هنر مالی
هنر در مالی انعکاسی از فرهنگ این کشور، به‌ویژه فرهنگ شفاهی قبایل مختلف کشور بوده و مجموعه‌‌‌‌ای گسترده است که همچون آیینه‌ای تمام‌نما، تمامی شاخصه‌های فرهنگی اجتماعی اقوام گوناگون این سرزمین را از گذشته‌های دور تاکنون منعکس می‌سازد.
1-9 هنرهاي سنتي
1-1-9 موسيقي
مردم شهری و روستایی کشور مالی از دیرباز، علاقۀ زیادی به موسیقی داشته‌اند و به‌نوعی غم و غصه‌های خود را با شنیدن آهنگ‌ها و نغمات موسیقی فراموش می‌کنند. موسیقی جایگاه ویژه‌ای در تمامی مراسم، مناسبت‌های قومی، جشن‌ها و مراسم سوگواری دارد و این برنامه‌ها با حضور هنرمندان و موسیقیدانان شور و حال خاصی می‌یابد.
1-1-1-9 موسيقي سنتي
موسیقی مالی به دو بخش سنتی و مدرن تقسیم می‌شود. مهم‌ترین بخش موسیقی این کشور را موسیقی بومی تشکیل می‌دهد که تبلوری از نغمات و موسیقی‌های قبایل مختلف مالی از گذشته‌های بسیار دور تاکنون است. این موسیقی بیش‌‌‌‌ترین تأثیر را از موسیقی قدیمی امپراطوری مانده پذیرفته است. داستان‌سرایان و نوازندگان موسوم به جلی که امروزه در زمرۀ موسیقیدانان سنتی این کشور محسوب می گردند ، یادگاری از آن عهد بشمار مي روند که هنوز با ابزاری بسیار ابتدایی و اولیّه، آهنگ‌ها و الحان خوشی را پدید می‌آورند.
مهم‌ترین آلت موسیقی سنتی مالی دستگاهی موسوم به کورا[1]ست كه شباهت زيادي به چنگ دارد و از آن به چنگ آفريقايي ياد مي‌كنند. كورا داراي 21 سيم بلند است كه به دو رديف تقسيم و درون كاسۀ چوبي بزرگ كنده‌كاري شده جای مي‌گيرد. این سیم‌ها از طرف ديگر هم به دستۀ بلند آن وصل مي‌شود. کورا در دیگر کشورهای غرب آفریقا از جمله گینه کوناکری، گینه بیسائو و سنگال نیز علاقه‌مندان زیادی دارد (www.africa music from mali.com).
بالافون[2]از دیگر ادوات موسیقی سنتی مالی است که شباهت زیادی به سنتور دارد و با انعکاس اصوات در تارهای آن، نغمه و نوای بسیار خوشی تولید می‌شود.
ساز انگونی[3] نوعی چنگ متشکل از چهار تا هفت تار است که معمولاً با نوعی زنگ همراه می‌شود. انگونی یکی از قدیمی‌‌‌‌‌ترین آلات موسیقی مالی است. ابن‌بطوطه در سفرنامۀ خود از انگونی نوازانی در دربار منساموسی یاد کرده و ظاهراً موسیقی بانجو در آمریکای شمالی از این موسیقی ریشه گرفته است .
(www.africa music from mali.com)
جلی دونونبا[4]، انتامان[5]، تاباله[6]، فیله[7]و کونانفا [8]، از انواع طبل‌های بزرگ و کوچک سنتی اند و جلی‌ها در نواختن آنها و ایجاد موسیقی حماسی‌گونه مهارت زیادی دارند (Charry, 2000).
علاوه بر این موسیقی‌ها که بیشتر به قبایل سیاه پوست مالی تعلق دارد، انواع موسیقی‌های سنتی طوارق، از جمله نوعی طبل به نام تینده[9] که معمولاً زنان آن را می‌نوازند، نوعی ویولون سیم‌دار به نام ویول[10]، موسیقی موسوم به بلوز[11]، دستگاه گیدگا[12] (نوعی آلت موسیقی کوچک مشابه سنتور)، اودیلی[13] (نوعی نی بلند ساخته شده از شاخه‌های ذرت خوشه‌ای) و ویولون چند سیمی آنزاد مونوکورد، بخشی از دفتر موسیقی سنتی این کشور را به‌خود اختصاص داده‌اند (www.africa music from mali.com).
