فرهنگ عمومی اتیوپی

فرهنگ عامه

فرهنگ عامه اتیوپی در برگیرنده افسانه ها، اسطوره ها، آوازها، سرودها، اشعار، داستان ها و قصه هایی است که بخشی از هویت فرهنگی ، عقاید ، هنجارهای اخلاقی مشترک و سنت های قبایل مختلف این کشور را به تصور می کشند. ترسیم کلی وضعیت فرهنگ عمومی هر قبیله که دربرگیرنده مجموعه درهم تنیده ای از اشعار، داستان ها، اسطوره ها و آوازهای مختلف است به خوبی عمق و محتوای فرهنگ عامه این کشور را از قدیمی ترین ازمنه تاکنون مشخص می سازد. 1-7-غذاهای سنتی

با وجود فقر حاکم بر جوامع شهری و روستایی اتیوپی ، این کشور از تنوع غذایی قابل ملاحظه ای برخودار است بطوری که از این نظر در قاره آفریقا ممتاز و منحصربفرد محسوب می شود. بخشی از این غذاهای خوش طعم و خوشمزه گیاهی بوده و برخی نیز از گوشت حیوانات اهلی تهیه می شوند.

اینجرا (193) نانی متخلخل و تهیه شده از خمیر ترش و گیاهی از رشته غلات به نام تف (194) -که بیشتر در مناطق مرتفع شمال اتیوپی می روید- یکی از غذاهاي رایج تمام مردم اتیوپي است که به عنوان یکی از ارکان اصلی در هر وعده غذایی استفاده می شود. بسیاری از مردم شهری و روستایی اتیوپی علاقه خاصی به تناول غذا با دست و لقمه ساختن اینجرا دارند. آنها قطعات لقمه شده اینجرا را همراه با غذاهای محلی صرف می کنند.

از دیگر غذاهای سنتی مشهور این کشور می توان به "ووت" (یا "وات") اشاره کرد. ووت غذایی خورش مانند است که از صیفی

193- Ingera
194_	teff

191

جات و سبزیجاتی نظیر هویج ، کلم ، اسفناج، سیب زمینی و عدس تهیه می شود و بدلیل طعم خاص آن مورد علاقه عموم مردم اتیوپی است.

غذای موسوم به تهیلو که از آرد برشته شده جو درست می شود نیز محبوبیت فراوانی در بین قبایل امهارا، و تیگرای دارد.

گوشت کبابی و پخته شده حیواناتی نظیر گاو ، گوسفند ، بز و شتر از دیگر غذاهای مهم مردمان اتیوپی است که بدلیل گرانی معمولا در مراسم و مناسبت های قومی و دینی صرف می گردند. گوشت گاو، برنج و بره در موقعیت ها و زمان های خاص معمولا به همراه اینجرا تناول می شوند. گوشت گاو نپخته یا اندکی پخته شده در ظرفی به نام کیتفو (195) از دیگر غذاهای مهم و سنتی برخی قبایل کشور است . با این حال طی سال های اخیر ، از علاقمندان به این غذا کاسته شده و بسیاری از افراد، به خصوص طبقات نسبتا متمول، از خوردن گوشت نپخته گاو اجتناب نموده و گوشت گاو پخته شده را ترجیح می دهند.

ادویه بربری (196)که بخش عمده آن را فلفل قرمز تشکیل می دهد از چاشنی های بسیار خوشمزه ای است که معمولا به غذاهای سنتی اضافه می گردد. ذرت ، موز ، نارگیل و سبزیجات محلی پخته و سرخ شده به همراه سیب زمینی های محلی از دیگر غذاهای معمول روستائیان کشور می باشند.

لازم بذکر است ممنوعیت ها و محدودیت هایی که در کتاب مقدس عهد عتیق برای خوراکی ها تعیین شده، از دیرباز در بین مسیحیان اتیوپی رایج بوده و همواره از سوی کلیسای ارتدوکس

192

195 - kitfo 196

berberey

به پیروان خود تاکید می گردد . طبق این دستورات، مسیحیان ارتدوکس اتیوپی باید از خوردن گوشت حیوانات تک سم و حیواناتی که نشخوار کننده نیستند اجتناب نمایند. علاوه بر آن مسیحیان در ایام روزه داری ، هیچ نوع غذای تهیه شده از گوشت حیوانات را صرف نمی کنند . مسیحیان این کشور در ایام غیر روزه داری نیز در روزهای شنبه و یکشنبه، از خوردن گوشت حیوانات پرهیز می کنند.مسلمانان اتیوپی نیز از خوردن گوشت خوك و حلزون بشدت پرهیز می کنند.

شراب عسل موسوم به تج 197 که مخلوطی از عسل و آب و طعم دار شده با ساقه و برگ گیاه گشو است از نوشیدنی های سنتی قبایل اتیوپی محسوب می گردد که معمولا در مناسبت های خاص صرف می شود. مردمان شهری و روستایی اتیوپی معمولا تج را به طور سنتی و در قمقمه های استوانه ای شکل می نوشند. تلا (198) نیز از نوشیدنی های سنتی اتیوپی است که شهریان و روستائیان آن را به همراه غذا صرف می کنند.

جالب اینجاست که مردمان قبایل اتیوپی در طبخ غذاهای سنتی خود بر استفاده از ظروف سنتی تاکید دارند . چاچابسا (199)، مارکا (200)، چوکو (201) و دهانگا (202) از متداول ترین این ظروف - خصوصا- در میان اروموها بشمار می روند .

