روابط مالی با جمهوری اسلامی ایران
روابط مالی و جمهوری اسلامی‌ایران
1-12 مناسبات سیاسی و اقتصادی
پيشينه مناسبات ايران و كشور مالي به دوره سلطنت پهلوي دوم باز مي‌گردد. در اواخر دهه 1340 و اوايل دهه 1350 چند هيئت رسمي از طرف دولت ايران به كشورهاي منطقه غرب و از جمله مالي سفر كرده و با برخي از مقامات عاليرتبه اين كشور ملاقات نمودند. با اين حال اين ديدارها بيشتر جنبه تشريفاتي داشت و طرفين در خصوص برقراري روابط رسمي بين دو كشور به توافقي دست نيافتند كه اين امر بیشتر بدلیل عدم اولویت کشور مالی در سیاست خارجی دولت وقت ايران بود .
پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران و تأكيد حضرت امام (ره) در خصوص توسعه مناسبات همه جانبه با كشورهاي محروم و مستضعف آفريقايي بويژه كشورهاي مسلمان اين قاره در سال‌هاي 1359 و 1360 چند هيئت سياسي فرهنگي ازكشورهاي منطقه غرب آفريقا و از جمله مالي بازديد نمودند. در جريان حضور اين هيئت‌ها كه با استقبال گرم مقامات دولتي و مردم اين كشور مواجه شد مسلمامان ماليايي رسماً از دولت مردان جمهوري اسلامي ايران درخواست كردند با تأسيس سفارت در اين كشور مسلمانان را تحت پوشش خود قرار دهد.
در سال‌هاي نخستين دهه 1360 نيز چند تن از رهبران مسلمان مالي به ايران سفر كرده و با مقامات مذهبي كشور در تهران و قم ملاقات نمودند. آنان در جريان اين ديدارها با اشاره به اينكه بيش از 90 درصد از مردم مالي مسلمان بوده و جمهوري اسلامي ايران را ام‌القراي جهان اسلامي مي‌دانند ياد آور شدند امواج توفنده انقلاب اسلامي ايران و رهنمودهاي حضرت امام خميني (ره) مبني بر لزوم مبارزه با استعمارگران و بازيابي هويت مسلمانان در اين كشور موجب علاقه شديد پيروان دين اسلام به رهبر انقلاب اسلامي ايران و پيروي از فرمايشات ايشان شده است. آنان در اين ارتباط بار ديگر خواستار برقراري روابط رسمي دو كشور كه آن را طليعه آغاز روابط در همه زمينه‌ها مي‌دانستند شده و علاقمندي مقامات عاليرتبه سياسي مالي را نيز در اين خصوص مورد تأكيد قرار دادند..(www.ministry of foreign affairs.org)
در سال 1361 (1982) در پي توافق مسئولان سياسي دو كشور روبط ديپلماتيك دو كشور رسماً برقرار شده و سفارت جمهوري اسلامي ايران در شهر باماكو تأسيس گشت. مناسبات دو كشور در نيمه دوم دهه 1360 و دهه 1370 در اوج‌گرمي بود و چند هيئت بلند پايه سياسي و اقتصادي از جمهوري اسلامي ايران و جمهوري مالي به كشورهاي يكديگر سفر كردند كه موجب ايجاد توافقاتي در زمينه همكاري‌هاي دوجانبه در زمينه‌هاي مختلف شد.
