هنجارها و ارزش های اجتماعی سودان
هنجارها و ارزش‌هاي اجتماعي
اکثریت مردم سودان، مسلمان هستند و به بسیاری از ارزش‌های اجتماعی که در دین مبین اسلام، مورد تأکید قرار گرفته، پایبندند. با این حال، اثرپذیری از سنّت‌های نظام قبیله‌ای این کشور نیز، در برخی رفتارهای سودانیان، مشاهده می‌شود. قسمت، به برخی از ارزش‌های اجتماعی در جامعه سودان اشاره می‌شود:
1ـ1ـ5. توجّه و اهتمام خاص به آموزش و حفظ قرآن کریم:
تقریباً در همه شهرها و روستاهای سودان، تعداد قابل توجّهی از مدارس قرآنی (خلوه‌های قرآنی) آموزش، روخوانی، تجوید، تفسیر و حفظ قرآن را برعهده دارند. گفتني است كه مسلمانان سودان غالباً ، از دوران كودكي و حتي قبل از ورود به مدارس رسمي، ضمن حضور در خلوه‌هاي قرآني، قرائت و حفظ قرآن كريم را، آغاز مي‌كنند و پس ازآن نيز، معمولاً، به‌طور مستمر در اوقاتي از شبانه روز به تلاوت بخش‌هايي از قرآن کریم مي‌‌پردازند. همچنين حضور در حلقه‌هاي ذكر و شركت در نماز‌تراويح نيز سبب گرديده كه بيشتر مردم به‌طور غيررسمي حافظ كل يا اجزايي از کلام الله مجید باشند.
نمادهایی از توجّه به قرآن کریم در میادین شهرهای مختلف سودان، ادبیات و هنرهای نمایشی و تجسّمی این سرزمین، مشاهده می‌شود.
2ـ1ـ5. دوستی و مودّت پیامبر اکرم(ص) و اهل البیت (ع):
برخي نمادها و نشانه‌هاي علاقه‌مندي و محبّت مسلمانان سودان نسبت به پیامبر اکرم(ص) و اهل بيت عصمت و طهارت (ع) را می‌توان چنین برشمرد:
يك شبكه راديويي به‌طور شبانه‌روزي ذكرها و مديحه‌هاي مربوط به پيامبر اكرم(ص) و خاندان پاك‌ايشان را پخش مي‌نمايد.
سودانیان، در ماه ربیع الاول هر سال، به مناسبت میلاد با سعادت حضرت ختمی‌مرتبت، مراسم باشکوهی را باعنوان «مولود النبی(ص)» یا «سَنَویة»[12] برگزار می‌کنند.
بسياري از خانواده‌هاي سودانی خود را از سادات «اشراف» با سلسله و شجره‌نامه‌هاي معروف و منتسب به ائمه معصومين (ع) مي‌دانند و به آن می‌بالند.
برخي ضرب‌المثل‌هاي رايج در میان سودانیان، علاقه‌مندی آنها به اهل البیت(ع) را مورد تأكيد قرار مي‌دهد. مثلاً، هرگاه شخصي شديداً مورد ظلم واقع شود؛ مي‌گويند :
«ظُلِمَ فُلانٌ ظُلمَ الحسن و الحسين»
يعني فلاني همانند امام حسن (ع) و امام حسين (ع) مورد ظلم واقع شده است.
اغلب مسلمانان سودان نام‌های معصومين عليهم السلام(ع) را ، براي فرزندان خود برمي‌گزينند. خصوصاً‌اين كه فرزندان دو قلوي پسر را، معمولاً حسن و حسين مي‌نامند.
سروده‌ها و اشعار شاعران سوداني در مدح ائمه معصومين (ع) نيز ، سابقه حضور تفکر اهل بيت (ع) را در‌اين کشور آشكارتر مي‌نمايند.
3ـ1ـ5. احترام به شخصیت‌های علمی‌و مذهبی:
عالمان دین، به‌ویژه شیوخ طریقت‌ها در جامعه سودان، نقش و جایگاه بسیار مهمی‌دارند که در بخش‌های بعدی این کتاب، توضیحات بیشتری زمینه ارائه خواهد شد. نه تنها عموم مردم سودان، بلکه مسئولان و مقامات بلندپایه این سرزمین نیز، برای علمای مذهبی و شیوخ برجسته کشورشان احترام ویژه‌ای قائل هستند. به‌عنوان مثال، ذکر خاطره‌ای از حضور رئیس‌جمهور سودان در مراسم «عقدِ قِران» یا عقد ازدواج فرزند یکی از شیوخ برجسته سودانی، از احترام به شخصیت‌های مذهبی حکایت دارد.
بنده[13]در دوره مأموریتم به‌عنوان وابسته فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در سودان، دریکی از روزهای اردیبهشت ماه 1385 دعوتنامه‌ای را برای حضور در مراسم عقد فرزندِ شیخ احمد الطّیّب الشّیخ الزّین، یکی از شیوخ برجسته سودانی، دریافت کردم که قرار بود روز اول خرداد ماه 1385 ، ساعت شش و نیم بعد از ظهر، در مسجد الشّیخ الفاتح واقع در شارع الوادی برگزار شود. تصویری از این دعوتنامه، در صفحه بعد درج شده است.
از یک‌سو، علاقه داشتم که برای آشنایی بیشتر با آداب و رسوم مردم سودان برنامه حضور یابم و از سوی دیگر همکاران گرامی‌در رایزنی فرهنگی، با توجّه به نقش و جایگاه شیخ احمد الطّیّب الشّیخ الزّین، حضور در مراسم یاد شده را، از نظر دیپلماسی عمومی‌و ارتباطات مردمی، حائز اهمّیّت می‌دانستند.