از سنت هاي جالب مردمان قبایل مختلف اتیوپي غذا خوردن چند نفر در یک بشقاب بزرگ دیس مانند و لقمه تعارف کردن

197- Tej

198- tella

199Chachabsa

200 - Marka

201- Chukko

202_Dhanga

193

به یکدیگر-خصوصا در جشن ها و مناسبت های خانوادگي - است.

www.ethiopiantreasures.co.uk

2-7-لباس سنتی

لباس در فرهنگ مردم این کشور اهمیت زیادی دارد و مردمان شهری و روستایی علاقه زیادی به البسه سنتی خود که تا حدودی بین قبایل این کشور مشترک است دارند. البته طی چند دهه اخیر بسیاری از شهرنشینان - خصوصا کارمندان بخش های دولتی و خصوصی - تحت تاثیر فرهنگ غربی به لباس های استاندارد غربی شامل کت و شلوار برای مردان و کت و دامن برای زنان روی آورده اند با این حال البسه سنتی هنوز جایگاه خاص خود را در این کشور سنتی حفظ کرده اند و زنان و مردان در مراسم و موقعیت های خاص مانند سال نو (انکوتاتاش)، ایام کریسمس (جنا) و یا مراسم عروسی، لباس های زیبای سنتی خود را بر تن می کنند..

تنوع البسه سنتی و بومی بیشتر در بین زنان مشاهده می شود . لباس سنتی زنان اتیوپیایی معمولا از پارچه ای بافته شده از نوارهای بلندی که به یکدیگر دوخته شده اند به نام شما (203) تهیه می گردد . جنس این پارچه از کتان است وگاهی اوقات برای زیبا جلوه دادن این پارچه، رشته های نخی درخشانی داخل آن بکار برده می شود. بافت پارچه ای مناسب و کافی برای دوختن یک پیراهن، حدود دو تا سه هفته به طول می انجامد. از پارچه ارزشمند "شما" عمدتا برای تهیه لباسی کاملا سنتی که آن را پیراهن حبشه ای (204) می نامند استفاده می شود. پیراهن های حبشی معمولا سفید رنگ هستند و اغلب نوارهای رنگینی در حاشیه این

Shemma- 203

204

Habesha qemis-

194

لباس بکار می رود . قسمت پایین آن نیز با نقش ها و طرح هایی تزیین می شود و زیبایی آن را دوچندان می سازد. زنان روستایی البسه سنتی دیگری نیز که تمام بدن آنها را می پوشاند بر تن می کنند . تعداد اندکی از زنان قبایل ابتدایی ساکن دره اومو نیز برای پوشش بدن خود صرفا به تکه پارچه هایی که به بالا تنه و پایین تنه خود می بندند اکتفا می نمایند.

مردان معمولا زیر شلواری و پیراهنی با یقه سفید که تا زانو می رسد برتن می کنند و گاهی ممکن است بلوزی نیز روی آن پوشیده شود. آنان اغلب جوراب های بلندی تا زانو نیز برتن می کنند . لباس های بلند یکسره تا مچ پا نیز در بین مردان صحراگرد و روستایی بسیار رایج است. در برخی روستاها نیز مردان پارچه بلند لنگ مانندی را بدور کمر خود می بندند که تا پایین زانوها امتداد می یابد . مردان ارومو معمولا شال هایی نیز بر شانه های خود می اندازند که از گوشه راست بر روی شانه آنها نصب می گردد. در روستاهای منطقه دره اومو و در بین قبایل کاملا ابتدایی ساکن در جنگل های این منطقه مردان تنها تکه پارچه ای بدور کمر خود می بندند که حکم پوشش آنها را دارد.

بر سر کردن شال و روسری در اتیوپی بسیار متداول است و هم مردان و هم زنان از شال یا دستمال گردن های متنوعی استفاده می کنند . یکی از مهم ترین شال هایی که زنان این کشور معمولا بر سر می کنند «نتلا» (205) نامیده می شود . شال های نتلا در موقعیت های مختلف، به شیوه های متفاوتی پوشیده می شوند. زنان مسیحی در هنگام ورود به کلیسا، موهای خود را با آن می پوشانند و گوشه های شال را به صورت متقاطع، روی شانه هایشان می اندازند، به گونه ای که رشته تارهای درخشان

Netela- 205

195

بافته شده در آنها در لبه ها مشخص گردد. به این حالت «مسکلیا» (206) گفته می شود. زنان در مراسم تشییع و تدفین، شال را به گونه ای می پوشند که رشته تارهای درخشان در قسمت پایین آن قرار گیرند و این حالت را «مادگدگ» (207) می نامند. النگو و گردن بندهای نقره ای و طلایی که به همراه بازوبند پوشیده می شوند، جلوه زن اتیوپیایی را کامل می کنند.

مردان روستایی ، خصوصا بیابانگردان ، نیز همواره نوعی شال سنتی را بر سر می اندازند که بهترین محافظ سر و صورت آنها از جمله در هنگام مواجهه با توفان شن و اشعه مستقیم آفتاب محسوب می شود.

همان طور که اشاره شد امروزه استفاده از البسه غربی در بین شهرنشینان متداول گشته است . علاوه بر آن طراحان مختلف لباس های شب، پارچه های سنتی را با سبک های مدرن لباس های غربی درهم می آمیزند که مورد استقبال بانوان شهری قرار گرفته است با این حال لباس های سنتی همچنان در حاشیه شهرها ، روستاها و مناطق صحرایی کاربرد وسیعی دارند. www.ethiopianclothing.net

3-7-ازدواج:

ازدواج در بین تمامی قبایل اتیوپی رویداد و واقعه ای مهم به شمار می رود که در اکثر موارد علائق و پیوندهای درون قبیلگی یا اقوام مختلف این کشور را استحکام می بخشد. جشن های ازدواج در هر یک از قبایل اتیوپی دارای سلسله مراتب و آداب و رسوم خاصی است ولی از شاخصه های

Meskelya- 206 Madegdeg- 207

196

مشترک این جشن ها می توان به شادی و پایکوبی زنان و مردان شرکت کننده توأم با رقص های محلی اشاره کرد که معمولا چند روز به طول می انجامد. ازدواج جدای از آن که ضامن تداوم نسل ها است به عنوان بخش مهمی از زندگی زن و مرد جوانی که با یکدیگر پیوند ابدی می بندند در نظر گرفته می شود که در نتیجه ی آن مسئولیت پذیری وارد زندگی زوج جدید می گردد.

آداب و رسوم پیش از ازدواج نیز هر چند در قبایل اتیوپی متفاوت است ولی جلب رضایت پدر عروس و پرداخت شیربها به وی از اهمیت زیادی برخوردار است.

