رسانه ها و مطبوعات در چین

رسانه­ ها و مطبوعات در چین

شکل گیری رسانه ­ها

مطبوعات و رسانه­ های جدید در سرزمین چین، مانند سایر نمادهای فرهنگ غرب، در دوران حضور مسیونرها و تجار و نیروهای نظامی غرب در این منطقه از جهان و در دهه ­ی 1890 شکل گرفت. اغلب روزنامه ­هایی که در آن زمان منتشر می ­شدند، توسط خارجی­ ها، به ویژه میسیونرها و تجار غربی راه اندازی و مدیریت می ­شدند. لذا، یکی از قدیمی ­ترین روزنامه ­های این کشور روزنامه­ ی شِن­بائو (Shen Bao) است که از سال 1872 تا1949 با بیش از 25600 شماره و به مدت 77 سال بدون وقفه منتشر گردید که در تاریخ روزنامه نگاری چین یک رکورد به ­شمار می ­رود.

سفر نخستین گروه از دانشجویان چینی برای تحصیل در غرب و آشنایی آن ­ها با سیستم روزنامه نگاری مدرن در کشورهای اروپایی نیز موجب شد تا پس از بازگشت آنان به چین، تلاش برای راه اندازی روزنامه­ های جدید افزایش یابد. جنبش چهارم ماه مه در سال 1919 نیز زمینه­ ی ظهور روزنامه ­های مستقل در این کشور را فراهم ساخت. ولی روند روزنامه نگاری مدرن و مستقل در دهه ­های 1930 به بعد به واسطه­ ی اعمال سانسورهای خفه کننده و شدید توسط دولت ملی در همان آغاز با مشکلات فراوان تر روبه رو شده و این فضای محدود جایی برای شکوفایی خلاقیت ­های مطبوعاتی باقی نگذاشت، اگرچه در همین شرایط نیز فرصت­ های خوبی برای رشد روزنامه های آزاد و مستقل فراهم می ­شد. (Ting Ni, 2005)

مطبوعات چین در دوران حاکمیت حزب کمونیست

پس از روی کار آمدن حزب کمونیست در چین، رابطه ­ی مطبوعات و روزنامه ­ها با دولت و حاکمیت در این کشور، 5 مرحله و فاز مختلف و گوناگون را پشت سر گذاشته که هر یک از این مراحل ویژگی­ های خاص خود را دارند.

1-مرحله ­ی نخست از دوران تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949 آغاز و تا سال 1966 (آغاز دوران انقلاب فرهنگی) ادامه داشت. در این دوران مالکیت خصوصی از تمام مطبوعات و روزنامه ­ها سلب و به تدریج همه ­ی رسانه­ ها به ارگان حزب کمونیست تبدیل شدند. سلطه ­ی حزب و دولت بر مطبوعات در دوران تخیلی«جهش بزرگ به جلو»(1959 تا1962) که بیش از حد به جایگاه طبقاتی تأکید و انحراف از واقعیت ها حاکم بود، بیش از پیش سایه انداخت.

2-مرحله­ ی دوم از سال 1966 آغاز و تا سال 1978 (پایان دوران انقلاب فرهنگی و حاکمیت اندیشه­ های مائو و باند چهار نفره) ادامه یافت. در این مرحله انتشار تقریبا تمام روزنامه ­ها، به غیر از 43 روزنامه ­ی متعلق به حزب، متوقف گردید. تمام روزنامه ­های استانی نیز دقیقا مطالب منتشره از سوی روزنامه­ ی خلق که ارگان رسمی و سخنگوی حزب کمونیست و دولت بوده و هنوز هم هست، را کپی کرده و تمام تیترها، سوتیترها، مطالب، اخبار و مقالات آن را عینا منتشر می­ کردند. در آن دوران مردم اخبار و مطالب این رسانه­ ها را تماما دروغ، مبالغه آمیز و توخالی می­ پنداشتند.

3-مرحله ­ی سوم از سال 1978 (آغاز دوران اصلاحات) شروع و تا سال 1989 (تظاهرات خشونت آمیز میدان تیَن اَن مِن) ادامه یافت. دورانی که در یازدهمین اجلاس کمیته ­ی مرکزی حزب کمونیست اندیشه­ های اصلاح طلبانه و سیاست درهای باز دِنگ شیائو پینگ به تصویب و به مورد اجرا گذاشته شد. سیاست اصلاحات بار دیگر زمینه را برای شکوفایی مطبوعات و رسانه ­ها فراهم کرد. مهم­ترین هدف رسانه­ ها در این دوران تلاش برای به دست آوردن آزادی مطبوعات بود. توقف سوبسیدهای دولتی به مطبوعات و افزایش درآمدها از طریق چاپ آگهی و تبلیغات شرکت­ ها و پرداختن به سایر فعالیت ­های اقتصادی در این مدت، راه را برای استقلال بیشتر مطبوعات فراهم و در نتیجه، خودمختاری مدیران و سردبیران افزایش و رسانه­ های چین شاهد سریع­ ترین رشدها بودند.