2-1-1-9 موسیقی مدرن
موسیقی مدرن مالی را دستگاه‌های مدرن مانند گیتار، نی، طبل‌های جدید، دستگاه‌های جاز و پاپ و ارگ‌های کوچک و بزرگ تشکیل می‌دهند که از موسیقی آمریکای لاتین (خصوصاً کوبا) نیز تأثیر پذیرفته‌اند. این نوع موسیقی مورد علاقۀ نوجوانان و جوانان شهری است.
2-9 تئاتر و هنرهاي نمايشي
تئاتر یا نمایش های سنتی از قدیم الایام در کشور مالی سابقه داشته و در زمره هنرهای اصیل بومی این کشور بشمار می رود. در واقع تئاتر که از آن بیشتر با عنوان نمایش سنتی یاد می شود از دیرباز در قبایل مالی اجرا شده و مردمان قبایل مختلف مالی علاقه خاصی به حضور در این مراسم دارند. نمایش های سنتی در گذشته های نه چندان دور بیشتر به موضوعاتی همچون جنگ و صلح، ارتباط با ارواح، خشم خدایان و روابط بین قبیلگی افراد اختصاص داشت و هنرمندانی که در ا نمایش ها به ایفای نقش می پرداختند از ماسک و مجسمه نیز به عنوان ابزاری برای ارتباط با ارواح درگذشتگان خود بهره می جستند. این نمایش ها که بیشتر در داخل روستاها برگزار می شد معمولاً با رقص ها و حرکات موزون نمایشی مهیجی همراه بود و افرادی نیز با کوبیدن بر طبل و سنتورهای سنتی فضای شادی را در هنگام برگزاری این نمایش بوجود می آوردند.
پس از ورود استعمار فرانسه به این کشور، تئاتر به شیوه نوین بتدریج در این کشور رواج یافت و چند سالن تئاتر کوچک نیز در باماکو تأسیس شد. پس از استقلال مالی دولت وقت در راستای تقویت ساختار فرهنگی کشور توجه ویژه ای را به هنر تئاتر ، که مخلوطی از هنرهای نمایشی قدیمی و تئاتر به سبک جدید بود ، مبذول نمود. در راستای این امر اداره ملی تئاتر در درون وزارت فرهنگ هنرها و گردشگری مالی شکل گرفت و گروه های نمایشی مختلف که عمدتاً وابسته به قبایل مختلف بودند تحت حمایت وزارت فرهنگ و هنر و گردشگری مالی به اجرای مراسم در شهرهای مالی پرداخته و چند گروه تئاتری برجسته نیز به دیگر کشورهای جهان از جمله چند کشور اروپایی نظیر فرانسه و بلژیک اعزام شدند. (www.theatre in west africa.com).
هنر تئاتر کشور مالی طی چند دهه گذشته در سطح قابل قبولی باقی مانده و گروه های نمایشی سنتی و جدید مالی بطور مرتب در هفته برنامه هایی را اجرا می کنند. علاوه بر آن برخی از گریوت ها (داستان سرایان سنتی) نیز در جشن ها و مناسبت های ملی ، افسانه های قدیمی این کشور را بصورت تک نفره یا دو نفره در قالب نظم و نثر به تصویر کشیده و نمایش های جالبی را ارائه می دهند که سخت مورد علاقه مردم مالی است (Sanders & Others, 1996: 65-68).
در دو دهۀ گذشته، گروه‌های نمایشی مالی، مورد توجّه برخی از سازمان‌های امدادی و بهداشتی داخلی و بین‌المللی قرار گرفته‌اند و مسئولان این سازمان‌ها، ضمن برگزاری جلساتی با گروه‌های نمایشی، آنان را ترغیب می‌کنند تا موضوعاتی مانند ختنۀ زنان، کاهش تعداد فرزندان و پای‌بندی به حریم خانواده را در دستور کار خود قرار دهند (www.researchgate.com).