تأسيس كلينك هلال‌احمر جمهوري اسلامي ايران باماكو در سال 1370 و حوزه علميه سازمان وقت حوزهها و مدارس علميه خارج از كشور نيز كه در راستاي حمايت از مسلمان اين كشور و تلاش براي مرتفع ساختن برخي از مشكلات فرهنگي و بهداشتي آنها صورت گرفت موجبات گرمي هر چه بيشتر روابط دو كشور را فراهم آورد. دولت مالي نيز با وجود مشكلات اقتصادي سفارت خود را در اواخر دهه 1370 ه. ش در تهران افتتاح نمود و اين امر را اهميت فوق‌العاده جمهوري اسلامي ايران درسطح جهان و قاره آفريقا دانست. در سال 1383 آقاي سيد محمد خاتمي رييس جمهور وقت در سفر منطقه‌اي خود به هفت كشور آفريقايي در رأس هيئتي عاليرتبه از اين كشور بازديد نمود. اين ديدار با استقبال بسيار گرم مقامات دولتي بويژه مسلمانان ماليايي مواجه شد به گونه اي كه مسلمانان در حركتي خودجوش در مسير 20 كيلومتري فرودگاه تا كاخ رياست جمهوري با شور و اشتياقي زيدالوصف به پيشواز رئيس جمهور ايران شتافتند..[1] در جريان اين سفر يك و نيم روزه چند سند همكاري بويژه در زمينه اقتصادي بين دو كشور به امضاء رسيد و مناسبات دو كشور وارد دوره جديدي از گرمي و صميميت شد.روابط جمهوري اسلامي ايران و مالي طی چند سال گذشته نیز همچنان در بهترين سطح قرار داشته و در جريان سفر هيئت هايي از ایران به مالی توافقاتي در زمينه ساخت سد و نيروگاهي در كشور مالي توسط يكي از شركت‌هاي وابسته به وزارت نيرو و همچنين بازسازي كامل ناوگان فرسوده تاكسيراني اين كشور از طريق فروش 20 هزار دستگاه سمند حاصل شده است.
در سال 1384 رئيس جمهور وقت مالي در رأس هيئتي عاليرتبه رسماً به جمهوري اسلامي ايران سفر كرد و در جريان اين ديدار چند موافقت‌نامه سياسي و اقتصادي در زمينه‌هاي مختلف بين جمهوري اسلامي و جمهوري مالي به امضاء رسيد (www.afran.ir).
دکتر محمود احمدی نژاد نیز در تیرماه سال 1389 و در مسیر شرکت در اجلاس گروه هشت در نیجریه، به کشور مالی سفر نمود و با رئیس جمهور این کشور درخصوص گسترش روابط و توسعه همکاری های فیمابین بحث و گفتگو کرد.رئیس جمهور ایران در مدت کوتاه اقامت خود در این کشور با سفر به شهر تمبوکتو با مفتی اعظم این شهر نیز ملاقات کرد و از مساجد تاریخی و کتابخانه های قدیمی این شهر بازدید نمود (خبرگزاری ج.ا.ایران، 1389).
دكتر آلفاعمر كناره، فرستادۀ ويژۀ رئيس جمهور مالي هم در اواخر اسفند سال 1390 ضمن سفر به ايران، با رئيس‌جمهور ایران و ديگر مقامات بلندپايۀ کشور ملاقات نمود (ديدار فرستادۀ ويژۀ كشور مالي با دكتر احمدی نژاد 17 اسفند 1390).
هم اكنون مسئولان دولتي ايران در بخش‌هاي سفارت، هلال احمر و نمايندگي جامعه المصطفي العالميه و در جهت تحقق اهداف انسان‌دوستانۀ جمهوري اسلامي ايران و هم‌چنین مساعدت به اكثريت مسلمان اين كشور فعالیت دارند. ايران تاكنون برخی كمك‌های توسعه‌ای و بلاعوض را نیز در اختيار دولت و سازمان‌هاي اسلامي اين كشور قرار داده که عبارتند از:
- اهدای 50 دستگاه خودرو پيكاب توليد شركت پارس خودرو به مسئولان عالي‌رتبۀ دولتي
- اهدای 19 دستگاه موتور سيكلت (ساخت شركت آميكو) به رهبران مسلمان مالي[2]
- اهدای 20 دستگاه اتومبیل سمند به دولت مالی
- اهدای یک دستگاه اتوبوس وی. آی. پی به ریاست جمهوری مالی
- اهدای 61 دستگاه موتور پمپ به وزارت کشاورزی مالی
- اهدای 10 دستگاه آمبولانس به وزارت بهداشت مالی
- ساخت یک درمانگاه روستایی
- اختصاص مبلغ 5/3 میلیون دلار برای ساخت باغ موزه در شهر تمبوکتو[3]
مسئولان وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی ایران طیّ چند سال اخیر در زمینۀ بهبود بیماران مبتلا به ایدز در کشور مالی نیز اقدامات مهمّی انجام داده‌اند.
