منابع و متون آموزشی زبان فارسی در دانشگاه های چین
یکی از مهم ترین پایه های اساسی آموزش هر زبانی، وجود منابع و متون آموزشی متنوع، روشمند، و متناسب با ذوق و سلیقه ی زبان آموزان است که زمینه را برای علاقمندی بیشتر و فراگیری سریعتر آن زبان فراهم می سازد. در خصوص منابع درسی آموزش زبان فارسی، به طور کلی باید گفت، علیرغم تلاش های فراوانی که از سوی دبیرخانه ی محترم شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی و مرکز گسترش زبان فارسی و سایر نهادها و مراکز مسئول گسترش این زبان و اساتید بزرگوار و متخصص در این زمینه صورت گرفته و کتاب ها، نوارها و سیدی های آموزشی نسبتا متنوع و زیادی تولید شده و تلاش های بسیاری برای رفع نواقص آنها صورت گرفته است، ولی متأسفانه تا کنون متن آموزشی استاندارد و متناسب با نیازهای مخاطبان و فارسی آموزان کشورهای مختلف که بتواند به روشی علمی و هدفمند و جذاب نیاز آنها را برآورده سازد، وجود ندارد.
دولت چین، از سال2004 میلادی تصمیم گرفت تا با استفاده از راهبرد آموزش زبان چینی در جهان، به عنوان ابزاری در راستای توسعه ی فرهنگ و قدرت نرم خود استفاده کند. از آن سال تا کنون، و طی همین مدت چند ساله، سازمان متولی امر آموزش زبان چینی به خارجیان(خَنبَن(Han Ban)) که مدیریت مؤسسات کنفوسیوس در خارج از کشور را بر عهده دارد، با بسیج امکانات دولتی و بخش خصوصی و اساتید و کارشناسان آموزشی و با استفاده از آخرین روش های علمی و ابزارها و فنآوری های نوین آموزشی روز، بیش از 550 نوع کتاب، نرم افزار، اقلام صوتی و تصویری آموزشی و کمک آموزشی متنوع و سازگار با هر محیط و سن هر زبان آموز و به زبان های متنوع(انگلیسی، فرانسوی، آلمانی، اسپانیولی، ایتالیایی، عربی، اردو، مالایی، تایلندی، بنگالی، و حتی فارسی) را تهیه، تدوین و منتشر نموده است تا بتواند نیازهای زبان آموزان از هر ملیت و قشر و در هر سطحی از زبان که مورد نیاز علاقمندان است برآورده سازد. طبعا، در نتیجه ی چنین تلاشی است که در حال حاضر، تعداد زبان آموزان چینی در سرتاسر جهان به بیش از 50میلیون نفر رسیده و پیش بینی شده است تا سال 2020 این تعداد از شمار100میلیون نفر نیز فراتر رود. باتوجه به اهمیت و زمینه ی گسترش زبان فارسی و تأکیدهای مقامات بلند پایه ی جمهوری اسلامی ایران نسبت به این موضوع، انتظار این است که مجریان این سیاست با تلاش مضاعف خود بتوانند نیازهای کرسی ها و کلاس های آموزش زبان فارسی در دانشگاه ها و مؤسسات و نهادهای آموزشی مختلف، از جمله رایزنی ها و نمایندگی های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور را با تدوین و انتشار منابع آموزشی متنوع، به زبان های مختلف و با درنظر گرفتن نیازها و ذایقه و خصوصیات فرهنگی هر کشور، برآورده سازند.
وضعیت کتاب های درسی آموزش زبان فارسی در چین هم از این وضعیت کلی استثنا نیست. علیرغم این که براساس شواهد تاریخی، نخستین کتاب آموزش زبان فارسی به غیر فارسی زبان ها(منهاج الطلب) چندین قرن پیش در چین تدوین شده که در آن زمان کار پیشرفت های در این زمینه بوده است، ولی منابع درسی موجود در مراکز آموزشی چین از استاندارد لازم و چارچوب واحدی برخوردار نیست. به طور کلی، کار تدوین کتاب های درسی زبان فارسی در چین را می توان به سه مرحله ی زمانی تقسیم کرد:
مرحله ی نخست از آغاز تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه پکن تا سال1977. در این مرحله به دلیل تازه تأسیس و خود جوش بودن این رشته و نبود تجربه در این زمینه از یک سو، و نبود رابطه ی علمی و آموزشی میان ایران و چین به دلیل قطع روابط دیپلماتیک از سوی دیگر، هیچگونه کتاب و منابع درسی آموزش زبان فارسی وجود نداشت. اساتید از مجلات و روزنامه های فارسی تاریخ گذشته ای که به سختی به دست می آوردند، مقالات و مطالبی را تهیه و بدون داشتن برنامه ی تدوین شده ی درسی و داشتن روش معین، آنها را در اختیار دانشجویان قرار داده و تدریس می کردند.
مرحله ی دوم که تقریبا برای مدت 20سال دوام داشت، از متن های فارسی تکثیر شده از متون مختلف برای تدریس استفاده میشد. در این مرحله معلمین برای یک ترم تحصیلی متونی را انتخاب و همراه با توضیحات دستوری و تمرینات لازم آنها را در اختیار دانشجویان قرار میدادند. در این مدت که روابط سیاسی بین دو کشور به حالت عادی بازگشته بود، کمک هایی نیز از نظر متون از سوی ایران در اختیار دانشگاه قرار میگرفت و دسترسی به متون و کتابها و مجلات فارسی آسانتر بود. برای نمونه، در سال1363، استاد زِن یانشِن جزوه هایی را برای دانشجویان سال اول و دوم تدوین کرده بود که در آن قسمت صداشناسی حروف فارسی و برخی از قواعد دستور زبان در آنها توضیح داده شده بود که در نوع خود یک نو آوری به شمار میرفت. بعدها، همین جزوه ها خود برای تدوین کتب آموزشی الگوی خوبی بودند.
