منابع و متون آموزشی زبان فارسی در دانشگاه های چین
منابع و متون آموزشی زبان فارسی در دانشگاههای چین
یکی از مهمترین پایههای اساسی آموزش هر زبانی، وجود منابع و متون آموزشی متنوع، روشمند، و متناسب با ذوق و سلیقهی زبان آموزان است که زمینه را برای علاقمندی بیشتر و فراگیری سریعتر آن زبان فراهم میسازد. در خصوص منابع درسی آموزش زبان فارسی، به طور کلی باید گفت، علیرغم تلاشهای فراوانی که از سوی دبیرخانهی محترم شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و مرکز گسترش زبان فارسی و سایر نهادها و مراکز مسئول گسترش این زبان و اساتید بزرگوار و متخصص در این زمینه صورت گرفته و کتابها، نوارها و سیدی های آموزشی نسبتا متنوع و زیادی تولید شده و تلاشهای بسیاری برای رفع نواقص آنها صورت گرفته است، ولی متأسفانه تا کنون متن آموزشی استاندارد و متناسب با نیازهای مخاطبان و فارسی آموزان کشورهای مختلف که بتواند به روشی علمی و هدفمند و جذاب نیاز آنها را برآورده سازد، وجود ندارد. دولت چین، از سال2004 میلادی تصمیم گرفت تا با استفاده از راهبرد آموزش زبان چینی در جهان، به عنوان ابزاری در راستای توسعهی فرهنگ و قدرت نرم خود استفاده کند. از آن سال تا کنون، و طی همین مدت چند ساله، سازمان متولی امر آموزش زبان چینی به خارجیان(خَنبَن[1]) که مدیریت مؤسسات کنفوسیوس در خارج از کشور را بر عهده دارد، با بسیج امکانات دولتی و بخش خصوصی و اساتید و کارشناسان آموزشی و با استفاده از آخرین روشهای علمی و ابزارها و فنآوریهای نوین آموزشی روز، بیش از 550 نوع کتاب، نرم افزار، اقلام صوتی و تصویری آموزشی و کمک آموزشی متنوع و سازگار با هر محیط و سن هر زبان آموز و به زبانهای متنوع(انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، عربی، اردو، مالایی، تایلندی، بنگالی، و حتی فارسی) را تهیه، تدوین و منتشر نموده است تا بتواند نیازهای زبان آموزان از هر ملیت و قشر و در هر سطحی از زبان که مورد نیاز علاقمندان است برآورده سازد. طبعا، در نتیجهی چنین تلاشی استکه در حال حاضر، تعداد زبان آموزان چینی در سرتاسر جهان به بیش از 50میلیون نفر رسیده و پیش بینی شده است تا سال 2020این تعداد از شمار100میلیون نفر نیز فراتر رود. باتوجه به اهمیت و زمینهی گسترش زبان فارسی و تأکیدهای مقامات بلند پایهی جمهوری اسلامی ایران نسبت به این موضوع، انتظار این است که مجریان این سیاست با تلاش مضاعف خود بتوانند نیازهای کرسیها و کلاسهای آموزش زبان فارسی در دانشگاهها و مؤسسات و نهادهای آموزشی مختلف، از جمله رایزنیها و نمایندگیهای فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را با تدوین و انتشار منابع آموزشی متنوع، به زبانهای مختلف و با درنظر گرفتن نیازها و ذایقه و خصوصیات فرهنگی هر کشور، برآورده سازند.
وضعیت کتابهای درسی آموزش زبان فارسی در چین هم از این وضعیت کلی استثنا نیست. علیرغم این که براساس شواهد تاریخی، نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبانها(منهاج الطلب) چندین قرن پیش در چین تدوین شده که در آن زمان کار پیشرفتهای در این زمینه بوده است، ولی منابع درسی موجود در مراکز آموزشی چین از استاندارد لازم و چارچوب واحدی برخوردار نیست. به طور کلی، کار تدوین کتابهای درسی زبان فارسی در چین را میتوان به سه مرحلهی زمانی تقسیم کرد:
مرحلهی نخست از آغاز تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه پکن تا سال1977. در این مرحله به دلیل تازه تأسیس و خود جوش بودن این رشته و نبود تجربه در این زمینه از یکسو، و نبود رابطهی علمی و آموزشی میان ایران و چین به دلیل قطع روابط دیپلماتیک از سوی دیگر، هیچگونه کتاب و منابع درسی آموزش زبان فارسی وجود نداشت. اساتید از مجلات و روزنامههای فارسی تاریخ گذشتهای که به سختی به دست میآوردند، مقالات و مطالبی را تهیه و بدون داشتن برنامهی تدوین شدهی درسی و داشتن روش معین، آنها را در اختیار دانشجویان قرار داده و تدریس میکردند.
مرحلهی دوم که تقریبا برای مدت 20سال دوام داشت، از متنهای فارسی تکثیر شده از متون مختلف برای تدریس استفاده میشد. در این مرحله معلمین برای یک ترم تحصیلی متونی را انتخاب و همراه با توضیحات دستوری و تمرینات لازم آنها را در اختیار دانشجویان قرار میدادند. در این مدت که روابط سیاسی بین دو کشور به حالت عادی بازگشته بود، کمکهایی نیز از نظر متون از سوی ایران در اختیار دانشگاه قرار میگرفت و دسترسی به متون و کتابها و مجلات فارسی آسانتر بود. برای نمونه، در سال1363، استاد زِن یانشِن جزوههایی را برای دانشجویان سال اول و دوم تدوین کرده بود که در آن قسمت صداشناسی حروف فارسی و برخی از قواعد دستور زبان در آنها توضیح داده شده بود که در نوع خود یک نو آوری به شمار میرفت. بعدها، همین جزوهها خود برای تدوین کتب آموزشی الگوی خوبی بودند.