4- آغاز جنبش دانشجویی میدان تیَن اَن­مِن در سال 1989 و سرکوب خشونت آمیز آن، فاز چهارم مطبوعات چین به ­شمار می ­آید. در این دوران، روزنامه نگاران و سردبیران مطبوعات با شرکت در تظاهرات، گزارش ­های مستقل و آزادی از رویدادها و حوادث و جریان اعتراضات مردمی و دموکراسی خواهی آنان منتشر و به اعتراضات مردمی پیوسته بودند. آن­ها با حمل پلاکارت ­هایی با مضمون «ما را باور نکنید، ما دروغ می ­گوییم» همبستگی خود را با جریانات سیاسی و اجتماعی روز اعلام می­ کرده و مستقلا به تحلیل مسایل سیاسی روز می­ پرداختند. با سرکوب تظاهرات دانشجویی، بهار مطبوعات نیز خیلی زود به پایان رسید و پاییز سختی آغاز شد. رهبران و مقامات حزبی، مطبوعات و رسانه­ ها را به همراهی با عوامل بورژوا متهم و آن­ها را تحت فشار شدید قرار دادند. بدین ­گونه بود که گفتمان امید بخش قانونی شدن فعالیت و آزادی مطبوعات سریعا فروکش کرد.

5- با محدود شدن فضای باز سیاسی به روی مطبوعات پس از جریان میدان تیان اَن­مِن،  مطبوعات شاهد عقب گرد از صحنه­ ی سیاسی و پیش گرفتن رویکردی اقتصادی و بازاری که اجازه می ­دهد رسانه­ ها هرچه بیشتر به تجاری شدن روی آورده و سریع رشد و گسترش یابند[i]، و همزمان با محدودیت­ های فراوانی در زمینه­ های سیاسی و اجتماعی مواجه شوند. در این روند ترکیبی از« منطق حزبی و منطق شدید بازار» که از ویژگی ­های امروز مطبوعات و رسانه ­های چینی است، اعمال می­ شود(Ting Ni,2005).

دسته بندی مطبوعات در چین

امروزه، با توجه به آغاز پنجمین مرحله از روند مطبوعات در چین، می توان رسانه­ های مکتوب(روزنامه) این کشور را که تعداد عناوین آن­ها بالغ بر 2200 عنوان با تیراژ کلی بیش از 6/96 میلیون نسخه[ii] در روز است را در گروه ­های زیر دسته بندی کرد:

1-مطبوعات ارگان حزب کمونیست: مانند روزنامه­ ی پرتیراژ خلق (Peoples Daily) (به زبان­ های چینی، انگلیسی، عربی، اسپانیایی، فرانسوی به صورت آنلاین) و سایر مطبوعات و روزنامه ­های وابسته و مطبوعات استانی این مؤسسه.

2-مطبوعات تجاری و روزنامه ­های تخصصی: مانند روزنامه ­ی وِن خویی (Wenhui Ribao)، روزنامه­ی خلق راه آهن (Renmin Tiedabao)، و روزنامه­ی تجارت چین(Zhogguo Shengbao).

3-روزنامه ­های ارگان شهرها: مانند روزنامه­ی جوانان پکن (Beijing Youth Daily)، روزنامه­ی شهری غرب چین (Huanxi Dushibao)، و سایر روزنامه­ های عصری که در شهرهای بزرگ منتشر می­ شوند.

4-نشریات مربوط به تجارت و بازرگانی: مانند روزنامه­ ی تجاری چِنگ­دو (Chengdu Business Daily)، و اقتصاد روز (Economic Daily).

5-روزنامه ­های ارایه کننده­ ی اطلاعات خدماتی: مانند روزنامه­ های«راهنمای خرید» و «راهنمای خرید کالای بهتر».

6-نشریات گزیده­ ی اخبار و مقالات: مانند روزنامه ­ی گزیده­ ی اخبار.

7-روزنامه­ ها و نشریات متعلق به ارتش: مانند روزنامه ­ی ارتش آزادی بخش خلق.

البته در کنار این روزنامه ­ها، طیف وسیعی از هفته نامه­ ها و مجلات هفتگی و یا شماره­ ی آخر هفته­ ی روزنامه­ های یومیه منتشر می­ شود که به خاطر گزارش­ های مفصل و تحلیلی از مسایل سیاسی و اجتماعی روز از داخل و خارج کشور آن­ ها، با استقبال فراوان خوانندگان قرار می ­گیرند. اکثر قریب به اتفاق روزنامه ­ها در این کشور به زبان چینی رسمی ماندارین منتشر می­ شوند، ولی برخی از روزنامه­ های دولتی در مناطق اقلیت نشین این کشور مانند مغولستان داخلی، سین کیانگ و تبت، به زبان محلی چاپ می ­گردند. در چین حدود 20 روزنامه نیز به زبان انگلیسی چاپ و منتشر می­ شود که روزنامه­ های چاینا دیلی، گلوال تایمز، روزنامه­ ی آنلاین خلق، از جمله ­ی آن­ها هستند.

لازم به ذکر است ­که، همان گونه که هنوز در این کشور روزنامه­ ی خصوصی وجود ندارد، مطبوعات و رسانه­ ی مستقل متعلق به اقوام و اقلیت­ های نژادی (55 اقلیت قومی غیر از نژاد خَن) هم در این کشور به چشم نمی ­خورد.

