نهادهای مشورتی و قانونگذار در چین
کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق، بالاترین نهاد سیاسی کشور چین بوده و نماد قدرت سیاسی دیکتاتوری دموکراتیک مردمی و نظام دولتی چین به شمار می‌رود. کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق چین متفاوت با نظام پارلمانی تفکیک و توازن سه قوای موجود در کشورهای غربی است.
براساس قانون اساسی، کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق چین، به عنوان عالی‌ترین مرجع قدرت کشور تعیین شده است. براساس این قانون، هر تبعه‌ی چینی از 18سالگی حق انتخاب کردن و انتخاب شدن به عنوان نماینده‌ی کنگره‌ی ملی را دارد. در چین، نمایندگان مجالس سطوح مختلف محلی، نمایندگان مجالس محلی، در سطوح شهرستان‌ها و روستاها با انتخابات مستقیم مردم، و نمایندگان سطوح بالاتر، از طریق انتخابات غیر مستقم برگزیده می‌شوند.
کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق سراسری مرکب از نمایندگان منتخب استان‌ها، مناطق خودمختار، شهرهای تابع دولت مرکزی و ارتش است.از همين روی است كه تعداد نمايندگان آن ثابت نيست و در هر دوره با توجه به جمعيت وشرايط سياسی و اجتماعی حاكم بر تعداد نمايندگان آن افزوده می شود.در دوازدهمين كنگره ملی خلق كه در ماه مارس 2013 برگزار شد تعداد نمايندگان عضو 2987 نفر بودند كه 699 نفر(23/4 درصد) آنان زن بودند. دوره‌ی نمایندگی مجالس ملی سطوح مختلف 5 سال است و سالانه یک اجلاس عمومی برگزار می‌کنند.
در اجلاس سالانه‌ی کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق چین، نمایندگان ضمن شنیدن گزارش کار دولت و دیگر گزارش‌های مهم، به بررسی و رسیدگی به آن‌ها پرداخته و بیانیه‌های لازم را به تصویب می‌رسانند. در ایامی که کنگره تشکیل جلسه نمی‌دهد، کمیسیون دائمی کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق، ارگان دائمی کنگره‌ی ملی نمایندگان سطوح مختلف، اختیارات محوله از سوی کنگره‌ی ملی را اجرا می‌کند.
برای نمونه، اختیارات کمیسیون دائمی کنگره‌ی ملی عبارت است از
تفسیر قانون اساسی، نظارت بر اجرای قانون اساسی، تنظیم و اصلاح قوانین، (غیر از قوانین تصویب شده توسط اجلاس عمومی کنگره‌ی ملی) و مسئولیت پذیری در برابر کنگره‌ی ملی و تسلیم گزارش کار به مجلس ملی است. قدرت و حدود اختیارات اساسی کنگره‌ی ملی شامل حق قانونگذاری، حق نظارت، حق تصمیم گیری در باره‌ی امور مهم و عزل و نصب پرسنل است.
در کشور چین، تنظیم برنامه‌های توسعه‌ی اقتصاد ملی و اجتماعی، راهبرد اساسی در جهت کمک به پیشرفت و توسعه‌ی اجتماعی چین محسوب می‌شود. ولی این برنامه‌ها تنها پس از تصویب در کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق سراسری اعتبار حقوقی پیدا می‌کند. در قانون اساسی چین قید شده است که رهبران عالی‌رتبه‌ی چین، از جمله رییس جمهور و رییس کمیته‌ی دائمی کنگره‌ی ملی، باید به کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق معرفی و از طریق انتخابات برگزیده شوند.
نخست وزیر، اعضای شورای دولتی و وزیران وزارتخانه‌های مختلف نیز باید به کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق معرفی و از سوی آن‌ها منصوب شوند. کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق سراسری نیز می‌تواند از طریق تشریفات، طرح پیشنهادی عزل رهبران منتخب وتعیین شده، از جمله رییس کمیته‌ی دائمی کنگره‌ی ملی نمایندگان سراسری، رییس جمهور و نخست وزیر را ارایه کند.