در حال حاضر روابط طرفين در سطحي بسيار مطلوب قرار داشته و دو كشور داراي نقطه نظرات مشتركي در خصوص مسائل منطقه اي و بين‌المللي مي‌باشند.[4] مقامات بلندپايۀ ماليايي بارها از كمك‌هاي جمهوري اسلامي ايران به اين كشور در زمينه‌هاي مختلف قدرداني نموده‌اند و ايران را يكي از دوستان نزديك خود مي‌دانند.[5] آنها همواره از جمهوري اسلامي در سازمان‌هاي جهاني حمايت کرده‌اند و در زمينۀ انرژي هسته‌اي نيز دست‌يابي ايران به فناوري صلح‌آميز را افتخاري براي اين كشور و جهان اسلام ارزيابي مي‌كنند.[6]
2-12 فعالیت‌های دینی ج.ا.ایران
با توجّه به ويژگي‌هاي خاص کشور مالی از جمله پيشينۀ عميق اسلامي در قرون ميانة اسلامي، تمدن و فرهنگ برجاي مانده از دوران عظمت اسلامي، كثرت مسلمان و حضور گسترده طريقت‌هاي متصوفه تيجانيه و قادريّه (كه در زمرۀ محبّان اهل بيت(ع) و دوستداران ائمۀ اطهار به‌شمار مي‌روند)؛ این کشور همواره جايگاه ویژه‌ای در جمهوري اسلامي ايران داشته است. اين عوامل و علاقۀ فراوان مسلمانان مالیایی به انقلاب اسلامي ايران و تحصیل تعدادی از جوانان مسلمان مالي در حوزه‌هاي علميۀ قم موجب شد در اواسط دهۀ 1360 هیأت‌هایی از سازمان وقت حوزهها و مدارس علميه ضمن سفر به اين كشور با برخي از مقامات ديني مالي ملاقات کنند و در جريان وضعيت اسلام و مسلمانان در اين كشور قرارگيرند. به دنبال این سفرها و درخواست مكرر رهبران مسلمان، حوزۀ علميۀ وابسته به سازمان وقت حوزهها و مدارس علميۀ خارج از كشور تحت عنوان مركز فرهنگي جمهوري اسلامي ايران، در سال 1373 فعاليت خود را آغاز كرد.[7]
طیّ بیست سال گذشته؛ نمايندگي جامعه‌المصطفي‌العالميه در زمينۀ وحدت جامعۀ اسلامي مالي، ارتباط با مسلمانان، تبليغ مذهب اهل‌البیت (ع) و ... دستاوردهاي قابل توجّهي داشته و نمايندگان اعزامي از تمامی ظرفيت‌ها و پتانسيل موجود در اين كشور جهت تحقق اهداف مورد نظر به بهترين صورت ممكن بهره گرفته‌اند. در حال حاضر چندین جمعيت اهل‌البيت (ع) و مدارس شيعي در مالی فعاليت می‌کنند.