سیستم توزیع مطبوعات و نشریات

تا سال 1990 میلادی که تمامی مطبوعات چین از سوبسید دولتی استفاده می ­کردند، اکثر روزنامه­ ها و منشورات نیز توسط پست دولتی توزیع می­ شد. ولی با اجرای موفقیت آمیز اصلاحات اقتصادی و سیاست دولت مبنی بر اجرای اصلاحات تدریجی در بخش رسانه­ ها، زمینه برای چاپ آگهی­ های تجاری و تبلیغاتی و کسب درآمد از این طریق فراهم و نشریات بخش عمده­ ای از هزینه­ های خود را از این راه به دست آوردند. کاهش حمایت دولت از نشریات و مطبوعات و افزایش تقاضا و نیاز مردم به روزنامه ­ها و مجلات با کیفیت، رقابت شدیدی را در میان آنان برای جذب خوانندگان به وجود آورد. لذا، در شبکه ­ی توزیع مطبوعات نیز تحولات عمیقی روی داد، به نحوی ­که با آغاز قرن 21 تقریبا تمامی روزنامه ­ها و مطبوعات سیستم توزیع خاص خود شامل: از طریق پست، دکه ­های مطبوعات، خرده فروشی­ های خیابانی و... را دارند.

نقش رسانه­ ها در برنامه ­هاي سیاسی و فرهنگي چین

در دوران حكومت كمونيست ­ها و حاكميت اقتصاد متمركز، كليه­ ي مطبوعات چين تحت نظارت مستقيم حزب و دولت قرار داشت و واقعيات اجتماعی، سياسی، و اقتصادی در آن­ ها انعكاسی نداشت و آزادی ارايه نظر و عقيده محدود بود. با شروع سياست اصلاحات و گشودن درب­ ها، وضعيت گذشته تا حد بسيار زيادی تغيير يافته و مطبوعات به سوی نظامی فعال­ تر و باز­تر قدم برداشته اند. اصلاحات و رشد و توسعه ­ی اقتصادی، حضور گسترده­ ی سرمايه گذاران خارجی، توسعه ­ی اجتماعی، بالا رفتن سطح دانش و آگاهی مردم، عضویت چین در سازمان تجارت جهانی، ورود گسترده­ ی سرمایه­ های خارجی تحت عناوين مختلف به چين، تحصيل قشر عظيمی از دانشجويان و مسئولان كشوری در خارج از چين، پيشرفت و توسعه­ ی فن آوری ارتباطات و اطلاع رسانی، الحاق هنگ­ كنگ و ماكائو به سرزمين مادری، ضرورت بازنگری در سياست­ های مديريتی كشور، تجديد ساختار حزبی و ورود نسل جديد به تشكيلات حزبی كه خود را خيلي مقيد به حركت در چارچوب خشك ایدئولوژی حزبی نمي دانستند و در نهايت ضرورت گسترش روابط بين‌الملل چين و علل و عوامل گوناگون ديگر، موجب گرديده كه فضای رسانه­ های گروهی و مطبوعات و راديو تلويزيون در این کشور نسبت به گذشته تغيير پيدا كرده و از تنوع و آزادی بيشتری برخوردار شود و به­ صورت كنترل شده و برنامه‌ريزی شده و به­ تدريج در چارچوب كلی سياست حزب كمونيست چين از وضعيت مشهور«نه بزرگ» در زمينه­ ی مطبوعات، به شرايط مطلوب ­تر فعلي منتقل شود. سياست گذاری واحد در زمينه ­ی مطبوعات، تخصصی شدن آن­ ها، استفاده از فن­اوری پيشرفته ­ی مطبوعاتی و انتشاراتی، بالا رفتن كيفيت چاپ و صحفه آرايی، استفاده از تصاوير رنگی، و تا حدی استفاده از سوبسيدهای دولتی، پرهيز از مسايل جنجالی و درگيری­ های سیاسی و مطبوعاتی در زمينه ­ی مسايل داخلی و ده­ ها امتياز ديگر از ويژگی­ های دنيای رسانه ­های جمعی امروز چين به شمار می ­روند.

رسانه­ های چين از مهم­ترين ابزارهای دولت در دفاع از خود در مقابل موضوعات حساسی كه پيوسته مورد انتقاد قرار می ­گيرد به حساب می ­آيد. پرداختن به موضوعاتی از قبيل حفظ محيط زيست، ثبات سياسی و اجتماعی، پيوستگی ملی، مبارزه عليه فساد، حقوق بشر، و كاهش فقر در دستور العمل همه رسانه ­ها  قرار دارد.