حدود وظایف و اختیارات کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق چین
همچنان که ذکر آن رفت، بر اساس قانون اساسی، کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق، بالاترین ارگان نظام سیاسی چین است. این کنگره، مرکب از نمایندگان منتخب استان‌ها، مناطق خودمختار، شهرهای تابع دولت مرکزی، مناطق ویژه‌ی اداری و ارتش است. این کنگره ضمن داشتن حق قانونگذاری در کشور، درباره‌ی مسائل مهم و بزرگ که با حيات سیاسی کشور ارتباط دارد، تصمیم می‌گیرد. وظایف اساسی کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق عباتند از:
اصلاح قانون اساسی؛ نظارت بر اجرای قانون اساسی؛ تنظیم و تجدید نظر در قوانین جزایی، مدنی، ارگان‌های کشوری، و سایر مقررات؛ بررسی وتصويب برنامه‌های اقتصاد ملی و توسعه‌ی اجتماعی و دریافت گزارش از چگونگی اجرای این برنامه‌ها و بودجه‌ی سالانه‌ی کشور و وضع مقررات اجرایی بودجه؛ تصویب ایجاد استان‌ها، مناطق خودمختار و شهرهای تابع دولت مرکزی؛ تصمیم گیری در خصوص ایجاد مناطق ویژه‌ی اداری و مقررات مربوط به آن؛ تصمیم گیری در خصوص جنگ و صلح؛ انتخاب و تعيين رهبران عالی‌رتبه‌ی ارگان اجرای کشور(انتخاب اعضای کمیته‌ی دائمی مجلس ملی نمایندگان خلق، انتخاب رییس جمهور، معاون رییس جمهور، نخست وزیر و دیگر نامزدها برای عضویت در این شورا)؛ انتخاب رییس کمیسیون مرکزی نظامی و دیگر نامزدهای عضویت در این کمیسیون؛ انتخاب رییس عالی دادگاه خلق و دادستان کل کشور.
مجلس ملی نمایندگان خلق، حق عزل اشخاص مزبور را نيز دارد. دوره‌ی نمایندگی مجلس ملی نمایندگان خلق 5 سال است و سالانه یک اجلاس برگزار می‌کند. زمانی که مجلس ملی نمایندگان خلق تشکیل جلسه نمی‌دهد، کمیته‌ی دائمی، ارگان دائمی این مجلس، بالاترین قدرت اجرایی کشور را پیگیری می‌کند.
کمیته‌ی دائمی مجلس ملی نمایندگان خلق چین مرکب از رییس کمیته، معاون، دبیر کل و دیگر اعضای آن است. ارگان‌های قانونگذار چین عبارتند از: مجلس ملی نمایندگان خلق و کمیته‌ی دائمی آن؛ شورای دولتی و وزارت خانه‌ها؛ مجالس محلی؛ مجالس مناطق خودمختار؛ و مجالس مناطق ویژه‌ی اقتصادی و مناطق ویژه‌ی اداری.
کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق چین
کنفرانس مشورتی- سیاسی، تشکیلات جبهه‌ی میهن پرستی و مردمی چین است که با نظارت بر اوضاع جاری کشور، صرفا پیشنهادهایی برای حل مشکلات و مسائل سیاسی و اجتماعی اقتصادی جاری کشور به دولت ارائه می‌دهد. از این روی ارگانی مهم برای همکاری و مشورت سیاسی احزاب به رهبری حزب کمونیست چین به شمار می‌رود.
ترکیب اعضای کمیته‌ی سراسری کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق چین مرکب است از اعضای حزب کمونیست، احزاب دموکراتیک، شخصیت‌های بی‌طرف، گروه‌های مردمی، نمایندگان اقلیت‌های ملی و محافل مختلف، هموطنان مناطق اداری ویژه‌ی هنگ کنگ و ماکائو، نمایندگان هموطنان ساکن تایوان و هموطنان مقیم خارج از چین و شخصیت‌های ویژه است. مدت نمایندگی آنان 5 سال است. براساس قانون«وظیفه‌ی عمده‌ی کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق چین مشورتی، سیاسی، نظارت دموکراتیک، و مشارکت و بررسی امور دولتی و سیاسی است».
