رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن
جايگاه و نقش رسانه
قانون اساسي آزادي بيان و عقايد را همانند آزادي مطبوعات و رسانه، در محدوده قانون تضمين مي كند. اما در قانون هر انتقاد يا تهمتي نسبت به خانواده سلطنتي و آنچه كه به اقتدار و عظمت نظام خدشه وارد كند ممنوع است. مسئولان دولتي از تكنيك هايي همچون تهديد به جريمه، پيگرد قانوني و بازداشت و حبس براي ترساندن روزنامه نگاران و تشويق آنها به خود سانسوري استفاده مي كنند. علاوه بر اين خبر رسان ها و ماموران سانسور در مطبوعات در صورتي كه مقاله اي براي عرضه عمومي جنجالي شمرده شود به مديران مسئول اخطار و مدير مسئول را براي حذف يا تغيير مطلب تحت فشار قرار مي دهند. (1)
اخيرا ملك عبدالله قانون لغو حبس براي روزنامه نگاران را اعلام كرد كه مورد استقبال گروه هاي حقوق بشر قرار گرفت.
قانون مطبوعات و ناشران و قانون انجمن مطبوعات محدوديت‌هاي جدي بر اعتبارنامه روزنامه نگاران و فعاليت روزنامه ها وضع كرده است. موضوع تاسف بار ديگر عدم تمايل مسئولان براي تبليغات در روزنامه هاست.
آزادي راديو و تلويزيون اردن حتي محدودتر از مطبوعات است. دسترسي به اينترنت به طور معمول محدوديت ندارد، هرچند گزارش هايي مبني بر جستجوي مقامات مسئول در سايت هاي جنجالي اينترنت وجود دارد.
برخلاف همه ي اين محدوديت ها، اردن به نسبت اغلب همسايگان خود درباره رسانه‌هاي داخلي بازتر و منعطف تر برخورد مي كند. موسسه غيردولتي جوديكري تنها موسسه اي است كه مي تواند گواهي اعتبار رسانه هاي داخلي را لغو كند. اختيارات مقامات مسئول براي حذف مطبوعات بسيار محدود است. علاوه بر اين اقدامات دادگاه ها نيز شامل حال رسانه ها مي شود، هرچند خود دادگاه ها نيز تحت نظارت اند.
قانون، آزادي و استقلال رسانه هاي خارجي در اردن را تضمين مي كند. هم چنين تلويزيون هاي ماهواره اي بين المللي و منطقه اي محدود نيستند.
اردن از سال 1999 شش ايستگاه مخابراتي AM، پنج ايستگاه مخابراتي FM و يك راديو با موج كوتاه و از سال 1995، 20 ايستگاه مخابرات تلويزيون دارد. در سال 1997 اردني ها بيش از 5/1 ميليون گيرنده راديو و در سال 2.000، 560.000 گيرنده تلويزيون داشتند. در سال 1998 اردن داراي شش روزنامه و 14 هفته نامه و 270 گاهنامه با متوسط شمارگان 148.000 بوده است.
10-2 رسانه هاي گروهي
10-2-1 راديو
علي رغم گسترش تكنولوژيكي در بخش راديويي جهان عرب كه بوسيله توليدات ديجيتال و تكنيك هاي انتقال دهنده و استفاده از وب و سيستم هاي ماهواره اي و شبكه‌هاي ارتباط تلفني براي پخش مورد توجه قرار گرفت، نقش راديو در زندگي عمومي افراد كاملا معلوم نيست؛ در اين مورد اطلاعات تحقيقاتي بسيار كم و ناكافي است. اگر دهه هاي 1960 و 1970 سال هاي طلايي پخش راديويي عرب بود، با گسترش عملكرد راديو و مهار این رسانه جهت خدمت در جهت اهداف توسعه ملي، عصر جهاني سازي زماني است براي الحاق تكنولوژيكي و نيز دموكراتيك سازي منطقه عرب نشين.
حال بايد اين پرسش مطرح شود كه وسعت و ميزان گسترش كدام بخش از پخش راديويي نقش ماندگاري در پيشبرد تشكل هاي دولتي، آزادي بيان و حقوق بشر دارد. اين موضوع حقيقت دارد كه راديو تحت نظارت و كنترل دولت است، بدين ترتيب داراي كمترين امكان اظهار نظر نسبت به ديدگاه هاي دولتي حاكم است. اما طبق تجاربي كه در دهه پيش بدست آمده است، پخش راديويي با ظرفيت بي نظير جهت ارتباط با شنوندگان خود در مناطق دور افتاده و پراكنده، نيرويي براي محاسبه قلمرو عمومي عرب است. مسيرهاي هوايي سرشار از بحث هاي انتقادي و جسورانه نشريات عمومي در ايستگاه هاي راديويي لبنان، اردن، عراق و فلسطين مي باشند.
10-2-1-1 تاریخ رادیو در اردن
در صحبت از نقش راديو در گستره عمومي به نظر مي رسد كه راديو هرگز به وسيله موثري در ارتباطات سياسي تبديل نخواهد شد، مگر اين كه در جوامع عرب حقيقتا فضاي دموكراتيك ايجاد شود. (2)
آغاز كار اولين راديو در اردن به پايان يک ايستگاه قيموميت بريتانيا در فلسطين به تاريخ اواخر ماه آوريل 1948 ميلادي باز مي گردد. (3) در آن زمان يک ايستگاه راديويي فلسطيني وجود داشت که برنامه هاي آن از قدس پخش مي شد که در پي وضعيت نابسامان فلسطين، به رام الله نقل مکان يافت (4) با بروز تنش و اشغال فلسطين، مسئولان راديو فلسطين كه از قدس برنامه هاي خود را به گوش شنوندگان مي رساندند، تصميم گرفتند دستگاه ها و وسايل اين ايستگاه راديويي را به كمك ارتش اردن به شهر رام الله انتقال دهند که بخاطر نزديکي به قدس و امنيتي که در آن حاکم بود، انتخاب شد. اين جابجايي در تاريخ 15 ايار 1948 صورت گرفت.(5) کشور اردن تا سال 1956 تنها همين ايستگاه راديويي رام الله را داشت. (6) از آن زمان به بعد و پس از برقراري امنيت راديو قدس به دست ارتش اردن، اين راديو وابسته به حكومت اردن شد و به نوعي زير نظر حكومت به كار خود ادامه داد.
راديو قدس پخش برنامه هاي خود را تا اوايل ماه سپتامبر سال 1948 در رام الله ادامه داد و پس از آن به نام راديو اردن هاشمي تغيير نام داد و بعد از جدايي دو كرانه شرقي و غربي در سال 1950 رسما به نام راديو اردن هاشمي شناخته شد و روزانه 13 ساعت برنامه پخش مي كرد. (7)
ايستگاه راديويي امان در اول تشرين اول (اکتبر) 1956 دومين ايستگاه راديويي کشور اردن در منطقه جبل الحسين امان توسط ملک حسين افتتاح شد. اين ايستگاه در ابتدا فقط سه ساعت برنامه داشت. (8) سپس ساعت هاي پخش برنامه به 11 ساعت افزايش يافت. (9) برنامه هاي راديو امان شامل اخبار، موسيقي، برنامه هاي خدمات عمومي و برنامه هاي روزانه و هفتگي بود. (10)
پس از آن ملک حسين در اول آذار 1959 ايستگاه راديويي ام حيران را در منطقه ام حيران افتتاح نمود؛ برنامه هاي آن از ساعت پنج و نيم صبح با تلاوت قرآن آغاز و در ساعت يک و نيم صبح روز بعد خاتمه مي يافت. (11) اين ايستگاه راديويي در نوع خود يكي از پيشرفته ترين ايستگاه هاي منطقه به شمار مي رفت كه شامل 6 استوديو در زمينه هاي مختلف مي شد. (12) در تاريخ 23 آب 1959 ملک حسين استوديوهاي جديد اين ايستگاه را افتتاح کرد. از این ايستگاه راديويي برنامه هاي متنوعي از امان و قدس به زبان هاي عربي، انگليسي و اسپانيايي پخش مي شد. (13)
در جنگ سال 1967 بخش غربي اردن به دست اسرائيلي ها افتاد، از اين رو تجهيزات آن به بخش شرقي اردن انتقال پيدا کرد. (14)
در سال 1968 وزارت آموزش و پرورش اردن 6 آموزگار را براي شرکت در دوره فشرده سه ماهه آموزشي به انگليس فرستاد. اين معلمان پس از بازگشت توانستند برنامه‌هاي تربيتي متنوعي در زمينه هاي ورزش و فيزيک و زبان انگليسي ارائه دهند.
در همين سال وزارت آموزش و پرورش به فکر تاسيس راديوي تربيتي و آموزشي افتاد و در سال 1971 اين ايستگاه راديويي پخش خود را آغاز نمود. (17) اهداف اين راديو شامل کمک به دانش آموزان و افزايش سرعت يادگيري آنها، کمک به معلمان در بهبود شيوه هاي تدريس، آشنا کردن دانش آموزان با بزرگان فکر و شعر و ادبيات و سياست و دين و اجتماع و کمک به دانش آموزان و معلمان در جهت پيشرفت هاي سريع علمي و فکري است. (18)
راديوي مدرسه آموزشي در زمينه خدمات درسي و مدرسه فعاليت مي‌کند و اطلاعات علمي را به صورت هاي مختلفي ارائه مي دهد. (15) برنامه هاي آن شامل موضوعاتي چون ادبيات، تاريخ، جغرافيا، علوم، دين و سخناني از بزرگان فکر و فرهنگ مي باشد.(16)
راديوهاي اردن در ادامه كار خود با گام نهادن به دنياي جديد به توليد و پخش برنامه هايي به زبان انگليسي و اسپانيايي پرداختند. (19) راديوي اردن حدود 905 ساعت پخش روزانه، 6335 ساعت پخش هفتگي و 330.225 ساعت پخش ساليانه دارد. از اين ميزان، 7300 ساعت آن را برنامه هاي انگليسي و 4745 ساعت آن را برنامه هاي فرانسوي تشکيل مي دهند. (20)
10-2-1-2 انواع برنامه ها ي راديو:
- برنامه هاي خدماتي:
برنامه هايي که به مشکلات و آلام هم وطنان مي پردازد. که در طي آنها براي رسيدگي به مشکلات با برخي از مسوولان و هم وطنان نيز تماس تلفني برقرار مي شود. در اين برنامه ها اغلب اوقات تماس تلفني وجود دارد زيرا اين گونه تماس ها سريع تر برقرار مي شوند و فرصت را براي مشارکت مستقيم شنونده فراهم مي کنند. عناوين برخي از اين برنامه ها عبارتند از: البث المباشر، اللقاء المفتوح، مع الطلبــۀ، مساء الخير، صباح الخير، ابناونا في الخارج، جسور المحبــة (21)
- برنامه هاي اجتماعي:
برنامه هايي که به پيشرفت و توسعه در زمينه هاي اجتماعي مي پردازند که مهم ترين آنها در زمينه خانواده است. در اين برنامه ها تلاش مي شود تا کودکان با ارزش هاي ديني آشنا شوند و شناخت خوبي از کشور خود و ميراث عربي و اسلامي پيدا کنند. (22) هم چنين تلاش مي شود تا کودکان در اين برنامه ها مشارکت کرده و از طريق تماس تلفني، فرصت نظر دادن و بيان عقيده براي شان فراهم شود. (23) برخي از اين برنامه ها عبارتند از: عالم الاسرة، طبيب الاذاعــة، حقوق الانسان، اطفال وراء الميکروفون، اقتصاد منزلي، شوون بلديــة.
برنامه هايي نيز براي جوانان تدارک ديده شده است؛ مانند برنامه هاي ورزشي، و برنامه هايي که جوانان از طريق آن مي توانند عقايد خود را در زمينه هاي مختلف ابراز کنند؛ مانند برنامه هاي : بناة الغد، اقلام واعدة. (24)
- برنامه هاي توسعه و روستا:
توسعه روستا هدف اصلي اين برنامه ها است. در اين برنامه ها به مشکلات و مسائل مردم روستا پرداخته و تلاش مي شود تا راه حلي براي آن پيدا شود. (25) برخي برنامه هاي آن در سال 1996عبارتند از: ادب الباديــة، مع المزارع، الارض الطيبــة (26)
- برنامه هاي ديني:
در اين برنامه ها به فرهنگ اسلامي، آشنايي هم وطنان با احکام شرعي و بيان احکام دين در موارد مختلف پرداخته مي شود. برخي برنامه هاي آن در سال 1996 عبارت بودند از: القرآن الکريم، اخوة في الله، نسمات ايمانيــة. (27)
- برنامه هاي فرهنگي:
هدف اين گونه برنامه ها پيشرفت فکري شنونده و آشنايي با دستاوردهاي ملل مختلف در زمينه فرهنگ بشري است.
اين برنامه ها شامل موضوعاتي از قبيل ميراث اسلامي، بيان نقش تمدن عربي و اسلامي، توجه به فرهنگ معاصر عربي و بيان دستاوردها و آثار نويسندگان و اديبان و متفکران اردني و عربي است (28) برخي از اين برنامه ها در سال 1996 عبارت بودند از: الشريط الثقافي، المجلــة الثقافيــة، مع الادباء العرب، بين المهنــة و الادب، روايات عربيــة (29)
- برنامه هاي سرگرمي و متنوع :
اين برنامه ها شامل بخش‌هاي مختلف و متنوعي هستند. مانند اخبار علمي و ادبي، موسيقي و ترانه، بخش هاي هنري و بخش هاي غير تخصصي.
