آسیب شناسی اجتماعی در ژاپن

هر چند دورنمای ژاپن و نگاه به آن از یک زاویه باز نمایانگر جامعه‌ای پایدار است، اما اجتماع کنونی این کشور نیز با مشکلات و مسائلی ریشه دار رو به رو است که بخشی از آنها تبدیل به بحران‌هایی جدی شده‌ و می‌توانند آینده و جایگاه بین‌المللی ژاپن را نیز تحت تاثیر قرار دهند. در این بخش به برخی از این مسائل و مشکلات روز جامعه ژاپن پرداخته شده است.

سالخوردگی جامعه ژاپن

نمودار شماره 3: هرم جمعیتی ژاپن در سال 2019.

سالخوردگی در جامعه ژاپن

میانگین امید به زندگی در ژاپن پس از جنگ جهانی دوم به شدت افزایش یافت و امروزه در جایگاه بسیار بالایی در جهان قرار دارد. میانگین امید به زندگی در ژاپن سال 2019، برای زنان 87.5 سال و برای مردان 81.4 سال بود که رکورد جدیدی را برای هر دو جنس ثبت کرد.

ژاپن با جمعیت000,410,125نفر (برآورد آوریل سال 2021)، نهمین کشور پرجمعیت دنیاست. هر چند ژاپن یکی از پرجمعیت‌ترین و متراکم‌ترین جمعیت‌های دنیا را دارد، اما سرعت رشد جمعیت در این کشور بسیار پایین و در حال حاضر منفی 17/0 درصد است.

نمودار شماره 4: تغییرات در هرم جمعیت (ضریب محور ایکس = میلیون نفر).

هرم جمعیت مربوط به سال 1950 نشان می‌دهد که ژاپن دارای هرمی به شکل استاندارد با قاعده وسیع بوده است. با این حال، با کاهش نرخ تولد و مرگ و میر، شکل به طور چشمگیری تغییر کرده است. در سال 2019 ، جمعیت سالمندان (65 سال به بالا) 35.89 میلیون نفر بود که 28.4 درصد از کل جمعیت (یعنی 1 نفر در هر 4 نفر) را تشکیل می‌داد و رکورد بالایی را به ثبت رساند.

از سوی دیگر سال 2019 جمعیت کودکان (0 تا 14 سال) در ژاپن بالغ بر 15.21 میلیون نفر بود که 12.1 درصد از کل جمعیت را تشکیل می‌داد، که پایین‌ترین سطح ثبت شده بود. از سال 1997 نسبت کل جمعیت افراد مسن (65 سال به بالا) از جمعیت کودکان پیشی گرفته است. جمعیت سن بهره‌ وری(15 تا 64 سال) بالغ بر 75.07 میلیون نفر بود که 59.5 درصد از کل را تشکیل می‌داد، این جمعیت از سال 1993 به بعد در حال کاهش است. در نتیجه نسبت جمعیت وابسته (مجموع جمعیت سالمندان و کودکان تقسیم بر جمعیت سنی بهره‌ور) 68.1 درصد است.

رویه‌ها و قوانین تنظیم خانواده در ژاپن تقریباً با نمونه‌های جهانی یکسان بوده و استفاده از ابزار پیشگیری و سقط‌های قانونی با مجوز پزشک برای کنترل بارداری در این کشور بلامانع است. گرایش به خانواده‌های کوچک، حفظ آزادی‌های فردی و گرایش به عدم وابستگی، افزایش مشارکت زنان در نیروی کار، فضای کوچک زندگی و هزینه‌های بالای تحصیلات کودکان در کاهش آمار ازدواج و در نتیجه کاهش زاد و ولد موثر بوده است.

چشم انداز این کاهش شدید و پیری جمعیت، نگرانی‌های زیادی را در ژاپن ایجاد کرده است. این پدیده که قبلا در اواخر دهه 1980 تحت عنوان پیری نیروی کار و در نتیجه کمبود نیروی کار جوان آشکار شده بود، تأثیرات بالقوه‌ای بر شیوه‌های استخدام، دستمزدها، مزایا و نقش زنان در نیروی کار داشت. نظام استخدام مادام‌العمر که روزی از ویژگی‌های بارز نظام کار در ژاپن به حساب می‌آمد، امروزه در بسیاری از شرکت‌های کوچک و بزرگ برچیده شده است.

از آنجا که بروز بیماری مزمن با افزایش سن افزایش می‌یابد، سیستم مراقبت‌های بهداشتی و بازنشستگی نیز تحت فشار جدی قرار می‌گیرند. دولت در اواسط دهه 1980 شروع به ارزیابی مجدد سهم نسبی دولت و بخش خصوصی در مراقبت‌های بهداشتی و حقوق بازنشستگی کرد و سیاست‌هایی را برای کنترل هزینه‌های دولت در این برنامه‌ها وضع کرد. در همین راستا دولت تلاش می‌کند، ایجاد خانه‌های سالمندان، مراکز مراقبت روزانه برای سالمندان و برنامه‌های بهداشتی در منزل، توسط بخش خصوصی را مورد تشویق و حمایت قرار دهد.

