جغرافیای طبیعی در چین

جغرافیای طبیعی و ویژگی­های اقلیمی

سرزمین چین، به­عنوان سومین کشور پهناور جهان پس از روسیه و کانادا، با 9 میلیون و596 هزار و 960 کیلومتر مربع مساحت، در شرق قاره­ی آسیا قرار گرفته و پهنه­ی آن حدوداً یک پنجم خاک قاره­ی آسیا و یک چهارم مساحت کل(آبی و خاکی) این قاره و شش برابر وسعت خاک کشور جمهوری اسلامی ایران است. خاک این کشور شامل جلگه­ها، حوزه­های آبی، تپه­ها، فلات­ها و کوه­ها است و بالغ بر 22 هزار و 117کیلومتر مرز خاکی دارد.

كشور چين با 14كشور مرز خاكي دارد كه همسایگان آن را روسیه در شمال و شمال شرقی، مغولستان در شمال، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان در شمال غربی، افغانستان، پاکستان، هندوستان، بوتان، نپال در غرب و جنوب غربی، میانمار، لائوس، ویتنام در جنوب و کره شمالی در شرق تشکیل می­دهند.

این کشور هم­چنین بالغ بر 18هزار کیلومتر خط ساحلی دارد و با کشورهای ژاپن، فیلیپین، اندونزی، کره­ی جنوبی، مالزی و برونئی مرز آبي دارد كه طول آن بالغ بر 32 هزار کیلومتر است. مهم ترین دریاهای چین عبارتند از: دریای زرد با 280 هزار کیلومتر مربع مساحت، دریای چین شرقی با770 هزار کیلومتر مربع وسعت، دریای چین جنوبی با 5/3 میلیون کیلومتر مربع و دریای بوخَی[1] با 77 هزار کیلومتر وسعت. کشور چین هم­چنین مالک حدود 7600 جزیره­ی بزرگ و کوچک مجموعا با مساحت بیش از80000 کیلومتر مربع است.

33 درصد از اقلیم چین را کوه­ها، 26 درصد را فلات­ها، 19 درصد را حوضه‌های آبخیز، 12 درصد را دشت و 10 درصد را تپه‌ها تشکیل می­دهند و 9 کوه مرتفع جهان در این کشور واقع شده است که فلات تبت، مشهور به «بام دنیا»، با میانگین ارتفاع 4 هزار متر از سطح دریا و قله­ی اِوِرِست، بلند ترین قله­ی دنیا با ارتفاع 13/8848 متر از سطح دریا و رشته کوه­های هیمالیا، تیَن شَن، کونلون، از جمله­ی آنها هستند.

آب و هوا

آب و هوای چین به حدی متنوع و متغییر است که هرگز نمی­توان آن را در یک طبقه­ی آب و هوایی جغرافیایی تعریف کرد و به ترتیب از شمال به جنوب به نواحی سرد سیری، معتدل،  نیمه گرمسیری و گرمسیری تقسیم می­شود. مناطق جنوبی آن گرمسیری با بارش­های متناوب و مناطق شمالی و غربی آن سردسیری و کوهستانی و دشت­های میانی آن نیمه گرمسیری است. در بخش­هایی از شمال غرب و مناطق مرکزی نیز استپ­ها و دشت­های وسیع قرار گرفته است. در واقع، آب و هوای چهار فصل در مناطق مختلف چین به چشم می­خورد.

در این کشور به طور متوسط سالانه 629 میلیمتر باران می­بارد که این میزان، در جنوب که در معرض بارش­های موسمی معروف به مون­سون قرار دارد، بالغ بر 1000 میلیمتر و در مناطق غربی به کمتر از 200 میلیمتر می­رسد. در منطقه­ی روچیانگ در واحه­ی تاریم از استان سین کیانگ، میزان بارش سالانه کم تر 10 میلیمتر است که این منطقه را به خشک ترین بخش از سرزمین چین تبدیل کرده است.