بخش موسيقي در راديوي عربي در سال 1959 در ام حيران تاسيس شد.(30) اين بخش در ابتدا تنها موسيقي ها و ترانه هاي محلي را پخش مي کرد. هدف آن جمع کردن ترانه ها و ادبيات محلي اردني و تثبيت ترانه هاي ملي جديد بود. بدين ترتيب توانست تعداد زيادي از ترانه هاي روستايي و بياباني اردن را زنده نگه دارد و از خطر فراموشي برهاند.
برخي از برنامه هاي آن در سال 1996 عبارت بودند از: سهرة مع مطرب، ضيف في مکتبنا الموسيقيــة، مجلــة الاثير، استوديو الموسيقي، و الحان زمان (31)
برنامه هاي راديوي اردن با نسبتي معادل جدول زير تنظيم شده است:
| برنامه ها | درصد |
| برنامه هاي خدماتي | 29/43 درصد |
| اخبار و برنامه هاي سياسي | 08/14 درصد |
| برنامه هاي ديني | 44/11 درصد |
| موسيقي | 32/10 درصد |
| برنامه هاي فرهنگي | 17/10 درصد |
| خانواده و کودکان | 80/3 درصد |
| ورزش و جوانان | 79/3 درصد |
| کشاورزي | 9/1 درصد |
| برنامه هاي خاص | 07/1 درصد |
راديوي اردن توجه زيادي به زبان انگليسي (حدود 20ساعت برنامه در روز) به عنوان زبان جهاني نشان مي دهد.(33)
پخش راديويي به زبان عربي در اردن از دهه پنجاه آغاز شد که تا سال 1973 حدود يک ساعت صبح و دو ساعت پخش بعداز ظهر به زبان انگليسي داشت. به تدريج ساعت هاي پخش زبان انگليسي افزايش يافت؛ در سال 1978به 4 ساعت و در سال 1981 به 7 ساعت پخش روزانه افزايش يافت.
برنامه هاي زبان انگليسي مناطقي از اردن، فلسطين، دمشق، قبرس، سواحل جنوبي يونان، خليج عقبه و شمال غرب عربستان، سواحل درياي سرخ تا سودان، شمال و غرب اروپا، کانادا، ايالات متحده امريکا را به مدت 6ساعت در روز پوشش مي داد.
هدف از برنامه هاي خبري و سرگرمي و فرهنگي به زبان انگليسي:
- آشنايي شنونده غربي با اسلام و سيره پيامبر(ص) ، دين، تمدن عربي اسلامي و جامعه اردن.
- آشنايي با مناطق گردشگري اردن
- آشنايي با اقتصاد اردن براي تشويق سرمايه گذاران به سرمايه گذاري در اردن
- شناساندن دموکراسي اردن و آزادي هاي مردم آن
- بيان اظهارات سياسي اردن در مورد مسائل عربي و بين المللي به عنوان کشوري فعال و تاثير گذار(34)
اخبار به زبان هاي خارجي:
در زمان افتتاح راديو در سال 1959، اخبار به زبان هاي انگليسي، عربي، اسپانيايي و عبري پخش مي شد اما پس از شروع به کار تلويزيون در سال 1968 ، پخش اخبار به زبان اسپانيايي لغو شد. اخبار به زبان انگليسي در ساعات 7صبح، 2 بعدازظهر، 7شب و 10شب پخش مي شد.
منابع خبري:
- خبرگزاري هاي جهاني
- خبرنگاران و نمايندگان آن در شهرهاي اردن و پايتخت هاي کشورهاي عربي(35)
- بخش رصد راديو که منبع خبري مهمي به شمار مي آيد.
- تماس تلفني با محل حادثه در جهان (36)
10-2-1-3 ادارات تحت پوشش رادیو اردن و مدیران
ادارات زير پوشش راديو اردن به شرحي است که پس از اين مي آيد:
1- اداره برنامه هاي عربي شامل بخش هاي زير:
- برنامه هاي داخلي
- برنامه هاي توسعه
- برنامه هاي ديني
- برنامه هاي فرهنگي(37)
- برنامه هاي کشاورزي
- برنامه خانواده و کودک
- برنامه هاي .ورزش و جوانان
- کتابخانه شامل کتابخانه موسيقي (داراي 86.900 نوار) و کتابخانه علمي که از قديمي‌ترين کتابخانه ها محسوب مي شود و در سال 1959 تاسيس شد و داراي حدود22.000 عنوان کتاب به زبان هاي انگليسي و عربي است.
- موسيقي
- آرشيو و تحقيقات شامل اطلاعات روزنامه ها و مجلات روزانه و هفتگي و ساليانه (38)
2- اداره اخبار
3- اداره برنامه هاي خارجي
4- واحدهاي اداري و مالي شامل بخش هاي زير:
- چاپ
- امور مالي
- امور کارمندان
- حفاظت عمومي
- اداره مهندسي
در سال 1996 تعداد کارمندان راديو حدود 500 کارمند بود که به صورت زير در بخش‌هاي مختلف کار مي کنند:
| کارمندان بخش هاي مختلف | مردان | زنان |
| بخش مهندسي | 200 | - |
| برنامه و توليد | 41 | 51 |
| اخبار | 65 | 5 |
| اداره | 66 | 11 |
| کارمندان خارجي | 53 | 8 |
| کارمندان ديگر | 50 | - |
| مجموع | 475 | 75 |
(39)
اداره تبليغات موسسه راديو وتلويزيون اردن در سال 1971 به صورت رسمي افتتاح شد که اهداف آن شامل موارد ذیل بود:
- افزايش درآمد آگهي هاي بازرگاني از بازارهاي داخلي و بين المللي
- کمک به بالا بردن سطح کيفي تبليغات
- معرفي وسايل و افکار جديد
- کمک به ورود فناوري جديد در بخش تبليغات(40)
هزينه تبليغات در راديو
| مدت | دينار اردن |
| 15 | 40 |
| 30 | 50 |
| 60 | 60 |
هزينه تبليغات در راديو هاي استاني
| مدت | دينار اردن |
| 30 | 15 |
| 60 | 25 |
(41)
اسامی مدیران رادیو در اردن بین سال‌های 1955 تا 1994 (42)
| نام مدیر | سال - شهر |
| عبد المنعم الرفاعي | 1958 |
| وصفی التل | 1959 - قدس |
| احسان هاشم
راجي صيهون عجاج نويهض |
1959 - اما |
| صلاح ابوزيد | 1961 |
| الشريف عبدالحميد شرف | 1963 |
| سري عويضه | 1964 |
| نزار الرافعی | 1966 |
| ابراهيم السمان
سليم عودة طاهر الشهابي عبدالحميد ياسين |
|
| ضياء الدين الرفاعي | 1968 |
| مروان دودين | 1971 |
| موسي زيد الکيلاني | 1973 |
| محمد الخطیب | 1975 |
| نصوح المجالي | 1976 |
| سليمان المشيني | 1985 |
| عصام عریضه | 1986 |
| رافع شاهین | 1988 |
| ابراهیم شاهزاده | 1989 |
| فايز القضاة | 1991 |
| هاشم خریصات | 1994 |
10-2-2 تلويزيون
اردن داراي دو شبكه تلويزيوني عربي و انگليسي (يا فرانسوي) است كه سابقه اي 30 ساله دارد. (43)
در سال 1964 مسئولان بزرگ دولتي اردن متوجه نياز کشور به تلويزيون شدند و مدير راديويي اردن گروهي را براي تحقيق و جستجو به امريکا فرستاد و از آنها خواست تا گامهاي اوليه ي اين پروژه را به اردن آموزش دهند.(44) از اين رو به منظور انتقال فناوري و تجهيزات تلويزيوني از تعدادي از موسسات سرمايه گذاري آمريكايي درخواست کردند كه در برنامه ريزي هاي اوليه براي آغاز به كار تلويزيون اردن به آنها كمك كنند.
به اين ترتيب در روز 11 سپتامبر 1964 ميلادي يكي از موسسات راديويي در طرحي 6 ساله به ايجاد و گسترش تلويزيون اردن پرداخت. تلويزيون اردن به طور كامل تحت نظارت حكومت است با اين هدف که كليه مناطق اردن را تحت پوشش برنامه هاي خود قرار دهد. (45) متعاقب آن در 11 ايلول 1964 يکي از شرکتهاي تخصصي برنامه شش سالهاي را براي ايجاد و توسعه تلويزيون در اردن ارائه داد، بدين ترتيب ايستگاه کوچکي در امان تاسيس شد که يک مرکز آموزشي براي کارمندان تلويزيون به شمار مي رفت. پس از آن دو ايستگاه بزرگ در امان و قدس راه اندازي شد و براي گسترش محدوده پخش تلويزيون برخي تجهيزات به اربد و نابلس منتقل شد (46).
در سال 1966 يکي از معتبرترين کارمندان وزارت فرهنگ به عنوان مدير پروژه تلويزيون انتخاب شد (49). در همين سال موسسه ي تلويزيون مملکت اردن هاشمي مسئول ايجاد تلويزيون و اداره و حفظ و انجام کليه ي امور مربوطه در اردن گرديد (50).
در سال 1967 تلاشهاي زيادي براي اتمام اين پروژه و پخش مستقيم انجام گرفت. و در 17 شباط 1968 اردن شاهد اولين تجربه ي پخش مستقيم تلويزيوني بود. اولين تجربه ي تلويزيوني در روز اول به مدت 70 دقيقه بود که تا پايان نيسان نيز با همان زمان پخش ادامه يافت. اين برنامه ها شامل برخي مستندهاي کوچک و موسيقي و ترانه ها بود. در نهايت در روز 27 نيسان ( آوريل ) سال 1968 ايستگاه تلويزيون اردن به وسيله ي ملک حسين و در حضور شخصيت هاي مملکتي افتتاح رسمي شد. (51) پس از آن تلويزيون اردن حدود پنج ساعت در روز(از ساعت 6 تا 11 شب ) برنامه داشت. موضوعات اصلي اين برنامه ها عبارت بود از:
- اخبار ( 40 دقيقه در روز به زبان عربي و انگليسي )
- برنامه کودک (20 دقيقه در روز )
- برنامه هاي اموزشي (1 ساعت در روز )
- برنامه هاي فرهنگي ( نيم ساعت در روز )
- برنامه هاي عمومي ( نيم ساعت در روز )
- و ساير برنامه ها ( 2 ساعت در روز )(52)
برنامه هاي تلويزيوني اردن:
تلويزيون نوپاي اردن برنامه هاي تلويزيوني خود را از کشورهاي مختلفي تهيه مي کرد؛ از کشورهاي مصر و لبنان برنامه هاي سرگرمي مانند (موسيقي، ترانه، نمايش هاي طنز و...) از کشورهاي امريکا، آلمان و فرانسه برنامه هاي سرگرمي و فرهنگي ديگري مانند سريال‌هاي عاشقانه و پليسي و فيلم هاي مستند، برنامه هاي اپرا و رقص باله و موسيقي کلاسيک. (53)
کشور اردن از اولين کشورهاي منطقه است که سيستم تلتکست را وارد تلويزيون خود کرد. اين کشور از سال 1983 با همکاري شرکت فرانسوي سوفراتيف توانست تلتکست را راه اندازي کند. اين سيستم وسيله اي براي رساندن اطلاعات گوناگون به مردم اردن بر روي صفحه ي تلويزيون است (54). که در کنار فوايد فرهنگي درآمد سرشاری براي موسسه ي راديو و تلويزيون اردن به همراه داشت؛ اين درآمدها از طريق پخش اگهي هاي بازرگاني و تبليغاتي و نشان دادن قيمت سهام و ... حاصل مي شد. (55)
تلويزيون اردن داراي دو شبکه مي باشد؛ شبکه ي اول برنامه هاي عمومي و شبکه دوم برنامه هاي خارجي پخش مي کند.
شبکه ي دوم حدود 80 ساعت در هفته برنامه دارد که 18 ساعت آن به زبان فرانسه و بقيه به زبان انگليسي است. بيشتر اين برنامه ها از کشورهاي امريکا، انگليس، فرانسه، آلمان، استراليا و کانادا وارد مي شوند (56) اين شبکه حدود 5 ساعت و نيم در هفته اخبار پخش مي کند. برنامه هاي اين شبکه شامل برنامه کودک، برنامه هاي عاشقانه و ورزشي، موسيقي، طنز، مستند، فيلم و مسابقات مي باشد. (57) شبکه اول 146 ساعت در هفته برنامه دارد که 15 ساعت آن را اخبار تشکيل مي دهد. اکثر برنامه هاي اين شبکه توليد داخل است. (58)
پخش اخبار در تلويزيون اردن؛ که خبرهاي اردن و کشورهاي عربي و ساير مناطق جهان را پوشش مي دهد، از اهميت بالايي برخوردار است. اخبار به زبان هاي انگليسي، فرانسه و عربي پخش مي شوند.
تلويزيون اردن در انجمن ها و اتحاديه هاي مختلفي عضويت دارد؛ از جمله: اتحاديه راديو هاي کشورهاي عربي، اتحاديه راديو هاي کشورهاي اروپايي، اتحاديه راديو هاي کشورهاي آسيايي و اتحاديه راديو هاي کشورهاي اسلامي(59)
در اكثر مناطق اين كشور علاوه بر اين دو شبكه، مي توان شبكه هاي تلويزيوني اسرائيل و سوريه و گاهي مصر را با استفاده از آنتن هاي معمولي مشاهده كرد. ضمنا كليه شهرنشينان متمول از آنتن هاي ماهواره استفاده مي كنند و كليه شبكه هاي جهاني از جمله تلويزيون جمهوري اسلامي را به راحتي دريافت مي كنند.