امروزه جشن های عروسی در شهرهای اتیوپی در سالن های اجتماعات (و کلیساها) برگزار شده و بیشتر رنگ و بوی غربی پذیرفته است به گونه ای که علیرغم فقر نسبی حاکم بر جامعه، هزینه قابل توجهی را در برمی گیرد. با این حال جشن های عروسی در روستاها همچنان سبک و سیاق قدیمی خود را با هیجان و شوری زایدالوصف حفظ کرده است و حضور اکثر اهالی روستا در این جشن ها موجی از شادی را در بین روستائیان به ارمغان می آورد.

لازم به ذکر است دوشیزه بودن پیش از ازدواج در قبایل اتیوپی، به ویژه قبایل ساکن در ارتفاعات، از اهمیت زیادی برخوردار است و در صورتی که عدم دوشیزه بودن عروس در شب نخست ازدواج به اثبات رسد امکان به هم خوردن پیوند زناشوئی وجود دارد.

www.ethiomedia.com/newpress/marriage.html

4-7-سوگواري

مراسم خاک سپاری مردگان از دیگر سنت های مهم مردمان اتیوپی است که با آداب و رسوم جالبی صورت می گیرد و 197

هرچند تفاوت هایی بین قبایل و پیروان ادیان و آئین های مختلف در خصوص خاک سپاری اموات وجود دارد ولی ویژگی مشترک این مراسم نحوه عزاداری و سوگواری در غم از دست دادن فردی از اعضاء یک قبیله است که با ماتم و زاری بانوان و مردان همراه است. بر تن کردن لباس سیاه توسط اطرافیان فرد متوفی و برگزاری مجالس عزاداری از بخش های مهم مناسبت های سوگواری به شمار می رود. www.selamta.net/culture.html

5-7- اساطیر و افسانه‌ها

ادبیات عامیانه اتیوپی مملو از داستان ها و افسانه هایی است که عمدتا بر قهرمانان خیالی وابسته به قبایل مختلف متمرکز گشته است. در این داستان ها ارواح شخصیت های تاریخی این سرزمین و ارواح روسای درگذشته قبایل بزرگ اتیوپی جایگاه مهمی دارند. بخش قابل توجهی از اساطیر و افسانه های اتیوپی نیز به داستان های دینی اختصاص یافته است .

7-5-1-داستان حضرت سلیمان و ملکه سبا :

یکی از داستان های حماسی این سرزمین که ترکیبی از واقعیت و افسانه را نشان می دهد داستان حضرت سلیمان و ملکه شبا (در متون امهریک سبا)به شمار می رود که حسی از هویت تاریخی را به مردم اتیوپی اعطا می نماید .این اسطوره که تاکنون در فرهنگ عامه اتیوپی برجای مانده حق حاکمیت امپراطور را بر این سرزمین از طریق ارتباط دادن مردم اتیوپی با خداوند متعال تأیید و مشروعیت بخشیده است. علاوه بر آن براساس این اسطوره حماسی منلیک فرزند

198

شاه سلیمان یکی از پیامبران خداوند معرفی شده که با انتقال لوح ده فرمان بزرگ خداوند به حضرت موسی به

سرزمین حبشه جایگاه تاریخی این سرزمین را ارتقاء بخشیده است.

براساس این داستان اسطوره گونه مقدا208 ملکه سرزمین سبا که از خرد و دانش والای شاه سلیمان آگاه گشته بود علاقمند بود با او در سرزمین اسرائیل دیدار نماید. از این روی یکی از تجاری که به سرزمین های دور و از جمله اسرائیل سفر کرده بود را فرا خواند و با ارائه برخی عطرجات ساخته شده از درخت های خوشبو او را مامور ساخت این عطرجات را به شاه سلیمان تقدیم کند. تاجر که از رفتار ملکه اتیوپی متعجب شده بود این مأموریت را پذیرفت و با اخبار خوبی مبنی بر آن که شاه سلیمان خواستار ملاقات اوست به نزد ملکه بازگشت. ملکه شبا با خدم و حشم و نگهبانان خود رهسپار اسرائیل شد و از طریق کشتی به مصر و از آنجا و از طریق بیابان و به وسیله شتر رهسپار سرزمین اسرائیل گشت. شاه سلیمان شخصا به استقبال ملکه شبا شتافت و ملکه شبا (سبا) و اطرافیانش را به جشنی بزرگ در شبانگاهان دعوت کرد. با این حال این دعوت مؤدبانه و قاطعانه از سوی ملکه رد شده و به روز بعد موکول گشت . فردا شب شاه سلیمان و ملکه سبا شام را با یکدیگر صرف نمودند و این در حالی بود که شاه به آشپز خود سفارش کرده بود غذایی بسیار تند و شور تهیه کند. سپس شاه از ملکه دعوت کرد شب را با او سپری کند و قول داد مادامی که ملکه به وسایل شاه دست نزند کوچک ترین تماس جسمی با او برقرار نکند. نیمه های شب ملکه که از شدت شوری و تندی غذا دچار تشنگی شده بود از فنجان شخصی

Megede208

199

شاه آب نوشید و شاه با یادآوری قول ملکه با او ارتباط جنسی برقرار کرد و در نتیجه آن ملکه سبا از سلیمان باردار گشت. ملکه صبا سپس به سرزمین خود بازگشت و پس از چندی صاحب فرزند پسری شد که او را منلیک نامید. پس از آن که منلیک به سن بلوغ رسید ملکه در مورد پدرش با او سخن گفت و تصویری از شاه سلیمان را به او داد تا نزد خود نگاه دارد. منلیک سپس به سرزمین اسرائیل سفر کرد تا ضمن دیدار پدرش بیشتر در مورد او آگاهی یابد. وی پس از آن که به حاکمیت سرزمین سبا در اتیوپی دست یافت ده فرمان بزرگ- که خداوند بر روی کوه سینا به موسی هدیه فرموده بود- را گرامی داشت و مردمانش را واداشت تا لوح ده فرمان حضرت موسی را بدون موافقت اسرائیلی ها به سرزمین سبا انتقال دهند.