چین بیش از 1500 رودخانه­ی بزرگ و قابل کشتیرانی دارد. رودخانه­های چانگ­جیانگ[2]«یانگ تسه[3]» (با6300 کیلومتر طول) به­عنوان سومین رود بلند جهان، روردخانه­ی زرد«خوانگ­خِه[4]»[i](با 5464 کیلومتر طول)، «خِی لونگ­جیانگ[5]»(با 2965 کیلومتر طول)، رودخانه­ی تاریم( با 2179کیلومتر طول)،«جو­جیانگ[6]»(با2129 کیلومتر طول) و «لیائوخِه[7]»، «خَی­خِه[8]»، «خوای­خِه[9]» از جمله­ی این رودها هستند. پست ترین نقطه­ در خاک چین در منطقه­ی تورفان با حداقل 154متر پايين­تر از سطح آب­های آزاد جهان و  قله­ی اورست، بلندترین نقطه­ی کره­ی زمین با 8 هزار و 850 متر ارتفاع در این کشور قرار دارد .

منابع طبیعی

چین کشوری پهناور و دارای تنوع زمینی و منابع طبیعی از جمله مزارع، جنگل، مرتع، بیابان و پایاب است. کوه­ها اکثر مساحت چین را تشکیل می­دهند و مساحت جلگه­ها، مزارع و جنگل­ها در این کشور کم­تر است. پوشش زمینی در چین متوازن نیست. مزارع عمدتا در جلگه­ها و حوضه­های شرق چین، جنگل­ها اغلب در مناطق کوهستانی در شمال شرق و جنوب غرب چین، و مراتع در فلات­ها و مناطق کوهستانی در داخل چین واقع شده­اند.

این کشور دارای منابع غنی خاکی است که 3/1 میلیون کیلومتر مربع ( 5/13 درصد کل مساحت کشور) آن قابل کشت بوده و در آن معمولا برنج، گندم و ذرت کاشته می­شود. مجموع مناطق تحت پوشش جنگلی چین 75/1میلیون کیلومتر مربع(2/18درصد کل مساحت کشور)است. چین با داشتن 133000کیلومتر مربع سواحل کم­عمق محیط مناسبی برای استفاده از منابع آبزیان دارد و26000 کیلومتر مربع آن برای پرورش ماهی مناسب بوده و2600 نوع ماهی در این منطقه پرورش داده می­شود که50 نوع آن از ماهی های نادر جهان است. این کشور هم­چنین دارای بیش از 30 نوع معدن با ارزش از قبیل نفت، گاز، آهن، مس و... در سواحل این کشور است که برخی از آن­ها کشف شده و در حال استخراج هستد. ذخایر ذغال سنگ این کشور بالغ بر760 تریلیون تن برآورد شده است که عمدتا در استان­های شَنسی[10]، شانسی[11] و مغولستان[12] داخلی قرار گرفته اند. این کشور هم­چنین دارای دریاچه­ها و برکه­های متعددی است که بزرگترین آن­ها عبارتند از: دریاچه­ی نمک چینگ­خَی[13](با 4635 کیلومتر مربع مساحت)، دریاچه­­های آب شیرین پویانگ[14]( با 3960 کیلومتر مربع مساحت)، دریاچه­ی دونگ­تینگ[15]( با 3940 کیومتر مربع مساحت)، دریاچه­ی خونگزِ[16]( با 3180 کیلومتر مربع مساحت)، تَی­خو[17]( با 2425کیلومتر مربع مساحت)، و دریاچه­ی نمک شینگ­کَی[18]( با 4380کیلومتر مربع مساحت) (Bai Shouyi، ص 6، 2002) از جمله­ی این دریاچه ها هستند[ii]. افزون بر رودخانه­ها و دریاچه­ها، در این کشور کانال­های آب فراوانی نیز وجود دارد که مشهور ترین آنها کانال بزرگ میان پکن و خانگجو با 1801 کیلومتر طول است که با عبور از چهار استان، پنج رودخانه را به هم متصل می­کند.

سلسله کوه­های مرتفع چین

کوه­های بلند و عظیم چین که به گونه­های متفاوت در این سرزمین گسترش می­یابد، استخوان­بندی سرزمین چین را شکل داده و به سلسله کوه­های متفاوت تقسیم می­شوند. سلسله کوه­های معروف و بزرگ چین عبارتند از: «هیمالیا[19]»، «کون­لون[20]»، «تیَن­شَن[21]»، «تانگولا[22]»، «چین­لینگ[23]»، «دا­شینگ­آن­لینگ[24]»، «تای خَنگ[25]»، «چی­لیان[26]»، «خِنگ دوان[27]» و غیره.