چين در اجرای سياست درهای باز خود تكيه­ ی بسياری بر رسانه ­ها نموده و كانال­ های ارتباطی خود را به سرعت توسعه بخشيده است. هر يك از سازمان­ ها و نهادها، هم­چون تلويزيون مركزي چين (China Centeral Televion)، خبرگزاري شين خوا (Xinhua) و روزنامه­ ی مردم (Poeople’s Daily) از توليد برنامه ­هايی كه براي پيش برد نفوذ بين المللی چين تهيه كرده اند تا مبلغ 19/2 ميليارد دلار دريافت كرده اند. برای نمونه، كانال 9 انگليسي زبان سی­سی­تی­وی. تنها در عرض چند سال توانسته تا 98 درصد از كره­ ی زمين را تحت پوشش خود قرار دهد. این رسانه­ ها، ديدگاه­ های چین در قبال مسايلی كه در داخل چين، و در آسيا و جهان روی می ­دهد تبيين مي نمايند. توجه داشته باشيم كه از 1949 تا اواخر دهه­ ی 1970، شهرت چين در خارج از مرزهايش تنها به بلوک شرق و اردوي سوسياليستي و چند كشور در حال توسعه­ ی آسيايی و آفريقايی و آمريكای لاتين محدود می ­شد و ويژگی آن محتوای سياسی و ايدئولوژيك آن بود. در اين دوران، ابزار اصلی تبلیغاتی و رسانه­ ای،  دفاتر آژانس خبری شين­خوا در اين كشورها و انتشاراتی از قبيل چین خلقی (People’s China)، و سازندگی چین (China Construction) و راديو بين المللی چين بودند. فعاليت­ های خارجی ايستگاه ­های تلويزيونی چین تنها به تبادل گزارش­ های خبری با ايستگاه ­های تلويزيونی كشورهای كمونيست  محدود مي­ شد. از زمان اصلاحات اقتصادی، به تدريج اين فعاليت­ ها از حالت انفعالی و انزوا خارج و بسیار فعال شده­ اند. بر اثر توسعه­ ی اقتصادی و بالا رفتن حس اعتماد به­ نفس ناشی از آن،  چين از سال 2005 اقدام به تأسيس شبكه ­های ماهواره ­ای چند كاناله و چند بعدی در خارج از كشور کرده، تا رشد و توسعه­ ی سریع خود را به نمايش گذاشته و توان خود برای ظاهر شدن در قالب يك ابر قدرت، البته صلح جو و غير تهديد آميز، نشان دهد.

استقلال رسانه ­ای در چین

در رسانه­ هاي جمعی چين، چيزی به ­عنوان خبر، گزارش و تحليل و تفسيرهای مستقل سياسی از رویدادهای داخلی و بين‌المللی، خارج از آنچه كه از سوی خبرگزاری رسمي و دولتی شين­خوا منتشر مي‌شود، وجود ندارد. در واقع مي ­توان گفت، تمامی رسانه­ هاي گروهی چين، مجاز به استفاده از منابع تحليلی و خبری، غير از خبرگزاری شين­خوا نيستند. هر خبر و تحليلی كه از سوی اين بنگاه خبری منتشر شود قابل چاپ است، در غير اين ­صورت هيچ نشريه­ ای مجاز به چاپ هر گونه خبری نيست.

اگر­چه اينترنت و سايت­های خبری مستقل و عمده ­ی مستقر در خارج از چین، اين انحصار خبری و تحليلی را نقض كرده اند، ولی به­ صورت رسمی، اين سلطه هم­چنان در اختيار خبرگزاری شين­خوا است. حتي روزنامه ­های مهم و معتبری هم­چون روزنامه­ ی مردم، چايناديلی، عصر پكن، و جوانان و... كه سخنگوی حزب بوده و مسئولان آن­ها را عمدتا مقامات حزبی و دولتی تشکیل می­ دهند نيز مجاز به چاپ و انتشار خبر، خارج از شبكه­ ی خبری شين­خوا نيستند. همين رویه ­ی مستمر اتكاء به يك منبع خبری، تاكنون مانع از آن شده كه جامعه ­ی مطبوعاتی مستقل از دولت شكل به ­گيرد. خبرنگاران و تحليل­گران مطبوعاتی جرأت و جسارت آن را ندارند تا پا را فراتر از خطوط قرمز تعيين شده از سوی شورای مطبوعاتی و رسانه ­ای چين بگذارند. اصلاً در سيستم قضايی دولت چين هم مقررات خاص جامعی برای برخورد با جرايم مطبوعاتی تعريف نشده است و در موارد نادری كه جرمی اتقاق افتاده، به ­صورت موردی و براساس تصميم مقامات بالا برخورد شده و اين­ گونه تصميم ­ها، انعكاس آن­چنانی هم در مطبوعات و رسانه­ های جمعی نداشته است. لذا، يكي از چالش ­های پيش روی دولت برای تشكيل بنگاه­ های بزرگ رسانه ­ای و اجازه ­ی فعاليت دادن به بخش خصوصی و مؤسسات رسانه ­ای خارجی، نداشتن قوانين و مقررات لازم در اين زمينه است. با ورود چين به سازمان تجارت جهانی و ضرورت رعايت قوانين و مقررات بين‌المللی و تلاش بخش خصوصی و سرمايه گذاران وشركت ­های خارجی برای ورود به بخش صنعت مطبوعات و رسانه­ های چين، موجب گرديده تا دولت­مردان كه در حال حاضر كنترل كامل رسانه­ های این کشور را در اختيار دارند، برای رويارويی با چالش­ های پيش­روی و جلوگيری از خارج شدن رسانه­ ها از چارچوب نظارتی و كنترلی دولت و آماده سازی بخش رسانه­ ها براي روزی که احتمالاً بخشی از اين صنعت توسط بخش خصوصی و سرمايه­ گذاران خارجی كنترل خواهد شد و بالا بردن  توان رقابتی رسانه ­های داخلی، برنامه ريزي­ های متعدد كوتاه مدت و بلند مدتی را انجام دهند تا بتوانند از خارج شدن اين بخش حساس از كنترل كامل دولت مانع شوند.

