابع و مآخذ:
[1][1] Tara Vishwanath, Where are Iraq’s Poor: Mapping Poverty in Iraq, world bank, 2014, pp. 21-56, available at:
https://documents.worldbank.org/en/publication/documentsreports/documentdetail/889801468189231974/where-are-iraq-s-poor-mapping-poverty-in-iraq
[2] ibid
[3] Taqi Mohammed Jwad Taher, Public Awareness of Healthy Lifestyle among Iraqi Population, Al-Rafidain Journal of Medical Sciences, University of Wasit, July 2023, pp.3-7.
[4] Tara Vishwanath, op.cit.
[5] Tara Vishwanath, op.cit.
[6] Tara Vishwanath, op.cit.
[7]Abdulrahman O. Musaiger, Eating habits, inactivity, and sedentary behavior among adolescents in Iraq: Sex differences in the hidden risks of noncommunicable diseases, Food and Nutrition Bulletin, vol. 35, no. 1, 2014, pp. 2-8.
[8] ملیحه رحمةالله، الملابس في العراق خلال العصور العباسية، المجلة التاريخية المصرية، مج١٣ (فبراير ١٩٦٧م)، ص ص ١٨٥- 216.
[9] مصطفی عابد عبدالغزالی و هادی وکیلی، سیاستهای فرهنگی در عراق و ایران در دوران معاصر: مطالعه مقایسه دوران ملک فیصل و رضاشاه، تاریخ و تمئن اسلامی، سال 20، شماره 46، بهار 1403، صص 124-125.
[10] ولید بدران، نگاهی به لباس محلی زنان در کشورهای عربی، . 26 سبتمبر2021، قابل دسترسی در:
https://raseef22.net/article/1084498-%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C-%D8%A8%D9%87-%D9%84%D8%A8%D8%A7%D8%B3-%D9%85%D8%AD%D9%84%DB%8C-%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%DA%A9%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B9%D8%B1%D8%A8%DB%8C
[11] Taqi Mohammed Jwad Taher, op.cit.