منلیک سپس ده فرمان حضرت موسی را در کلیسای سنت ماری آکسوم نصب کرد و بدین سان خط سلطنتی سلسله سلیمانی را در سبا بنیان نهاد.

Www. Everyculture .com

7-5-2-داستان قبایل ده گانه یهود :

یکی از اسطوره های بزرگ در فرهنگ عامه کشور اتیوپی داستان قبایل ده گانه یهود است. براساس این افسانه بازرگان و سیاحی یهودی به نام الداد - ها دانی209 ساکن حبشه در قرن نهم میلادی- که بارها به سرزمین های دوردست آن زمان از جمله بابل، شمال آفریقا و اسپانیا سفر کرده بود- اتیوپی را موطن قبایل ده گانه «آشر»،219 «گاد»،211

Eldad ha-Dani209 Asher210 Gad211

200

«نفتالی»،212 و «دان»213 و سه قبیله از ده قبیله گمشده یهود در: روبن،214 گاد و مناشه نیمه 215 دانسته است .

در داستان الداد- ها دانی همچنین از امپراطوری خزرها که بین دریای سیاه و دریای خزر قرار داشته است نیز سخن گفته شده است.بر اساس این افسانه در حوالی 740 میلادی پادشاه و مردم خزر به دین یهود گرویدند و این امر مورد تأیید تواریخ یهودی نیز قرار گرفته است.

www.Nations encyclopedia.com

6-7- جشنواره‌ها

7-6-1-جشن باران

جشن باران یا مراسم باران سازی که در هنگام بروز

خشکسالی با تشریفات خاصی انجام می شود از سنت های جالب توجه قبایل مختلف اتیوپی است. برگزارکننده این مراسم که به صورت موروثی باران ساز نامیده می شود پس از سلسله مراتبی ویژه تراشه های درختی خاص را جمع آوری کرده و با دندان هاي خود جویده و خمیر بدست آمده را با بزاق دهان نرم می نماید. پس از آن کاملا برهنه شده و خمیر مزبور را با خاک مخلوط می کند و سرتاسر بدن خود را با آن می پوشاند. بعد از این فرآیند که طی مدت زمان نسبتا طولانی

Naphtali Dan213

Reuben4

Half Manasseh215

201

انجام می پذیرد همگان در انتظار باران باقی می مانند. لازم به ذکر است این مراسم بیشتر توسط پیروان آئین های بومی از جمله افراد قبیله سوری صورت می گیرد. 7-6-2-جشن دو همگانی:

هرچند جشن دو همگانی بظاهر نوعی مسابقه دو استقامت محسوب می شود که هر سال در ماه نوامبر برگزار می شود با این حال این مسابقه جشنی است که عموم مردم در طبقات سني مختلف در آن شرکت می جویند و در نوع خود در سطح قاره آفریقا منحصر به فرد به شمار می رود. این جشن که سابقه آن به دوره امپراطور هایله سلاسی باز می گردد دربرگیرنده نزدیک به 25 هزار نفر است که در این مسابقه شرکت می کنند. در جریان این دوندگی که توأم با شادی و تفریح است شرکت کنندگان به نقل حکایات خنده آور و شوخی پرداخته و آوازهایی شاد سر می دهند. در پایان این مسابقه به تمامی شرکت کنندگان مدالی مبنی بر حضور در مسابقه اهداء می شود با این حال دریافت این مدال های افتخار مستلزم به پایان رساندن مسیر مسابقه است. از نکات جالب توجه در جشن دو همگانی حضور چند نفر از دوندگان بین المللی اتیوپیایی در این مسابقه نمادین است که همراه با مردم دوندگی می نمایند.

www.sharyemtours.com/home/religion.html

7-6-3-جشن کریسمس اتیوپی (جنا)216 :

این جشن که به مناسبت تولد حضرت مسیح برگزار می شود در زبان امهریک جنا نامیده می شود و جشنی ویژه مسیحیان است که در مناطق مختلف این کشور به ویژه لالیبلا برپا می گردد.

216

Genna

202

در جریان برگزاری این جشن مردم به ویژه کشیش ها و روحانیون مسیحی لباس های رنگی متنوعی بر تن کرده و به رقص و پایکوبی می پردازند. برگزاری برخی مسابقات ورزشی نظیر بازی های سنتی ، اسب سواری و شترسواری از بخش های متنوع جشن کریسمس است.

7-6-4-جشن سال نو:

همان گونه که گفته شد، سال نو اتیوپی "ماه مسکرم" مصادف با 11 سپتامبر است و در پایان فصل بارندگی در این کشور آغاز می شود. این روز، هم آغاز سال نو و هم عید سنت جان 217 تعمید دهنده است. در زبان اتیوپیایی به این روز اینکوتاتاش (انکوتاتاش) 218گفته می شود که به معنای اهدای جواهرات است. دلیل آن را نیز سفر ملکه سبا به سرزمین ملک سلیمان و بازگشت او به اتیوپی می دانند که در هنگام بازگشت، فرماندهان و بزرگان با پر کردن خزانه از جواهرات ورود ملکه را خوشامد گفتند. 7-6-5-جشن تیمکت 219:

جشن تیمکت که تیمکات 220نیز خوانده می شود و عید غسل تعمید امهاری ها به شمار می رود مراسمی است که به وسیله مسیحیان ارتدوکس اتیوپی و برای بزرگداشت ظهور و تجلی عیسی مسیح (ع) 221 جشن گرفته می شود. این جشن در روز 19 ژانویه (20 ژانویه در سال های کبیسه) مطابق با دهمین روز از ماه تر

222

217 218 219 220 221

222

(پنجمین ماه براساس تقویم اتیوپیایی) برگزار می گردد.

