تاریخ دوران میانی سودان

مهاجرت مسلمانان به سودان، موجب تقویت فرهنگ اسلامی‌و عربی کشور شد و نخستین مملکت عربی در سودان، پس از فروپاشی مملکت «علوه» و تسلّط مسلمانان بر «سوبا»[17]، در سال 1450م. (برابر با 829هـ.ش) شکل گرفت و به دنبال آن مملکت «فونج»[18] در «سنّار» تأسیس گردید. مملکت «فونج»، تا سال 1504م. (برابر با 883هـ.ش) منطقه تحت حاکمیّت خود را تا آبشار دوم رود نیل در نزدیکی «اسوان»[19] گسترش داد. سپس در سال 1560م. (برابر با 939هـ.ش) مملکت عربی «تقلی» در منطقه «نوبه» و مملکت «فور»[20] در دارفور (غرب سودان) تأسیس شد و اسلام توسط بازرگانان و بادیه‌نشینان، در مناطق مختلف سودان، گسترش یافت. دوره، مملکت‌های سه گانه یادشده، از نفوذِ دانشمندان مسلمان و رهبران طریقت‌های صوفیه، برای گسترش هرچه بیشتر اسلام، بهره جُستند. تا قبل از ورود نیروهای مصری و عثمانی در سال 1821م. (برابر با 1200هـ.ش) حکومت‌های سه گانه فوق، در سرزمین سودان حاکم بوده ‌اند. (2013, sudan.sd/sudanhistory.php?lang=ar)

دوره حاکمیت عثمانی‌ها و مصریان بر سودان

دوره که‌ترکان عثمانی بر مصر تسلّط داشتند، حکومت عثمانی با همکاری محمّد علی پاشا، حاکم مصر، به گسترش منطقه تحت نفوذ خود به سمت سودان پرداختند. در دوره حاکمیت عثمانی‌ها و مصریان، که از سال 1821م. تا 1881م.(برابر با 1200 تا 1260هـ.ش) به مدّت 60 سال به طول انجامید، سخت گیری‌های حاکمان و تحمیل مالیات‌های سنگین، سبب شد تا مردم سودان، بر ضدّ آنان، قیام کنند. (2013, sudan.sd/sudanhistory.php?lang=ar)

9-3-        دولت مهدیّه

مردم سودان در سال 1881م. (برابر با1260هـ.ش) به رهبری محمّد احمد المهدی ، به مبارزه گسترده علیه نیروهای عثمانی و مصری پرداختند و با بیرون راندن آنها حکومت ملّی سودان را، تأسیس کردند. اگرچه نیروهای محمّد احمد المهدی، با گسترش مبارزات خود توانستند با تصرّف خارطوم در بیست و ششم ماه ژانویه 1885م.(برابر با هفتم بهمن ماه 1264هـ. ش)، بر بخش عظیمی‌از سودآنکه در گذشته، زیر فرمان مصر بودـ تسلّط یابند ولی تقدیر چنان بود که آرزوهای آنان به‌طور کامل تحقّق نیابد. زیرا محمّد احمد المهدی، پس از یک بیماری ناگهانی و گذراندن مدّت کوتاهی، در بیست و دوم ژوئن 1885م. (برابر با دوم تیر ماه 1264هـ. ش)  درگذشت. آنچه مهدی برای جانشین خود گذاشت، یک دستگاه حکومتی مقدّماتی بود که هم اصول عقیدتی جنبش دینی او و هم جنگ‌هایی که سبب قدرت او شد، در آن انعکاس داشت. مهدی نخستین فرمانروای سودان بود که از یکی از امتیازات سنّتی ویژه حاکمان مسلمانـ یعنی ضرب سکّهـ استفاده کرد. (پی. ام.‌هالت و ام. دبلیو. دالی،1366 : 107ـ95) دولت مهدیه، با متحد کردن کل کشور، تا سال 1898م. (برابر با 1277هـ.ش) ادامه یافت. (2013,sudan.sd/sudanhistory.php?lang=ar)

10-3-         اشغال سودان توسط انگلیس

به دستور لُرد کرومر، نم اینده انگلستان در مصر، که از زمان اشغال سال 1882م. (برابر با 1261هـ.ش) حاکم واقعی‌ این کشور به‌شمار می‌رفت، نیروهای انگلیسی با همکاری مصریان، به سودان حمله کردند و دولت مهدیه را شکست دادند. پس از پیروزی مصر و انگلیس بر نیروهای سودانی، قراردادی دوجانبه در سال 1899م. (برابر با 1278هـ.ش)درباره اداره امور سودان امضاء شد که «موافقتنامه حقّ حکومت مشترک» نام گرفت. اگرچه‌ این موافقتنامه، حقوق مصر را به رسمیّت می‌شناخت؛ ولی استقلال تقریباً کامل والیِ گماشته شده از سوی انگلستان راـ که اشغال مصر توسط نیروهای انگلیسی انتصاب او را تضمین کردـ محفوظ می‌داشت. بالاترین قدرت نظامی‌و کشوری در سودان به والی واگذار می‌شد  و می‌توانست با تحکّم، فرمان براند. از سال 1899م. (1278هـ. ش) تا پایان حکومت مشترک در سال 1955م.(1334هـ.ش) تمام والی‌ها از انگلستان بودند و بر دولت سودان اشراف داشتند. بنابر این، حکومت مشترک هرگز در عمل به‌صورت فرمانروایی مشترک اجراء نشد.  (پی. ام.‌هالت و ام. دبلیو. دالی،1366 : 129ـ128)

          البتّه نیروهای سودانی، در دوران اشغال که از سال 1899 تا 1955م. (برابر با 1278 تا 1334هـ.ش) ادامه داشت، از مبارزات خود بر ضدّ نیروهای انگلیس دست برنداشتند. سرانجام قیام مردم سودان، به اعلام استقلال‌ این کشور، در دسامبر 1955م. (برابر با 1334هـ.ش) توسط اسماعیل الازهری منجر شد و به‌طور رسمی، در نخستین روز سال 1956م. (برابر با یازدهم دی ماه 1334هـ. ش) سودان از حاکمیت مشترک انگلیس و مصر بر‌ این کشور استقلال یافت و از آن زمان، اول ژانویه هر سال به‌عنوان روز ملّی و سالروز استقلال سودان جشن گرفته می‌شود.

(2013,sudan.sd/sudanhistory.php?lang=ar)