پس از آنکه هماهنگی‌های لازم برای حضور به عمل آمد، در زمان تعیین شده، به همراه راننده و یکی از همکاران رایزنی، عازم محل برگزاری شدیم تا در مراسمی‌شرکت کنیم که مردم سودان، آن را «عقد قِران» می‌نامند و معمولاً در مسجد، مَسید یا مجتمع‌های آموزشی شیوخ[14] برگزار می‌شود.
هنوز به مسجد الفاتح نرسیده بودیم که مشاهده کردیم پلیس مانع ورود خودروها به خیابان اصلی محل برگزاری ـ شارع‌الوادی ـ می‌شود. اما از آنجایی که خودروی ما دارای شماره سیاسی بود، توانستیم وارد آن خیابان شویم و به نزدیکی مسجد برسیم. هزاران نفر در داخل و بیرون مسجد گرد آمده بودند. جمع کثیری از مهمانان راهی به بخش داخلی یافته و جایی برای نشستن یا‌ایستادن پیدا کرده بودند و به‌طور مستقیم برنامه را مشاهده میکردند. ولی بسیاری از مردم در بخش بیرونی و پیرامون مسجد نشسته یا‌ایستاده بودند و از طریق نمایشگرهای تلویزیونی (مانیتورهایی) ـ که در اطراف اقامتگاه نصب شده بودند ـ برنامه‌ها را تماشا میکردند.
تصویری از کارت دعوت به مراسم عقد فرزندِ شیخ احمد الطّیّب الشّیخ الزّین
با راهنمایی یکی از مسئولان تشریفاتِ مراسم، آرام آرام، از میان مردم، خود را به جایگاه ویژه مقامات و مسئولان رساندیم و بنده هم، در محل استقرار دیپلمات‌ها، نشستم. برنامه علاوه‌بر شیوخ برجسته، مقامات بلندپایه دولتی و برخی از سفیران و اعضای هیأت‌های نم ایندگی کشورهای مختلف، حضور داشتند.
شگفت‌انگیز آنکه ژنرال عمر البشیر، رئیس‌جمهور سودان هم در کنار شیوخ نام آشنای سودانی، بر روی فرشی روی زمین نشسته بود. برنامه‌های متنوّعی اجرا شد و بعضی از مسئولان و نم ایندگان گروه‌های مختلف، با سخنرانی کوتاه به خانواده‌های عروس و داماد، شادباش گفتند. سرانجام زمان خواندنِ صیغه عقد، فرارسید و مجری برنامه با سپاس از حضور ژنرال عمر البشیر و دیگر مقامات بلندپایه، از رئیس‌جمهور سودان و یکی از شیوخ برجسته درخواست کرد تا به‌ترتیب وکالت(نم ایندگی) داماد و عروس را بپذیرند و صیغه عقد ازدواج آن دو را جاری نم ایند. این مراسم با خواندنِ صیغه عقد و پذیرایی از مهمانان پایان یافت (مشاهدات عینی مصطفی امیدی، وابسته فرهنگی سابق ج.ا.اـ خارطوم).
4ـ1ـ5. ارج نهادن به مدرّسان و استادان دانشگاه:
در جمهوری سودان، از نظر تشریفاتی، استاد دانشگاه همتراز وزیر، قلمداد می‌شود. به‌عنوان مثال، برای سفرهای استادان دانشگاه، باید بلیت درجه یک[15] تهیّه شود و برای ورود و خروج‌ایشان از پاویون (V.I.P) فرودگاه نیز، هماهنگی‌های لازم صورت پذیرد.
5ـ1ـ5. مناعت طبع سودانی:
یکی از ویژگی‌های بارز مردم سودان مناعت طبع آنها است. به‌عنوان مثال افرادی که نیاز مبرم مالی هم دارند تا جایی که بتوانند حتّی از قرض گرفتن، خودداری می‌کنند. ضرب‌المثل سودانی «الدّين لو درهمين يُسوّد الخدّين»[16] را می‌توان به‌عنوان شاهدی بر این مدّعا ذکر کرد.
6ـ1ـ5. مهمان نوازی:
سودانیان، مهمان خود را بسیار ارج می‌نهند و در استقبایل و پذیرایی از وی، از هیچ کوششی دریغ نمی‌کنند. آنان با مهرورزی و مهربانی از نظر گفتار و کردار، اصرار دارند که مهمان نه تنها احساس غربت نکند بلکه تفاوتی بین خود و میزبان هم، قائل نشود.
7ـ1ـ5. علاقه‌مندی به مطالعه:
با توجه به علاقه شدید سودانیان به مطالعه کتاب، در زبان عربی این گفته رایج است که: «قاهرة تکتب، بیروت تطبع و خرطوم تقرأ» یعنی «کتاب در قاهره (مصر) نوشته می‌شود و در بیروت (لبنان) به چاپ می‌رسد؛ اما در خارطوم (سودان) خوانده می‌شود.»
8ـ1ـ5. گرامی‌داشتن رؤسای قبایل
در نظام قبیله‌ای سودان، رؤسای قبایل از احترام ویژه‌ای نزد عموم افراد قبیله برخوردارند و در تصمیم گیری‌های مهم مربوط به قبیله خویش ، اثرگذارند.
در صفحات پیشین این اثر، درباره قبایل سودانی، به تفصیل سخن گفته شد و در اینجا، به منظور رعایت اختصار، از بیان همه سنّت‌های قبیله‌ای رایج در میان قبایل سودان، باتوجّه به کثرت و تعدّد آنها و تنوّع سنّت‌های‌ایشان، صرف نظر شده است.