سازمان های اجتماعی چین
امروزه انواع سازمانهای اجتماعی در کنار دولت و بخش تجارت و اقتصاد، به قدرت سوم تأثیر گذاری در جوامع مختلف تبدیل شده است. این سازمانها، در سه سطح داخلی، بین المللی و تلفیقی از این دو، نه تنها در زمینههای رفاهی و اجتماعی، بلکه در زمینههای سیاسی، فرهنگی، آموزشی، دینی، محیطزیست و... در داخل مرزهای جغرافیایی یک کشور و یا در سطح بین المللی، به عنوان ابزاری کارآمد جهت پیشرفت کشورهای در حال توسعه و یا عاملی در دست قدرتهای بزرگ برای تغییر دولتها مورد استفاده قرار میگیرد. این دولت و حاکمیت یک کشور است که میتواند با تدوین قوانین و مقررات درست و هدایت و کنترل و نظارت بر فعالیتهای اینگونه نهادها از آن بهعنوان فرصت استفاده کند و یا با مقابلهی غیر منطقی و یا وادادگی در مقابل آنها از آن تهدیدی جدی برای حاکمیت خود به وجود آورد. کشور چین نیز از این موضوع استثنا نبوده و بهویژه پس از اجرای اصلاحات و تا حدودی توسعهی آزادیهای اجتماعی و اقتصادی از اواخر دههی1970میلادی، با این پدیده رو بهرو شده و از آن برای رفع محرومیت اجتماعی در مناطق فقیر کشور استفاده نموده است. آن چه در پی میآید گزارشی از وضعیت و نحوهی فعالیت سازمانهای اجتماعی در چین پس از اصلاحات است.
انواع سازمانهای اجتماعی فعال در چین
با توسعهی آزادیهای نسبی اجتماعی در کشور چین پس از اجرای اصلاحات، نهادهای اجتماعی سنتی با شکل و شمایل تازه در این کشور تجدید حیات یافته و نقش اینگونه نهادها در تأمین رفاه اجتماعی و حفاظت از محیط زیست و رفع محرومیت از مناطق دور افتاده به ویژه جنوب غرب چین افزایش یافته است. سازمانهای اجتماعی در چین را که عمدتا غیر سیاسی هستند[i]، میتوان به3گروه سازمانهای اجتماعی وابسته به دولت[ii]؛ سازمانهای اجتماعی مردم نهاد[iii]؛ و سازمانهای مردم نهاد و غیر انتفاعی بین المللی[iv]؛ تقسیم کرد. میان دولت و این سازمانها تقسیم وظایف و مسئولیت صورت گرفته و هرکدام در حیطهی وظایف خود عمل میکنند. نهادهای دولتی که مسئولیت نظارت بر این سازمانها را بر عهده دارند وزارت امور اجتماعی[v] که توسعه، تدوین و نظارت بر مقررات مربوط به سمنها، بنیادها و نهادهای غیر انتفاعی خصوصی را بر عهده دارد و سازمان امور ادیان[vi] که بررسی جایگاه و مسایل تئوریک اعتقادات مذهبی، تدوین، نظارت و تبلیغ مقررات و سیاستهای دینی و جلوگیری از فعالیت های غیر قانونی مذهبی را عهده دار است. برای دولت و سمنها[vii]توان و نقش مختلفی در ارایهی خدمات و رفاه اجتماعی تعریف شده است. دولت نقش مهم و اصلی در1-تهیه و تدوین سیاستهای رفاهی و طرحهای خدماتی؛ 2-اجرای قوانین و مقررات؛ 3-تخصیص منابع[viii]؛ 4-نظارت و ارزیابی کیفیت خدمات ارایه شده؛ 5-تعیین مناطق مورد نیاز برای ارایه خدمات را ایفا می کند، و نقش سمنها اساسا در1-ارایهی خدمات رفاهی؛ 2-اجرای پروژههای رفاه اجتماعی تعیین شده از سوی دولت؛ 3-کشف منابع جدید رفاهی؛ 4-ارایهی مشاوره به دولت در روند تهیه و تدوین قوانین و مقررات رفاه اجتماعی؛ 5-پیشگام شدن در ارایهی خدمات رفاهی جدید، توصیه به رعایت حقوق بشر، و عدالت و برابری اجتماعی خلاصه می شود.
(New breakthrough for grassroots Charity Groups ،2011)
مقررات ثبت سمن در چین
دولت چین، برای به ثبت رساندن هر سازمان اجتماعی غیر دولتی در این کشور قانون و مقررات خاصی را وضع کرده و آن را 3بار اصلاح نموده است که در اینجا مجالی برای بررسی این مقررات وجود ندارد، ولی اصولا در این کشور به 3 نوع سازمان غیر دولتی اجازهی فعالیت داده میشود: سازمانهای اجتماعی؛ واحدهای خصوصی غیر انتفاعی؛ و بنیادها و شعب سازمانهای مردم نهاد بین المللی. اساسیترین شرط ثبت یک نهاد اجتماعی، پیدا کردن یک نهاد دولتی که اولا، از نظر موضوع فعالیت مرتبط با اهداف و اساسنامهی نهاد پیشنهادی باشد؛ ثانیا، مسئولیت حمایت و نظارت بر فعالیتهای سازمان مذکور را به پذیرد. به همین خاطر بسیاری از سمنها به سختی میتوانند یک نهاد دولتی حامی پیدا کنند، چون اصولا، پذیرش این مسئولیت به معنای تقبل حجم کار بیشتر و درد سر بیشتر برای آن نهاد دولتی است. از این رو اغلب سمنها بدون اخذ مجوز لازم و ثبت قانونی به فعالیت خود ادامه میدهند. البته، سیاست دولت نیز در قبال سمنهای ثبت نشده« عدم ارتباط رسمی با اینگونه سمنها، به رسمیت نشناختن آنها، و غیر قانونی اعلام نکردن آنها» است و برای آنها نقش مثبتی در میان جامعه قایل است. از این رو، تخمین زده میشود که در این کشور تعداد سمنهای به ثبت قانونی نرسیده10 برابر سمنهای به ثبت رسیده باشد. (Xu Ying and Zhao Liton,2010) ذکر این نکته نیز ضروری است که سازمانهای غیر دولتی فعال در زمینهی مذهبی، بیش از سایر سازمانها تحت کنترل دولت قرار میگیرند.