در حال­ حاضر، مطبوعات رسالت خود را پيشبرد اهداف اصلاحات اقتصادی، ايجاد شبكه­ های اطلاع رسانی و آشنا ساختن مردم با سيستم جديد مي­ دانند. علاوه بر مطبوعات رسمی، شمار مطبوعات درون­ گروهی نيز در حال افزایش است ولی آمار دقيق و روشنی از روزنامه ­های درون حزبی وجود ندارد. مجموع روزنامه­ ها و نشريات رسمی و درون­گروهی را بيش از 30000 مورد ذكر كرده اند.

رسانه ­ها و مطبوعات چین از نگاه آمار

در حال­ حاضر، براساس آمار منتشره، بيش از 2200 روزنامه، 9000 مجله، 273 ايستگاه راديويی، 352 ايستگاه تلويزيونی در سطح ملی و استانی و محلی در اين كشور به فعالیت رسانه­ ای و اطلاع رسانی اشتغال دارند. طبق آمار، تا پايان سال 2010، تعداد 822 ايستگاه رله و انتقال امواج كوتاه و متوسط راديويی نیز در سرتاسر چین فعال بوده ­اند. در اين سال125.69 ميليون خانواده به تلويزيون دسترسی داشته و 1.22 ميليون خانواده در 30 شهر، امکان دسترسی به تلويزيون ديجيتالی داشته­ اند كه به ترتيب 94/5 درصد و 95/8 در صد از کل جمعيت چین را پوشش مي­دهند.

پر تيراژترين روزنامه «روزنامه ­ی مردم»، ارگان حزب كمونيست چين، دارای تیراژ 5 ميليون نسخه است. پر تيراژترين روزنامه­ ی انگليسي زبان «چاينا ديلي» است كه تيراژ آن 120 هزار نسخه است. مجله­ ی دو هفته يكبار تحت عنوان «صحبت­هاي وسط ماه» با تيراژ 5 ميليون نسخه، پر فروش­ترين مجله­ ی چيني است.

مهم­ترين روزنامه ­هاي چين عبارتند از: روزنامه­ ی مردم و ضميمه­ ی آن براي خارج از كشور، روزنامه ­ی گوانگ مين، روزنامه ­ی اخبار اقتصادی، روزنامه ­ی ارتش آزادي بخش، اخبار جوانان چين، اخبار زنان چين، اخبار آموزشی، اخبار ورزشی چين، روزنامه ­ی كارگران، روزنامه ­ی دهقانان، و روزنامه­ ی علوم و تكنولوژي براساس پژوهشی كه در سال ­های 2007 و 2008 در انگلستان انجام گرفت، تأثيررسانه­ های  چين بر تغيير جريان اطلاعات جهانی، كمتر از 5 درصد بوده است. مطالعاتی هم كه در جنوب شرق آسيا در این زمینه انجام گرفت نشان می ­دهد، قدرت نرم چين هنوز از حاكميت در اين منطقه به دور است. تصوير چين شايد بهتر از آمريكا باشد اما به خوبي ژاپن نيست. در حقيقت، در عصر انفجار اطلاعات كه بازار بر مبنای تقاضا حركت مي­ كند، رسانه­ های دولتي چين با چالش مواجه شده­ اند.  

البته باید متذکر شد ­که با توسعه­ ی فن­اوری و گسترش ابزارهای اطلاع رسانی در چین، رسانه­ ی جدیدی در این کشور به وجود آمده و به سرعت رشد کرده است که 550میلیون مشترک اینترنتی و 900 میلیون استفاده کننده از موبایل به عنوان ارتش این رسانه ­ی جدید، چین را در رأس کشورهای جهان در این زمینه قرار داده است. سایت­ های مختلف اجتماعی، وبلاگ ­های فردی و جمعی، سایت ­های متنوع خبری، رسانه ­های صوتی و تصویری، روزنامه­ های موبایلی، کتاب­ های الکترونیکی، و گسترش انواع رسانه­ های دیگر خبری، رقابت سختی را آغاز و عرصه را برای مطبوعات سنتی و سانسور و کنترل­ های مرسوم دولتی تنگ کرده است.

رویکرد رقابتی رسانه ­های چین

از سالی كه چين به سازمان تجارت جهانی پيوسته است(2001)،  صنعت رسانه­ ای چين به سوي تشكيل گروه های «بين رسانه ­ای» و «رسانه­ ی منطقه­ ای» حركت كرده است تا بتواند با گروه­ های قوی رسانه­ ای خارج از كشور رقابت نمايد. گروه راديو، تلويزيون، و فيلم چين (China Radio, Film and TV. Group)، با سایر سازمان­ه ای راديو، تلويزيون، فيلم و شركت­ های متعدد راديويی، تلويزيونی، و اينترنتی پيوند خورده و به بزرگ­ترين و قوي­ترين گروه چند رسانه ­ای در این کشور تبديل شده اند. اين گروه ­ها با شرکت ­های رسانه­ ای خارج از كشور مبادله و هم­كاری دارند. از سال 2003، 30 ايستگاه تلويزيونی خارجی از جمله تلويزيون ماهواره ­ای فونيكس، و تلويزيون بلومبرگ، در چين شعبه داير كرده ­اند و كانال انگليسی زبان سي­سي­تي­وی، برنامه­ های خود را از طريق شبكه ­ی خبری فاكس در اختیار بينندگان آمريكايی خود قرار می­ دهد.