1-2-9 سفر گروه‌هاي نمايشي به خارج
مهم‌ترین گروه‌های نمایشی مالی را، که هر سال در کشورهای غربی اجرا دارند، گروه‌های نمایشی عروسک‌بازی تشکیل می‌دهد. نمایش خیمه شب‌بازی (عروسک بازی)، از شاخه‌های هنری بسیار قدیمی تئاتر است و چند گروه تئاتری در باماکو و دیگر شهرهای کشور، این‌گونه نمایش‌ها را اجرا می‌کنند. مشهور‌‌‌‌ترین گروه خیمه شب‌بازی مالی، گروه بازی‌گردانان عروسکی سوگولون[14] به رهبری یحیی کولیبالی[15] است. وی به سبب توجّه عمیق به تاریخ و تمدن مالی و دیگر کشورهای غرب آفریقا، استفاده از عروسک‌های قدیمی با اشکال متفاوت که نسل‌به‌نسل به ارث رسیده، عروسک‌های خیمه شب‌بازی دستی و نخ‌دار بلند و بهره‌گیری از ماسک و موسیقی‌های سنتی، به شهرتی جهانی دست یافته است. گروه سوگولون تاکنون ده‌ها نمایش موفق در آمریکا و اروپا اجرا کرده‌اند. برخی از عروسک‌ها در موزۀ طلای آفریقا واقع در شهر کیپ تاون آفریقای جنوبی نیز در معرض تماشای عموم قرار گرفته‌اند. (www.theatre in west africa.com)
3-9 صنعت سینما و فیلمسازی
1-3-9 پیشینۀ صنعت فیلمسازی در مالی
در دورۀ استعمار فرانسه بر سودان غربی (مالی و سنگال)، فیلمسازان فرانسوی فیلم‌های مستندی تهیه کردند که بیشتر در ارتباط با طبیعت، سرزمین و قبایل این کشور بود. در آن زمان، بومیان براساس قانون، اجازۀ ساخت فیلم دربارۀ کشور را نداشتند و به‌دلیل ضعف اطلاعات و عدم دانش فنی، فاقد توانایی تولید فیلم‌های مستند و سینمایی بودند.[16]
با استقلال مالی و براساس سیاست مودیبوکیتا، صنعت فیلمسازی در کشور مورد تشویق قرار گرفت و دولت تسهیلاتی را برای تولید نخستین فیلم‌های مستند فراهم آورد. در اواخر دهۀ1960 و دهۀ1970 معدودی از فیلمسازان مالیایی چون سلیمان سیسه[17]، فیلم‌های مستندی تهیه کردند که در جشنوارۀ فیلم آفریقا[18] به نمایش درآمد. این امر موجب جذب جوانان از جمله شیخ عمر سیسوکو[19] و آداما درابو[20] به صنعت فیلمسازی شد و با حمایت دولت مالی، نخستین مرکز فیلمسازی کشور تحت عنوان مرکز ملی تولید سینما‌توگراف[21]، در باماکو تأسیس گردید. این مرکز با اجرای دوره‌های آموزشی کوتاه‌مدت و میان‌مدت در ارتباط با فیلمسازی، فیلم‌نامه‌نویسی و فیلم‌برداری، موجب جذب بسیاری از علاقمندان هنر هفتم و شکل‌گیری نسل جدیدی از کارگردانان مالیایی گردید که امروزه افتخارات بزرگی برای کشور خود رقم زده‌اند.
2-3-9 وضعيت سينماي مالی در دو دهۀ اخير
سینمای مالی در دهۀ 1980 به پیشرفت قابل توجّهی در سطح آفریقا و حتی جهان نائل آمد و فیلم سینمایی ییلین[22] ساخته سلیمان سیسه، موفق به کسب چند جایزه در جشنواره‌های فیلم اروپا از جمله جشنوارۀ معتبر کان شد. این وضعیت در دهه های 1990 و 2000 میلادی نیز تا حدودی ادامه یافت و هرچند در حال حاضر معدود فیلم های مستند و سینمایی این کشور از نظر فیلمنامه و نوع تکنیک دارای ضعف هایی قابل ملاحظه می باشند ولی صنعت فیلم سازی مالی در مقایسه با دیگر کشورهای آفریقای سیاه (صرفنظر از آفریقای جنوبی و نیجریه) در وضعیت مناسبی قرار دارد و این کشور را به یکی از کشورهای صاحب سبک در آفریقا -از نظر سوژه فیلم های سینمایی- مبدل نموده است. موضوع اصلی اکثر فیلم های سینمایی و مستند کشور مالی در ارتباط با وضعیت سیاسی و اجتماعی این کشور در دوره پیش از استعمار و به تصویر کشیدن عظمت امپراطوری کهن مالی در قرون گذشته است. علاوه بر آن برخی از فیلمسازان نیز موضوعاتی همچون از بین رفتن یا کمرنگ شدن سنت های قدیمی کشور را دستمایه فیلم های خود قرار داده اند .