در طبقه بندي محتوايي شبكه هاي تلويزيوني موجود در اردن مي توان گفت: شبكه اول تلويزيون اين كشور كه برنامه هاي آن عموما توليد كشور اردن يا استفاده از فيلم ها و سريال هاي مصري است، از سلامت و كنترل نسبي حكومت برخوردار است، اما به ترتيب كانال دوم اردن و شبكه هاي تلويزيوني اسرائيل داراي سلامت فرهنگي كمتري است و اكثر برنامه هاي آن غير اخلاقي و خلاف فرهنگ عمومي مي باشد. اين برنامه ها اغلب فيلم‌هاي آمريكايي و اروپايي با زيرنويس عربي يا عبري است. قابل ذكر است كه در سالهاي اخير پخش برنامه هاي مذهبي چون اذان، خطبه هاي نماز جمعه، مباحث اخلاقي
و تاريخ اسلام در شبكه اول تلويزيون اردن تقويت شد كه در امتزاج فرهنگ اسلامي و فرهنگ غربي موثر بوده است.
از سوي ديگر به علت كمبود پارك ها، موزه ها و مراكز تفريحي در اردن، عمده اوقات فراغت مردم توسط تلويزيون، پر مي شود، علي الخصوص كه هر شبكه تلويزيوني به طور متوسط در روز اقدام به پخش دو فيلم سينمايي يا سريال مي نمايد. (60) بر اساس آمار گزارش جهاني يونسکو در سال 1998 گرايش هاي فرهنگي راديو و تلويزيون به شرحي است که مي آيد.
| گيرنده هاي راديويي براي هر 10 هزار نفر | تغيير سالانه | گيرنده هاي تلويزيوني براي هر 10 هزار نفر | ميزان تغيير سالانه | نسبت گيرنده هاي راديو
به تلويزيون | |||
| 1980 | 1995 | 1995-1980 | 1980 | 1995 | 1995-1990 | 1980 | 1995 |
| 188 | 251 | 6/2 | 59 | 80 | 7/2 | 2/3 | 1/3 |
(61)
بنابر گزارش مشابه در سال 2002 درصد خانه هاي داراي راديو به 80 و در سال 2005 در صد خانه هاي مجهز به تلويزيون و تلويزيون کابلي يا ماهواره به ترتيب 96 و 5/37 درصد امده است. (62) بنا بر اين مي توان انتظار داشت که فرهنگ عمومي به شدت تحت تاثير تلويزيون باشد و بدين لحاظ اين رسانه ها نسبت به جرايد تحت كنترل حكومتي شديدتري قرار دارند. (63)
در شهر امان حدود 700 تا 1000 دستگاه گيرنده برنامه هاي تلويزيوني وجود دارد كه داراي انواع مختلف مي باشند؛ از جمله الياشحي كه شبيه به آنتن هاي معمولي است و كار آن انتقال و پخش تعدادي از ايستگاه هاي تلويزيوني مانند كانال هاي 1 و 2 قاهره در مصر و كانال هاي 1 و 2 خاورميانه در لبنان است، بهاي آن از 500 تا 1000 دينار است. نوع ديگر اين دستگاه ها معروف به ديش داراي انواع مختلف است و بهاي آن از 700 تا 3000 دينار مي باشد و تمامي كانال هاي تلويزيوني موجود را تحت پوشش قرار مي دهد. البته ايستگاه هاي ديگر نيز وجود دارند كه انواع فيلم ها، تئاترها و برنامه هاي ادبي براي بينندگان پخش مي كنند. (64)
10-2-3 شبکه هاي ماهواره اي
در سال 1992 ملک حسين تصميم گرفت تا از طريق ماهواره موجوديت و صداي اردن را به گوش جهانيان برساند. بدين ترتيب، تحقيقات لازم در زمينه ماهواره صورت گرفت و متعاقب آن در تاريخ 1/2/1993 پخش آزمايشي ماهواره انجام و در تاريخ 21-22/4/1993 نيز به صورت رسمي افتتاح شد. (65)
مخاطبان شبکه ماهواره اي اردن، اردني هاي مقيم در کشورهاي عربي و تمام مردم عرب در کشورهاي مختلف جهان است. (66)
ماهواره اردن در سال 1997 حدود 13 ساعت در روز برنامه داشت؛ اين برنامه ها شامل: فيلم، برنامه هاي فرهنگي و مستند، اخبار، برنامه کودک، برنامه هاي سياسي، برنامه هاي ديني و برنامه هاي ورزشي بود. (67)
چنان که پيشتر آمد درصد خانه هاي مجهز به ماهواره يا تلويزيون کابلي مطابق آمار يونسکو 5/37 مي باشد. (68)
10-2-4 اينترنت
اردن در زمينه اطلاعات رايانه‌اي در شبكه جهاني رايانه‌ها، يكي از كشورهاي پيشرفته در خاورميانه است. مانند ساير كشورها، اردن نيز داراي سايت هاي رايانه ويژه‌اي در شبكه جهاني اينترنت است كه از آن جمله مي توان از سايت ملك حسين و سايت ملك نور نام برد. قابل ذكر است كه سايت ملك حسين از قويترين سايت‌هاي اطلاعاتي اين كشور است.(69)
اردن و سودان در سال 1994 وارد دنياي اينترنت شدند؛ از زماني كه اينترنت وارد جامعه اردن شد توسط مقامات بريتانيايي تحت پشتيباني شديد قرار گرفت. اين خدمات توسط موسسه اي عمومي جهت ارتباطات وايرلس (بي سيم) فراهم گرديد كه در سال 1997 به يك شركت دولتي تبديل شد و با زيربنايي تجاري تحت عنوان شركت ارتباطات اردن راه اندازي شد. اين شركت تا سال 2004 نخستين شركتي بود كه خدمات ارتباط تلفني محلي و ملي ارائه مي كرد. سپس دولت سهام خود را به شركت تلكام فرانسه واگذار كرد كه در بخش ارتباطات اردن به سازماني برتر تبديل شده بود. اين اقدام تاثير فراواني در افزايش كاربران اينترنتي از 127.000 نفر در سال 2000 به 630,000 نفر در سال 2004 داشت، كه از هر 1000 شهروند 117 كاربر اينترنت بودند. (70)
مطابق آمار يونسکو در سال 2006 از هر 1000 شهروند در اردن 64 نفر داراي کامييوتر شخصي هستند و نرخ تغيير سالانه معادل 4/15 درصد است(71) این نسبت در سال 2019 به 4/31 درصد بالغ می‌شود. (1/70) و براساس آمار یونسکو در سال 2005 از هر 1000 شهروند 139 نفر به اينترنت دسترسي داشتند که 6/23 درصد داراي اشتراک باند پهن بودند. (71) اين رقم در مقايسه با ديگر كشورهاي عربي رقم چشمگيري است. در حال حاضر شركت هاي مختلفي در حال ارائه خدمات اينترنتي مي باشند. طبق گزارشات آماري از ژوئن سال 2010، 7/1 ميليون كاربر اينترنت وجود دارد كه اين رقم 27 درصد كل جمعيت را تشكيل مي دهد كه در بين سال هاي 2000 تا 2010 افزايش استفاده اينترنتي بالغ بر 268/1 بوده است. (72)
در پايان سال 2011 نفوذ اينترنت به 5/50 درصد رسيد. استفاده از اينترنت از سال 2007 به 2009 دو برابر شد و انتظار مي رود با همين سرعت ادامه يابد. دولت اردن اعلام كرده است كه ماليات فروش بر كامپيوترها و ارتباط اينترنت براي تشويق صنعت IT در اردن برداشته خواهد شد. عبدالله دوم در سال 2004 به BBC گفت كه اميدوار است كشورش را به قطب تكنولوژي در خاورميانه تبديل كند. اردن بيش از هر كشور ديگري در خاورميانه شركت هاي اينترنتي دارد. قابليت اينترنت اردن بيش از آن است كه اغلب تشخيص داده مي شود؛ با سرعت 21 مگابايت در ثانيه که تنها در دبي و عربستان برقرار است.
بر اساس كتاب گينس خيابان الجامعه در شهر شمالي ايربد، خياباني است كه بيشترين تعداد كافي نت را در جهان داراست. آمار و ارقام برخي از زير ساخت هاي ارتباطات و فنآوري هاي جديد مطابق گزارش يونسکو بدين شرح است:
| دفاتر پستي براي هر 100 هزار نفر | مراسلات براي هر نفر | مراسلات خارجي براي هر نفر |
| 95-94 | 1995 | 1995 |
| 25 | 11 | 8/3 |
(73)
| خطوط اصلي ... براي هر 1000 نفر | مکالمات خارجي | |
| (دقيقه) براي هر نفر | شرکاي بين المللي اصلي | |
| 95 | 95 | 95 |
| 73 | 17 | عربستان |
(74)
| مشترکين همراه 10 هزار نفر | نمابر 10 هزار نفر | رايانه 10 هزار نفر | دارندگان اينترنت10 هزار نفر |
| 95 | 95-92 | 95 | 97-96 |
| 26 | 80 | 80 | 2/0 |
(75)
مطابق آخرین آمار موجود در کتاب سال 2019 اردن وضعیت استفاده از کامپیوترهای شخصی و اینترنت به شرحی است که می‌آید:
| شاخص | 2017 | 2018 |
| نسبت سن کاربران کامپیوتر (5 سال به بالا) | 8/34 | 3/24 |
| مرد | 6/37 | 6/25 |
| زن | 0/32 | 9/22 |
| نسبت استفاده از کامپیوتر برای سرگرمی | 0/68 | - |
| نسبت استفاده از کامپیوتر برای موارد کاری | 7/34 | 1/35 |
| نسبت استفاده از کامپیوتر برای یادگیری و آزمایش | 3/49 | 3/60 |
| نسبت سن کاربران اینترنت (5 سال به بالا) | 5/64 | 2/65 |
| مرد | 5/68 | 1/68 |
| زن | 6/60 | 0/62 |
| نسبت کاربران تجارت الکترونیک | 8/4 | 0/4 |
| نسبت کاربران دولت الکترونیک | 9/3 | 0/10 |
| نسبت کاربران شبکه های اجتماعی | 5/93 | 5/95 |
| نسبت کاربران فیس بوک | 6/87 | 4/83 |
| نسبت کاربران واتساپ | 91 | 8/89 |
| نسبت کاربران توییتر | 7 | 6/9 |
| نسبت کاربران لینکدین | 7/2 | 6/2 |
| نسبت کاربران یوتیوب | 1/60 | 8/72 |
| نسبت کاربران اینستاگرام | 1/19 | 4/21 |
| نسبت کاربران اسنپ چت | 9/16 | 0/16 |
| نسبت کاربران گوگل | 9/60 | 2/62 |
10-2-5 نوار و لوح فشرده صوتي و تصويري
متاسفانه در خصوص وضعيت لوح فشرده صوتي تصويري اطلاعات و منابعي بدست نيامد.
6-2-10 نشريات
شيخ نديم ملاح متولد 1892 لبنان اولين مجله اردن را با نام الحکمــة منتشر ساخت. از اين مجله ده شماره طي سال هاي 1932-1933 چاپ شد. الحکمــة مجله اي علمي و اسلامي و ادبي و اجتماعي به شمار مي رفت که به موضوعاتي در زمينه هاي فقه، تفسير، عقائد اسلامي، نقد ادبي، فلسفه و تاريخ مي پرداخت. (76)
نويسندگاني مانند سليمان نابلسي، عبدالمنعم رفاعي، حسني فريز، سعيد الدرة، نجيب شريدة و عبدالحليم عباس با اين مجله همکاري مي کردند. (78)
در سال 1935 دومين مجله اردن با نام المجلــة القضائيــة توسط توفيق سنو منتشر شد؛ (77) وي رئيس دادگاه استيناف و يکي از رجال قانون در اردن بود. اين مجله موضوعات قضايي را پوشش مي داد. در سال 1936 در حالي که فقط 13 شماره از آن منتشر شده بود متوقف شد. اين نشریه، اولين مجله تخصصي اردن به شمار مي آيد. (79)
در دهه چهل سه مجله ديگر به نامهاي الرائد، الثقافــة و التعاون و الميثاق منتشر شد.(80)
اولين مجله ادبي اردن القلم الجديد به سردبيري عيسي ناعوري در گسترة وسيعي در تاريخ 1952منتشر شد. نويسندگان اولين شماره آن عبارت بودند از: الياس فرحات، الياس قنصل، رياض معلوف، محمد هاشم رشيد عليرغم موفقيت به دليل فقدان مدرک دانشگاهي سردبير مطابق قانون در سال 1953 توقيف شد.