خودکشی

خودکشی از عوامل شایع مرگ و میر در بین مردم ژاپن است و به بحرانی تبدیل شده است که سال‌هاست دولت‌های ژاپن به دنبال چاره جویی و کاهش آمار آن، دست به اجرای سیاست‌های متنوع می‌زنند. طبق آمار آژانس پلیس ملی ژاپن(警察庁/Keisatsu chō)، طی ده سال از 1988 تا 1997، متوسط سالانه تعداد خودکشی در ژاپن حدود 22000 نفر بوده است. در سال 1998، تعداد آنها به یک باره به 32،863 رسید و این برای اولین باربود که آمار خودکشی ژاپن وارد کانال سی هزار نفر می‌شد. تعداد سالانه خودکشی در کانال سی هزار نفر، بیش از ده سال ادامه داشت و این کشور را به یکی از کشورهای دارای بالاترین میزان خودکشی در جهان تبدیل کرد.

آمارهای خودکشی در روند معمول جهانی میزان بالای خودکشی را به طور عمده در میان جوانان نشان می‌دهند که در مسیر پر سرعت تغییرات شخصیتی و تجربه جامعه پذیری قرار دارند، اما بر خلاف روند جهانی آمارهای ژاپن، گویای تعداد بالای خودکشی در بین مردان شاغل در دهه 40 و 50 سالگی است. افزایش شدید خودکشی مردان میانسال و مسن از ویژگی‌های عمده اواخر دهه 1990 به شمار می‌رود.

در سال 2020 همزمان با همه‌گیری ناشی از کووید 19 (کرونا) پس از 10 سال که آمار خودکشی‌ها در ژاپن به طور پیوسته رو به کاهش بود، تعداد کل خودکشی‌ها به 21081 نفر در این سال رسید و این به معنای افزایش 4.5 درصدی نسبت به سال قبل بود. تعداد خودکشی‌ها به ازای هر صد هزار نفر نیز برای اولین بار بعد از سال 2009 به 16.7 رسید. براساس جنسیت، در بین مردان برای یازدهمین سال متوالی این آمار خودکشی کم شده اما برای زنان طی دو سال اخیر افزایش یافته است. البته با نگاه به مجموعه آمارها در ژاپن طی سال‌های متوالی آشکار می‌شود که تعداد خودکشی در مردان حدود 2 برابر زنان است.

تصور می‌شود این افزایش چشمگیر به دلیل تغییرات شدید در وضعیت زندگی و چشم اندازهای نامشخص اشتغال ناشی از همه‌گیری باشد. در کل 499 خودکشی در میان دانش آموزان دبستان، متوسطه اول و دبیرستان ثبت شده که این نیز بالاترین میزان از زمان ثبت سوابق در سال 1980 بوده است.

دولت ژاپن برای مقابله با مشکلات روحی روانی و پیشگیری از خودکشی همواره به فکر چاره جویی‌های متفاوت بوده است. جدیدترین اقدام از این چاره‌جویی‌ها ایجاد جایگاه سازمانی جدید در دولت تحت عنوان "وزیر مقابله با انزوا و تنهایی"(孤独・孤立対策担当大臣/Kodoku Koritsu taisaku tantō daijin) توسط نخست وزیر ژاپن، یوشی‌هیده سوگا در آوریل 2021 است. اگرچه ایجاد مقیاسی از تنهایی ارتباط مستقیمی با دستیابی به اهداف دولت دارد، اما چالش‌های بسیاری هنوز وجود دارد، از جمله این سوال که چگونه چنین احساسی ذهنی را بسنجید و براساس آن بودجه‌هایی از دولت صرف رسیدگی به امور تنهایان کشور شود.

جرایم و فساد اخلاقی

گزارش رسمی «کتاب سفید جرم و جنایت» (犯罪白書』/Hanzai Hakusho) سال 2020 که توسط وزارت دادگستری ژاپن منتشر شده است، آماری را ارائه می‌کند که امنیت بالا و شناخته شده در ژاپن را تایید می‌کند. این درحالیست که مقایسه وضعیت ژاپن با آمار جرم و جنایت در دیگر کشورهای توسعه یافته نشان می‌دهد که سال 2017 حدود 307 مورد قتل در ژاپن رخ داده، در حالی که این رقم در فرانسه، آلمان و انگلستان بیش از 800 مورد بوده است و در ایالات متحده به 17284 مورد می‌رسد. بر اساس این آمارها، تعداد موارد قتل در ایالات متحده حدود 56 برابر ژاپن است که رقم شگفت انگیزی به حساب می‌آید. میزان قتل (تعداد قتل در هر صدهزار نفر) در ایالات متحده 5.3، در فرانسه 1.3، در انگلستان 1.2، در آلمان 1.0 و در ژاپن 0.2 بوده است.