Saint John- Enkutatash- Timkat- Timqat-

Epiphany- Terr-

203

در مراسم تیمکت، غسل تعمید حضرت عیسی (ع) در رودخانه اردن جشن گرفته می شود. این فستیوال بهترین بازآفرینی مذهبی از مراسم غسل تعمید به شمار می رود و با بازآفرینی که بسیاری از زائران مسیحی سرزمین مقدس در هنگام بازدید از اردن به جای می آورند و اجرا می کنند شباهت دارد . جالب اینجاست که نخستین بازدیدکنندگان اروپایی، این جشن را با رسم دینی واقعی غسل تعمید که طبق سنت و باور مسیحیان برای آمرزش گناهان انجام می گیرد اشتباه گرفتند.

در هنگام برگزاری مراسم تیمکت، کشیشان لوحه ای چوبی را که نمونه ای از لوحه ده فرمان موسی(ع) است و به آن تابوت 223 می گویند و در تمامی محراب های کلیساهای اتیوپی وجود دارد (تا حدودی شبیه به محراب های سنگی غربی) با احترام در پارچه نفیسی می پیچند و درحالی که یکی از کشیشان آن را روی سر خود قرار می دهد به صورت دسته جمعی حمل می کنند. این تابوت که به ندرت به وسیله مردم عادی دیده می شود نمادی از پیکر عیسی مسیح، هنگامی که برای غسل تعمید به اردن رفت، به شمار می رود. مقامات مذهبی مسیحی تشریفات جشن را در اولین ساعت روز (حدود ساعت 2 نیمه شب) در نزدیکی یک رودخانه یا آبگیر آغاز می کنند. سپس مقداری از آب را برداشته برای تبرک به شرکت کنندگان در مراسم می پاشند. سپس برخی از شرکت کنندگان در آب غوطه ور شده و به نوعی

تجدید غسل تعمید را انجام می دهند.

223

Tabot-

224

224 - فردی به نام «دونالد لوین» (Donald Levine) نمونه ای از این مراسم را که در اوایل دهه 1960 مشاهده کرده است، اینچنین توصیف می کند: در نیم روز عید تیمکت، جمعیت بسیاری درمحل انجام تشریفات جمع شدند. کسانی که برای استراحتی کوتاه به خانه رفته بودند نیز بازگشتند. لوحه مقدس (تابوت) در میان صفوف رنگارنگ حاضران به سمت کلیسا بازگردانده می شد. مردی روحانی، درحالی که ردایی بلند برتن و چتری پر نقش و نگار در بالای سر داشت جست و خیز کنان به رقص درآمده بود 204

7-6-6-مسکل 225:

جشن مسکل که براساس الفبای گیز ، مسقل 226نیز تلفظ می شود یکی از تعطیلات رسمی و مذهبی سالیانه کلیسای ارتدوکس اتیوپی و اریتره است . جشن مسکل هر سال به مناسبت بزرگداشت کشف صلیب راستین (صلیبی که به گمان مسیحیان حضرت عیسی (ع) بر آن به دار آویخته شد) به وسیله ملکه هلنا227 مادر کنستانتین امپراتور روم در قرن چهارم میلادی (326م)، برگزار می شود.

مراسم جشن مسکل در روز هفدهم ماه مسکرم ، مطابق تقویم اتیوپیایی و معادل 27 سپتامبر براساس تقویم گریگوری( یا 28 سپتامبر در سال های کبیسه )انجام می گیرد. واژه مسکل به معنای صلیب است. این مراسم در کلیساهای ارتدوکس، کاتولیک یا پروتستان با عنوان جشن ستایش صلیب مقدس شناخته می شود. کلیساهایی که از تقویم گریگوری پیروی می کنند این مراسم را در روز 14 سپتامبر جشن می گیرند.

و آواز می خواند. مقامات ارشد و مسن تر کلیسا، مؤقرانه با سلاح هایی که در دست داشتند، راه می پیمودند و به همراهی مردان میانسال، آوایی را با صدای کشیده و منظم، تکرار می کردند. هاااا .... هوووو....! کودکان نیز در آن حوالی با چوب هایی در دست می دویدند و بازی می کردند.

زنان درحالی که بهترین و زیباترین لباس های خود را برتن داشتند، در روزی که از آزادی کامل و واقعی در ایام سال برخوردار بودند، با هیجان پچ پچ می کردند . جوانان شجاع، رقص پرشور و سرزنده ای را جست و خیزکنان به نمایش می گذاشتند و بدون خستگی، آوازهای موزونی را تکرار می کردند. هنگامی که لوحه مقدس (تابوت) صحیح و سالم به جایگاهش در کلیسا بازگردانده شد همه برای ادامه جشن به خانه هایشان رفتند.

Meskel- 225

226

227

Mesqel-

Saint Helena-

205

مراسم جشن مسکل شامل برافروختن آتش و آتش بازی مفصل یا دمرا 228است که اساس آن، باور به الهامی است که در عالم رویا، مکان و محل دفن صلیب راستین را بر ملکه هلنا فاش ساخت. ملکه گفته بود که در عالم خواب به او الهام شده باید آتشی برافروزد و دود آن آتش، محل دفن صلیب راستین را نشان خواهد داد. بنا بر این عقیده، ملکه فرمان داده بود تا مردم ساکن اورشلیم، توده بزرگی از هیزم را گردآوری کنند و به آن کندر بیافزایند. هنگامی که آتش برافروخته شد، دود سرخ رنگی به آسمان رفت و سپس به زمین بازگشت و دقیقا نقطه ای را که صلیب راستین در آنجا دفن شده بود نشان داد.

مراسم آتش بازی 229 براساس سنت های محلی، اوایل عصر روز قبل از مسکل یا در همان روز برگزار می شود. هیزم ها از قبل با گل های آفتابگردان تزیین گشته و برای مراسم آماده می شوند. پس از برافروختن آتش، مؤمنان با ذغالی که بر جای می ماند علامت صلیب را بر پیشانی های خود رسم می کنند .