شبكه­ های ارتباطی هم­چون شين­خوا، سي­سي­تي­وی، و روزنامه ­ی مردم، هنوز هم بخش مهمي از سهم بازار داخلی و خارجی رسانه ­ای را به خود اختصاص مي ­دهند. رسانه­ های غير وابسته­ ی داخلی( به جز هنگ ­كنگ، و ماكائو)، ديگر با جديت از خطوط ترسيم شده توسط دولت تبعيت نمي ­كنند. اما اداره­ ی کل مطبوعات و نشريات وابسته به شورای دولتی و وزارت راديو، فيلم و تلويزيون، هم­چنان مقررات سختگیرانه و شديدی برای موضوعات ممنوعه و خطوط قرمز خبری تنظيم و به رسانه ­ها ابلاغ مي ­كنند. از جمله موضوعات ممنوعه را مي ­توان مشروعيت حزب كمونيست، سياست­ های دولت در مورد تبت و سين­كيانگ، فساد و فحشای مقامات و دولت، و گروه غیر قانونی فالون­گونگ بر شمرد.البته پس از برگزاری هجدهمین کنگره­ ی حزب کمونیست و برگزیده شدن نخبگان نسل پنجم برای رهبری کشور در اواخر سال 2012، به نظر می­رسد در پاره ­ای از سیاست­ های اِعمال شده در خصوص محدود کردن مطبوعات به ویژه در زمینه ­ی فساد مقامات تجدید نظرهایی صورت گرفته است.

علي­رغم نظارت شديد دولت، رسانه­ های چين تجاری شده اند. نظارت دولت شامل حال ورزش، سرمايه گذاری و سرگرمي ­های سود آور نمي ­شود. در دهه­ ی1980 و در دوران دنگ شيائوپينگ، اندكی از نظارت شديد دولت بر رسانه­ ها كاسته شد. هم­چنان­ که اشاره شد، بعد از اعتراضات ميدان تيَن آن­مِن در سال 1989، كنترل رسانه ­ها شدت يافت ولی در دوران جيانگ زمين و در دهه ­ی1990 مجددا كنترل­ ها كمتر شد. اما با نفوذ فزاينده ­ی اينترنت و امكان بالقوه­ی آن در تشويق ناراضيان، مقررات شديدی در دوران خو جين­تائو وضع شد. طبق گزارش خبرنگاران بدون مرز، چين در سال 2010 از اين نظر در رتبه 168 از میان 178 كشور جهان قرار داشت.

مجلات و نشريات مهم و تأثير گذار

زمانی مجله­ هايی هم­چون مروری بر پکن (Beijing Reviw)، چین مصور (China Pictorial)، چین امروز (China Today)، و چین خلقی (People’s China)، و روزنامه ­هايی مثل  روزنامه ­ی مردم، و راديو بين الملل چين، اصلی­ترین رسانه­ های گروهی برای معرفی کشور چين به خارجيان بودند، اما در سال­ هاي اخير، این کشور با بهره ­گيری از فن­اوری­ های نوین ارتباطی گام ­های بلندی در این زمینه برداشته است.   

گروه انتشارات بين المللي چين (China International Publishing Group. (CIPG))، در سال 1949 با هدف معرفی چين به دنيا از طريق كتاب، مجله و وب­سايت بنيان نهاده شد و اكنون بيش از 20 شعبه در چين و 12 شعبه در آمريكا، انگليس، آلمان، بلژيك، روسيه، مصر، مكزيك، ژاپن، و هنگ­ كنگ دارد. تعداد كاركنان آن 3000 نفر است كه 100 نفر آن­ها خارجی هستند. اين انتشاراتی هر سال بيش از 3000 عنوان كتاب و 30 نشريه ­ی ادواری به بيش از 10 زبان منتشر مي ­سازد. اين انتشاراتی وب­سايت معروف WWW.CHINA.IRG.CN و ­30 سايت ديگر را ساماندهی می­ كند. نمونه­ های مجلات آن عبارتند از:

مجله­ ی مروری بر پکن (Beijing Review): از هفته نامه ­های معتبر سراسری چين است و به ­صورت هفتگی در پكن منتشر می ­شود. نخستین شماره ­ی آن در سال 1958 منتشر شد. گزارش­ ها و مقالات آن در مورد امور فرهنگی، اقتصادی، سياسی و اجتماعی و تحولات چين است . تيراژ هر شماره 70 هزار نسخه اعلام می ­شود. این مجله، علاوه بر سراسر چين، در150 كشور و منطقه هم هم­زمان توزيع می ­شود. نسخه ­ی چاپی آن به زبان انگليسي است ولي نسخه­ ی آنلاين مجله به زبان­ های انگليسی، ژاپنی، فرانسوی، آلمانی، و چينی روی سایت قرار می ­گیرد. گفته می ­شود که سايت این مجله بيش از 700 هزار بازديد كننده دارد.

چین مصور (China Pictorial): این مجله در سال 1950 بنياد نهاده شد و هم اكنون به زبان­ های چينی، انگليسی، كره ­ای، و روسی به چاپ می ­رسد. نسخه­ ی آنلاين آن به زبان­ های چينی، ژاپنی، روسی، فرانسوی، آلمانی، ايتاليایی و عربی است.