مشورتی- سیاسی، به معنای مشورت و رایزنی در خصوص سیاست‌های خطیر و ارایه‌ی رهنمود به دولت‌های مرکزی و محلی پیرامون مسایل مهم سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی، پیش از اجرا و در خلال اجرای تصمیمات متخذه است. نظارت دموکراتیک به معنای استفاده از پیشنهادها و انتقادهای مطرح شده در خصوص اجرای قانون اساسی، نظارت بر قوانین و مقرارات کشور، اجرای رهنمودها وسیاست‌های مهم و مدیریت امور ادارات دولتی و کارمندان است. در ماه سپتامبر سال 1949میلادی، نخستین اجلاس عمومی کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق چین به نمایندگی از طرف کنگره‌ی ملی نمایندگان خلق و به نمایندگی از سوی مردم سراسر کشور، تأسیس جمهوری خلق چین را اعلام و نقش تاریخی مهمی را ایفا نمود.
پس از برگزاری اولین اجلاس عمومی مجلس ملی نمایندگان خلق، نقش کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق تغییر یافت و به عنوان بزرگترین سازمان میهن پرستی واحد ملی چین به کارخود ادامه داد و در روند حیات سیاسی و اجتماعی و ارتباطات دوستانه‌ی چین با خارج از کشور سهم مهمی بر عهده داشته است. کنفرانس مشورتی- سیاسی خلق، تا ماه مارس سال 2004 با 170 ارگان از 101 کشور جهان و 8 سازمان بین المللی و منطقه‌ای رابطه برقرار کرده و مبادلات دوستانه‌ای داشته است.
نظام همکاری چند حزبی و مشورت سیاسی
براساس قانون، در کشور چین، نظام چند حزبی و مشورت سیاسی به رهبری حزب کمونیست چین، سیاست اصلی نظام جمهوری خلق چین به شمار می‌رود. در این کشور، افزون بر حزب کمونیست، 8 حزب دموکراتیک دیگر نیز به ظاهر فعالیت می‌کند که همگی پیش از ایجاد جمهوری خلق چین تأسیس شده و از نظر سیاسی طرفدار رهبری حزب کمونیست هستند.
حزب کمونیست چین و دیگر احزاب دموکراتیک، باید در چارچوب قانون اساسی فعالیت کنند. برهمین اساس، احزاب دموکراتیک از لحاظ سازماندهی مستقل بوده واز آزادی سیاسی، استقلال تشکیلاتی، و برابری حقوقی در چهارچوب مقررات مصرح در قانون اساسی، بهرمند هستند. رهنمود اساسی همکاری حزب کمونیست چین با احزاب دموکراتیک دیگر، براساس«همزیستی دراز مدت، نظارت متقابل، رفتار صادقانه و شفاف متقابل و مشارکت در افتخارات و مشکلات یکدیگر است».
در خصوص احزاب پیش گفته باید این نکته را خاطر نشان ساخت که احزاب و گروه‌های دموکراتیک چین، احزاب اپوزسیون ویا حزب مخالف نیستند، بلکه احزابی هستند که در امور سیاسی و دولتی و در مدیریت امور کشوری و اجرای رهنمودها، سیاست‌ها، قوانین و مقرارت کشور با هم مشارکت دارند.
حزب کمونیست چین پیش از اتخاذ تصمیم درباره‌ی امور مهم و ملی، با این احزاب و شخصیت‌های بی طرف مشورت و نظریات وپیشنهادهای آنان را شنیده و سپس خود تصمیم می‌گیرد. احزاب دموکراتیک و شخصیت های غیر حزبی عضو مجلس ملی نمایندگان خلق و کمیته دائمی این مجلس، بر اساس تناسب حضورشان، کمیسیون دائمی ویژه‌ای دارند تا از این طریق بتوانند در رایزنی‌های سیاسی بهتر مشارکت کرده و نقش نظارتی خود را به خوبی ایفا کنند. این احزاب در کنفرانس مشورت سیاسی خلق چین نیز ایفای نقش می‌کنند و اعضای خود را برای حضور در کادر رهبری و ارگان‌های قضایی در سطوح مختلف نامزد می‌کنند.