مرحلهی سوم از سال1360آغاز شد. در این سال با پیگیری و حمایت رییس دانشکدهی زبانهای شرقی و همکاری انتشارات دانشگاه پکن، وظیفهی تدوین کتب درسی زبان فارسی براساس معیارهای دانشگاهی، بر عهدهی خانم لیشیان گذاشته شد. در این دوران و پس از تجربهی30 ساله در مورد آموزش زبان فارسی در این دانشگاه، زمینه برای تدوین کتب آموزشی استاندارد رسمی فراهم شده بود. در جریان تدوین کتابهای جدید، سایر اساتید زبان فارسی نیز با خانم لیشیان همکاری قابل تقدیری داشتند. در سال1364، خانم لیشان با همفکری استاد جان هون نین، با استفاده از متون و جزوات پیشین، کتاب آموزشی جدیدی تدوین کرد که همین کتاب به زبان اویغوری نیز ترجمه و در اختیار فارسی آموزان قرار گرفت. پس از سالها تلاش و آزمون و خطا، سرانجام در سال1369، پس از جمع بندی و آسیب شناسی متون گذشته، و بهرهگیری از تجارب اساتید مختلف، از جمله استادان ایرانی اعزامی از دانشگاه تهران همچون دکتر دبیر سیاقی، دکتر زنجانی و دکتر سید محمد ترابی، برای نخستین بار کتاب دو جلدی آموزش زبان فارسی(همراه با توضیحات لازم به زبان چینی، به منظور درک درست دانشجویان) برای تدریس دو ساله تدوین و در اول زمستان سال1369 منتشر گردید. این کتاب که حاصل تلاش دسته جمعی اساتید زبان فارسی چینی و ایرانی بود، افزون بر دانشگاه پکن، در سایر دانشگاهها نیز مورد استقبال واقع شد و هنوز هم به عنوان یکی از کتابهای آموزشی از آن استفاده میشود. این مجموعه با558 صفحه مطلب، شامل 64درس است که طی510 تا640ساعت درسی و در64 هفته به دانشجویان تدریس میشود. بیشتر مطالب این مجموعه از کتابهای درسی مدارس ایران، و سایر منابع آموزشی برگرفته شده است. در این مجموعه هر درس شامل صداشناسی؛ جملههای برگزیده برای مکالمه؛ متن اصلی درس؛ توضیح واژههای جدید؛ تمرینات و متن کمکی میشود که نسبت به کتابهای پیشین روشمندتر و کاملتر بود. (امیری ، 1378) در این مجموعه اهدافی همچون تقویت مهارت دانشجویان در زمینههای شنوایی، بیان، نگارش و خواندن فارسی و ارایهی اطلاعات مفید در خصوص زبان، ادبیات، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین مورد توجه بوده است. اگرچه این مجموعه برای تدریس در آن دوره خیلی خوب طراحی و تدوین شده است، ولی هنوز دارای نواقص زیادی است که بایستی مرتفع و تکمیل شود. لذا، انتشارات دانشگاه پکن بار دیگر از خانم لیشیان در خواست کرده تا ضمن بازنگری در این کتاب، ضمن رفع نواقص موجود، مطالب و روشهای جدید آموزشی را به آن اضافه نموده و همراه با سیدی آموزشی تهیه نماید که سال گذشته چاپ جلد اول آن به اتمام رسید و انتظار میرود که جلد دوم آن هم به زودی منتشر شود.
اضافه مینماید که در کنار این کتاب آموزشی، هر دانشگاه و هر استادی، متون و جزوههای آموزشی خاص خود را نیز براساس نیاز دانشجویان تهیه و بهصورت فتوکپی در اختیار دانشجویان قرار میدهد. اخیرا خانم دکتر یولی، رییس بخش فارسی دانشگاه مطالعات خارجی پکن که از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده، تألیف کتاب آموزشی جدیدی را در دست اقدام دارد که با استفاده از روشهای نوین آموزش زبان و تجربیات کسب شده در ایران و چین تدوین شده و امید است به زودی منتشر گردد. نگارنده در دوران مأموریت خود در پکن، در نشست آسیب شناسی آموزش زبان فارسی که در سال1388 در دانشگاه پکن و با حضور تمام استادان این رشته برگزار شد، پیشنهاد کردم که با همکاری و هماهنگی اساتید ایرانی و چینی، سیلابسهای جدید استاندارد و یکسانی با لحاظ نمودن تمام ملاحظات علمی، اقلیمی و فرهنگی و تاریخی برای تدریس زبان فارسی در چین تهیه شود تا در تمام دانشگاههایی که اینک کرسی زبان فارسی دایر است همان متن استاندارد تدریس شود که مورد تأیید تمامی شرکت کنندگان قرار گرفت. انتظار میرود که این پیشنهاد مهم و ضروری به زودی جامهی عمل پوشیده و این مشکل اساسی آموزش زبان فارسی در کشور چین برای همیشه مرتفع گردد.
[1] - Han Ban.