سیاستگذاری فرهنگی کشور مالی
تیبا توجّه به پیشینۀ عمیق تاریخی و فرهنگی کشور مالی، دولتمردان این کشور از بدو استقلال، همواره درصدد تدوین سیاست جامع فرهنگی و حفظ و نگهداری فرهنگ و تمدن خود بودهاند. تدوین سیاست فرهنگی این کشور از سال 1960 و به دستور مستقیم مودیبوکیتا آغاز شد و تا اواسط سال 1965 به طول انجامید. این سیاست فرهنگی، که در تمام دورۀ حاکمیت مودیبوکیتا در دستور کار دولت بود و برخی از بخشهای آن از سال 1960 تا 1968 اجرا شد، در ارتباط با موسیقی سنتی، زبانهای بومی و آداب و رسوم قدیمی بود. مودیبوکیتا که خود را از نسل مستقیم سونجاکیتا، بنیانگذار امپراطوری مالی میدانست، تلاش زیادی برای زنده نگاهداشتن هویت تاریخی و تمدن این کشور و برقراری ارتباط نسل جوان با تاریخ پر افتخار مالی در قرون گذشته انجام داد. وی با برگزاری نشستهایی علمی در باماکو و دیگر شهرهای کشور از جمله تمبوکتو و تألیف کتابهایی در مورد تاریخ گذشتۀ مالی، سعی کرد تا حافظۀ تاریخی ملت مالی را بازگردانده و بخشهای افتخارآمیز تاریخ این کشور را (که در دورۀ استعمار فرانسه به بوتۀ فراموشی سپرده شده بود) بازگویی نماید. در این دوره، برخی کشفیات باستانشناسی نیز در مناطق مختلف کشور انجام شد و باستانشناسان فرانسوی در بخشهایی از مالی کاوشهایی انجام دادند که نتایج قابل توجّهی در اعتلای تاریخ این کشور بهدنبال داشت. مودیبوکیتا همچنین درصدد توسعۀ فرهنگهای قبایل مختلف مالی برآمد و تلاش کرد موقعیت زبانهای بومی این کشور را در مقابل زبان استعماری فرانسه تقویت کند (www.everyculture.com). در طول این سال ها دولت توجّه ویژهای به زبان و ادبیات قبایل مختلف داشت و معدود نویسندگان و شعرای آن دوره را تشویق کرد تا آثار خود را به زبانهای بومی قبایل خود (البته به الفبای لاتین!) چاپ و منتشر کنند. به موازات آن دولت سعی کرد با برگزاری جشنوارههای سنتی قبایل و برپایی تئاترهای نمایشی و جشنهای آیینی، سنتهای قدیمی این کشور را حفظ کند. مودیبوکیتا همچنین با برگزاری مراسمی ویژۀ جوانان تلاش کرد آنها را هرچه بیشتر با فرهنگ این کشور آشنا سازد. دولت در این سالها، داستانسرایان سنتی موسوم به گریوت (گریو) را نیز مورد حمایت قرار داد و با برگزاری دورههای آموزشی درصدد برآمد این سنت اصیل را به نسلهای بعد منتقل کند. مودیبوکیتا توجّه خاصی به موسیقی اصیل مالی داشت و با تأسیس انجمن ملی موسیقی، ساختار موسیقی سنتی این کشور را در مقابل ورود انواع و اقسام موسیقیهای جدید غربی مستحکم ساخت و جوانان مالی را به فراگیری موسیقیهای اصیل کشور فراخواند. در این زمینه، تعدادی از گروههای موسیقی سنتی مالی را برای اجرای قطعات موسیقی سنتی این سرزمین به کشورهای اروپایی فرستاد (Charry, 2000).
مودیبوکیتا که از نظر فکری سوسیالیست بود، در سال 1967 و چند ماه پیش از سرنگونیاش، با الهام از انقلاب فرهنگی چین سعی کرد انقلاب فرهنگی مشابه آن را در مالی اجرا کند. براساس این سیاست فرهنگی، دولت بر بسیاری از نهادهای فرهنگی کشور تسلّط کامل مییافت. از این رو بیشتر روشنفکران و تحصیلکردگان مالیایی، از سیاست فرهنگی جدید موسوم به «انقلاب فرهنگی مالی»، استقبال نکردند و آن را نوعی استبداد فرهنگی دانستند (www.britannica.com)
اصول کلی سیاست فرهنگی مالی در دورۀ حاکمیت موسی ترائوره ادامه یافت اما بهدلیل شخصیت خشن نظامی ترائوره، موضوع فرهنگ تا حدود زیادی از دستور کار دولت مالی خارج و توجّه وی بیشتر به مسائل اقتصادی کشور معطوف گشت. با این حال دولت همچنان درصدد تقویت بنیان های فرهنگی کشور از جمله زبان های بومی، سنت های قومی قبیلگی و موسیقی محلی بود و اقداماتی نیز در این راستا صورت گرفت www.mali.com)).
