موسسات فرهنگی غير رسمی اردن
مؤسسات فرهنگي غير رسميعمدتاً انجمنهاي فرهنگي فعال در اردن ميباشند که از زمان برپايي دولت پادشاهي اردن آغاز به کار کرده اند که بيشتر آنها در شهرهاي بزرگ قرار دارند؛ مهم ترين اين انجمنها، انجمن اميرعبدالله است که گروهي از اديبان و شاعران سوريه، عراق، لبنان و اردن در آن فعاليت ميکنند. (25)
از ديگر انجمنهاي فرهنگي اردن ميتوان بدين شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الرياضي» در سال 1946، انجمن «الاهلي» در سال 1944، انجمن «الجزيرة» در سال 1947، انجمن «الجيل الجديد» در سال 1950، انجمن «خريجي الجامعــة الاميرکيــة»، انجمن «الاسرة البيضاء»، انجمن « الشابات المسيحيات»؛ بيشتر اين انجمنها در دو شهر سلط و اربد مستقرند. (26)
علاوه بر این انجمنها مؤسسات فرهنگي غيررسمي ديگري نيز در اردن وجود دارد كه اهم آنها عبارتاند از:
• گروه کتابخانههاي اردن كه در سال 1965 تأسيس شد. اهداف آن شامل تأسيس کتابخانههاي مختلف و مراکزثبت و آرشيو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانهها و بهبود فضاهاي کتابخانهها و... است.
• انجمن نويسندگان اردني که مؤسسه اي فرهنگي و مردمي به شمار مي رود و داراي نظام مستقل ویژهاي است. اين مؤسسه براي اولين بار به عنوان انجمنی عادي، در سال 1966 ميلادي در عمان پايتخت اردن به ثبت رسيد و از آن زمان تا كنون دوبار در سالهاي 1971م و 1974م قانون اين مؤسسه تعديل و اصلاح شده است. اولين نشست اين انجمن به صورت رسمي در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصيلان دانشگاه اردن برگزار شد كه در آن نماينده اي از سوي وزارت كشور حضور داشت و با يک دقيقه سكوت به احترام محمود سيف الدين الايراني يكي از اعضاي كميته مؤسسان اين انجمن همراه شد.
از اعضاي كميته موسسان انجمن نويسندگان اردني مي توان افراد سرشناسي همچون دكتر محمود السمرة، دكتر عبدالرحمن ياغي، دكترهاني العمد، دكتر فواز طوقان، روكس العزيزي، سالم النحاس و مرحوم محمود سيف الدين الايراني را نام برد. اين انجمن با هدف توسعه حرکت فکري و ادبي در اردن، شناساندن اديبان و نويسندگان مناطق اشغالي و دفاع از حقوق آنان، تشويق طرحها و تحقيقات در زمينههاي ادبياتي و فکري، صدور و چاپ مطبوعات ادبي، تحکيم روابط بين اديبان و... به وجود آمد.(27) از مواد اساسنامه انجمن نويسندگان اردني مي توان به گزينههاي زير اشاره كرد:
1. فعال سازي حركت فكري و ادبي اردن از طريق گسترش آن و تلاش براي افزايش تعداد خوانندگان اردني و ايجاد ساختاري فرهنگي و فكري در نزد مردم اين كشور
2. فراهم آوري شرايط مناسب براي رشد و تحول مبدعانه نويسندگان عربي در زمينههاي آفرينش و بيان انديشه در فضاي آزاد همگاني
3. الهامگيري از جوانب انساني و ملي موجود در ميراث ملي و ادبي مردم اردن و قرار دادن آن در جريان ادبيات جهاني
4. صدور مطبوعات و نشريات ادبي كه تريبوني براي نويسنده اردني و انتشار آثارش به شمار ميرود.
5. تلاش براي تأمين سطح زندگي مناسب براي نويسندگان اردني، تا بتوانند در شرايط ثبات مادي و معنوي آثار درخشاني را خلق و ماندگار کنند.
تعداد اعضاي انجمن نويسندگان اردني را بيش از هزار تن مي توان برشمرد كه در كميسيونهاي شعر، داستان و رمان، نقد ادبي، درام، ادبيات كودكان، ميراث ملي و كتابخانه مشغول به كار هستند.
دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگي در زمينه مؤسسات فرهنگي بود و انجمنها و مؤسسات زيادي در زمينههاي فرهنگي پديد آمدند. یکی از مهمترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می باشد.
• مؤسسه عبدالحميد شومان: مؤسسه فرهنگي عبدالحميد شومان در سال 1980 ميلادي با تصميم هيئت عمومي بانك عربي و در سالروز عبدالحميد شومان مؤسس اين بانك در عمان پايتخت اردن آغاز به كار كرد. از آغاز به كار اين مؤسسه فرهنگي، اعضاي آن اهدافش را اين گونه برشمردند:
1. شركت مستقيم و غيرمستقيم در پژوهشهاي علمي عربي و فعال سازي آن از طريق مؤسسات، كميسيونها و افراد كه به افزايش معرفت و علم آموزي جهان عرب بينجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحميد شومان بيشتر متوجه پژوهش ها و مطالعات در علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي و همچنين علوم انساني است.