مجله­ ی زنان چين (Women in China): اين مجله توسط فدراسيون سراسری زنان چين منتشر می ­شود. نخستین شماره ­ی آن در سال 1939 به چاپ رسيد. هم اكنون این نشریه به­ صورت دو ماهانه منتشر می شود. اين مجله در سال­ های 2003 و 2005 مقام دوم و سوم را در سطح ملی به ­دست آورد.

روزنامه­ ی گلوبال تایمز (Global Times): اين روزنامه در آوريل سال 2009 به زبان انگليسی آغاز به انتشار نمود و هم اكنون از روزنامه­ های مطرح اين كشور است که توسط ليگ جوانان چين وابسته به حزب كمونيست منتشر می ­شود.

ماهنامه­ ی گلوبال (Global): اين ماهنامه توسط خبرگزاری شين­خوا منتشر می ­شود و اخبار و اطلاعات فرهنگی، سياسی، اجتماعی، و اقتصادی كشورهای مختلف دنيا را منعكس می سازد.

مجله­ ی شهر مصور (City Pictorial): اين مجله­ ی مصور از مجلات محبوب چينی هاست.

مجله ­ی جامعه­ ی بین المللی در چین (International Community in China): مجله­ ای است ويژه ­ی خارجي ­های مقيم چين و هر دو هفته يك بار به زبان انگليسی منتشر می ­شود.

هفته نامه ­ی آخر هفته ­ی شهر (City Weekend): نخستین شماره ­ی آن در سال 1998 منتشر شد و مجله ­ی سرگرمی محسوب می شود. این مجله هر دو هفته يك­بار هم­زمان در شهرهای شانگهای و پكن منتشر می شود و اطلاعاتي در باره ­ی بازار، چه بخريم؟ كجا برويم؟ .. و معرفي گالري ­ها، رستوران­ها و ... ارايه می ­دهد.

مجله­ ی چین و جهان (China and World): مجله ­ای است تمام الكترونيك و مسايل چين معاصر را منتشر می ­كند.

ماهنامه ­ی چین (China Monthly): اين مجله چين دموكراتيك را ترسيم می کند.

مجله ­ی بهار چین (China Spring): این مجله در سال1982 تأسیس شده و از نشريات ادواری طرفدار دموكراسی در چين است.

مجلات و نشریات اسلامی

اگر چه انتشار نشريه­ های ادواری و غير منظم با محتوای اسلامی از گذشته ­های دور و حتی در دوران جنگ ضد ژاپنی چين در بين مسلمانان از سابقه ­ی نسبتا طولانی برخوردار است، ولی گسترش انتشار مجلات اسلامی توسط بخش­ های غيردولتی و مساجد و مراكز اسلامی پس از اجرای اصلاحات و در بيست سال آخر قرن بيستم از نظر تعداد و كميت در جامعه چين بی سابقه است.

انتشار حدود يكصد عنوان نشريه توسط مسلمانان مناطق مختلف چين در طول سه دهه ­ی گذشته، اگر چه در مقايسه با بيش از يازده هزار عنوان مجله و روزنامه­ ی منتشره در اين كشور از نظر كميت و كيفييت نا چيز و غيرقابل توجه است، ولي اين اقبال بيانگر رويكرد جامعه­ ی مسلمانان اين كشور به حفظ‌ هويت و استفاده از فرصت ايجاد شده و ابزار مطبوعاتی براي مطرح ساختن فرهنگ، تاريخ و گذشته ­ی خود و اثبات وجود جامعه ­ی چند ده ميليونی مسلمان در جامعه ی 3/1 ميليارد نفری چينی است. از میان نشریات اسلامی، ماهنامه­ ی «المسلم الصينی» كه به دو زبان چينی و اويغوری منتشر می شود و ماهنامه­ ی «مطالعات قوم خوی» كه به ترتيب از سوی انجمن اسلامی سراسری چين و آكادمی علوم اجتماعی استان خودمختار نينگ­شيا و با بودجه ­ی دولت چين منتشر و در دكه ­ی مطبوعات توزيع می ­شوند، تنها نشريات اسلامی هستند که به صورت رسمی و با مجوز دولتی منتشر می گردند. بقیه­ ی مجلات و نشریات اسلامی، به صورت غیر رسمی و غیر منظم و بدون مجوز رسمی دولت بوده و اجازه ­ی فروش و توزیع رسمی را ندارند. و لذا، با کمک­ های مالی مردمی و نامنظم منتشر و به صورت رایگان توزیع می شوند که برخی از این نشریات به شرح زیر می ­باشند:

  1-  ماهنامه­ ی «اطلاعات مسلمانان»: اين ماهنامه در سال 1999 توسط انجمن آموزش فرهنگی مسلمانان شهر لانجو از استان گانسو تاسيس شد.

2-  مجله­ ی«الفتح»: فصلنامه­ ی الفتح ابتدا در سال 1992 از سوي مدرسه ­ی زبان­ های عربی ـ چيني شي­گو در لانجو راه اندازی و سپس از سوی مركز مبادلات فرهنگي مسلمانان لنجو منتشر می ­گردد.

3- فصلنامه ­ی«مسلمانان گانسو»: مجله ­ای  است كه از سوی انجمن اسلامی استان گانسو منتشر می ­گردد و سردبير آن آقای يانگ گوانگ­رونگ (Yang Guang Rong) است. انتشار اين مجله از سپتامبر سال 1991 آغاز و تاكنون بيش از 47 شماره از آن منتشر گرديده است.