مشهور‌‌‌‌ترین فیلمسازان فعلی کشور مالی که فیلم‌های ارزشمندی در ارتباط با تاریخ، تمدن، فرهنگ و جامعه این کشور تولید کرده و موفق به دریافت جوایزی از جشنواره‌های منطقه‌ای و بین‌المللی شده‌اند؛ عبارتند از:
- دکتر مانسا دیاورا[23] نویسنده، فیلم‌نامه‌نویس، کارگردان، داور بین‌المللی
- آدامادرابو فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان
- عبدالله آسوفاره[24]
- شیخ عمر سیسوکو کارگردان
- سلیمان سیسه مدیر اتّحادیۀ مؤسسان و کارگشایان سینما و هنرهای تجسمی غرب آفریقا، کارگردان. (www.african cinema media resources center .com)
4ـ 9 صنایع دستی
کشور مالی نیز همانند دیگرکشورهای دیگر قارۀ سیاه، از نظر تنوع و کیفیت صنایع دستی، جایگاه ارزشمندی در جهان دارد و بخش مهمّی از سنت‌های قومی- قبیلگی این کشور در صنایع دستی آن به تصویر کشیده شده است. برجسته‌ترین صنایع دستی مالی را ماسک، مجسمه، سفالگری، جواهرسازی و ... تشکیل می‌دهند.
1-4-9 ماسک و مجسمه
ساخت انواع و اقسام ماسک‌ها و مجسمه‌های کوچک و بزرگ، از گذشته‌های دور تاکنون در قبایل مالی رواج داشته و هنرمندان کشور در خلق این پدیده‌های هنری زیبا به اشکال متفاوت، تبحر و مهارت زیادی دارند. مجسمه‌ها و ماسک‌های مالیایی که از سنگ، چوب و گِل تهیه می‌شوند، از دیرباز دارای تقدس و جایگاه مذهبی خاصی بودند و در مراسم و مناسبت‌ها، واسطه‌ای بین خداوند بزرگ و انسان‌ها در نظر گرفته می‌شدند.
مردم قبایل مختلف مالی در مورد این اشیای هنری، بر این باورند که ماسک و مجسمه‌هایی که در مراسم استفاده می‌شود، واجد نیرویی شگرف‌اند و می‌توانند در زندگی انسان تأثیرگذار باشند. با ورود اسلام و گرایش مردم به دین مبین اسلام، جایگاه و تقدس مذهبی این اشیا، به‌تدریج کمرنگ و کم‌رنگ‌تر شد.
درحال حاضر، انواع و اقسام ماسک‌ها و مجسمه‌ها که بخشی از سنت‌ها و آداب و رسوم این کشور را در بردارند، بیشتر با انگیزۀ فروش به گردشگران خارجی و به‌ویژه اروپایی‌ها ساخته می‌شوند وگروهی از مردم شهر و روستا که با ابزارهایی ساده این اشیای هنری را در منازل و کارگاه‌های خود می‌سازند، از این راه ارتزاق می‌کنند.
مشهور‌‌‌‌ترین مجسمه‌ای که هم‌اکنون در مالی ساخته می‌شود و به‌لحاظ نوع ساخت شهرت بسیاری دارد، مجسمه‌ای موسوم به سیوار است. سیوار را از چوبی خاص می‌سازند و بر روی آن کنده‌کاری می‌کنند که نمایانگر بز کوهی است. رؤسای قبایل و سالخوردگان روستاها برای این مجسمه احترام خاصی قائل هستند (www.mali.com)
2-4-9 سفالگری
سفالگری و ساخت انواع و اقسام کوزه ها و ظروف سفالی دست ساز به اشکال متفاوت توأم با تزئینات خاص از دیگر هنرهای قدیمی قبایل مختلف مالی بشمار می رود. ظروف سفالی مزبور که تاچند دهه پیش بطور کامل مورد استفاده مردمان شهری و روستایی مالی قرار می گرفتند عمدتاً عبارت بودند از : کوزه های آب در اشکال مختلف، کاسه های کوچک و بزرگ، اجاق های تنوری پخت نان، ظروف خمره ای مخصوص نگهداری مواد غذایی و... اشیاء سفالی مالی که توسط هنرمندان و عمدتاً توسط خاک رس در رنگ های سفید و آبی ساخته می شوند بخش مهمی از جهیزیه دختران را در هنگام ازدواج تشکیل می دهند. (www.mapsofworld.com).