از دلایل اهمیت فراوان این جشن، باور به این عقیده است که براساس تقویم و روزنگار کلیسا قسمتی از صلیب راستین، از مصر به اتیوپی آورده شده و گفته می شود در محلی به نام آمباگشن 230که به شکل یک صلیب است نگهداری می شود. www.tourismethiopia.org/festival

7-6-7-جشن ادبار

Demera- 228 Demera- 229

230

Amba Geshen-

206

یکی از جشن هایی که اروموها هرسال در اول ماه گی بوت (گنوت) مطابق با نهم ماه مه برگزار می کنند، جشنی است به نام ادبار که با طبیعت و بزرگداشت آن ارتباط دارد .مردمان ارومو در روز موعود با جمع شدن در زیر درختان تناور و کهنسال، حیوانی را قربانی کرده و خون آن را پای ریشه درخت می ریزند و درخت ها را با نوعی روغن آغشته می سازند. قربانی در این مراسم «وداجو»231 نامیده می شود که به معنای دوستی و مشارکت است. پس از صرف غذاهای مخصوص جشن، رقص و پای کوبی برگزار می گردد و جشن ادبار در محیطی شاد و صمیمی به پایان می رسد. . این جشن مناسبتی است که تمام اروموها را با یکدیگر متحد می سازد. www.tourismethiopia.org/festival

7-7-سرودها

سرایش اشعار و سروده های سنتی و دینی از دیرباز در کشور اتیوپی رواج داشته است.یکی از سنت های دیرینه این سرزمین از دیرباز تاکنون نیز سرودهای قبایل مختلف است که در مراسم و مناسبت های این اقوام سر داده شده و بخشی از فرهنگ عامیانه کشور اتیوپی را بخود اختصاص داده است. بخشی از این سرودها و اشعار دربرگیرنده داستان های تاریخی و حماسی است و بخشی نیز دارای تم دینی بوده و در مراسم دینی مسیحیان و مسلمانان و یهودیان قرائت می گردد.

یکی از سرودهای مشهور دینی اتیوپی که بویژه در شمال شرقی اتیوپی و در بین مسلمانان ناحیه وولو رواج دارد منظومه است. منظومه که معمولا با موسیقی سنتی همراه است در نواحی

231

Wodajo-

207

«هرار» و «جیما» که نغمه سرایی به زبان ارومو رایج است طرفداران زیادی دارد.

در مناطق مرتفع اتیوپی، نوعی از سرودها به همراه موسیقی سنتی غیر مذهبی به وسیله خوانندگان و نوازندگان دوره گرد اجرا می شود که «ازماری» (232) نام دارد. به ازماری ها در جامعه اتیوپی، هم با غضب و بدبینی و هم با احترام نگریسته می شود.این نوازندگان دوره گرد که به قوم امهاری تعلق دارند در اشعار ساده خود که بیشتر به صورت في البداهه و بدون آمادگی قبلی سروده می شوند سنت ها و آداب و رسوم مردمان امهاری را در قالب شعر به تصویر می کشند. www.selamta.net/culture.html

8-7-تاریخچه و مبنای سال نو

کشور اتیوپی دارای گاه شماری و تقویم خاص و منحصر به خود است. تقویم اتیوپیایی ریشه در فرهنگ کهن این کشور دارد و منعکس کننده میراث آیین های بومی و ادیان اسلام ، مسیحیت و یهود است . تقویم سالیانه این کشور شامل 13 ماه است. سال های این تقویم، 7 سال از تقویم میلادی (گریگوری) عقب تر است و سال نو در این کشور در روز 11 سپتامبر آغاز می شود . 13 ماه این تقویم شامل 13 ماه سی روزه است و 5 روز باقی مانده از سال (در سال های کبیسه 6 روز) یک ماه مستقل محسوب می شود. تمام ادارات و مؤسسات دولتی اتیوپی براساس ساعت و تقویم خاص این کشور کار می کنند و تنها بعضی از شرکت ها که مرتبط با مؤسسات بین المللی هستند (نظیر هواپیمایی، مخابرات و مؤسسات مالی) از تبعیت از تقویم اتیوپیایی معاف هستند.

Azmari - 232

208

نام سیزده ماه تقویم اتیوپیایی، به این شرح است:

233	1- مسکرم
234	2- تکیمت
3- هیدار 235
4- تا ساز 236
5- تر (Ter)
237	6- یکوتیت
238	7- میابیت
239	8- میازیا
240	9- گن بوت
241	10- سنه
242	11- هامله
243	12- ناهسه
233 - Meskerem
234- Tekimt
235 - Hidar
236- Tahsas
237 - Yekoutit
238- Meyabit
239_Meyaziya
240_Genbot
241- Sene
242- Hamle
243Nahse
	209

13- پاگومه 244

طبق گاه شمار سنتی اتیوپی، روز به دو زمان 12 ساعته صبح و شب (صبح گاه و شام گاه) تقسیم می شود و برخلاف ساعت اروپایی، یک شبانه روز، 24 ساعت پیوسته (از 0 تا 12 و از 12 تا 24) نیست. ساعت 7 صبح اروپایی، مساوی با ساعت یک صبح گاهی اتیوپیایی است و ساعت 7 غروب، مساوی با ساعت یک شام گاهی در اتیوپی است. بنابراین، اختلاف ساعت اتیوپی با ساعت اروپایی، 6 ساعت است. www.ethiopic.com/calendar/ethiopic.html

علاوه بر تقویم رسمی اتیوپی ؛ برخی از قبایل این کشور نیز دارای گاه شماری خاص خود می باشند. تقویم سنتی مردمان بورانا از جمله این گاه شماری هاست که در زمره سنت های جالب این قبیله نیز بشمار می رود و علیرغم حاکمیت سال مسیحی و تقویم سنتی بر کشور، همچنان جایگاه سنتی خود را حفظ نموده است.این تقویم که به اعتقاد افراد قبیله بورانا به 300 سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد مبتنی بر نظام ستاره و ماه بوده و بر مشاهده حرکات نجومی ماه و همزمانی آن با هفت ستاره خاص یا صورت های فلکی (مجمع الکواکب) استوار است. ماه های تقویم سنتی قبیله بورانا که در سرتاسر اتیوپی شهرت دارند عبارتند از :

