آثار ایرانی در موزه ها و کتابخانه های مصر
مجموعه عظیمی از آثار ارزشمند فرهنگی هنری ایرانی شامل کتاب‌ها و نسخه‌های خطی تزئین شده، فرش و دیگر آثار موزهای در این کشور وجود دارد. کتاب‌ها و نسخه‌های خطی عمدتا در محل کتابخانه و مرکز اسناد ملی مصر (دارالکتب) و دیگر آثار هنری در موزه هنرهای اسلامی این کشور نگهداری می‌شود.
از جمله آثار مخطوط ایرانی دارالکتب نسخه خطی از شاهنامه است که 6 نسخه آن، مصور و به اعتبار تصاویر بعضی صفحات آنها، گنجینه‌ای پرمایه و جلوه‌ای ارزنده از هنر قدیم ایرانیان است.[۱] یکی از این نسخ، در سال 796 هجری به خط لطف الله بن یحیی ابن محمد در شیراز کتابت شده است و دارای 67 تابلو نقاشی رنگی از قهرمانی‌ها، جنگ‌ها و رویدادهای تاریخی است، این نسخه به عنوان یکی از قدیمیترین نسخه‌های خطی شاهنامه در جهان به شمار می‌رود.[۲] نسخه دیگری مربوط به قرن سیزدهم هجری و به خط میرزا مهدی فیروزکوهی در سال 1233 هجری نگاشته شده و همه اوراق آن بهرهمند از تذهیب و با ترسیم گل‌های طلایی رنگ و خط نستعلیق، بسیار زیبا جلوه آرایی شده است. این نسخه نیز دارای 89 تصویر است.[۳]
نسخه‌های دیوان حافظ نیز از جمله آثار فرهنگی و هنری ایران در مصر است. مجموعا 20 نسخه از دیوان حافظ در دارالکتب نگهداری می‌شود که برخی از آنها از نظر قدمت و فن کتابت جایگاه برجسته‌ای در میان نسخه‌های متعدد دیوان حافظ در کتابخانه‌های جهان دارد. از میان این نسخه‌ها، تعداد 8 نسخه به تصاویری بدیع از جنبه‌های مختلف اشعار حافظ آراسته شده است. از جمله این نسخه‌ها نسخه‌ای است با خط هدایت الله کاتب شیرازی که در سال 891 هجری در 237 ورق و به خط نستعلیق کتابت و تمام صفحات آن با زیباترین اشکال ترصیع و تذهیب شده است به گونه‌ای که می‌توان آن را در زمره زیباترین نسخه‌های خطی دیوان حافظ در کتابخانه‌های جهان دانست.[۴] از جمله دیگر نسخه‌های دیوان حافظ، نسخه‌ای به خط حیدر الحسینی است که در سال 973 ه در تبریز کتابت شده است.[۵]
بوستان سعدی از دیگر آثار خطی فارسی است که 23 نسخه از آن در مصر نگهداری می‌شود و تنها تعدادی از آنها در فهرست دارالکتب قرار دارد. از جمله مهمترین این نسخه‌ها، نسخه‌ای است از عصر تیموری به خط سلطان علی کاتب که در سال 893 کتابت شده و نقاشی‌های آن از مشهورترین نقاش تاریخ هنر مینیاتوری ایران کمال‌الدین بهزاد است. از میان 24 نسخه خطی نفیس گلستان سعدی در این کتابخانه، 3 نسخه آن مزین به تصاویر رنگی و از لحاظ قدمت و نسخه شناسی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بوده که از آن جمله، نسخه سلطان محمد نور است. این نسخه در نیمه اول قرن 10 هجری نگاشته شده و مزین به نقاشی‌های متأثر از مکتب هرات و سبک تیموری است؛ ترکیب رنگ‌های قرمز، لاجوردی و سبز و نیز نستعلیق، جلوه باشکوهی به صفحات آن بخشیده است. تعداد 10 نسخه خطی بسیار نفیس از کلیات سعدی در دارالکتب وجود دارد که 3 نسخه از آنها با تصاویر رنگی تزیین شده است. از جمله این نسخه‌ها، نسخه‌ای است مربوط به سال 910 هجری که به خط رشیدالدین محمد از خطاطان عصر تیموری در 405 صفحه نگاشته شده است. نسخه‌ای دیگر از همین کتاب به خط محمدرضا امامی، امام الخطاطین عصر صفوی، یکی از با ارزشترین نسخه‌های خطی دارالکتب مصر است. این نسخه در 284 برگ مربوط به قرن 10 هجری است. صفحات نخست کتاب و تمام سرلوح‌ها و سرفصل‌ها به هنر تذهیب و ترصیع آراسته شده و با رنگ‌های مختلف و بدیع، حواشی صفحات با گل‌های رنگارنگ زینت داده شده است.[۶]
نسخه نفیس خطی از کتاب کلیله و دمنه ترجمه ابوالمعالی نصرالله بن محمدبن عبدالحمید (متوفی 512 هجری) در کتابخانه مزبور قرار دارد که در سال 744 هجری کتابت شده است و دارای 112 نقاشی رنگی است که بخشی از آن به سبک تیموری و بخش دیگر به سبک مغولی نقاشی شده است.[۷]
علاوه بر موارد مذکور نسخه‌های خطی دیگری در زمینه‌های علوم فلسفی، علوم دینی، زبان و فرهنگ فارسی و علوم تجربی در دارالکتب و برخی از موزه‌های مصر نگهداری می‌شود.
در موزه هنرهای اسلامی قاهره، تعدادی تنگه‌ای فلزی ایرانی (قرن 7 هجری)، شمعدان‌های فلزی، بخوردان (قرن 7 هجری)، مجسمه‌های فلزی (قرن 7 تا 9 هجری) و سلاح‌های فلزی (قرن 11) نگهداری می‌شود.[۸] همچنین تعدادی درب چوبی از دوره شاه عباس صفوی، قلمدان، قاب‌های چوبی آئینه، کمد چوبی بسیار نفیس، شمعدان چوبی، عصای بسیار زیبا از چوب، از دیگر آثار هنری ایرانی است که در این موزه در معرض دید تماشاگران قرار دارد. موزه هنرهای اسلامی قاهره، یکی از غنی‌ترین موزه‌های خارج از ایران است که نمونه‌های نفیسی از هنر فرش ایرانی را در اختیار دارد. قسمتی از یک فرش مربوط به قرن 10 هجری که برخی از محققان آن را بافته اصفهان دانسته‌اند از جمله این نمونه‌هاست. فرش دیگری از همین قرن با ابعاد 155×225 و بافته شده از ابریشم و نخ‌های طلا و نقره که از جمله بی‌نظیرترین فرشهای بافت ایران است و مشابه آن کمتر یافت می‌شود، سه تخته فرش بسیار نفیس از قرن 12 هجری از جمله فرش بافت کرمان و نیز بیش از 10 تخته فرش و قالیچه از بافندگان شیراز، خراسان، سمرقند، قره باغ و کاشان مربوط به قرن 12 از دیگر آثار ارزشمند ایرانی موجود در این موزه است.[۹][۱۰]