سلسله کوه«هیمالیا»: قوسی شکل بوده و در مرز با هند، نپال، بوتان و دیگر کشورها قرار دارد. طول آن 2400 متر بوده و به طور متوسط داراي 6000ارتقاع است که مرتفع­ترین کوه جهان به­شمار می­رود. قله­ی«اورست» قله­ی اصلی این کوه با 13/8848 متر ارتفاع مرتفع ترین قله­ی جهان است.

سلسله کوه«کون­لون»، از فلات «پامیر» در غرب آغاز و تا شمال غرب استان«سی­چوان» در شرق امتداد می­یابد. طول آن2500 متر و ارتفاع آن بین5000 تا7000 متر از سطح زمین است و قله­ی«کنگور» بلندترین قله­ی آن 7719 متر ارتفاع دارد.

سلسله کوه«تیَن­شَن»، در قسمت مرکزیِ منطقه­ی خودمختار«سین­کیانگ» واقع در شمال غرب چین است. ارتقاع آن بین3000 تا5000متر است و قله­ی«تومور» بلندترین قله­ی آن داراي 3/745 متر ارتفاع مي­باشد.

سلسله کوه«چین­لینگ» از شرق استان«گَن­سو[28]» در غرب چین آغاز و به غرب استان«خِه نَن» واقع در شرق چین، امتداد می­یابد و به­طور میانگین، 2000 تا 3000 متر ارتفاع دارد.

سلسله کوه«دَی­شین­آن­لینگ» از نزدیکی دهکده­ی«مو­خِه» در استان«خِه لونگ­جیانگ»واقع در شمال شرق چین، به سمت حوضه­ی بالایِ رود«لاخه»در جنوب، امتداد می­یابد.

سلسله کوه«تَی­خَنگ»، در حاشیه­ی شرقی فلات«خوانگ­تو» قرار دارد و از شمال به جنوب گسترش می­یابد.

سواحل دریایی چین

سواحل دریائی چین، از انتهای رود«یا­لو» در استان«لیائونینگ» در شمال تا انتهای رود«بِی­لون» در استان «گوانگ­شی»­ در جنوب امتداد می­یابد و حدود 18هزار کیلومتر طول دارد. مناطق ساحلی چین دارای بندرهای فراوان است که بیشتر آن­ها درطول سال باز و فعال هستند.

آب­­های ساحلی چین شامل دریاهای«بو­­خَی»، «خوانگ­­خَی»، «دونگ­خَی»، «نَن­خَی» و آب­های اقیانوس­آرام در شرق«تایوان» می­شود که از میان آن­ها خلیج«بوخَی» دریای داخلی چین به­شمار می­رود. آب­های اقیانوس آرام در شرق«تایوان» تا جزایر«شین­دائو» در شمال و تنگه­ی« لوزون» در جنوب امتداد می­یابد.

آب­های دریائی چین شامل آب­های داخلی و قلمرو دریائی این کشور می­شود و مساحت آن­ها380هزار کیلومتر مربع است. عرض قلمرو دریائی چین 12 کیلومتر است. در قلمرو دریائی چین، بیش از پنج هزار جزیره­ی پراکنده وجود دارد که مساحت کل آن­ها80 هزار کیلومتر مربع و طول ساحلی آن­ها14هزار کیلومتر است.

مزارع و زمین­های قابل کشت:

چین دارای یک میلیون و270 هزار کلومتر مربع مزرعه و زمین کشاورزی است. مناطق شرقی4/28 درصد، غربی4/28درصد، و مرکزی 2/43در صد مساحت مزارع این کشور را به خود اختصاص داده­اند. مزارع چین عمدتا در جلگه­های شمال شرقی، شمالی، حوضه­های میانه و پائین رود«یانگ تسه»، دلتای رود«جو­جیانگ»، حوضه­ی «سی­چوان» واقع شده است. خاک مزارع جلگه­ی شمال شرقی، سیاه رنگ و حاصل­خیز است و در آن گندم، ذرت خوشه­ای، لوبیا، کتان و چغندر کشت می­شود. خاک مزارع جلگه­ی شمال، قهوه­ای رنگ و در آن گندم، ارزن، ذرت خوشه­ای، پنبه و بادام زمینی کشت می­شود.