-بیتوتسا245

- کامسا246

244_
245	Bittottessa
246	camsa
		210

- بوفا 247

- واگزاباژی248

- اوبورا گودا249

- اوبورا دیکا250

- بیرا (ماه کامل)251

- سیکاوا (بین هلال و بدر) 252

- ساداسا253 (یک چهارم ماه) - آبراسا 254 (هلال بزرگ) - آماجی255 (هلال نیمه)

- گوراترالا256 (هلال کوچک) borana.webs.com/aboutborana.html

شبانه روز

نخستین روز سال

247	Bufa
248	waxabajjii
249	Obora Gudda
250	Obora Dikka
251	Birra
252	cikawa
253	sadasaa
254	Abrasa
255	Ammaji
256	Gurrandhala
		211

انکوتاتاش 257 یا نوروز اتیوپیایی، اولین روز سال جدید در این کشور است که طبق تقویم اتیوپی مصادف است با اول ماه مسکرم 258 مطابق با روز 11 سپتامبر تقویم میلادی. www.ethiopic.com/calendar/ethiopic.htm

9-7-تعطیلات رسمي

کشور اتیوپی به عنوان کشوری با تنوع ادیان و فرهنگ ها ، با دارا بودن اکثریت نسبی مسیحی و اقلیت نیرومند مسلمان و سایر ادیان؛ مراسم و ایام مهم هردو دین بزرگ این کشور (به خصوص در دوران جدید) را به همراه مناسبت های ملی در جدول تعطیلات عمومی خود جای داده است. تعطیلات عمومی این کشور عبارتند از:

- کریسمس اتیوپی (7 ژانویه)

- عید تیمکت (19 ژانویه)

- روز پیروزی آدوا - پیروزی نیروهای اتیوپیایی بر ایتالیایی ها در محلی به نام آدوا در سال 1896م- ( 2 مارس)

(6 آوریل)

- روز پیروزی میهن پرستان259 - روز جمعه خوب (29 آوریل) 260 - روز عید پاک (1 می)

- روز جهانی کارگر( 1 می)

Patriot day - 259
good Friday-		260
257_	Enkutatash
258_	Meskerem
			212

- روز ملی اتیوپی -روز سقوط رژیم هایله ماریام-( 28 می) - سال نو اتیوپی( 11 سپتامبر)

- عید مسکل -کشف صلیب راستین- ( 27 سپتامبر) - روز میلاد پیامبر اسلام - روز عید فطر

- روز عید قربان

www.holiday-times.com/public holidays/ethiopia/2013

جداي از این تعطیلات رسمي برخي مناسبت ها نزد مسلمانان و مسیحیان این کشور از اهمیت زیادی برخوردارند. این ایام هرچند در زمره تعطیلات رسمی کشور نمی باشند با این حال معمولا پیروان دو دین بزرگ اسلام و مسیحیت این مناسبت ها را گرامی داشته و مراسمی را به احترام این ایام برگزار مي کنند.. مناسبت های مورد توجه و احترام مسلمانان اتیوپی عبارتند از:

- ایام ماه مبارک رمضان

- لیله الاسری (شب معراج پیامبر اسلام (ص) - شب های قدر

- عاشورا (نزد شیعیان) - ایام حج

- ماه های ابتدایی و انتهایی سال (آخرین ماه سال در نزد مسلمانان اهمیت فوق العاده زیادی دارد).

ایام و مناسبت های مورد توجه مسیحیان اتیوپی نیز عبارتند از :

213

- روز ولنتاین ( 14 فوریه)

- چهارشنبه خاکستر (نخستین روز ایام روزه بزرگ) - یکشنبه نخل (نخل ریزان- یکشنبه پیش از عید پاک) - سه شنبه مقدس

- روز مادر (دومین یکشنبه ماه مه) - روز قربانیان جنگ 261 - روز پدر

- جشن شکرگزاری (چهارمین پنجشنبه ماه نوامبر) 262 www.holiday-times.com/public holidays/ethiopia/2013

10-7- موزه‌ها

کشور تاریخی اتیوپی از نظر دارا بودن موزه های مختلف در مقایسه با دیگر کشورهای قاره آفریقا از وضعیت نسبتا خوبی برخوردار است . مهم ترین موزه های اتیوپی عبارتند از :

1-10-7-موزة ملي اتیوپي

موزة ملي اتیوپي، مهم ترین و پربازدیدترین موزة این کشور به شمار می‌رود و آثار جذاب و مختلفی از یافته‌هاي باستان‌شناسی این کشور در دهه های اخیر را در خود جای داده است. اسکلت موسوم به لوسی با قدمت 3/5 میلیون سال که در سال 1974 کشف شد نیز در این موزه نگهداری می‌شود و از

Memorial day - 261

262

Thank giving-

214

معروف‌ترین اشیاء موجود در این موزه بشمار می رود. مجموعه‌ای جذاب از نقاشي‌هاي سنتي اتیوپی نیز در این موزه نگهداری می شود. گردشگران خارجی معمولا در مدت اقامت خود در اتیوپی از موزه ملی اتیوپي بازدید مي نمایند. www.addisculturetourism.gov.et/ Museums

2-10-7-موزة آدیس آبابا

موزة آدیس آبابا درسال 1986 به مناسبت صدمین سالگرد انتخاب این شهر به عنوان پایتخت اتیوپی بنا نهاده شد.این موزه در اقامتگاه " راس بیرو ولده گابریل 263(وزیر جنگ در دوران منلیك دوم ) تأسیس گردید. موزه آدیس آبابا بیشتر شامل عکس‌هایی است که پیشرفت‌های اجتماعي، تاریخي، سیاسي و اقتصادي این شهر را از زمان بنیان گذاری آن نمایش می‌دهد. در کنار عکس‌های منحصر به فرد شهر ، مصنوعات و آثار هنري متعلق به هنرمندان برجسته اتیوپی نیز در این موزه در معرض دید عموم قرار دارد. www.addisababacity.gov.et

3-10-7-موزة قوم‌شناسي

موزه قوم شناسی در بخشی از کاخ سلطنتي هایلا سلاسي بنا شده و قسمت‌هایی از این کاخ، همچون حمام و اتاق خواب سلطنتي در حین بازدید از موزه قابل مشاهده است. در این موزه اشیایی مرتبط با تاریخ، سنت‌ها و فرهنگ اتیوپی به نمایش درآمده است. بعضی از این اشیاء عبارتند از : آلات موسیقی قومي و محلي، مجموعة تمبر و سکه، لوازم مربوط به طب سنتي و اشیاي زیرخاکي.