با روی کار آمدن دکتر آلفاعمر کناره، سیاست فرهنگی نوینی اتخاذ شد و رئیسجمهور جدید که علاوهبر جایگاه والای سیاسی، از چهرههای مطرح علمی- فرهنگی غرب آفریقا بود، توجّه به فرهنگ و بازنگری اساسی در سیاست فرهنگی کشور را در دستور کار قرار داد. وی که در دورۀ تصدی وزارت فرهنگ، هنر و جوانان مالی- طیّ سالهای 1980-1978- گامهایی اساسی در توسعۀ ورزش و سازمانهای ورزشی این کشور برداشته و در دهۀ 1980 نیز مؤسسۀ فرهنگی جامانا[1]، روزنامۀ اکو[2] (1989) و رادیو باماکان (1991) را تأسیس کرده بود، پس از بهدست گرفتن قدرت، اقدامات مهمّی را برای تحکیم ساختار فرهنگی مالی انجام داد. از مهمترین اقدامات ایجاد فضای باز سیاسی و فرهنگی، توسعۀ مراکز ورزشی و گردشگری، گسترش موزههای تاریخی و فرهنگی، صدور مجوز فعالیت دهها ایستگاه رادیویی و دهها روزنامه خصوصی بود. علاوهبر آن، آلفاعمر کناره که فردی صلحجو و مهربان بود، تلاش کرد با حاکم کردن فضایی آرام در کشور، اختلافات موجود میان گروههای سیاسی را از طریق گفتوگو از میان بردارد و فرهنگ آشتی ملی را در سراسر کشور برقرار سازد.از این رو با انجام اقداماتی نظیر پایان بخشیدن به نخستین دورۀ جنگ داخلی مالی در سال 1997، بزرگداشت نخسن رئیسجمهور مالی (مودیبوکیتا) و احداث بنای یادبود ملی برای او و همچنین لغو حکم اعدام موسی ترائوره و تغییر آن به حبس ابد- در آخرین روزهای ریاست جمهوریاش (2002)-، سعی کرد جامعۀ مالی را که در دورۀ حاکمیت خشن موسی ترائوره دچار تنشهای زیادی شده بود، آرام سازد .
سیاست فرهنگی مالی در دورۀ ریاست جمهوری تومانی توره، تا حدود زیادی به روال دورۀ آلفاعمر کناره تداوم یافت و دولتمردان ضمن توجّه به نهادهای فرهنگی همچون انجمنهای شعر و ادبیات، صنایع دستی، مراکز و سازمانهای ورزشی، زنان و جوانان و.... تلاش کردند جایگاه فرهنگی این کشور را حفظ کنند.
با وجود اقدامات دولتهای وقت، طیّ پنج دهۀ گذشته، کشور مالی در زمینۀ تعقیب و اجرای اهداف و سیاستهای کلان فرهنگی خود چندان موفق عمل نکرده است. دلیل اصلی این عدم موفقیت هم ضعف مدیریتی، درصد بالای بیسوادی خصوصاً در بین بزرگسالان، کمبود بودجه، ساختار ضعیف برخی نهادهای فرهنگی، سیاستهای مقطعی در انجام سیاست فرهنگی کشور و فساد گستردۀ اداری حاکم بر کشور بوده است. بنابراین، اگر چه در مجموع این کشور بهویژه در دورۀ ریاست جمهوری مودیبوکیتا و آلفاعمر کناره، کارنامۀ قابل قبولی از نظر فرهنگی ارائه داده است، با این همه، مشکلات فراوانی در بخشهای فرهنگی این کشور وجود دارد که مهمترین آنها کمرنگ شدن تدریجی برخی از شاخصههای مهم فرهنگی کشور از جمله موسیقی سنتی و صنایع دستی است. علاوهبر آن، هنر نمایشهای سنتی مالی، به مرور درحال اضمحلال است و علیرغم وعدۀ دولتمردان، اکثر جوانان از دستیابی به تفریحات سالم محروماند و دولت نتوانسته آنها را با تأسیس باشگاه، کلوپ ورزشی و کتابخانه، به این مراکز علاقهمند و جذب کند. برخی از شخصیتهای فرهنگی- هنری مالی عمیقاً تأکید دارند رئیسجمهور آینده کشور باید در آغاز کار خود، توجّه جدی به امر فرهنگ داشته باشد و جایگاه فرهنگی این کشور را در سطح قارۀ آفریقا و جهان، به شیوهای شایسته بهبود و ارتقا بخشد. بههمین سبب نامزدهایی که قرار بود خود را برای شرکت در انتخابات ریاست جمهوری سال 2012 آماده کنند، دگرگونی ساختار فرهنگی مالی و توجّه ریشهای و عمیق به مبانی فرهنگی کشور را در زمرۀ شعارهای اصولی و مهم خود جای داده بودند .[3]