ظروف سفالی دست‌ساز تا چند دهۀ قبل مورد استفاده مردم این کشور بود اما امروزه فقط برخی از روستاییان، این ظروف را در زندگی روزمرۀ خود به کار می‌گیرند و این اشیا بیشتر جنبۀ تجملی و هنری به خود گرفته و در زمرۀ صنایع دستی مالی و مورد علاقۀ گردشگران خارجی به‌شمار می‌روند.
3-4-9 جواهرات
هرچند عموم مردم مالی در فقر بسر می برند ولی برخی از مردمان قبایل مختلف این کشور بویژه طوارق و مورها تبحر خاصی در ساخت جواهرات دارند. جواهرآلات مزبور به ویژه طلا از جنبه اقتصادی برای این کشور اهمیت زیادی دارد و تقریبا تمام این اشیاء در قالب گوشواره، گردنبند، دستبند و انگشتر به دیگر کشورها صادر شده و یا به گردشگران خارجی عرضه می شوند.[25]
4-4-9 منسوجات
از دیگر هنرهای بومی کشور مالی لباس های تهیه شده از پنبه خالص و پتوهای دستباف است . منسوجات مالی از نظر طراحی و نوع بافت در سرتاسر قاره آفریقا از شهرت و تنوع زیادی برخوردار است به گونه ای که البسه دست بافت این کشور در دیگر کشورهای آفریقایی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از مشهور‌‌‌‌ترین منسوجات کشور مالی پارچه کتان موسوم به بوگولان[26] است که با خاک رس و گیاه انگالاما[27] رنگ شده و نقوشی بر روی آن ترسیم می‌شود. این پارچه را بیشتر مردم بامبارا، دوگون و مالینکه تهیه می‌کنند. پارچه‌ها و لباس‌های ساختۀ دست که دارای نقوش و طرح‌های زیبایی اند، بخشی از صنایع دستی کشور مالی به‌شمار می‌آیند (www.mapsof world.com).
5ـ9. معماري
معماری کشور مالی در منطقۀ صحرای بزرگ آفریقا منحصر به‌فرد و ممتاز است. دو سبک عمدۀ معماری در این کشور عبارتند از: سبک سودانی و معماری سودانی جدید. سبک معماری سودانی، همان معماری سنتی و قدیمی کشور مالی است که در آن، از مصالح ساختمانی محلی مانند چوب، نی و الیاف استفاده می‌شود (احمدي: 224). این سبک در اکثر آثار تاریخی، مساجد، بناهای مذهبی و ساختمان‌های قدیمی مالی به چشم می‌آید. مهم‌ترین نمونۀ آن مسجد بزرگ جنه است که از نظر نوع به کارگیری بلوک‌های آجری و خشتی، کم‌نظیر است و بسیاری از متخصصان هنر معماری آن را بزرگ‌ترین موفقیت سبک معماری سودانی می‌دانند. سبک معماری سودانی جدید پس از ورود استعمار فرانسه به این کشور، در مناطق مختلف کشور رواج یافت. در این سبک معماری، ترکیبی از مواد و مصالح ساختمانی محلی و فناوری فرانسه تواماً مورد استفاده قرار گرفته است. اغلب بناهای عمومی جدید در مالی به این سبک احداث شده‌اند (www.mali.culture&art.com).
6ـ9. مجسمهسازي
مجسمه سازی در مالی عمدتا بر اساس رسوم قدیمی قومی قبیلگی این کشور صورت می گیرد و هیچ ارتباطی با سبک های معمول غربی ندارد. مجسمه سازان مالیائی معمولا بر اساس اسطوره های قدیمی خود مجسمه های زیبایی از چوب های جنگلی و سنگ بوجود می آورند که اوج خلاقیت آنها را در زنده نگاه داشتن سنت ها و افسانه های برجای مانده از اجدادشان به تصویر می کشد. مجسمه های مالی که در زمره صنایع دستی این کشور جای می گیرند معمولا دربرگیرنده برخی شخصیت های تاریخی و نماهایی از طبیعت زیبای مالی است که با ظرافت تمام و با ابزاری ابتدایی نطیر تیشه ، قلم و چکش تراشیده و رنگ می شوند.این مجسمه ها معمولا به گردشگران خارجی فروخته شده و یا به کشورهای غربی صادر می گردد (www.mali.culture&art.com).