شعار اين مجله رسالت ادبیات: حق، آزادي، عشق(81)
از ديگر مجلات ادبي پيشرو، مجله الافق الجديد امين شنار بود که در سال 1966 به دليل مشکلات مالي متوقف شد.(82)
در سالهاي اخير و در سايه آزادي هاي نسبي بيش از بيست هفته نامه حزبي و غيرحزبي ديگر به صف مطبوعات اين كشور پيوسته اند كه با استفاده از فضاي نسبتا آزاد مطبوعاتي موجود از مواضع عمدتاً مخالف خود دفاع مي كنند؛ از جمله اين هفته نامه ها مي توان به هفته نامه هاي البلاد، الحدث، الشيخان، السبيل الهدف، الميثاق و الاردن اشاره كرد. آنچه در اين راستا قابل تامل است بالا بودن تيراژ و غناي محتوايي جرايد است.(83) گفته مي شود كه تيراژ برخي از هفته نامه ها تا 40 هزار نسخه است. (84) مطابق آخرين آمار انتشار يافته توسط يونسکو عناوين نشريات غير از روزنامه ها در سال 2000 به ازاي هر يک ميليون نفر شهروند اردني 2/4 مي باشد.(85)
نشريات كودك و نوجوان در اردن در سال 1927 با انتشار مجله التلميذ ظهور کرد که به صورت دو هفته نامه به چاپ مي رسيد. مطالب اين مجله پيرامون موضوعات مربوط به مدارس، علوم و ادبيات بود که پس از ده شماره متوقف شد.
مجله المجموعــة الثانويــة دومين مجله اي بود كه به زبان عربي و انگليسي منتشر شد و موضوعات آن در زمينه نيازهاي آموزشي شعر و قصه بود. در سال 1938 مجله ثانويه امان (دبيرستان امان) با موضوعات ادبي، فرهنگي و اجتماعي در اردن منتشر شد و دومين شماره آن در چاپخانه ابن زيدون در دمشق (1940) به چاپ رسيد.
مجله الرابطه كه دومين مجله دانش آموزي در اردن به شمار مي رود، در سال 1944 منتشر شد كه بعدها مجله المنهل كه از سوي دانشكده علمي اسلامي امان منتشر مي شد جاي آن را گرفت، با اين تفاوت كه نويسندگان آن جمعي از ادبا و روزنامه نگاران صاحب نام بودند.
در حال حاضر مجله سامر از شهرت فراواني برخوردار است و كودكان بسياري را علاقمند به مطالعه نموده است. اين مجله ماهانه در 48 صفحه و به صورت رنگي چاپ مي شود. موضوعات آن شامل عموماً قصه هاي مصور، پرسش و پاسخ، معلومات عمومي و فرهنگي، تاريخ، شعر است. (86)
به طور كلي در حدود 218 نشريه در اردن چاپ مي شود كه اسامي برخي از آنها بدين شرح است:
1. الشريعه؛ حسان ظبيان؛ جبل امان؛ الدوار الثاني؛ شارع البحستري
2. الجغه الملكيه؛ وابسته به شركت هواپيمايي اردن؛ به سردبيري يوسف هباب؛ امان مجمع نبك الاسكان
3. افكار؛ ماهنامه اي است كه از سوي وزارت تبليغات، به سردبيري ابراهيم العجلوني؛ در امان منتشر مي شود.
4. آفاق الاسلام؛ فصلنامه؛ به سردبيري عمر المدني؛ امان الجميه؛ المبني الاستثماري الجامعه الاردنيه
5. الجدور
6. امان؛ ماهنامه
7. الحصار؛ وابسته به وزارت كشاورزي؛ به سردبيري محمد كعرشي؛ امان
8. صورة الجميل؛ از سوي وزارت فرهنگ منتشر مي شود؛ به سردبيري محمود فايز؛ امان
9. حوسبيات؛ درباره با كامپيوتر؛ به سردبيري يحيي حسن الزعبي، الموسســة التكنولوجيه الحدثيه للدعايه و الاعلان
10. نداء الوطن؛ وابسته به حزب الوحده الشعبيه الديمقراطي الاردني؛ به سردبيري صابر عارف، جبل الحسين، قرب وزارة الصحــة
11. صوت الوطن
12. الصحه و الطبيب؛ به سردبيري توفيق الشيخ؛ امان الاردن
13. الهدي الكيماوي؛ نقابه المهندسين الاردنين؛ امان ثبارات
14. العمل؛ وابسته به وزارت كار و امور اجتماعي، به سردبيري صالح الطراونــۀ؛ وزارة العمل، امان
15. مجله الدرسات الفلسطنيه؛ شارع ملك حسين، دار الشروق لنشريات 926463 (86)
16) ديپلمات اردني (JID) موسسه ديپلماسي اردن اين گاهنامه را با همكاري وزارت امور خارجه به عنوان وسيله اي جهت آموزش و اطلاعات عمومي منتشر مي كند. از ديگر نقش هاي اين نشريه فراهم آوردن فرصت بحث و گفتگو در مورد مسائل مهم داخلي و خارجي است.
17) نشريه امور بين الملل اردن (JJIA) اولين شماره اين نشريه در تابستان سال 2007 منتشر شد. اين نشريه درباره روابط بين الملل با موضوعات امنيت، سياست، اقتصاد، فرهنگ و رسانه فعاليت دارد.
18) تمركز بر اختلاف: مركز منطقه اي پيشگيري از اختلاف يك پژوهشنامه الكترونيكي منتشر مي كند كه داراي موضوعات متعدديست كه مورد علاقه ي اردن و منطقه هستند. (87)
10-2-7 روزنامه ها
اتحاديه روزنامه نگاران اردن در سال 1953تاسيس شد و هدف آن اهتمام و توجه به امور مطبوعات و روزنامه نگاران بود. اين اتحاديه قانوني براي مطبوعات صادر کرد. که در سال 1983 با قانون جديدتري تعويض شد که قانون جديد اتحاديه روزنامه نگاران خوانده مي شد.(89)
الحق يعلو اولين روزنامه اي است که توسط محمد الانسي متولد 1980 لبنان و عبداللطيف شاکر متولد 1898 با پشتيباني ملک عبدالله اول در اردن به چاپ رسيد. اين روزنامه با دست نوشته مي شد و سپس تکثير و منتشر مي شد اين روزنامه را يکبار درهفته منتشر مي کردند و حاوي اخبار سياسي عرب و امور و اخبار جنگ و تحرکات و فعاليت هاي پادشاه بود. (90)
الشرق العربي نيز اولين روزنامه اي است که در شرق اردن منتشر شد. اولين شماره آن در 28 ايار 1923 يعني سه روز پس از استقلال اردن انتشار يافت. اين روزنامه هفته اي يکبار و گاهي دو هفته يکبار منتشر مي شد و علاوه بر چاپ اخبار و آگهي ها و قوانين، به چاپ مقالات سياسي و ادبي و علمي و قصائد نيز مي پرداخت. مدير مسئول آن محمد شريقي اهل دمشق بود که پس از سقوط حکومت فيصل به اردن آمد. (91) در اين دهه چهار روزنامه ديگر نيز در کنار روزنامه شرق انتشار مي يافت.(92)
در دهه بعد سه روزنامه به نام هاي الميثاق و الوفاء و الجزيرة نيز منتشر شد.(93) روزنامه هاي به چاپ رسيده در دهه چهل عبارتند از: الجهاد، العهد، النسر، الحق، الحريــة، الجامعــة الاسلاميــة، النهضــة، الدفاع و شباب العرب بودند. (94)
سال 1927 تاريخ حقيقي تولد روزنامه هاي خصوصي در اردن است؛ در اين تاريخ 4 روزنامه خصوصي منتشر شدند: جزيرة العرب توسط حسام الدين خطيب، الشريعــة توسط کمال عباس و محمود کرمي، صدي العرب توسط صالح صمادي و الاردن توسط خليل نصر.
سه روزنامه اول بيش از يک سال عمر نکردند، اما روزنامه چهارم يعني الاردن تنها روزنامه اي است که چاپ آن تا سال 1982 ادامه داشت که با دستور وزارت رسانه ها چاپ آن به دليل بي نظمي متوقف شد. تمامي اين روزنامه ها هفته اي يکبار منتشر مي شدند. (95)
در اواخر دهه سي دو روزنامه منتشر شدند که از همة روزنامه هاي اردن (به جز روزنامه الاردن) دوام بيشتري داشتند: الوفاء توسط صبحي زيد کيلاني و الجزيره توسط تيسير ظبيان. اولين شماره الوفاء در 21 نيسان 1938 در امان منتشر شد که تا پايان سال 1947 ادامه داشت. در سال 1946 سردبيري آن را صلاح طوقان عهده دار بود. اين روزنامه سه شنبه ها چاپ مي شد و به موضوعات ادبي و سياسي مي پرداخت. (96)
اولين شماره الجزيره در تاريخ 27/10/1939در امان منتشر شد. اين روزنامه به جز شنبه ها که روز تعطيلي آخر هفته بود هر روز در 4 صفحه انتشار مي يافت. در ماه دوم، به مدت چند روز متوقف شد و سپس دوباره شروع به کار نمود و اين بار به دليل افزايش قيمت کاغذ سه روز در هفته چاپ مي شد که تا سال 1954 ادامه يافت گرچه محتواي آن روزنامه اي سياسي و ادبي محسوب مي شد، ولي قصه، شعر و مناظرات ادبي بين نويسندگان اردني را نيز دربرمي‌گرفت. (97) اين روزنامه در نهايت در سال 1941 به دليل يک مقاله سياسي به نوشته رياست آن توقيف شد و تا سال 1945 منتشر نشد؛ رئيس اين روزنامه در مقاله خود از انقلاب رشيد عالي الکيلاني در عراق حمايت کرد و معتقد بود که بايد حکومت واحدي در عراق و سوريه و لبنان و اردن به رياست ملک عبدالله تشکيل شود. به دنبال اين مقاله ، وي توسط استعماگران انگليسي که در اردن حکومت مي کردند دستگير شد و به زندان افتاد. اين روزنامه از سال 1945 دوباره شروع به کار کرد. (98)
ويژگي ها و خصوصيات روزنامه هاي اردن در عهد امارت (1921-1946)
روزنامه هاي اين دوره بيش از هرچيز به انتشار اخبار و تحليل آن مي پرداختند؛ نقش زيادي در بيداري مردم در مقابل استعمار و صهيونيسم و آگاهي از مسائل ملي و قومي و وطني داشتند.
ميزان حجم موضوعات دو روزنامه الشرق العربي و الجزيره طي سال هاي 1921-1946 به شرحي که در جدول ديده مي شود:
|
موضوعات |
الشرق العربي
4/6/1923 - 25/8/1924 ميلادي |
الجزيره
25/1 - 27/7/1946 ميلادي |
| اخبار | 6/50 درصد | 79/34 درصد |
| تحليل | 1/18 درصد | 00/50 درصد |
| آگهي | 2/13 درصد | 88/8 درصد |
(99)
خلاصه ويژگي هاي روزنامه هاي مرحله اول (قبل از استقلال، 1921- 1946):
- روزنامه هاي دولتي راه را براي ظهور روزنامه هاي خصوصي هموار کردند.
- بزرگترين روزنامه نگاران اردن يا مردان عربي بودند که از کشورهاي مجاور به اردن آمده بودند يا روزنامه نگاراني که در کشورهاي خود امکان انتشار نداشتند که همگي سهم قابل توجهي در بناي جنبش مطبوعاتي اردن ايفا کردند.
- بيشتر اين روزنامه ها هفتگي يا دوهفته يک بار يا يک روز در ميان منتشر مي شدند، به جز روزنامه «الجزيره» که به مدت يک ماه هرروز منتشر مي شد.
- اين روزنامه ها به دلايل مادي يا سياسي داراي عمر کوتاهي بودند.
- اين روزنامه ها در کنار اخبار سياسي و اجتماعي، به نشر ادبيات، شعر، قصه و مقاله مي پرداختند.
- شمارگان آنها از دو يا سه هزار نسخه فراتر نمي رفت، به جز دهه چهل افزايش قابل توجهی يافت.(100)
روزنامه هاي پس از استقلال (1946-1970):
اعلام استقلال اردن در تاريخ 25 ايار 1946 رخ داد که متعاقب آن قانون اساسي سال1947 جانشين قانون اساسي سال 1928 شد. احزابي ظهور کردند. نيروهاي نظامي در جنگ فلسطين ضد صهيونيسم شرکت کردند و فلسطينيان زيادي به اردن مهاجرت نمودند. قانون اساسي جديد در سال 1952 تصويب شد که تاکنون نيز پابرجاست. در دهه شصت (در سال 1967) جنگ حزيران اتفاق افتاد و احزاب روزنامه هايي براي خود منتشر ساختند.(101)
در اين مرحله روزنامه هاي روزانه و هفتگي و روزنامه هاي احزاب زيادي منتشر شدند. و روزنامه هاي ادبي و مدرسه اي و فلسطيني ظهور کردند. در سال 1947 مجموعه اي از روزنامه ها ظهور کردند که برخي از آنها مربوط به بخش خصوصي و برخي حزبي بودند. (102)
از مهم ترين روزنامه هاي خصوصي اين دوره، روزنامه النسر به دبيري صبحي جلال القطب بود که اولين بار در سال 1947 منتشر شد. در ابتدا هفتگي بود و سپس روزانه شد و در 6 حزيران 1950 متوقف شد. (103)
از ديگر روزنامه هاي خصوصي اين دوره مي توان روزنامه العهد به دبيري سليمان نابلسي نام برد. اين روزنامه سياسي و اجتماعي در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد و تنها 30 شماره از آن منتشر شد. (104)
هم چنين روزنامه الحق به دبيري سعد جمعه در چهار صفحه در سال 1947 منتشر و در همان سال متوقف شد. (105)
روزنامه هاي حزبي و هفتگي:
به دنبال استقلال اردن، حکومت به دو حزب براي تجربه دموکراسي اجازه فعاليت داد؛ حزب «النهضــة العربيه» و حزب «الشعب الاردني». حزب «الشعب الاردني» يک روزنامه و حزب « النهضــة العربيه» دو روزنامه منتشر کرد؛ يکي روزنامه الجهاد که در سال 1947 منتشر شد و صاحب امتياز آن غازي خير و سپس هاني خير و سردبيرش نظمي عبدالهادي بود. اين روزنامه در پايان سال اول متوقف شد. هدف از انتشار آن ارائه مبادي و اصول حزب بود. (106)
ديگري روزنامه النهضــة بود که از حزيران 1949 تاپايان آب 1950 به شکل روزانه منتشر شد. صاحب امتياز آن اسماعيل بلبيسي و سردبيرش اکرم خالدي و سپس معتصم بلبيسي بود. (107)
ميزان حجم موضوعات روزنامه هاي المنار و الجهاد و فلسطين در طي اين دوره (1946-1970) به شرحي است که در جدول مشاهده مي شود:
| موضوعات روزنامه ها | المنار | الجهاد | فلسطين |
| اخبار | 96/46 درصد | 00/43 درصد | 08/43 درصد |
| تحليل | 34/11 درصد | 00/4 درصد | 69/15 درصد |
| آگهي | 77/33 درصد | 00/39 درصد | 49/25 درصد |
| ادبيات | 84/1 درصد | 10/00 درصد | 19/00 درصد |
اين جدول نشان مي دهد که اخبار بخش اعظم موضوعات اين روزنامه ها را به خود اختصاص داده است و ادبيات بخش کمي را داراست. (108)
خلاصه ويژگي هاي روزنامه هاي مرحله دوم (1946-1970):
- در اين مرحله بيشتر روزنامه ها روزانه شدند .