4ـ دو ماهنامه ­ی«هنرهاي اسلامي»: شامل شعر، ادبيات، نقاشی و خوشنويسی مسلمانان چين که از اوايل سال 2000 میلادی، توسط شركت با مسئوليت محدود هنر اسلامی گانسو آغاز به نشر نموده است.

5-‌‌ فصلنامه ­ی«پژوهش فرهنگ اسلامي»:  مجله­ ی علمی و تحقيقاتی است كه در سال 1994 توسط موسسه ­ی فرهنگ اسلامی شهر شي­آن، مركز استان شناسی آغاز به انتشار نمود.

6 ـ فصلنامه­ ی«مسلمانان شانـگهای»: از سوی انجمن اسلامی شهر شانــگهای تهيه و منتشر می ­شود.

7ـ فصلنامه ­ی«مسلمانان جي­نَن»:‌ در سال1988 توسط انجمن اسلامی شهر جي­نَن مركز استان شاندونگ تاسيس و منتشر گرديد.

8 - فصلنامه ­ی«امين»: در سال1997 از سوي مدرسه ­ی اسلامی شهر جو­كو  چاپ و منتشر گرديده است.

9 - گاهنامه ­ی«اخبار مسجد جنوب تيَن­مو»: از سوی مسجد تيَن­مو در شهر بندری تيَن­جين و توسط گروهی از مسلمانان تهيه و منتشر می ­گردد.

10- نشريه ­ی«حوزه ­ی تحصيل و آموزش»: دو هفته يكبار از سوی مسجد خَن­جونگ(در استان شيَن­سي) منتشر می ­شود.  

11- نشريه­ ی«آموزشگاه فنی حرفه ­ای مسلمانان دالی»: هر شش ماه يك­بار از سوی آموزشگاه فنی حرفه ­ای شهرستان دالی در استان يونن چاپ و منتشر می ­شود. 

12ـ «مسلمانان خوي و ايغور خونَن»: نام نشريه­ ای است كه هر 6 ماه يك­بار توسط انجمن اسلامی شهر خونَن مركز استان خو­بِی چاپ و منتشر می گردد.

13- نشريه ­ی«هلال»: مجله­ ی ماهانه ­ای است كه توسط مركز تربيت فرهنگی مسلمانان شهر پينگ­ ليانگ در استان گَن­سو در زمينه ­ی علوم قرآنی و تعليمات اسلامی چاپ و منتشر می ­شود.

14- دو ماهنامه ­ی«نور ستاره»: نشريه ­ای است كه از سوی مركز مبادلات فرهنگی مسلمانان شهر گويوان (از استان خودمختار مسلمان نشين نينگ شيا چاپ و توزيع می شود.

روند رو به توسعه صنعت رسانه

بر اساس اظهارات مدير كل مطبوعات و انتشارات چین که وابسته به شورای دولتی این کشور است، در برنامه­ ی پنج ساله­ ی يازدهم(2010 -2005)، كل سرمايه گذاری، تولید محصول، و فروش در بخش صنعت مطبوعات و نشريات دو برابر و در صنعت چاپ اين رقم سه برابر شده است. چين در سال2010 از نظر تعداد عناوين كتاب، تعداد نسخ چاپی، و همين­طور تيراژ روزنامه، در دنيا مقام نخست و از نظر صنعت انتشارات الكترونيك مقام دوم و از نظر محصولات چاپی مقام سوم را داشته است.

بر اساس آمار منتشر شده در سمينار«مطبوعات چيني ­های خارج از كشور» كه در پنانگ مالزی برگزار شد، در حال­ حاضر بيش از 280 روزنامه، 230 مجله، 70 ايستگاه راديويی و 10 شبكه­ ی تلويزيونی در خارج از كشور توسط چيني ­های ماوراء بحار به زبان چينی فعاليت می كنند.

طبق آمار منتشر شده از سوی مقامات رسمی مطبوعات پكن، زن­ ها بيش از مردان به تحصيل در رشته­ ی خبرنگاری روی می آورند. از مجموع 180 هزار نفر خبرنگار شاغل در صنعت مطبوعات این کشور، بيش از 70هزار نفر از آن­ها را زنان تشكيل می ­دهند كه حدود 40 درصد می ­شود. در حالي كه در يك دهه ­ی پيش، زنان يك سوم خبرنگاران را تشکیل می دادند. در گذشته اغلب دانشجويان اين رشته را مردان تشكيل می دادند، در حالي­كه دختران بيشتر در رشته­ ی ادبيات تحصيل می كردند. در سال­ های اخير، دختران به خبرنگاری روی آورده­ اند و به زودی نصف خبرنگاران را تشكيل خواهند داد. در حال­ حاضر 61 درصد خبرنگاران زير 40 سال هستند.

پاورقی

[i] - طبق آمار، در سال1997میلادی، تعداد روزنامه ها و مجلات در چین از 27هزار عنوان فراتر رفت.

[ii] - طبق آمار جهانی، تعداد عناوین و تیراژ مطبوعات در چین در ردیف اول جهان قرار دارد و روزنامه های منتشره در این کشور5/14درصد کل روزنامه های جهان را به خود اختصاص داده و برای هر یکهزار نفر 86/75نسخه روزنامه منتشر می شود(Ting Ni- 2005).