مرحله ی سوم از سال1360 آغاز شد. در این سال با پیگیری و حمایت رییس دانشکده ی زبان های شرقی و همکاری انتشارات دانشگاه پکن، وظیفه ی تدوین کتب درسی زبان فارسی براساس معیارهای دانشگاهی، بر عهده ی خانم لیشیان گذاشته شد. در این دوران و پس از تجربه ی30 ساله در مورد آموزش زبان فارسی در این دانشگاه، زمینه برای تدوین کتب آموزشی استاندارد رسمی فراهم شده بود. در جریان تدوین کتاب های جدید، سایر اساتید زبان فارسی نیز با خانم لیشیان همکاری قابل تقدیری داشتند. در سال1364، خانم لیشان با همفکری استاد جان هون نین، با استفاده از متون و جزوات پیشین، کتاب آموزشی جدیدی تدوین کرد که همین کتاب به زبان اویغوری نیز ترجمه و در اختیار فارسی آموزان قرار گرفت. پس از سال ها تلاش و آزمون و خطا، سرانجام در سال1369، پس از جمع بندی و آسیب شناسی متون گذشته، و بهره گیری از تجارب اساتید مختلف، از جمله استادان ایرانی اعزامی از دانشگاه تهران همچون دکتر دبیر سیاقی، دکتر زنجانی و دکتر سید محمد ترابی، برای نخستین بار کتاب دو جلدی آموزش زبان فارسی(همراه با توضیحات لازم به زبان چینی، به منظور درک درست دانشجویان) برای تدریس دو ساله تدوین و در اول زمستان سال1369 منتشر گردید. این کتاب که حاصل تلاش دسته جمعی اساتید زبان فارسی چینی و ایرانی بود، افزون بر دانشگاه پکن، در سایر دانشگاه ها نیز مورد استقبال واقع شد و هنوز هم به عنوان یکی از کتاب های آموزشی از آن استفاده می شود. این مجموعه با 558 صفحه مطلب، شامل 64 درس است که طی 510 تا 640 ساعت درسی و در64 هفته به دانشجویان تدریس میشود. بیش تر مطالب این مجموعه از کتاب های درسی مدارس ایران، و سایر منابع آموزشی برگرفته شده است. در این مجموعه هر درس شامل صداشناسی؛ جمله های برگزیده برای مکالمه؛ متن اصلی درس؛ توضیح واژه های جدید؛ تمرینات و متن کمکی میشود که نسبت به کتاب های پیشین روشمندتر و کامل تر بود. [۱] در این مجموعه اهدافی همچون تقویت مهارت دانشجویان در زمینه های شنوایی، بیان، نگارش و خواندن فارسی و ارایه ی اطلاعات مفید در خصوص زبان، ادبیات، تاریخ، تمدن و فرهنگ ایران زمین مورد توجه بوده است. اگرچه این مجموعه برای تدریس در آن دوره خیلی خوب طراحی و تدوین شده است، ولی هنوز دارای نواقص زیادی است که بایستی مرتفع و تکمیل شود. لذا، انتشارات دانشگاه پکن بار دیگر از خانم لیشیان در خواست کرده تا ضمن بازنگری در این کتاب، ضمن رفع نواقص موجود، مطالب و روش های جدید آموزشی را به آن اضافه نموده و همراه با لوح فشرده آموزشی تهیه نماید که سال گذشته چاپ جلد اول آن به اتمام رسید و انتظار می رود که جلد دوم آن هم به زودی منتشر شود.
اضافه می نماید که در کنار این کتاب آموزشی، هر دانشگاه و هر استادی، متون و جزوه های آموزشی خاص خود را نیز براساس نیاز دانشجویان تهیه و به صورت فتوکپی در اختیار دانشجویان قرار میدهد. اخیرا خانم دکتر یولی، رییس بخش فارسی دانشگاه مطالعات خارجی پکن که از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شده، تألیف کتاب آموزشی جدیدی را در دست اقدام دارد که با استفاده از روش های نوین آموزش زبان و تجربیات کسب شده در ایران و چین تدوین شده و امید است به زودی منتشر گردد. نگارنده در دوران مأموریت خود در پکن، در نشست آسیب شناسی آموزش زبان فارسی که در سال 1388 در دانشگاه پکن و با حضور تمام استادان این رشته برگزار شد، پیشنهاد کردم که با همکاری و هماهنگی اساتید ایرانی و چینی، سیلابس های جدید استاندارد و یکسانی با لحاظ نمودن تمام ملاحظات علمی، اقلیمی و فرهنگی و تاریخی برای تدریس زبان فارسی در چین تهیه شود تا در تمام دانشگاه هایی که اینک کرسی زبان فارسی دایر است همان متن استاندارد تدریس شود که مورد تأیید تمامی شرکت کنندگان قرار گرفت. انتظار می رود که این پیشنهاد مهم و ضروری به زودی جامه ی عمل پوشیده و این مشکل اساسی آموزش زبان فارسی در کشور چین برای همیشه مرتفع گردد.[۲]