- روزنامه ها فقط در پايتخت به چاپ نمي رسيد بلکه قدس به مرکز اصلي انتشار روزنامه ها مبدل شد.
- قوانين 1953و1955 به روزنامه هاي با عقايد وگرايش ها و جريانات مختلف اجازه ظهور مي داد.
- اين دوره با آزادي فکر و بيان به ويژه در دهه پنجاه شناخته مي شود. (109)
- قانون جديد مطبوعات در سال 1967 صادر شد که به وخامت وضع مطبوعات انجاميد و مجلس اجازه اجراي آن را نداد.
- اخبار به موضوع اصلي روزنامه ها تبديل شد. (110)
- اولين روزنامه اردن به زبان انگليسي در اين دوره منتشر شد.
- مجلات متعددي از سوي نهادهاي دولتي و گروه هاي اجتماعي به طبع رسيد. (111)
روزنامه هاي مرحله سوم (1971-1989):
در اين مرحله مطبوعات تابع قانون 1973شدند؛ قانوني همانند قانون 1967 که شرط انتشار روزنامه هاي روزانه را سرمايه 10 هزار دينار و براي روزنامه هاي هفتگي نيز سرمايه 3 هزار دينار تعيين مي کرد.
سه روزنامه الدستور و الرأي و صوت الشعب در کنار روزنامه الاردن نقش مهمي در اين مرحله ايفا کردند. (112)
تنوع موضوعات در روزنامه هاي اين دوره (1971-1989) به ميزاني است که در جدول مشاهده مي شود:
| موضوعات | المنار | الجهاد | فلسطين | الدفاع | الدستور | الاخبار | الراي |
| اخبار | 46.96 درصد | 43.00 درصد | 43.08 درصد | 35.03 درصد | 3.22 درصد | 25.9 درصد | 34.70 درصد |
| تحليل | 11.34 درصد | 00 و 4 درصد | 15.96 درصد | 26.38 درصد | 14.95 درصد | 3.5 درصد | 17.35 درصد |
| آگهي | 33.77 درصد | 39.00 درصد | 25.49 درصد | 24.11 درصد | 37.13 درصد | 19.6 درصد | 25.30 درصد |
| عکس و نقاشي | 4.33 درصد | 9.60 دردصد | 9.92 درصد | 11.05 درصد | 8.49 درصد | 12.5 درصد | 6.5 درصد |
| سرگرمي | 0.87 درصد | 3.00 دردصد | 2.04 درصد | 0.46 درصد | 2.15 درصد | 4.1 درصد | 5.15 درصد |
| ادبيات | 1.84 درصد | 0.10 درصد | 0.19 درصد | 1.25 درصد | 2.14 درصد | 3.9 درصد | 5.10 درصد |
| خدمات | 1.84 درصد | 1.30 درصد | 3.32 درصد | 1.72 درصد | 4.92 درصد | 3.5 درصد | 5.90 درصد |
| مجموع | 99.95 درصد | 1.00 درصد | 100 درصد | 100 درصد | 100 درصد | 100 درصد | 100 درصد |
(113)
خلاصه ويژگي هاي روزنامه ها در اين دوره (1971-1989)
- اخبار موضوع اصلي اين روزنامه ها را تشکيل مي داد.
- مطبوعات به بيان درد ها و رنج هاي مردم و زندگي آنان پرداختند.
- گرايش به رمز و نماد در بيان گسترش یافت.
- روزنامه ها رشد اقتصادي فزاينده داشتند به طوري که سرمايه آنها به ميليون دينار رسيد.
- روزنامه ها تابع قانون 1973شدند؛ قانوني که همانند قانون 1967سختگير بود و مجلس آن را در عمل عقيم کرده بود.
- روزنامه هاي روزانه انتشار گسترده اي يافتند به گونه اي که شمارگان سه روزنامه اصلي الدستور، الرأي و صوت الشعب به دويست هزار نسخه رسيد و تعداد خوانندگان شان افزايش يافت.
- ميزان آگهي هاي اين روزنامه ها افزايش يافت به طوري که 45 درصد حجم آنها را اشغال مي کرد و به آنها استقلال مالي مي بخشيد. (114)
- تعداد صفحات آنها به20-30 صفحه افزايش يافت.
- علاوه بر اردن، در خارج از اردن نيز انتشار يافتند.
- براي نشر اخبار از خبرگزاري هاي عربي و جهاني کمک مي گرفتند. (115)
روزنامه ها در سايه آزادي هاي نسبي که پس از آغاز بهار عربي در اردن يافتند (1997 - 1989):
هشتم تشرين دوم از سال 1989 هميشه در ذهن مردم اردن مي ماند؛ در اين تاريخ انتخابات مجلس نمايندگان انجام گرفت که احزاب اردني در آن مشارکت کردند و دوره جديدي در تاريخ سياسي اردن آغاز شد. در اين دوره آزادي نسبي بيان تحقق يافت و در سال 1993 قانون جديد مطبوعات صادر شد. (116) اين قانون به مطبوعات اجازه مي داد تا درصورتي که حکومت تصميمي مخالف با آزادي آنها بگيرد بتوانند اعتراض کنند.(117)
در سايه اين فضای نسبتاً باز و قانون 1993، مطبوعات هفتگي و روزانه متنوع و متعددي ظهور کردند؛ برخي مستقل و برخي ديگر وابسته به احزاب بودند. هم چنين دو روزنامه الدستور و الرأي به کار خود ادامه دادند و انتشار گسترده اي يافتند. (118)
در سال هاي اوليه دموکراسي، آزادي هاي فراواني به مطبوعات اردني داده شد. (119) هم زمان با شکوفايي مطبوعات روزنامه هاي خصوصي و غير دولتي متعددي پديد آمد و رقابت شديدي بين روزنامه هاي دولتي و غير دولتي بوجود آمد؛ روزنامه هاي خصوصي بيشتر به موضوع آزادي مي پرداختند؛ موضوعي که روزنامه هاي دولتي کمتر به آن بها مي دادند.
همچنين روزنامه هاي خصوصي سعي مي کردند تا نظرات گروه هاي مختلف سياسي را ارائه دهند و در اين زمينه نقشي اساسي ايفا مي کردند و در تلاش بودند تا فساد موجود در بخش هاي مختلف جامعه را نشان دهند؛ به اين ترتيب که در صفحات اول خود مقالاتي را به چاپ مي رساندند که فساد مسوولان بزرگ و کوچک جامعه را بيان مي کرد.
در اين برهه روزنامه هاي خصوصي مسائلي مانند تعدد زوجات را که مردم به دانستن آنها علاقه نشان مي دادند و موضوعاتي را که اختلاف برانگيز بود، به آساني چاپ مي کردند. هم چنين براي بالا بردن حجم فروش، داستان هايي را منتشر مي کردند که روزنامه هاي دولتي نمي توانستند به چاپ برسانند. (120)
دوره 1997-2000:
در اين دوره آزادي مطبوعات به پايان رسيد و دولت اردن با اين اعتقاد که مطبوعات خطري براي تصوير اردن و امنيت قومي و اخلاق عمومي هستند، حملات زيادي را ضد مطبوعات انجام داد. (121)
اولين شکست در ايار 1997 متوجه روزنامه ها شد؛ زماني که دولت عبدالسلام المجالي قانون جديد موقت مطبوعات را تصويب کرد که به دنبال آن 13 روزنامه توقيف شد. اين قانون در سال 1998 به تصويب رسيد. قانوني که موجي از انتقادات داخلي و بين المللي را به همراه داشت. با آمدن ملک عبدالله دوم اصلاحاتي در اين قانون صورت گرفت ولي به طور کلي همان قانون سال 1998 به قوت خود باقي ماند.(123)
پيش از آزادي نسبي كه منجر به پيدايش احزاب شد، صرفا چهار روزنامه نيمه رسمي به نام هاي الدستور، الرأي، الشعب و جوردن تايمز و چند هفته نامه چون شيخان و الدواء منتشر مي شد. روزنامه الرأي و الدستور فلسطيني الاصل بودند و در كرانه باختري تحت نام هاي الدفاع و الجهاد منتشر مي شدند، ولي در حال حاضر در پايتخت اردن چاپ مي‌شوند که در جدول روزنامه ها هنوز صدرنشين مي باشند. اين روزنامه ها به شكل سهامي اداره مي شوند و دولت 25 تا 35 درصد در آنها سهيم است. در سال هاي اخير به روزنامه هاي مذكور روزنامه اقتصادي الاسواق افزوده شده است.(124) در خصوص تيراژ گفته مي شود برخي روزنامه ها تا 65 هزار نسخه تيراژ دارند که در مقايسه با جمعيت شش ميليوني اردن به نظر می‌رسد استقبال مردم از جرايد قابل توجه مي باشد.
حجم مقاله ها و تحليل هاي موجود در اين جرايد به حدي است كه در هر يك از آنان بين 5 تا 15 مقاله مستدل و غير ترجمه اي مشاهده مي شود؛ اين مقالات عمدتا در خصوص اوضاع داخلي اردن، اسرائيل، نيروي ملي، فلسطين، عراق، مصر و كشورهاي حوزه خليج فارس است. مقالاتي نيز در خصوص سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران مشاهده مي شود كه متاثر از تبليغات منفي جهاني و به ويژه بيانيه هاي سازمان مجاهدين و حمايت هاي مالي آنهاست. البته تجارب سفارت جمهوري اسلامي ايران در ارتباط با مطبوعات محلي نشان داده است كه در صورت ارائه حقايق و تغذيه مستمر اصحاب جرايد، تريبون هاي بسياري براي آنها وجود دارد هرچند در نوع خود اقدامي ظريف تلقي مي شود. از سوي ديگر بايد اضافه كرد مطبوعات اردن همانند مطبوعات غربي غالبا از دو ابزار خبر و تصاوير غيراخلاقي و تبليغات تجاري استفاده مي كنند تا بتوانند تيراژ خود را افزايش دهند. برخي ديگر نيز از سوي احزاب يا كشورهاي همسايه تغذيه مالي مي شوند تا جهت گيري سياسي خاصي را دنبال كنند. (125)
بر اساس آمار يونسکو براي هر يک ميليون نفر شهروند اردني در سال 2000 تنها يک عنوان روزنامه و در سال 2004 تنها 7/0 عنوان روزنامه وجود داشته است. بر همين اساس رقم نماينده آزادي مطبوعات در سال 2008 به ترتيب 63 و 36 نشان داده شده است؛ گفتني است که رقم اخير نسبت معکوس با آزادي مطبوعات دارد؛ اين رقم در کره شمالي 5/96 و در آمريکاي شمالي و کانادا به ترتيب 8 و 3/3 امده است. (126) اما مطابق اخرين آمار اداره آمار اردن کم وکيف وضعيت نشر مطبوعات در سال 2013 بدين شرح است.
| نشريات | مجموع | روزنامه | هفتگي | ماهنامه | فصلنامه |
| روزنامه | |||||
| روزنامه سياسي | 51 | 9 | 33 | 5 | 4 |
| رزونامه حزبي | 18 | 0 | 15 | 0 | 3 |
| مجلات و ادواري ها | |||||
| کودکان | 15 | 0 | 1 | 12 | 2 |
| اقتصاد | 112 | 0 | 23 | 49 | 40 |
| نظامي - پليسي | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| جوانان و هنر | 12 | 0 | 4 | 6 | 2 |
| فرهنگ و تحصيلي | 66 | 0 | 6 | 28 | 32 |
| مذهبي | 10 | 0 | 0 | 7 | 3 |
| علمي | 45 | 0 | 0 | 10 | 35 |
| مالي | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| الجهادجهانگردي | 12 | 0 | 3 | 12 | 6 |
| متفرقه | 507 | 4 | 95 | 211 | 197 |
(127)
قانون مطبوعات سال 1997:
در 17مي 1997 عبدالسلام المجالي قانون موقت مطبوعات را ارائه نمود که براساس آن ميزان مساهمت و مشارکت دولت در مطبوعات که 30 درصد کاهش يافته بود، را لغو مي‌کرد. طبق اين قانون ميزان جريمه مطبوعات از 1000دينار به 15000 دينار و در شديدترين حالت به 50.000 دينار افزايش پيدا مي کرد. هم چنين هر گونه اخبار و تحليل و توضيح و کاريکاتوري که به اخلاق عمومي و وحدت ملي و دين و دستگاه هاي امنيتي و رؤساي دولت و خانواده پادشاهي مي پرداخت، مشمول مجازات مي شد. (128)
تحولاتي که پس از کشته شدن 7 دانش آموز اسرائيلي به دست احمد دقامسه در مارس 1997 اتفاق افتاد سهم زيادي در تصويب اين قانون داشت. بدين ترتيب دوماه بعد قانون مطبوعات تصويب شد که اعتراضات زيادي را به دنبال داشت.