2. سهيم شدن در ساخت نسلي از دانشمندان، كارشناسان و متخصصان عرب كه به زمينههاي علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي مي پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهاي اين افراد كه در شرايط كنوني علوم آزمايشگاهي و فناوري در آن اهميت ويژه اي در جهان به دست آورده است.
مؤسسه عبدالحميد شومان تاكنون اقداماتي همچون تشويق به ايجاد جنبشي فرهنگي و علمي با مشاركت آحاد مردم اردن را انجام داده و تسهيلاتي را براي كسب مهارتهاي شغلي از طرق علمي و فرهنگي با حضور كارشناسان و به كارگيري دستگاههاي جديد به مردم اين كشور ارائه نموده است. اين مؤسسه همچنين از آغاز به كار خود با ميزباني از مشاهير ادبي جهان عرب در اردن همچون محمود درويش، عبدالوهاب البياتي، بلند الحيدري، توفيق فياض و سمير فريد همكاريهاي مستمري با نخبگان زنده جهان عرب داشته است. (28)
• مؤسسه آل البيت: اين مؤسسه خود را به عنوان يك هيئت علمي اسلامي و جهاني، مستقل، غير دولتي معرفي كرده است. مؤسسه آل البيت در سال 1980 ميلادي به دستور ملك حسين پادشاه اردن با رياست ناصرالدين الاسد ايجاد شد. پيش از تشكيل در تاريخ 2/2/1981 ميلادي 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه اين مؤسسه را تنظيم و تصويب كردند.
از اهداف مؤسسه آل البيت مي توان به معرفي شريعت اسلام و نقاط درخشان آن، پاكسازي فرهنگ اسلامي و ترويج مفاهيم دقيق از اسلام و ميراث برجاي مانده از آن اشاره کرد. همچنين ارائه جهان بيني اسلام در شرايط كنوني، همكاري بيشتر علماي اسلام و تبادل نظر در نشستهاي ساليانه از ديگر اهداف اين مؤسسه است.
از ديگر نهادها و سازمانهاي فرهنگي اردن كه تأثير گذاري قابل ملاحظه اي در تاريخ معاصر اين كشور داشته اند مجمع زبان عربي اردن، مجمع فكر عربي، مؤسسه نور الحسين، جمعيت كتابخانه هاي اردن و چند مؤسسه كوچك هستند.
• مجمع زبان عربي اردن در سال 1976 تأسيس شد و اهداف آن عبارتاند از: ايجاد معاجم و فرهنگ لغتها، ايجاد فرهنگ لغت و معاجم، احياء ميراث عربي و اسلامي در زبان و آداب و هنر و ساير علوم، توليد اصطلاحات علوم و آداب و هنر (29)
• انجمن فرهنگي اربد در سال 1982 در شهر اربد تأسيس شد. اهداف آن عبارتاند از: تشويق فعاليتهاي فکري و فرهنگي و ادبي، حمايت از نويسندگان و پژوهشگران و فعاليت در جوي مملو از آزادي، وطن دوستي و روحيه جهاد و دفاع است. (30)
• مؤسسه نورالحسين در سال 1945 با هيئت امناي پانزده نفري به رياست ملکه نورالحسين تشکيل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه اي آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بيداري کشور اردن در جنبههاي مختلف است. (31)
• اتحاديه نويسندگان و ادباي اردن در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگي تلاشهاي اعضا و هماهنگي بين آنها، توجه به نويسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربي و مشارکت در فعاليتهاي فرهنگي و فکري تأسيس شد.
در دهه نود نيز انجمنهاي زيادي در شهرهاي عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفيله و مادبا و... با هدف احياي ميراث و هنر و ادامه فعاليتهاي فرهنگي و هنري و اجتماعي و اجراي طرحهاي فرهنگي و تشکيل گروههاي فرهنگي به وجود آمدند. (32)
تحولات دموکراتيک در اردن به دنبال فضاي نسبتاً آزاد فکري به نويسندگان و فرهنگيان فرصت داد تا مؤسسات فکري و فلسفي ديگري پديد آورند؛ از جمله جمعيــة الاردنيــة للدراسات المستقبليــة که در سال 1991 در عمان بهوجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الديمقراطي در سال 1991 عمان، انجمنهاي السلام الاردني و مناهضــة الصهيونيــة والنصريــة در سال 1992، الجمعيــة الفلسفيــة الاردنيــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکي در سال 1993 عمان و الوطنيــة للحريــة و النهج الديمقراطي که در سال 1993 در عمان بهوجود آمدند.
در سال 1995 انجمن الجمعيــة الاردنيــة الديمقراطيــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنيــة در اربد به وجود آمدند.(33)