مهم‌ترين اقدامات حوزۀ علميۀ ج.ا.ايران در اين كشور در نزدیک به دو دهۀ گذشته عبارت است از:
- تأسيس مدارس وابسته در شهرهاي مختلف مالي[8]
- برگزاري مراسم و مناسبت‌هاي مختلف اسلامي
- برپايي جلسات ديني در محافل اسلامي كشور
- برقراري مناسبات دوستانه با سازمان‌هاي مهم اسلامي مالي
- اعطاي بورسيه تحصيلي به ده‌ها تن از دانش‌آموزان مستعد و ممتاز
- اعزام مبلّغان شيعه به شهرها و روستاهاي مالي جهت معرفي و تبليغ مذهب تشيع به بوميان مسلمان
- فراهم آوردن مقدمات لازم جهت حضور برخي از شيوخ شيعه در شبكه‌هاي راديویي مالي
- تحت پوشش قرار دادن دانش‌آموختگان جمهوري اسلامي ايران به‌عنوان مبلّغان شيعه و فراهم آوردن فرصت شغلي براي آنها
- ايجاد مناسبات دوستانه با مقامات دولتي دست اندركار در امور ديني
- تأسيس چند سازمان شيعي
- مقابله با توطئه‌هاي معاندان شيعه و خنثي کردن توطئه‌ها
نمايندگي ديني ج.ا.ایران طي سال‌هاي گذشته، از سوي معاندان به‌ويژه وهابيون كه از نفوذ گسترده‌ای در محافل دولتي و مجامع اسلامي مالي برخوردارند، ناملايمات و سختي‌هاي فراواني تحمل كرده است. با اين همه، توطئه‌هاي وهابيون، نه تنها نتوانسته مانع تحقق اهداف مقدس جمهوري اسلامي ايران در اين كشور شود، سبب وحدت و اتّحاد هرچه بيشتر شيعيان بومي و پايداري نمايندگان ديني ج .ا.ایران در برابر اين توطئه‌ها و خنثي کردن آنها شده است. (عرب احمدي: 169-170)
3- 12 رويكرد نظام سياسي مالی به جمهوري اسلامي
همان گونه که اشاره شد روابط دو کشور ایران و مالی از نخستین سال های دهه 1360 و حتی قبل از تاسیس سفارت ج.ا.ایران در این کشور در اوج گرمی و پویائی بوده و دولتمردان مالی نیز بدفعات علاقه خود را نسبت به گسترش روابط خود با جمهوری اسلامی ایران ابراز داشته اند.[9] از این روی می توان گفت رویکرد نظام سیاسی و رهبران این کشور به جمهوری اسلامی ایران طی سه دهه گذشته مثبت و سازنده بوده است. دولتمردان مالی با وجود برخی فشارهای مستقیم و غیرمستقیم کشورهای غربی در خصوص کاهش سطح روابط این کشور با ایران ، همواره یکی از دوستان ایران در غرب آفریقا بوده و در مجامع بین المللی نیز بارها دوستی خود را به ایران اسلامی به اثبات رسانده اند.در راستای این رویکرد مثبت و سازنده مقامات سیاسی این کشور ، بدون توجه به تبلیغات برخی معاندان ایران بویژه گروه ها و سازمان های وهابی ، هیچ گاه محدودیتی برای فعالیت نمایندگی های سیاسی و دینی ج.ا.ایران در این کشور قائل نبوده و در مواقع لازم تسهیلات مناسب را نیز برای نمایندگان ایران فراهم آورده اند.
4-12 موافقت‌نامه‌ها و همكاري‌هاي مشترك
طيّ دو دهه گذشته و با توجّه به روابط خوب و دوستانۀ دو کشور، موافقت‌نامه‌های متعدّدی در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و بازرگانی از سوی عالی‌ترین مقامات دو کشور به امضا رسیده است. اهم اسناد امضا شده بین دو کشور عبارتند از:
· يادداشت تفاهم اعطاي اعتبار ده ميليون دلاري جمهوري اسلامي ايران به دولت مالي در تابستان 1378
· يادداشت تفاهم كمك هاي توسعه‌اي جمهوري اسلامي ايران به كشور مالي در اسفندماه 1383
· يادداشت تفاهم طرح احداث سد و نيروگاه کنيه در كشور مالي در سال 1383
· يادداشت تفاهم ايجاد خط مونتاژ تراكتور در كشور مالي در سال 1383
· يادداشت تفاهم بازسازي تاکسيراني کشور مالي با بيست هزار خودروی سمند در فروردين 1387
(www.fa.tpo.ir/DataCategory/ItemViewDetai)
با این حال جدای از قرارداد کمک‌های توسعه‌ای، هیچ یک از قراردادهای امضا شده بین دو کشور، هنوز وارد فازهای اجرایی عملیاتی نشده‌اند.