نگاهی به آخرین داده‌های مربوط به "زورگیری و سرقت مسلحانه"، تفاوت زیادی را بین آمارهای ژاپن و چهار کشور دیگر نشان می‌دهد. این رقم که موارد را به ازای هر صد هزار نفر جمعیت نشان می‌دهد، برای ژاپن حدود 1.8 مورد، 154.3 مورد در فرانسه،47.0 مورد در آلمان، 118.7 مورد در انگلستان و 98.6 مورد در ایالات متحده است.

این آمار بر اساس "پژوهش آماری درباره وضعیت جرم و جنایت" است که توسط دفتر مبارزه با مواد مخدر و جرایم ملل متحد (UNODC) در ژاپن انجام شده و به بررسی وضعیت جرم‌هایی از قبیل: قتل، زورگیری، سرقت و خشونت جنسی پرداخته است. همچنین داده‌های مربوط به 2013 تا 2017 را برای پنج کشور ژاپن، ایالات متحده، فرانسه، آلمان و بریتانیا جمع آوری و مقایسه کرده است.

هر چند ژاپن یکی از امن‌ترین کشورهای جهان است، اما ژاپنی‌ها بیش از پیش نگران افزایش موارد جنایت و خشونت‌های جنسی در سطح جامعه هستند. از مسائلی که در رسانه‌های ژاپن زیاد انعکاس پیدا می‌کند، هرزه نگاری کودکان (پورنوگرافی)، آزار و خشونت‌های جنسی و افزایش شدید تجارت جنسی یا روسپیگری دختران دبیرستانی است.

روسپیگری دختران دبیرستانی به عنوان یک پدیده اجتماعی لزوماً به معنی درگیری دختران دبیرستانی در رابطه جنسی نیست، بلکه کسب و کاری رایج و در حال گسترش است که در آن به روش‌های متنوع در ازای پرداخت هزینه، دختران زیر سن قانونی برای خدماتی مرتبط با رابطه جنسی، به کار گرفته می‌شوند و از آنجا که پرداخت برای کارگران این صنعت بالاتر از سایر کارهای پاره وقت است و از طرفی تولید محتوا و برندسازی توسط صاحبان این صنعت به شدت درحال گسترش است این عوامل منجر به جذب سریع‌تر قربانیان می‌شود. در ژاپن این نوع تجارت تحت عنوان کسب و کار "جِی‌کِی" یا "جوشی کوسِی"^[i] شناخته می‌شود، اما از آنجا که هنوز راه کارهای قانونی برای جلوگیری از این پدیده کافی نیست برخی موسسات خیریه و سازمان‌های مردم نهاد برای کنترل و نجات این دختران کم سن و سال وارد عمل شده‌اند.

در ژاپن پیوسته آمار پرونده‌های مرتبط با پورنوگرافی کودکان در حال افزایش است. در گزارشی که آژانس پلیس ملی در اوایل مارس 2018 منتشر کرد، آمده است، پلیس 1770 نفر را که در 2413 پرونده ثبت شده مشارکت داشته‌اند، دستگیر یا به دادستان ارجاع داده که این آمار نشان می‌دهد 316 مورد نسبت به سال قبل بیشتر است. البته در این حوزه نمی‌توان چندان به آمارها تکیه کرد زیرا بخش زیادی از سوداگران این حوزه زیر پوشش‌ها و چترهای قانونی به فعالیت مشغولند.

در ژوئن 2014، پارلمان ژاپن به منع نگهداری تصاویر واقعی (غیر انیمیشن) مرتبط با سواستفاده جنسی کودکان رأی داد. تولید و توزیع این تصاویر از سال 1999 غیرقانونی بود، اما ژاپن آخرین کشور در OECD بود که حفظ و مالکیت آن را غیرقانونی اعلام کرد. این درحالیست که تولید، فروش و مصرف محصولاتی مجازی مانند انیمیشن، کارتون و بازی‌های رایانه‌ای با محتوای جنسی کودکانه هنوز قانونی است. کمیک‌ها و کارتون‌های ژاپن - معروف به مانگا و انیمه - یک صنعت فرهنگی عظیم و مشهور در سراسر جهان به شمار می‌رود. اما بخش قابل توجهی از محتوا در این رسانه کودکان را در سناریوهای صریح جنسی به نمایش می‌گذارد و برای کودکان و دختران زیر سن قانونی الگوها و کلیشه‌های جنسی تولید می‌کند.

پاورقی

[i]:女子高生/Joshi Kōsei/JK business: جوشی به معنی دختر و کوسِی به معنی دبیرستانی است. از آنجا که گروه سنی دختران دبیرستانی بیشتر درگیر این مسئله می شوند و در آن از پوششی مشابه با یونیفروم مدارس استفاده می‌کنند، کسب و کار دختران دبیرستانی نامیده شده است.

نیز نگاه کنید به

• آسیب شناسی اجتماعی در روسیه
• آسیب شناسی اجتماعی در تونس
• آسیب شناسی اجتماعی در کوبا
• آسیب شناسی اجتماعی در افغانستان