7ـ9. نقّاشي
نقّاشی در کشور مالی پیشینۀ بسیار طولانی دارد و از دیرباز و دورانی که هنوز مردم این سرزمین فاقد خطّ و کتابت بودند، وسیله‌ای برای انعکاس زندگی قبایل مختلف این کشور بوده است. در آن دوره، نقّاشان برای ترسیم خصوصیات زندگی و برخی آداب و رسوم خود، نقّاشی‌های زیبایی بر دیوارۀ غارها، سنگ‌ها و صخره‌ها ترسیم می‌کردند که با گذشت قرون متمادی، هنوز برخی از آنها موسوم به نقّاشی‌های صخره‌ای، در حومۀ شهر باندیاگارا باقی مانده است. با توجّه به قدمت نقّاشی در کشور مالی، هنر نقّاشی مانند مجسمه‌سازی در زیرمجموعۀ صنایع دستی این کشور قرار می‌گیرد.
نقّاشان مالیایی در خلق آثار هنری خود معمولاً از برخی اسطوره‌های قدیمی و محیط اطراف الهام می‌گرفتند و به شیوه‌ای هنرمندانه نقّاشی می‌کردند. احترام به سالخوردگان، هراس از خشم ارواح خبیث، تلاش برای جلب رضایت و خشنودی ارواح اجداد و درگذشتگان، بناهای تاریخی و آثار باستانی، میراث فرهنگی، چشم‌اندازهای زیبای اطراف رود نیجر، بیابان‌های شمال و شمال شرق کشور، مسابقات اسب سواری طوارق، زندگی مردم در روستاها و ... موضوع‌هایی است که بسیار مورد استفاده نقّاشان بومی مالی قرار می‌گیرد.
نقّاشی سنتی مالی به دو سبک نقّاشی بر روی بوم و دیوار تقسیم می‌شود و هنرمندان در هر دو سبک، تمام ظرافت‌ها و ریزه‌کاری‌های هنری خود را به کار می‌گیرند. نقّاشان در خلق آثار هنری، از تلفیق رنگ‌های گیاهی شامل ریشه، ساقه و برگ درختان، علوفه و رنگ‌های روغنی استفاده می‌کنند (www.mali.culture&art.com).
Kora -[1]
balafon[2]
n'goni[3]
jeli dununba -[4]
n'taman -[5]
tabale-[6]
fileh -[7]
kunanfa -[8]
[9] Tinde
[10] Viol
[11] Blues
[12] Gidga
[13] Odili
[14].Sogolon Puppet Troupe
[15].Yaya Coulibaly
[16]. دلیل عمدۀ این امر هراس دولت فرانسه از ساخت فیلم‌هایی در مورد استعمار این کشور و تحریک مردم برای کسب استقلال خود بود.
[17].Souleymane Cisse
[18].Fespaco
[19].Cheikh Oumar Sissoko
[20] Adama Drabo
[21] Centre National de Production Cinematographique (CNPC)
[22] Yeelen
[23] Manthia Diawara
[24] . Abdoulaye Ascofare
[25] زنان مالیایی به جواهرآلات بسیار علاقه‌مندند و آنهایی که از تمکن مالی نسبی برخودارند، از گوشواره، گردنبند، دستبند، انگشتر و ... طلا، نقره و مس را استفاده می‌کنند که این امر در بین زنان طوارق و فولانی شدت بیشتری -در مقایسه با زنان ديگر اقوام مالی- دارد. زنان مالیایی جواهرآلات را علاوه‌بر جنبۀ تجملی آن، دارای کاربردی معنوی می‌دانند و معتقدند طلا، نقره و مس به ترتیب موجب پیشرفت، خوشبختی و حفاظت استفاده‌کننده می‌شود www.mapsof world.com/society and culture/mali clothing/2012))
[26] Bogolan
[27] Ngalama