5-12 ايرانيان مقيم مالی
در حال حاضر به غیر از خانواده‌های اعضای سفارت جمهوری اسلامی ایران، دفتر جامعه المصطفی العالمیه و هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، هیچ فرد ایرانی دیگری در این کشور زندگی نمی‌کند. برخی بازرگانان ایرانی نیز در طول سال به دفعات و برای پی‌گیری امور تجاری خود در باماکو مستقر می‌شوند اما این اقامت‌ها موقت و گذراست.
6-12 ايران‌شناسي
اگر چه در کتاب‌های آموزشی تاریخ در دانشکدۀ علوم انسانی مالی، مطالبی در ارتباط با تاریخ خاورمیانه و از جمله تاریخ ایران وجود دارد، ولی این مطالب بسیار مختصر است و صرفاً فرازهایی کلی از تاریخ ایران را در ادوار مختلف تاریخی دربرمی‌گیرد. علاوه‌بر آن ، دانشگاه فاقد هرگونه کرسی ایران‌شناسی است و تاکنون در این خصوص اقدامی صورت نگرفته است. (مطالعات ميداني نويسنده، 1387)
7-12 زمينه‌هاي مناسب براي ايجاد روابط فرهنگي
همان گونه که در مباحث مربوط به مناسبات سیاسی و فرهنگی دو کشور اشاره شد مقامات عالیرتبه سیاسی این کشور همواره خواهان گسترش روابط خود با دولت ایران بوده و به موازات آن گروه ها و سازمان های اسلامی این کشور نیز از دوستداران جمهوری اسلامی ایران بشمار می روند و در موقعیت های مناسب علاقه خود را به دولت و مردم ایران ابراز داشته اند. علاوه بر آن حضور بسیارگسترده مسلمانان در این کشور ، تعلق خاطر پیروان طریقت های متصوفه –که اکثریت مسلمانان مالی را تشکیل می دهند- نسبت به مذهب اهل البیت (ع) ، زیرساخت های مستحکم فرهنگی تمدنی کشور و وجود مراکز فرهنگی قدیمی ( همچون کتابخانه های تمبوکتو) از دیگر زمینه های مناسب برای ایجاد روابط رسمی فرهنگی بین دو کشور ایران و مالی بشمار می روند.این در حالی است که سازمان وقت مدارس و حوزه های علمیه خارج از کشور (جامعه المصطفی العالمیه کنونی )نیز از زمان تاسیس نمایندگی خود در باماکو شرایط مساعدی را برای تاسیس رایزنی فرهنگی در این کشور فراهم نموده و تجربیات ارزشمند این نهاد در ایجاد نمایندگی رسمی فرهنگی در باماکو بسیار راهگشا و ارزشمند خواهد بود. بدیهی است سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی با ایجاد رایزنی فرهنگی در مالی می تواند جایگاه خود را در منطقه راهبردی غرب آفریقا و صحرای بزرگ افریقا ارتقاء بخشیده و با طیف وسیعی از شخصیت های دینی فرهنگی و ادبی این کشور ارتباط صمیمانه ای برقرار کند.