صدور اين قانون سبب تظاهرات اصحاب رسانه شد که با زخمي و زنداني شدن شماري از اصحاب رسانه و شکسته شدن دوربين ها پايان يافت.(129)
براساس اين قانون، مطبوعات هفتگي مجبور بودند که ميزان سرمايه خود را از 15000 دينار به 300.000 دينار افزايش دهند. از آنجا که تهيه اين ميزان سرمايه کار دشواري بود سبب سقوط بسياري از مطبوعه ها يکي پس از ديگري شد.
در پي تصويب اين قانون دولت اردن اقدام به توقيف الصياد، الحياة، البلاد، صوت المراة، الامــة، الحدث، حوادث الساعــة، الميثاق، الاردن و طريق المستقبل کرد.
تا سال 1998 که دادگاه عالي عدالت رأي به عدم اجراي قانون مطبوعات 1997 داد، هيچ مطبوعه ديگري به عرصه مطبوعات نپيوست.(130)
قانون مطبوعات سال 1998:
در 26 يناير 1998 دادگاه عالي عدالت رأي به عدم اجراي قانون موقت مطبوعات 1997 داد. اين تغييرات که مستند به ماده 94 قانون اساسي بود و در غياب پارلمان بر روي قانون 1993 اعمال شد مورد قبول دادگاه واقع نگرديد.(131)
در آن زمان فاروق کيلاني رئيس دادگاه، قوانين جديدي تدوين و بين قضات پخش کرد که با مخالفت ملک حسين روبرو شد ولي پس از اعتراضات شديد اصحاب رسانه به ناچار آنها را در ظاهر پذيرفت.
در حزيران 1998 دولت اردن اعلام کرد که قانون جديدي براي مطبوعات صادر خواهد کرد؛ اما اين قانون همان قانون موقت مطبوعات بود که مطبوعات را تحت فشار قرار مي داد. در بند 50 آن ماده اي اضافه شده بود که به دادگاه در صورت لزوم اجازه مي داد که طي مراحلي بتواند روزنامه ها را توقيف کند.(132)
طبق اين قانون، هرگونه اخبار و تحليل و توضيح و کاريکاتوري که به اخلاق عمومي و وحدت ملي و دين و دستگاه هاي امنيتي و رؤساي دولت و خانواده پادشاهي مي‌پرداخت، مشمول مجازات مي شد؛ بندي که در قانون 1997 نيز آمده بود.(133)
بند ديگري نيز به اين قانون اضافه شده بود که برطبق آن ،مطبوعات اجازه نداشتند اتفاقات دادگاه ها را منعکس کنند مگر آنکه دادگاه اجازه اين کار را بدهد.(134)
قانون مطبوعات 1999:
پس از به روي کار آمدن ملک عبدالله دوم در شباط 1999 با شعار صلح و سازش، به دليل اعتراضات گسترده ملي و بين المللي نسبت به قانون مطبوعات 1998 ، پادشاه تصميم گرفت اصلاحاتي در قانون مطبوعات انجام دهد.
در اين راستا از يک طرف دولت سعي مي کرد تا سردبيران و رؤساي روزنامه ها و اتحاديه هاي روزنامه نگاران را دور هم جمع کند و از طرف ديگر ديوان پادشاهي ترتيب ملاقات اصحاب رسانه با پادشاه را فراهم آورد.
در نهایت در 17 مارس 1999 اتحاديه روزنامه نگاران ديداري با پادشاه داشتند که در خلال آن پيشنهادهاي متعددي رد و بدل شد و متعاقب آن قانون جديد مطبوعات به تصويب رسيد که مورد استقبال نمايندگان و اعضاي مجلس سنا و روزنامه نگاران قرار گرفت.(135) برطبق اين قانون ميزان سرمايه روزنامه ها بايد 500.000 دينار و مطبوعات هفتگي 50.000 دينار باشد. برطبق ماده 11 هيچ غير اردني نمي تواند در اردن صاحب امتياز روزنامه باشد.(136)
شايد بتوان گفت که مشکلات اقتصادي مهم ترين چالش روزنامه نگاران اردني است. از سال 1993 با بالا رفتن هزينه هاي گمرکي کاغذ (افزايش 25 درصدي) و گراني جهاني مواد چاپ قيمت روزنامه ها افزايش يافت بنابراین دولت در سال 1995 تصميم گرفت کاغذ را از پرداخت گمرگ معاف کند تا دست روزنامه نگاران اندکي باز شود. در سال 1997 دوباره قيمت کاغذ اوج گرفت و آثار سوء وهزينه هاي زيادي بر دوش روزنامه نگاران نهاد. (137)
هم‌چنین اختصاص بخشي از درآمدهاي تبليغاتي مطبوعاتي به اتحاديه روزنامه نگاران به ضعف بنيه اقتصادي مطبوعات کمک مي کند. (138)
در اين بين رقابت بين روزنامه هاي داخلي و هم چنين رقابت با روزنامه هاي خارجي را مي توان بُعد ديگر معضل اقتصادي روزنامه نگاري در اردن نام برد. افزون بر اين دشواري دسترسي به اطلاعات را مي توان از مهم ترين چالش هاي نرم افزاري روزنامه نگاري در اردن دانست.
برخي از روزنامه نگاران مشهور اردن:
1- عبداللطيف شاکر
2- محمد شرقي
3- محمود کرمي
4- شيخ نديم ملاح
5- صالح صمادي
6- محمد تيسير ظبيان
7- صبحي زيد کيلاني
8- خليل نصر
9- امين ابوشعرگ
10-صبحي قطب
10-2-8 خبرگزاري ها
اهم خبرگزاري ها و منابع خبري اردني به شرحي است که در ادامه مي آيد.
1) خبرگزاري اردن (وکالــة الانباء)
نخستين خبرگزاري اردن که در سال 1969 تاسيس شد و به خبرگزاري پترا نيز معروف مي باشد. مديريت آن در حال حاضر بر عهده دکتر محمد صالح العمري است. اين خبرگزاري در تمام زمينه هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي، ورزشي، سلامتي و تناسب اندام و... به نشر اخبار مي پردازد. خبرگزاري اردن، اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد. صفحه اينستاگرام آن داراي 3522 فالور و 962 پست خبري است. (1/138)
2) خبرگزاري رُم[1] (وکالــة رم للانباء)
در اساسنامه اين خبرگزاري آمده که ما براساس قوانين حرفه اي روزنامه نگاري که اولويت آن توليد اخبار و اطلاعات معتبر و شفاف با تحليل درست مي باشد، فعاليت مي کنيم. هم چنين دوري از هرگونه وابستگي سياسي و حزبي يا تعصبات ايدئولوژيکي اولويت اصلي کار ماست.
اين خبرگزاري محدود به خبرهاي سياسي و اقتصادي نيست؛ بلکه در کار انتشار کليه اخباري است که همه روزه در موضوعات مختلف در جامعه منتشر مي شود و به همه اقشار و آحاد جامعه مربوط است. افزون بر آن مطالب بسياري براي کساني که به دنبال سرگرمي هاي مختلفي در مطبوعات هستند را به سمع و نظر خوانندگان و بينندگان خود مي رساند. اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد.
تاريخ تأسيس سايت خبرگزاري رُم 2013 مي باشد. صفحه اينستاگرام اين خبرگزاري 5000 فالور و قريب 1900 پست خبري دارد. (2/138)
3) خبرگزاري جراسا (وکالــة جراسا الاخباريــة)
در اساسنامه اين خبرگزاري آمده که آنچه در اين رسانه دنبال مي کنيم بدين شرح مي باشد:
- پوشش حرفه اي و مسئولانه اخبار
- بي طرفي در نقل اخبار
- پخش سخنراني هاي مختلف براي توده هاي مردم
- صداقت در انتقال خبرها
- يک گفتمان رسانه اي بين المللي براي عرب زبانان به طور کلي و براي مردم اردن به طور خاص، با تنوع ايدئولوژيکي از نظر فکري، رسانه اي براي نخبگان جوان، افراد، مؤسسات، احزاب، اتحاديه ها، محققان و دانشمندان، متخصصان، تحليگران و متخصصان رسانه اي
- يک فعاليت ژورناليستي منظم با دقت و صداقت در نقل اخبار
- يک کار رسانه اي که به آموزش در همة زمينه هاي سياسي، اجتماعي اقتصادي و مذهبي معتقد مي باشد.
اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد.
صفحه اينستاگرام اين خبرگزاري داراي 1666 فالور و 368 پست خبري مي باشد. (3/138)
4) خبرگزاري عمون (وکالــة عمون الاخباريــة) عمون نيوز
اين خبرگزاري در شهر عمان واقع شده و اولين روزنامه الکترونيکي اردني را به نام خود ثبت کرده است. نام اين رسانه که در سال 2006 تأسيس شده، برگرفته از نام قديم عمان پايتخت اردن است. نام عمون نشان دهندة تعلق آن به سرزمين اردن و مردمانش مي باشد.
اين خبرگزاري اخبار ملي و بين المللي را به دو زبان عربي و انگليسي پوشش مي دهد و در فيس بوک، يوتيوب و توئيتر حضور دارد و در زمينه هاي مختلف اعم از سياسي، اقتصادي، ورزشي، سلامت و تناسب اندام و ... در سطح ملي و بين المللي به نشر اخبار مي پردازد و داراي نسخه موبايل است. (4/138)
10-3 کتاب
انتشار كتاب بيشترين دلالت را بر توليدات فرهنگي يك كشور دارد و پس از آن توليدات فرهنگي در زمينه هاي ديگر مانند تئاتر، هنرهاي تجسمي، موسيقي، سريال هاي تلويزيوني، سينما، گردهمايي ها، كنفرانس ها و جشنواره هاي فرهنگي جاي مي گيرند.(140) تحقيقات جديدي كه بر عملكرد اقتصادي صنايع حق چاپ از جمله انتشارات كتاب در مراكش، تونس، مصر، اردن و لبنان انجام گرفت حاكي از آن است كه عملكرد اقتصادي مناسبي در مورد انتشارات كتاب در لبنان و اردن وجود دارد و اين عملكرد به دليل عوامل توليدي مثبتي چون وجود كار در اردن و سرمايه در لبنان، شرايط تقاضاي مثبت (داخلي در اردن و خارجي در لبنان)، و فعل و انفعالات مساعد با صنايع روبه رشد و رو به نزول مي باشد.(141) از آنجا که انتشار کتاب و توسعه آن با بخش سخت افزار توليد به ويژه چاپخانه ارتباطي مستقيم و لاينفک دارد، ابتدا به ايجاز به روند توسعه صنعت نشر در اردن مي پردازيم.
10-3-1 تاریخچه صنعت چاپ و نشر
مراكز انتشارات عمومي عربي در فلسطين عمدتا تحت مديريت بخش خصوصي بود. پس از اشغال فلسطين توسط انگلستان، هراس از تباني و دسيسه انگلستان و رژيم صهيونيستي براي تاسيس دولت يهودي، موجب تاسيس انتشاراتي عمومي در سال 1919 گرديد. انگلستان به ندرت كنترل اين انتشارات را توسط دستورات مستقيم به عهده مي گرفت، اما نهايتا به سوء استفاده از يهودي ها و فلسطيني ها در مقابله با يكديگر متوسل شد.