پوشش جنگلی:

کشور چین بیش از 158 میلیون و940 هزار هکتار جنگل دارد و این میزان 55/16درصد از مساحت کل کشور چین را پوشش داده است. از این لحاظ، چین در ردیف کشورهای با پوشش جنگلی کم قرار دارد، چون میزان متوسط پوشش جنگلی جهان 8/30 در صد است. جنگل­های طبیعی چین عمدتا در شمال شرق و جنوب غرب و جلگه­های شرقی چین که دارای جمعیت فراوان و اقتصاد پیشرفته است، واقع شده و مناطق شمال غربی این کشور جنگل­های کمی دارند.

تنوع درختان جنگلی چین فروان است. برای نمونه، بیش از 2800 نوع درخت آربور وجود دارد. در حال حاضر، مساحت جنگل­های مصنوعی چین به 33 میلیون و790 هزار هکتار رسیده و از این لحاظ چین در مقام نخست جهان قرار دارد.

عمده مناطق جنگلی چین عبارتند از: منطقه­ی جنگلی شمال شرق که جنگل­های«دا­شینگ آن­لینگ»، «شیائو شینگ آن­لینگ» و کوه«چانگ با­شن» در آن واقع شده و بزرگترین منطقه­ی جنگل­های طبیعی چین به شمار می­رود. منطقه­ی جنگلی جنوب غرب کشور که شامل مناطق جنگلی کوه«هنگ­دوان»، کوه«هیمالیا»، کناره­های رود«یالوزانگبو»و غیره را می­شود، دومین منطقه­ی جنگلی بزرگ چین است.

مراتع:

کشور چین دارای266 میلیون و60 هزار هکتار مرتع متنوع است که مناسب دام­پروری در فصل­های مختلف در طول سال است. این مرتع­ها یک چهارم مساحت چین را پوشش داده و از این لحاظ، چین در جایگاه نخست جهان قرار دارد. مراتع طبیعی چین عمدتا در شمال و غرب و مراتع مصنوعی در جنوب شرق چین واقع شده است.

چمن زارهای مهم چین عبارتند از: منطقه­ی دامپروری مغولستان داخلی که بزرگترین منطقه­ی دامپروری چین است، و اسب­های«سن­هِه» و گاوهای«سن­هِه» و دیگر انواع احشام در آن به چرا می­پردازند. منطقه­ی دامپروری «سین­کیانگ» که گوسفندان خاص با پشم نازک«سین­کیانگ»، گوسفندان بزرگ دنبه دار«آلتا»، گله­های اسب «ای­لی» و انواع و اقسام دام­ها و احشام در آن چرا می­کنند. منطقه­ی دامپروری«چینگ­های» برای چرای گاوهای تبتی و اسب­های«هه­چیو» و منطقه­ی دامپروری تبت که مورد استفاده­ی گاوهای تبتی قرار می­گیرد.

پوشش گیاهی و انواع گیاهان:

در کشور چین، حدود30 هزار نوع گیاه وجود دارد و از این لحاظ این کشور، پس از مالزی و برزیل، در مقام سوم جهان قرار دارد. در سرزمین چین، 106 نوع خانواده­ی گیاهان خزه­ای هست که 70 درصد خانواده­های گیاهان خزه­ای موجود در جهان را تشکیل می­دهند. در این کشور52 خانواده و 2600 گونه گیاه سرخسی وجود دارد که 80 درصد از خانواده­ها و 26درصد گونه­های موجود از این نوع در جهان را به خود اختصاص داده است.8000 نوع گیاه باساقه­ی چوبی از جمله، 2000 گونه سرو در چین روییده می­شود. در کشور چین،2000نوع گیاه خوردنی و3000 نوع گیاه دارویی وجود دارد.

تنوع حیوانات و مناطق تحت پوشش آن­ها:

چین جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع حیوانی در جهان است. در این کشور 6266 نوع حیوان مهره دار از جمله 500 نوع جانور، 1258نوع پرنده، 376 نوع حیوان خزنده، 284 نوع حیوان دوزیست و 3862 نوع ماهی وجود دارد که یک دهم انواع حیوانات مهره دار جهان را تشکیل می­دهند. افزون بر این­ها،50 هزار نوع حیوان بی مهره و 150 هزار نوع حشره در چین یافت می­شود.