البته وجود گروه های تشکیلاتی معاند بویژه سازمان های وهابی و شیوخ وابسته به رابطه العالم الاسلامیه ، احمدیه و فرقه ضاله بهائیت از موانع اصلی در ایجاد فرافکنی و مانع تراشی در امر تاسیس و فعالیت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران خواهند بود با این حال تاسیس نمایندگی رسمی فرهنگی در این کشور دریچه ای به بخشی از صحرای بزرگ آفریقا و بهره برداری مناسب از پتانسیل و امکانات موجود در کشور مالی خواهد بود. جدای از آن رایزنی فرهنگی در کشور مالی می تواند به عنوان پلی بین مراکز فرهنگی این کشور و موسسات فرهنگی ایران عمل کرده و زمینه های ارتباط موثر و سازنده بین این مراکز را فراهم آورد.
[1]. ميزان استقبال مردم اين كشور از رئيس جمهور ايران كه به گفتۀ ناظران سياسي در طول تاريخ اين كشور بي‌سابقه بوده، اعتراض برخي از مقامات سياسي ايالات متحدۀ آمريكا را برانگيخت. در اين خصوص يكي از سناتورهاي آمريكايي كه در زمان سفر رئیس‌جمهور وقت ایران در باماكو حضور داشت، حضور اين جمعيت عظيم از فرودگاه تا كاخ رياست جمهوري و شادي فراوان مسلمانان از حضور رييس جمهور ايران در مالي را زنگ خطري براي ايالات متحدۀ آمريكا دانست و تأكيد كرد باوجود سياست‌هاي دولت‌هاي وقت مالي از بدو استقلال مبني بر جدايي دين از سياست (لائيسيته)، به‌نطر مي‌رسد بنيادگرايي اسلامي در منطقۀ غرب آفريقا رو به افزايش باشد. )مرکز اسناد سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، شماره سند 1537)
[2] آفتاب كازرون- اهداي 50 خودرو پيكاپ پارس خودرو و19 دستگاه موتور سيكلت آميكو به كشور مالي، دوشنبه 19 آذر1386
[3] ساخت باغ موزۀ تمبوکتو به‌دنبال کودتای سال 2012 بحالت تعلیق درآمده است.
[4] رئیس‌جمهور مالي: مالي علاقه‌مند است روابط دوجانبه و همکاري را در سطح منطقه‌اي و بين‌المللي با جمهوري اسلامي ايران ارتقا دهد.(روزنامۀ دنياي اقتصاد، شماره 2123 به تاريخ 17/4/89)
(دیدار فرستادۀ ویژۀ رئیس‌جمهور مالی با وزیرامورخارجه 15/12/1390) www.mfa.gov.ir/newsshow
[6] (www.fardanews.com/fa/news) روابط ایران و- مالی در مرحله پویایی است( سايت فردانيوز 4 فروردين 1388 )
[7] نظام آموزشي اين مركز در ابتدا مبتني بر دروس حوزوي بود و از چند سال قبل دبيرستاني نيز در كنار حوزۀ علميه فعاليت آموزشي خود را آغاز كرده است. در حال حاضر مركز فرهنگي ج.ا.ايران در برگيرندۀ دو بخش مستقل حوزۀ علميه و دبیرستان فرانکو عرب است.(نویسنده)
[8] مدارس تابعۀ مركز فرهنگي ج.ا.ايران عبارتند از: دبيرستان اميرالمؤمنين كاي، دبيرستان سيكاسو، دبيرستان سيگو، مدرسۀ ابتدايي كماني، مدرسۀ امام علي (ع) روستاي دارالنعيم تمبوكتو، كتابخانۀ رسول اكرم (ص) تمبوكتو، مدرسۀ شريف عثمان حيدرا باماكو، مدرسۀ الرشاد باماكو، مدرسۀ ابتدايي و راهنمايي شيخ هادي چم باماكو، مدرسۀ محمد عبدالرحمن معصوم باماكو و مدرسۀ بقيه‌الله سگو (مطالعات میدانی نویسنده، باماکو، آذر 1387)
[9] احمدي نژاد: جمهوري اسلامي ايران آمادگي دارد همکاري در تمامي زمينه ها را با کشور مالي گسترش دهد(روزنامه دنياي اقتصاد > شماره 2123 17/4/89 )