پس از تاسيس دولت اسرائيل در سال 1948، مهاجران فلسطيني از فلسطين سابق وارد کرانه خاوري اردن شدند و کرانه باختري در سال 1950 رسما به اردن پيوست. اردن پيش از استقلال تا سال 1946 تنها يك مطبوعه هفتگي داشت؛ الشرق العربي كه نخستين بار در سال 1923 به چاپ رسيد و اطلاعيه هاي رسمي، قوانين مصوب دولتي و مقررات ها را منتشر مي كرد. تا آن زمان اردن انتشارات عمومي نداشت و مردم وابسته به نشرياتي بودند كه از فلسطين، سوريه، لبنان و مصر وارد مي شد. (142)
پس از جنگ جهاني اول منطقه اردن كنوني که ميان سوريه، فلسطين و حجاز واقع بود؛ داراي چاپخانه گرديد. نخستين چاپخانه در اردن توسط خليل نصر ايجاد شد. وي در سال 1922 چاپخانه اش را از حیفا به امان منتقل كرد. هم چنين در سال 1925 يك چاپخانه دولتي در اردن تاسيس شد. (143)
اولين تلاشها براي ايجاد چاپخانه در اردن توسط خيرالدين زرکلي در سال 1922 انجام شد. وي به قدس رفت تا چاپخانه آنجا را خريداري کند ولي معلوم نيست که درکارش موفق شد يا خير؟ تمامي منابع اظهار مي دارند که خير الدين زرکلي چاپخانه خليل نصر را که درسال 1909 در حيفا ايجاد شده بود، در سال 1922 به امان منتقل کرد. اين چاپخانه کار خود را با چاپ و انتشار جريدة الاردن آغاز کرد و «مطبعــة جريدة الاردن» نامگذاري شد که به انتشار مطبوعات دولتي و نظامي و تجاري در تيراژ کم مي پرداخت. (144) روزنامه الشرق العربي اولين روزنامه اي بود که در تاريخ 28/5/1923 يعني سه روزپس از جشن استقلال اردن چاپ شد. (145)
دومين چاپخانه در سال 1925 با نام چاپخانه رسمي دولت براي چاپ نشريات و مطبوعات دولتي آغاز به کار کرد. (146)
سومين چاپخانه در سال 1926توسط محمد نوري با نام چاپخانه «الوطنيــة» ايجاد گرديد. هم اکنون چاپخانه « الوطنيــة» جزء بزرگترين چاپخانه هاي کشور اردن است.
چهارمين چاپخانه اي که در اردن تاسيس شد، چاپخانه « الاستقلال العربي» بود که در سال 1932 توسط جودت شعشاعــة تاسيس شد. از مهم ترين کتابهايي که منتشر کرد کتاب من انا از ملک عبدالله بود.
اين چاپخانه ها نقش عمده اي در چاپ و نشر کتابهاي درسي و روزنامه ها و مطبوعات دولتي و تجاري ايفا کردند.(147)
در دهه چهل تعداد چاپخانه ها افزايش يافت و با وحدت دو کرانه شرقي و غربي اردن، چاپخانه هاي بخش غربي به چاپخانه هاي امان اضافه شدند به طوري که در سال 1946 تعداد آنها به 104 چاپخانه رسيد.(148)
از مهم ترين چاپخانه هايي که در دهه پنجاه تاسيس شدند، «مطبعــة الشرکــة الصناعية» در سال 1950، و چاپخانه «الکردي الحديثــة» در سال 1952 بود، به دنبال آنها چاپخانه هاي « السلام» و «الاتحاد» و «الشعب» نیز در امان تاسيس شد.
در اواسط دهه پنجاه چاپخانه « القوات المسلحــة» و در اواخر دهه پنجاه چاپخانه « جمعيــة عمال المطابع التعاونيــة » تاسيس شد. اين دو چاپخانه نقش مهمي در چاپ و نشر کتابهاي درسي ايفا کردند.
در اين دهه، چاپخانه ها دچار تحولات زيادي در زمينة فنآوري شدند؛ براي مثال چاپ رنگي وارد شد و تجهيزات و ابزارهاي چاپ نيز کم کم جايگزين کار دستي گردید و بدين ترتيب چاپخانه هاي تجاري و صنعتي نيز ايجاد شدند و به توليد کارتن و جعبه پرداختند. (149) تا سال 1979، 105 چاپخانه در کرانه خاوري تاسيس گرديد؛ عمان و حومه: 87، اربد: 6، زرقا: 5، و السلط: 2 چاپخانه و در هر يک از شهرهاي رمثا و مفرق و عقبه و جرش يک چاپخانه وجود داشت.
در دهه هفتاد صنعت چاپ اردن با ورود دستگاه هاي منظم سازي حروف بار ديگر دچار تحولي بزرگ شد. در طي ده سال بعد تعداد چاپخانه ها هم چنان افزايش يافت و به رقم 292 چاپخانه رسيد؛ عمان و حومه: 228، زرقا و رصيفه: 21، اربد:11، السلط:7، فحيص: 5، مادبا: 3، کرک: 3، مفرق:3، عقبه:3، و الرمثا:3 چاپخانه و هر يک از شهرهاي طفيله و عجلون و ديرابي سعيد و الشونــة الجنوبيــة و جرش داراي يک چاپخانه بود.(150)
با توسعه و پيشرفت چاپخانه ها، برخي از آنها از کامپيوتر و اشعه ليزر در حروف چيني و تفکيک رنگ ها استفاده مي کردند. (151) اين چاپخانه ها فقط در شهرها قرار نداشتند بلکه در حومه شهرها و در مناطق روستايي نيز وجود داشتند. حدود 70 چاپخانه مخصوص اهداف تجاري و صنعتي بودکه به توليد کارتن و جعبه و نايلون و جلد مي پرداخت.(152) به اين ترتيب مي توان انتظار داشت که حرکت نشر با نرخي قابل قياس با توسعه و ايجاد چاپخانه ها توسعه يافته باشد.
10-3-2 کم و کیف چاپ و نشر کتاب
در دهه بيست فقط يک عنوان کتاب حقوق زن مسلمان از نديم ملاح در اردن در چاپخانه ملي به سال 1928 به چاپ رسيد. ملاح کتاب ديگر خود را با نام نمونه هاي فضائل اسلامي در سال 1922 در قدس در چاپخانه بيت المقدس منتشر کرد. در همين اين دهه پيش از آن سه کتاب ديگر از مولفان اردني در خارج از اردن به چاپ رسيده بود؛ اغاني الصبا از محمد شريقي به سال 1921، کلمات صحيــة و فوائد طبيــة از دکتر حنا قسوس به سال 1924 و تاريخ آثار جرش القديمــة ترجمه سيف الدين برغوثي که هر سه در دمشق چاپ شدند. (153)
در دهه سي تنها 4 عنوان کتاب در امان به چاپ رسيد؛ دو عنوان از پادشاه اردن بود به نام هاي جواب السائل عن الخيل الاصائل و الامالي السياســة که به ترتيب در سالهاي 1936 و 1939 به چاپ رسيدند و کتاب بالرفاه و البنين: طلال از مصطفي وهبي التل و خليل نصر در سال 1934 و القضاء البدوي که در سال 1936 در امان به چاپ رسيدند.(154)
در سال 1940ميلادي چاپخانه استقلال عربي در امان کتاب من انا از پادشاه اردن را به چاپ رساند و در دهه چهل 7 عنوان کتاب در اردن به چاپ رسيد. هم چنين چاپخانه استقلال عربي چاپ دوم سه عنوان کتاب را به انجام رساند؛ هياکل الحب از حسني فريز، فتاة من فلسطين از عبدالحليم عباس، و شرح قانون النقل علي الطرق از محمد سحيمات که در سال 1937 تجديد چاپ شد. (155)
در نيمه دوم قرن بيست حرکت نشر و تاليف توسعه قابل توجهي يافت.
در طي سالهاي 1950-1970 حدود 603 عنوان در اردن و فلسطين چاپ شده است که 358 عنوان در مرحله ي وحدت دو کرانه غربي و شرقي اردن انجام شده است؛ جدول زير بيانگر اين موضوع است:
| سال هاي نشر | مکان نشر | مکان نشر | مجموع |
| بخش شرقي | بخش غربي | ||
| 1950-1959 | 79 | 72 | 151 |
| 1960-1969 | 158 | 49 | 207 |
| مجموع | 237 | 121 | 358 |
(156)
اين جدول نشان مي دهد که در طي اين سالها تحول بزرگي در حرکت نشر و تاليف اردن روي داده است.
هم زمان با شکوفايي حرکت نشر و چاپ در اردن دهه هفتاد، در نيمه اول همين دهه (1971-1975) حدود 1010 عنوان از مولفان فلسطين و اردن در جهان و قريب 195 عنوان در امان و سه عنوان در زرقا و دو عنوان در اربد به چاپ رسيد.
| سال هاي نشر | مکان نشر | مکان نشر | مکان نشر | مکان نشر | مجموع |
| عمان | اربد | زرقا | خارج از اردن | ||
| 1976 | 62 | 3 | - | 56 | 121 |
| 1977 | 73 | - | 1 | 108 | 182 |
| 1978 | 60 | - | - | 115 | 175 |
| مجموع | 195 | 3 | 1 | 279 | 478 |
(157)
نسبت موضوعي کتابهايي که طي سالهاي 1971-1978 به چاپ رسيد به شرح زير است:
| موضوعات | عدد | درصد |
| ادبيات | 530 | 6/35 |
| تاريخ و جغرافيا | 372 | 0/25 |
| علوم اجتماعي | 328 | 0/22 |
| دين | 86 | 8/5 |
| علوم نظري و تطبيقي | 77 | 2/5 |
| معارف عمومي | 31 | 2/1 |
| هنر | 24 | 6/1 |
| فلسفه | 21 | 4/1 |
| زبان ها | 19 | 3/1 |
| مجموع | 1488 | 100درصد |
اين جدول نشان مي دهد که در دهه هفتاد، موضوعاتي از قبيل ادبيات و علوم انساني و اجتماعي و دين درصد قابل توجهي از موضوعات کتابهاي چاپ شده را تشکيل مي دهند.
قريب 1446 عنوان (2/97درصد) از اين کتب به زبان عربي و بقيه به ساير زبانها (انگليسي، فرانسوي، اسپانيايي، و ايتاليايي) است. 5/90درصد آنها تاليف، 4/6درصد آنها ترجمه شده و1/2درصد آنها تحقيقي هستند . (158)
طی سال های 1979-1983 موضوعات و تعداد عناوين منتشر شده در هر موضوع به شرح زير است:
| موضوعات | 1979 | 1980 | 1981 | 1982 | 1983 | مجموع |
| معارف عمومي | 6 | 3 | 8 | 14 | 29 | 60 |
| فلسفه و روانشناسي | 1 | - | 2 | 2 | 6 | 11 |
| دين | 16 | 19 | 71 | 78 | 113 | 297 |
| علوم اجتماعي | 60 | 61 | 115 | 101 | 136 | 473 |
| زبان ها | 4 | 2 | 8 | 6 | 13 | 33 |
| علوم نظري و تطبيقي | 15 | 39 | 52 | 72 | 61 | 239 |
| هنر | 1 | 3 | 7 | 5 | 16 | 32 |
| ادبيات | 27 | 45 | 40 | 87 | 139 | 338 |
| تاريخ و جغرافيا | 22 | 24 | 32 | 36 | 43 | 157 |
| مجموع | 152 | 196 | 335 | 401 | 556 | 1640 |
(158)
از سال 1983به بعد کليه مولفان و ناشران و چاپخانه هاي اردن موظف شدند دونسخه از منشورات خود را به سازمان مديريت کتابخانه ها و اسناد ملي تحويل دهند.
توزيع نسبي موضوعات کتابهايي که در سالهاي 1984-1988 به سازمان مديريت کتابخانه ها و اسناد ملي تحويل داده شده به شرح زير است:
| موضوع | 1984 | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 | مجموع |
| معارف عمومي | 17 | 9 | 11 | 27 | 23 | 87 |
| فلسفه و روانشناسي | 18 | 13 | 5 | 1 | 2 | 39 |
| دين | 75 | 93 | 61 | 82 | 114 | 425 |
| علوم اجتماعي | 95 | 152 | 155 | 118 | 165 | 685 |
| زبان ها | 22 | 25 | 15 | 13 | 26 | 101 |
| علوم نظري و تطبيقي | 46 | 55 | 38 | 52 | 52 | 243 |
| هنر | 15 | 16 | 13 | 24 | 20 | 88 |
| ادبيات | 183 | 193 | 153 | 214 | 240 | 983 |
| تاريخ و جغرافيا | 42 | 34 | 50 | 75 | 118 | 319 |
| مجموع | 513 | 590 | 501 | 606 | 760 | 2970 |
(159)
در مجموع 108 عنوان به زبان انگليسي است که حدود 6/3 درصد کل را تشکيل مي دهد که اين ميزان در مقايسه با قبل افزايش قابل توجهي داشته است. (160)
تعداد و درصد موضوعات کتابهاي منتشر شده طي سالهاي 1979-1988 براساس جدول زير مي باشد:
| موضوعات | عدد | درصد |
| ادبيات | 1321 | 6/28 |
| علوم اجتماعي | 1158 | 1/25 |
| دين | 722 | 7/15 |
| علوم نظري و تطبيقي | 482 | 5/10 |
| تاريخ و جغرافيا | 476 | 3/10 |
| معارف عمومي | 147 | 2/3 |
| زبان ها | 134 | 9/2 |
| هنر | 120 | 6/2 |
| فلسفه و روانشناسي | 50 | 1/1 |
| مجموع | 4610 | 100 درصد |
موضوع ادبيات در دهه هفتاد نسبت به دهه قبل با کاهش مواجه شده است، اما هم چنان رتبه اول را دارد. اما موضوعات ديگري مانند دين و علوم نظري و تطبيقي افزايش قابل توجهي داشته اند. کتابهاي علوم نظري و تطبيقي از 77 عنوان در سال هاي 1971-1978 به 482 عنوان در سالهاي 1979-1988 رسيد.