براین اساس، ثبت سمنهایی که در زمینههایی همچون محیط زیست، مبارزه با فقر، مراقبت از سالمندان، مبارزه با بیسوادی، ارایهی خدمات رفاهی و اجتماعی، فرهنگی، تفریح و سرگرمی، بهداشت، آموزش و پژوهش، خدمات عمومی اجتماعی، فعالیتهای تجاری و تخصصی و... فعالیت میکنند، خیلی آسان و فعالیتشان با آزادی عمل بیشتری مواجه است،(Carol Lee Hamrin,2009) ولی سمنهایی که در زمینههای مذهبی، سیاسی، جوانان، کارگران و زنان فعالیت میکنند از همه مشکلتر و با محدودیت و کنترل بیشتری مواجه هستند(Idb).
تعداد سازمانهای اجتماعی فعال در چین
براساس آمار منتشره از سوی وزارت امور اجتماعی چین، در سال2009میلادی، در این کشور بالغ بر 414هزار[ix] سازمان اجتماعی به ثبت رسیده که از این تعداد 230هزار سازمانهای اجتماعی، 138 هزار نهادهای اجتماعی خصوصی غیر انتفاعی، و 1614مورد نیز بنیادهای رفاه اجتماعی و یا شعب سمنهای خارجی و بین المللی بودهاند. (Bureau of Civil Organizations of China, 2008) طبق این آمار، در سال1993میلادی، به ازای هر یک میلیون نفر2/1 نفر عضو سازمانهای مردم نهاد بودهاند، در حالیکه این رقم در سال2003میلادی، به9/1نفر افزایش یافته است(60درصد). لازم به گفتن استکه به دلایل ذکر شده در فوق، تعداد سازمانهای اجتماعی ثبت نشده در این کشور بیش از ده برابر نهادهای ثبت شده و قانونی هستند که دولت به دلیل استفادهای که از قِبَل آنها میبرد، تا چندی که فعالیتها این سازمانها مخل سیاستهای کلی و قوانین این کشور نباشد، با آنها با اغماض رفتار میکند، و هرگاه کوچکترین خطایی، به ویژه در زمینههای سیاسی و امنیتی از آنها سر بزند، برخورد قانونی میکند.
همچنین، طبق گزارش تحقیقی صورت گرفته از سوی مرکز تحقیقات سازمانهای مردم نهاد دانشگاه چینگهوا، در حالحاضر بین3000 تا6000سمن خارجی و بین المللی، مانند آکسفام، بنیاد فورد، بنیاد راکفلر، نجات کودکان[1] و... در چین فعالیت میکنند که بسیاری از آنها ثبت قانونی نشدهاند. از این تعداد 2000مورد بنیادهای بین المللی و حدود 1000سازمان و نهاد هم به فعالیتهای مذهبی(مسیحی) میپردازند.
(Chen Jie، 2006)
در عین اینکه تعداد سمنهای فعال در کشور چین به سرعت افزایش مییابد، سئوال این استکه آیا دولت در آینده فضای فعالیت بیشتری برای آنها فراهم خواهد کرد، یا آنها با توجه به استقلال منابع مالی و اقبال عمومی، در فعالیتهای اجتماعی بیشتری درگیر خواهند شد؟ به نظر میرسد حزب کمونیست در آیندهی نزدیک در سیاست خود نسبت به فعالیت سمنها تجدید نظر کند. چون اگر این سازمانها به فعالیت غیر قانونی خود ادامه دهند، وضعیت کنونی موجب بروز مشکلات بیشتری خواهد شد. اگر دولتمردان این کشور درست عمل کرده و به همکاری با سمنها اعتماد و آنها را وادار به انجام فعالیتهای اجتماعی مورد پسند دولت کنند، از این تعامل سود بیشتری خواهند برد و با هم همپوشانی خواهند داشت.
[1] - Save The Childrens.
[i] - Non Political Organizations(NPO)
[ii] - Governmental Social Organizations. (GOSO)
[iii] - Non Governmental Organizations. (NGO)
[iv] - International Non Governmental Organizations. (IOGO)
[v] - Ministry of Social Affairs of the Peoples Republic of China.
[vi] - State Administration of Religious Affairs of the PRC.
[vii] - سازمانهای مردم نهاد.
[viii] - دولت صرفا به آن دسته از سمنها از بودجه ی دولتی کمک می کند که با دولت رابطه ی خوبی داشته و در چارچوب سیاست های دولت حرکت کنند.
[ix] - سخنرانی وزیر امور خارجه ی چین در مراسم افتتاح هفتمین فوروم آسیا-اروپا در تاریخ13 اکتبر2008 در پکن.www.ebeijing.gov.cn.