از آن­جا که اکثریت خاک چین، دوران­های عصر یخی سوم و چهارم را طی نکرده­اند، انواع فراوانی از حیوانات در این کشور حفظ شده­اند. آمار نشان می­دهد که درچین476نوع از حیوانات مهره دار روی زمین وجود دارد که 42/19درصد از حیوانات مهره دار این کشور را تشکیل می­دهند.

معادن:

سرزمین چین معادن فراوانی دارد. میزان ذخایر کشف شده­ی معادن چین12 در صد ذخایر جهان را تشکیل می­دهد و این کشور بلحاظ معدن، در جایگاه سوم جهان قرار دارد. اما این میزان نسبت به رقم سرانه­ی جمعیت این کشور، بسیار کم است و فقط به 58 درصد میزان متوسط جهانی می­رسد. در چین، تاکنون171 نوع ماده­ی معدنی کشف شده که میزان دقیق ذخایر 158نوع از آنها هنوز مشخص شده است. از میان 45 نوع عمده­ی معادن چین 25 نوع آن­ها جزو سه مقام نخست جهان قرار دارند. میزان ذخایر تولیوم، گچ، وانادیم، تیتانیوم، تانتال، تنگستن، و کربن چین در جهان جایگاه نخست را دارد.

وضعیت پوشش ذخایر معادن چین به این شرح است: نفت و گاز طبیعی در شمال شرق، شمال و شمال غرب، ذغال سنگ در شمال و شمال غرب، آهن در شمال شرق، شمال و جنوب غرب، مس در جنوب غرب، شمال غرب و شرق، سرب و روی در سراسر چین به دست می­آید. معادن تنگستن، قلع، مولیبدن، انتیمون، و تولیوم در جنوب و شمال چین، معادن طلا در سراسر چین، و فسفر در جنوب چین واقع شده­اند.

معادن عمده­ی چین:

ذغال سنگ: چین بزرگترین دارنده­ی منابع ذعال سنگ جهان است. ذخایر ذغال سنگ کشف شده­ی چین به 1000 میلیارد تن می­رسد که عمدتا در شمال و شمال غرب چین قرار دارد. ذخایر ذغال سنگ استان­های«شَن سی»، «شیَن­سی» و منطقه­ی خودمختار مغولستان داخلی بیش از سایر مناطق این کشور است.

نفت و گاز: در چین ذخایر نفت و گاز فراوانی وجود دارد. میدان­های نفت و گاز اين كشور، اغلب در شمال غرب چین قرار دارد. هم­چنین، در شمال شرق، شمال و فلات قاره در آب­های جنوب شرقی چین نیز ذخایر نفت و گاز فراوانی وجود دارد.

معادن فلزات: (فلزات سیاه). انواع فلزات سیاه عمده­ی چین شامل: آهن، منگنز، وانادیم و تیتانیوم می­شود که از این میان، دخایر معادن آهن به 50 میلیارد تن می­رسد و عمدتا در استان­های«لیائو نینگ»، «خِه بِی»، «شَن سی» و «سی­چوان» قرار دارند.

فلز رنگی: چین اکثر فلزات رنگی شناسائی شده در جهان را در خود جاي داده است. این کشور80 درصدِ معادن تولیوم و40درصد معادن انتیمون جهان را در اختیار دارد و میزان تنگستن آن چهار برابر مجموع معادن سایر کشور هاست.

انرژی های تجدید پذیر«انرژی بادی،آبی و آفتابی»

وجود رودهای عمیق فراوان با جریان تند در این سرزمین پهناور، بستر وسيعي را براي تولید انرژی آبی در چین فراهم كرده است. طبق آمار به6800 میلیون کیلووات می­رسد که با آن می­توان سالانه5920 میلیارد کیلووات ساعت برق تولید کرد. انرژی آبی قابل استفاده­ی چین به3780 میلیون کیلووات می­رسد و هر سال1920 میلیارد کیلووات ساعت برق از این طریق تولید می­شود. چین از لحاظ ذخایر انرژی آبی قابل استفاده در جایگاه نخست جهان قرار دارد.