در اين دهه عناوين ترجمه شده افزايش قابل توجهي داشته و موسساتي مانند مجمع زبان عربي اهتمام ويژه اي به آن نشان داده اند.(161) اما موضوعاتي مانند فلسفه و روانشناسي و هنر نرخ نزولي داشته اند. (162)
فاروق منصور از پژوهشگران اردن بر اين عقيده است كه اغلب تاليفات نويسندگان در تاريخ ادبيات جديد در كشور اردن و فلسطين پيش از به نيمه رسيدن قرن بيستم، در چارچوب كتاب هايي با محوريت يك موضوع نبوده بلكه اين تاليفات مجموعه اي از مقالات نويسندگان و اديبان به شمار مي رود كه به صورت روزانه، هفتگي يا ماهانه در جرايد به چاپ رسيده و پس از آن به صورت كتاب گردآوري شده و به چاپ رسيده است.
به اعتقاد فاروق منصور حركت تاليف و نشر در اردن به نيمه دوم دهه پنجاه ميلادي بازمي گردد. اولين تلاش براي احصاء توليد فكري اردني فلسطيني، تهيه بيوگرافي مشترك دو كشور است كه شامل 2740 عنوان و با نظارت محمود الاخرس انجام شده است. با تحليل اين کتاب شناسي مي توان گفت كه آنچه بين سال هاي 1920 تا 1970 در اردن و كرانه غربي (فلسطين) به چاپ رسيده 358 عنوان كتاب است که در نيمه اول دهه هفتاد ميلادي داراي رشد چشمگيري بوده است.
همچنين طي سال هاي 1976، 1977 و 1978 ميلادي 5/41درصد از تاليفات نويسندگان اردني در داخل اردن چاپ و نشر شده است. (163)
10-3-3 مؤسسات پژوهشی و فرهنگی
ظهور موسسات پژوهشي و فرهنگي سهم قابل توجهي در توسعه حرکت نشر ايفا کردند. اين موسسات از طريق انجام تحقيقات و پژوهش ها در موضوعات مختلف و نشر نتايج آن، يا از طريق حمايت هاي مالي، از صنعت نشر حمايت مي کردند. اهم موسساتي که حرکت نشر را تقويت کرده اند به شرحي است که مي آيد:
1-دانشگاه ها
در قانون دانشگاه هاي اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظايف دانشگاه‌ها محسوب مي شود.(164)
در اين راستا عناوين مختلفي که الجامعه الاردنيه طي سالهاي 1964-1988 به چاپ رسانده؛ شامل ترجمه و تاليف در زمينه هاي زير بوده است:
| موضوعات | 1964-1969 | 1970-1979 | 1980-1989 | مجموع |
| ادبيات | 2 | 9 | 16 | 27 |
| تاريخ و جغرافيا | 1 | 9 | 32 | 42 |
| فلسفه | - | 1 | 4 | 5 |
| علوم اجتماعي | - | 10 | 55 | 65 |
| علوم نظري و تطبيقي | - | 3 | 18 | 21 |
| ديني | - | 1 | - | 1 |
| معارف عمومي | - | 1 | 20 | 21 |
| ورزش | - | - | 2 | 2 |
| مجموع | 3 | 34 | 147 | 184 |
(165)
2-موسسه آل بيت: موسسه آل بيت که در سال 1981 با دستور پادشاه اردن تاسيس شد، تلاش هاي زيادي در زمينه ترجمه انجام مي دهد. اين موسسه تا سال 1989 تعداد 21 عنوان کتاب منتشر کرد که بيشتر اين عناوين دايرة المعارف هستند و هريک شامل چندين جلد مي باشد. موسسه آل البیت به دوزبان عربي و انگليسي کتاب منتشر مي کند و با موسسات عربي و غير عربي مختلفي توافقنامه همکاري امضا کرده است که از مهمترين آنها، توافقنامه اين موسسه با دانشگاه کمبريج انگليس است. (166)
3-مجمع زبان عربي اردن: اين موسسه که در سال 1976 تاسيس شد، در زمينه عربي سازي آموزش دانشگاهي تلاش زيادي کرد. اين موسسه مجله اي به نام مجلــة مجمع اللغــة العربيــة الاردني دارد که نخستين شماره آن در سال 1978 منتشر گرديد. (167)
4-وزارت فرهنگ و ميراث مردمي: اين وزارت خانه از سال 1966فعاليت خود را آغاز نمود و تا اوايل دهه هفتاد در زمينه هاي تاريخي، سياسي و ادبيات مردمي عناوين متعددي به چاپ رساند. (168)
اين موسسه در دهه هفتاد موفق به چاپ 33 عنوان (169) و در دهه هشتاد 78 عنوان شده است. جدول زير به تفکیک موضوعات منتشر شده وزارت فرهنگ را نشان می‌دهد:
| موضوع | 1965-1969 | 1970-1979 | 1980-1989 | مجموع |
| تاريخ | 5 | 10 | 7 | 22 |
| سياست | 3 | - | 6 | 9 |
| ادبيات | 2 | 19 | 59 | 80 |
| اجتماع | - | 3 | 4 | 7 |
| دين | - | 1 | 1 | 2 |
| فلسفه | - | - | 1 | 1 |
| مجموع | 10 | 33 | 78 | 121 |
(170)
براساس گزارشهاي يونسکو برخي آمار و ارقام نشر در سال هاي بعد اردن بدين شرح است که با برخي ارقام ارائه شده توسط موسسات رسمي اردني متفاوت است.
| روزنامه
تيراژ هر 1000 نفر |
کتاب
تعداد نسخه هر 100 نفر |
عنوان
تعداد هر 100.000 نفر |
مصرف کاغذ
کيلو هر نفر |
| 47 | 113 | 7 | 7 |
| 1994 | 91-94 | 91-94 | 94 |
(171)
| کتاب هاي منتشر شده
تعداد نسخه بر هر 100 نفر |
ميزان تغيير سالانه | عنوان هاي چاپ شده
براي هر 100.000 نفر |
ميزان تغيير سالانه | ||||||
| 1981-83 | 91-94 | 91-4 | 81-3 | 91-83 | 91-94 | 91-4 | 81-3 | ||
| 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||
(172)
| موجودي کتابخانه هاي عمومي
براي هر 1000 نفر |
ميزان تغيير سالانه | |
| 4/2 | 5/3 | 6/7 |
(173)
آخرين آمار نشر و موارد مربوط به نشر بر اساس آمار اداره احصائيه اردن از سال 2013 مطابق جدول ذيل است.
| المحافظــة | چاپخانه | کتاب فروشي | ناشران و توزيع کنندگان | تبليغات | استان ها |
| العاصمــة | 279 | 164 | 292 | 258 | امان |
| البلقاء | 6 | 10 | 1 | 5 | بلقاء |
| الزرقاء | 41 | 10 | 6 | 5 | زرقا |
| مادبا | 3 | 4 | 6 | 1 | مادبا |
| اربد | 36 | 7 | 9 | 14 | اربد |
| المفرق | 0 | 0 | 1 | 3 | مفرق |
| جرش | 1 | 0 | 1 | 3 | جرش |
| عجلون | 0 | 1 | 0 | 3 | عجلون |
| الکرک | 4 | 0 | 1 | 5 | کرک |
| الطفيلــة | 0 | 0 | 0 | 0 | طفيله |
| معان | 2 | 2 | 0 | 0 | معان |
| العقبــة | 5 | 4 | 0 | 4 | عقبا |
| مجموع | 377 | 202 | 317 | 301 | جمع |
(174)
منابع:
1. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 59
2. Arab world p82
3. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
4. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 37
5. ايضاً ص 37
6. ايضاً ص38
7. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
8. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص39
9. ايضاً ص40
10. ايضاً ص40
11. ايضاً ص 41
12. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
13. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 42و 43
14. ايضاً ص 40
15. ايضاً ص 180
16. ايضاً ص 181
17. ايضاً ص 182و183
18. ايضاً ص 184و185
19. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م.
20. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص64
21. ايضاً ص 65
22. ايضاً ص 66
23. ايضاً ص 67
24. ايضاً ص 67
25. ايضاً ص 67
26. ايضاً ص 68
27. ايضاً ص 68
28. ايضاً ص 68
29. ايضاً ص 69
30. ايضاً ص 69
31. ايضاً ص 70
32. ايضاً ص 71
33. ايضاً ص 79
34. ايضاً 80 و 81
35. ايضاً ص 83
36. ايضاً ص 84
37. ايضاً ص 85
38. ايضاً ص 86
39.ايضاً ص 88
40. ايضاً ص 189و188
41. ايضاً 193
42. ايضاً ص 89و 90 و 91
43. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63
44. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، ص 94 و 95
45. العمد، الدكتور هاني، الموسسات الثقافيــة في الأردن (1965 - 1995م)، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1997 و المصلح أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن، منشورات لجنــة تاريخ الاردن 1953 - 1993م
46. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1996، 96
47. ايضاً 96
48. ايضاً 97
49. ايضاً 99
50. ايضاً 102
51. ايضاً 109
52. ايضاً 102
53. ايضاً 107
54. ايضاً 120
55. ايضاً 121
56. ايضاً 125
57. ايضاً ص 126
58. ايضاً 127
59. ايضاً ص 135و136
60. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63 - 65
61. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379، ص 674
62. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
Educational, (UNESCO) 294-2009)
63. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص63 - 65
64. جرّار فاروق انيس، الاذاعــة و التلفزيون في الاردن، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1969، 145-147
65. ايضاً ص 148
66. ايضاً ص 148
67. ايضاً ص 153
68. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
Educational, (UNESCO) 294-2009)
69. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ،
70. Arabworld p127,128
71. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO294-2009)
72. Arabworld p127,128
73. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران، مركز انتشارات، 1379، 641
74. ايضاً
75. ايضاً ص648
76. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 99
77. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 12
78. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 99
79. ايضاً
80. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 12
81. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 125و 126
82. ايضاً ص 126
83. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص59
84. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
Educational, (UNESCO) 332-2009)
85. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، 60
86. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 60 و61
87. www.id.gov.jo
88. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص62 و 63
89. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 76
90. ايضاً ص 83
91. ايضاً ص 84
92. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 11
93. ايضاً ص12
94. ايضاً ص13
95. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 89
96. ايضاً ص 99
97. ايضاً ص 101
98. ايضاً 102
99. ايضاً ص 105
100. ايضاً ص 108
101. ايضاً ص 111
102. ايضاً ص 112
103. ايضاً ص 112
104. ايضاً ص 114
105. ايضاً ص 115
106. ايضاً ص 116
107. ايضاً ص 117
108. ايضاً ص 136
109. ايضاً ص 137
110. ايضاً 138
111. ايضاً ص 139
112. ايضاً ص 143
113. ايضاً ص 160
114. ايضاً ص 161
115. ايضاً ص 162
116. ايضاً ص 167
117. ايضاً ص 168
118. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران،مركز انتشارات، 1379، ص666
119. الکيلاني سائدة، حريــة الصحافــة في الاردن، Arab Archives Institutes، ص9
120. ايضاً ص 10
121. ايضاً ص 10
122. ايضاً ص 11
123. ايضاً ص 10
124. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 59
125. پادشاهي اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامي، معاونت بين الملل، مركز بين المللي تبليغ، ص 60
126. World Report, investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations
Educational, (UNESCO) 332-2009)
127. Year Book 2013, Department of statistics, p. 203
128. الکيلاني سائدة، حريــة الصحافــة في الاردن، Arab Archives Institutes، ص 10 و 11
129. ايضاً ص11
130. ايضاً ص11
131. ايضاً ص12
132. ايضاً ص12
133. ايضاً ص 13
134. ايضاً ص13
135. ايضاً ص 14
136. ايضاً ص 19
137. الموسي عصام سليمان، تطور الصحافــة الاردنيــة، 1920-1997، منشورات اللجنــة العليا لكتابــة تاريخ الأردن، 1998، ص 185
138. ايضاً ص 186
1/138. وکالــة الانباء الردنيه،
www.petra.gov.jo
.138/2 وکالــة رم للانباء - اخبار عاجلــة، آخر الاخبار، صور وفيدوهات للحدث
www.rumonline.net
3/138. وکالــة جراسا الاخباريــة
www.gerasanews.com
4/138. وکالــة عمون الاخباريــة
www.ammonnews.com
139. www.world.newspapers.com
140. المصلح، أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن (1953-1993م) منشورات لجنــة تاريخ الاردن1995، ص 277- 281
141. Arab world p. 42
142. Ibid. p 50,51
143. Ibid. p 42
144. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 27
145. ايضاً
146. ايضاً ص 28
147. ايضاً ص 28
148. ايضاً ص 29
149. ايضاً ص 29
150. ايضاً ص 30
151. ايضاً ص 31
152. ايضاً ص 31
153. ايضاً ص 11
154. ايضاً ص 12
155. ايضاً ص12
156. ايضاً ص 13
157. ايضاً ص 15
158. ايضاً ص 16
159. ايضاً ص 17
160. ايضاً ص 17
161. ايضاً ص 18
162. ايضاً ص 19
163. المصلح، أحمد، ملامح عامــة للحياة الثقافيــة في الأردن (1953-1993م) منشورات لجنــة تاريخ الاردن1995، ص 277تا 281
164. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 20
165. ايضاً ص 20
166. ايضا ص 21
167. ايضاً ص 21
168. ايضاً ص 22
169. ايضاً ص 23
170. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنــة تاريخ الأردن ، 1992، ص 23
171. فرهنگ، خلاقيت و بازار: گزارش جهاني فرهنگ 1378/ 1998/ نويسنده گروه نويسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كميسيون ملي يونسكو در ايران، مركز انتشارات، 1379. ص551
172. ايضاً ص 657
173. ايضاً ص657
174. Year Book 2013, Department of statistics, p 203
[1]. rum