احزاب غیر کمونیست چین
اگرچه چین اغلب به کشور تک حزبی معروف است، ولی در واقع کشوری به ظاهر دارای احزاب سیاسی مختلف است. افزون بر حزب کمونیست چین که از بدو پیدایش جمهوری خلق چین، قدرت را در این کشور در دست دارد، هشت حزب غیر کمونیست که همگی پیش از تأسیس جمهوری خلق چین فعالیت خود را آغاز کرده بودند نیز پس از آغاز به کار چین نوین، به فعالیت خود در فضای سیاسی و مدیریتی این کشور ادامه دادند. این احزاب در زمینه‌های مختلف با حزب کمونیست همکاری‌های تنگاتنگی داشته و در سال 1949 که جمهوری خلق چین به وجود آمد، در تهیه و تدوین قانون اساسی موقت و سایر چارچوب‌های سیاسی و مدیریتی و تصمیم گیری پیرامون مسایل مهم سیاسی و کشوری و ایجاد سیستم جدید، نظر مشورتی ارایه کرده و مشارکت داشته‌اند. در طول چندین دهه‌ی گذشته، نمایندگان این احزاب در کنگره‌ی خلق چین، کمیته‌های دایمی مختلف کنگره، در سطوح مختلف حضور داشته و بسیاری از اعضای آن‌ها در کنگره، دولت، سازمان‌های دولتی و در بخش‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، آموزشی، علمی و فناوری دارای پست‌های کلیدی و مهمی بوده‌اند.
مشخصات احزاب غیر کمونیست
1- کمیته‌ی انقلابی کومین تانگ چین(China Revolutionary Committee of the Kumintang)؛ این حزب در ماه ژانویه‌ی سال 1949 تأسیس و در حال حاضر دارای بیش از 80 هزار عضو است. اکثر اعضای رسمی این حزب را اعضای سابق کومین تانگ اصلی دوران جمهوری خلق چین و افرادی که با آن حزب ارتباط داشته‌اند، تشکیل می‌دهند.
2- لیگ دموکراتیک چین(China Democratic League)؛ این حزب در اکتبر سال 1941 فعالیت خود را آغاز کرده و امروزه دارای 180 هزار عضو رسمی است. بیشتر اعضای این حزب را روشنفکران سطح بالای جامعه تشکیل می‌دهند.
3- انجمن ملی سازندگی حزب دموکرات چین(China Democratic National Construction Association)؛ این حزب در سال 1945 تأسیس شده و در حال حاضر بیش از یک‌صد هزار عضو دارد. اغلب اعضای این حزب در زمینه‌های اقتصادی فعال بوده و یا متخصصان دانشگاهی هستند.
4- انجمن ترویج دموکراسی در چین(China Association for the Promotion of Democracy)؛ این گروه سیاسی در دسامبر سال 1945 فعالیت خود را آغاز و اینک دارای یک‌صد هزار عضو رسمی است. اعضای این حزب اغلب از میان نخبگان فعال در زمینه‌های دانشگاهی، آموزشی، فرهنگی، علمی و انتشاراتی برگزیده می‌شوند.
5- حزب دموکراتیک کشاورزان و کارگران چین(Chinese Peasants and Workers Democratic Party)؛ این تشکل در ماه اوت سال 1930 بنیان‌گذاری شده و در حال حاضر دارای بیش از 90 هزار عضو است. اغلب اعضای این حزب در زمینه‌های بهداشت عمومی، فرهنگ و آموزش و تکنولوژی فعالیت می‌کنند.
6- حزب جی گونگ دانگ(Zhi Gong Dang)؛ این حزب سیاسی در اکتبر سال 1925 فعالیت سیاسی خود را آغاز کرده و در حال حاضر 20 هزار عضو فعال دارد. اکثر اعضای این حزب را چینی‌های بازگشته از خارج و یا اعضای خانواده‌ها و بستگان و یا نمایندگان آن‌ها و همچنین اندیشمندان و متخصصان چینی مقیم خارج تشکیل می‌دهند.
7- انجمن جیو سَن یا نهم ماه مه( Jiu San Society)؛ این تشکیلات در دسامبر سال 1944 تأسیس و در حال حاضر دارای یک‌صد هزار عضو فعال است. اعضای این انجمن را بیشتر نخبگان و فرهیختگان شاغل در بخش‌های علمی، فناوری، فرهنگی و آموزشی و یا بهداشت عمومی تشکیل می‌دهند.
8- لیگ دموکراتیک خود مختار تایوان(Taiwan Democratic Self-government League)؛ این تشکل سیاسی در نوامبر سال 1947 تشکیل شده و دارای 2100 عضو فعال است که اغلب از افراد متولد تایوان و یا تایوانی الاصلی هستند که در چین بزرگ شده اند تشکیل شده است[۱][۲].