میزان انرژی بادی چین در ارتفاع 10متری، به 3 میلیارد و226 میلیون کیلووات می­رسد که 253میلیون کیلووات آن قابل بهره برداری است. این در حالی است که انرژی بادی در آب­های چین3 برابر انرژی روی خشکی این کشور است و به 750 میلیون کیلووات می­رسد. مراتع و بیابان­های شمال غرب و شمال و آب­های نزدیک و جزایر در شرق و جنوب شرق چین، انرژی بادی فراوانی دارند. ظرفیت موجود برق بادی چین فقط 14/0 درصد از انرژی بادی قابل بهره برداری این کشور است و از این لحاظ، توسعه­ی انرژی بادی در چین آینده­ی درخشانی دارد.

بهره­برداري از انرژی آفتابی در چين نيز بالا است. میزان سالانه­ی انرژی آفتابی که هر سال در خشکی­های چین دریافت می­شود، معادل انرژی2400 میلیارد تن ذغال سنگ است.

---

[1] - Bohai.

[2] - Changjiang.

[3] - Yangtse.

[4] - Huang He.

[5] - Heilongjiang.

[6] - Zhu Jiang.

[7] - Liao He.

[8] - Hai He.

[9] - Huai He.

[10] - Shanxi.

[11] - Shaanxi.

[12] - Inner Mongola.

[13] -Qinghai.

[14] - Poyang.

[15] - Dongting.

[16] - Hongze.

[17] - Taiho.

[18] - Shing Kai.

[19] - Himalaya.

[20] - Kunlun.

[21] - Tianshan.

[22] -  Tangula.

[23] - Qinling.

[24] - Dashing Anling.

[25] - Taihang.

[26] - Qilian.

[27] - Hengduan.

[28] - Gansu.

---

[i] - در پین یین، يا آوا نویسی استاندارد کلمات چینی با حروف لاتین که از دهه­ی 1950به بعد در سرزمین اصلی چین مرسوم شده است، از حرف لاتين(H) براي نويسه­ي حرف(خ) كه در زبان چيني كاربرد زيادي دارد استفاده مي شود. اين حرف، توسط چيني زبان ها، براساس جايگاه آن در جمله و مفهوم واژه، به سه گونه تلفظ می­شود، «ه»، «خ» و چیزی بین این دوحرف که البته لهجه­ی ساکنان مناطق مختلف این کشور و چگونگی قرار گرقتن این کلمات در جمله نیز در نحوه­ی تلفظ این واژه­ها دخیل است. در برخی از واژه­ها مانند(Shanghai) حرف(H) همان صدای«ه» را دارد و (شانگهای) تلفظ می شود، در حالی که در واژه های دیگر به صورت(خ) خوانده می شود. مانند نام رییس جمهور پیشین این کشور که نوشته می شود(Hu Jintao) ولی خوانده می شود (خوجینتائو)، یا واژه­ی«خِه» به معنای رودخانه که (He) نوشته می­شود ولی «خِه» خوانده می­شود. برخی از نویسندگان و مترجمان محترم ایرانی پیشگام در اين زمينه، بدون توجه به این موضوع، در نوشتن این نوع کلمات دچار اشتباه شده و اغلب آن را بدون توضیح لازم«هو و یا هِه» ­نوشته و یا ترجمه کرده­اند و خوانندگان هم به همان شکل و به صورت همان حرف(ه) این کلمات را می­خوانند که درست نیست. در واقع، نوشتار این کلمات با تلفظ آن­ها در جاهای مختلف با هم متفاوت است. البته نبود حرف مستقل(خ) در ميان حروف لاتين- معمولا براي نويسه ي حرف(خ) از تركيب دو حرف(KH) استفاده مي شود- نيز در اين اشتباه نقش داشته است. براساس پیشنهاد برخی از دوستان چین شناس كه به زبان چيني نيز تسلط دارند، بهتر ديده شد كه در این کتاب این گونه واژه­ها، همانگونه که تلفظ می شوند(خ) نوشته شوند تا اين اشتباه مرسوم اصلاح شود. لذا، در این اثر بر خلاف آثار پيشيني كه پيرامون چين نوشته و يا ترجمه شده است، واژه­هايي كه در پين يين آن ها از حرف(H) استفاده شده، براي اطلاع خوانندگان به صورت صحيح آن يعني(خ) نويسه شده است.

[ii] - An Outline History of China. Bai Shouyi. Foreign languages press, Beijing-2002.