ماسک‌های ساحل عاج
در آفریقای مشهور به آفریقای سیاه، ساختن یا به عبارت صحیح‌تر، تراشیدن ماسک، از شاخه‌های اصلی و مهم، تندیسگری محسوب میشود. ماسک، در آیین‌ها و مراسم آفریقا و درنتیجه در ساحل عاج، جایگاه مهمی دارد و به‌ویژه، در مراسم سوگواری از آن استفاده میشود. لازم به یادآوری است که واژه ماسک، هم‌زمان به شیء و شخصی که آن را به صورت می‌گذارد، اشاره دارد. جنس آن از چوب است و روی آن حکاکی و نقاشی شده است. شخصی که آن را به چهره می‌گذارد، یا رقاص است یا نماینده رسم، روح یا موجودی شگرف و غیرزمینی؛ ازاین‌رو، همچون یک امر مقدس و ابزاری در روند هماهنگی و تعادل اجتماعی به آن نگاه میشود. در جوامع سنتی، ماسک هم‌زمان نشانگر نهادی دینی، سیاسی و اجتماعی بود؛ واسطه‌ای بود میان خدایان، نیاکان و مردم عادی. بدین معنا می‌توانست در تصمیمات سیاسی دخالت کند، در برداشت محصول نقش ایفا کند، گناهکاران را تنبیه نماید، ضامن بقای دانش و معرفت باشد، کودکی را که تازه به‌‌دنیا آمده بپذیرد، همراهش باشد تا بالغ شود و سپس به دنیای حکمت پا نهد و تا مرگ او را همراهی کند.
همان‌طور که اشاره کردیم، به دلایل جغرافیایی و تنوع قومی و فرهنگی، ساحل عاج درزمینه تکثر و تنوع این هنر، از مقام خاصی برخوردار است. از مهمترین ماسک‌ها می‌توانیم به موارد زیر اشاره کنیم:
ماسک دان (Dan): در غرب ساحل عاج، در مناطق مان و توبا، قبایل مان خالق نوع خاصی از ماسک هستند که شکل هندسی خاصی دارد و گاه با صدف‌هایی خاص مزین میشود.
ماسک نیو (Neyo): این نوع ماسک در منطقه‌ای معروف به ترپوین[4] در نزدیکی ساساندرا و دابگو[5] دیده میشود. از سال 2004 به این‌سو، جشنواره‌ای به‌نام ماسک نیو برگزار میشود.
ماسک‌های بائوله (Baoulés): پیش‌از اینکه بائوله‌‌ها از سمت غنا تحت فرماندهی ملکه پوکو،[6] به ساحل عاج کوچ کنند، از این هنر بی‌خبر بودند و در ساحل عاج با فرهنگ ماسک آشنا شدند. «گلی»[7] نام یکی از این ماسک‌ها بود که برای خود برگزیدند که شکل سر بوفالویی را داشت. گلی درواقع نام پسر «نیامیان»، خدای آسمان در سنن ساحل عاج است. این نام همچنین به «پدر پله‌پله»[8] از خدایان محافظ، اطلاق میشود. این ماسک، ازجمله ماسک‌هایی است به‌نام «بانون آموین»[9] که همگی به‌‌شکل سر حیوانات عظیم‌الجثه‌اند و هرکدام یکی از خدایان خشمگین را نمایندگی می‌کنند. بعضی از این ماسک‌ها، به نیروی مردانگی یا به جنگل و سرسختی طبیعت اشاره دارند. واژه آموین، درواقع به هنری مذهبی اشاره دارد که تمام نیروها و اشیای دخیل در مراسم قربانی‌‌کردن حیوانات (عموماً پرندگان)، در پیشگاه قدرت‌های ماوراءطبیعی را دربر می‌گیرند. شکل این ماسک‌ها و رقص‌هایی که با آن‌ها انجام میشود، از محلی به محل دیگر تغییر می‌کند؛ اما قاعده کلی این است که زنان و غریبه‌ها حق ندارند این ماسک‌ها را بر چهره بگذارند. رقص‌ها نیز که در مراسم سوگواری مردان یا به‌منظور محافظت از روستا، به اجرا درمی‌آیند، عموماً تمام شب به طول می‌انجامند.
ماسک‌های سنوفو: نزد سنوفوها، ماسک‌ها به دو چیز اشاره دارند: بدن انسان و جانوران گوناگون (مثل مارها، کروکدیل‌ها و...). ازجمله ماسک‌های معروف این اقوام شمالی، «کالایو»[10] نام دارد. در آیینی به‌نام «پورو»[11] که در سه دوره 7 ساله برگزار میشود و طی آن همه پسرهای نوجوان این قوم، از سن 7 سالگی تا 28 سالگی در آن شرکت می‌کنند، ماسک‌هایی که استفاده می‌شوند، اغلب صورتی انسانی و اندازه کوچک دارند.
ماسک‌های یاهوره (Yohourés): قوم یاهوره که به طایفه بزرگ آکان‌ها تعلق دارند، از ماسک‌ها به‌منظور تأثیر گذاشتن بر نیروهای فوق‌طبیعی که از نگاه آنان مسئول تیره‌بختی یا سعادت انسان هستند، استفاده میشود. این ماسک‌ها عموماً دوردوزی شده‌اند و در مراسم سوگواری، هفت عدد از آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
ازجمله دیگر ماسک‌های مهم اقوام مختلف ساحل عاج، می‌توان به ماسک‌های گورو، بته،[12] گره[13] و غیره اشاره کرد. شایان‌ذکر است که این رسوم و این اشیای مقدس، در دوره‌ای که استعمارگران در آفریقا حضور داشتند؛ به‌ویژه ازسوی مبلغان مسیحی، مورد آزار و تعقیب فراوان بودند.[14]