Ras Biro Wolde Gabriel- 263

215

موزه قوم شناسی اتیوپی همچنین مجموعه‌ای از نقاشي‌هاي کهن اتیوپی را در خود جای داده است که بسیاری از آنها در دهة 60 میلادي با خطر نابودي مواجه بودند.

4-10-7-موزة تاریخ طبیعي

این موزه که در سال 1955 میلادی تاسیس شده در محوطة دانشکدة علوم دانشگاه آدیس آبابا قرار دارد. . در این موزه مجموعه‌ای از گونه‌های حیات وحش اتیوپی همچون پرندگان، فسیل جانوران نخستین، مارها، ماهی‌ها و خزندگان نگاهداري مي‌شود.

5-10-7-موزة آلم ماریان 264

این موزه که در آدیس آبابا و در محوطه کلیسایی به همین نام قرار دارد، در اواخر سال 1960 آتش گرفت و سوخت. پس از آن بازسازی شد و اشیایي شامل آثار عتیقه، لوازم مذهبي مربوط به آئین های کلیسا و برخی نسخه‌های خطی در آن نگاهداري مي‌شود.

از دیگر موزه‌های اتیوپی می‌توان از موزة ملی پست (تأسیس شده در سال 1955)، موزة پارك ملي آواش، موزة جامعة حرار، موزة دولتي حرار و موزة آکسوم (شامل آثار سنگی و باستانی کشف شده در منطقة آکسوم) نام برد. (کتاب سبز: 22-21)

7-11-کتابخانه‌ها

با وجود آمارنسبي بي سوادی در کشور اتیوپی ؛ مردم این کشور علاقه خاصی به مطالعه دارند و معمولا سعي مي کنند بخشي

Alem Marian- 264

216

از اوقات فراغت خود را به مطالعه کتب مورد علاقه خویش اختصاص دهند از این روی در مجموع می توان گفت فرهنگ کتاب خوانی و مطالعه در این کشور بالا است . با این حال گراني کتب موجود در بازار موجب روی آوردن آنها به کتابخانه هاي عمومي و استفاده از کتب موجود در کتابخانه هاي عمومي و تخصصی شده که این امر بنوبه خود موجب رشد نسبي کتابخانه هاي عمومي و تخصصي در این کشور و اقبال عمومي از این مراکز علمی نیز شده است.

7-11-1-کتابخانه ملی اتیوپی:

نخستین کتابخانه به سبک امروزی در زمان حکمراني هایلا سلاسي و به مناسبت تاجگذاری او در سال 1930 گشایش یافت. این کتابخانه که از آن زمان کتابخانه ملی اتیوپی نام گرفته، نوعي کتابخانه و موزه ملي عمومي است که نسخه‌هاي خطي منتخب گیز و کتاب‌های چاپی به زبان‌های فرانسوي، انگلیسي و روسي را در خود جای داده است. موزه کتابخانه ملی اتیوپي نیز داراي اشیاي بسیار ارزشمند باستاني از قسمت‌هاي مختلف کشور است که در سال 1930 و در هنگام تاسیس کتابخانه ملی کشور جلوه هایی از جایگاه و منزلت تاریخی کشور را در برابر شخصیت‌ها و مقام‌های اروپایی شرکت کننده در جشن تاجگذاري به نمایش گذارد.

کتابخانه ملی اتیوپي پس از ورود نیروهاي ایتالیایي به آدیس‌آبابا در 5 مه 1936 دستخوش خسارات سنگینی شد . ایتالیایی‌ها کتابخانه‌ای عمومی را در مساوا( در اریتره امروزین) برپا کردند که بعدا به اسمره منتقل شد. کتابخانه مزبور بعدها گسترش یافت و مجموعه کتب موجود در آن به ده هزار جلد رسید. ایتالیایی‌ها همچنین در سال 1936 کتابخانه

217

تخصصی "کتابخانه مرکزي افریقاي شرقي " را با 10000 جلد کتاب در آدیس آبابا تاسیس کردند .

اشغال اتیوپی توسط ایتالیایی‌ها در امر آموزش و کتابداری جدید وقفه جدی ایجاد نموده و صدمات و آسیب های چشمگیري بر بخشی از سرمایه فرهنگی کشور وارد آورد . علاوه بر آن وقوع آتش‌سوزی‌هایی در آدیس‌آبابا و مصادره گنجینه‌های نفیس و انتقال آنها به ایتالیا، خسارات مادی و معنوی زیادي بر این کشور تحمیل نمود.

کتابخانه ملی اتیوپی که در حال حاضر به منزله کتابخانه عمومي مرکزي و گنجینه اطلاعات اتیوپی عمل می‌کند دربرگیرنده مجموعه ارزشمند چند صد جلدي از نسخه‌های خطی قدیمی در ارتباط با کلیسای ارتدکس است که برخی از این نسخ به زیبایی تذهیب شده و تاریخ نگارش آنها به سده چهاردهم می‌رسد.قدمت برخی از متون قدیمی این کتابخانه نیز به دوره آغاز به‌کار صنعت چاپ محلی در سده نوزدهم باز می گردد. کتابخانه ملی اتیوپی در دهه 1960 شعباتی در مراکز ایالات مختلف، به‌ویژه دبرذیت و پرگالم گشود و مجموعه‌های آنها را مجهز کرد. تعداد مجموعه کتب و اسناد موجود در کتابخانه ملی اتیوپی بیش از نود هزار جلد است. www.nale.gov.et/national library.html

7-11-2-کتابخانه دانشگاه آدیس آبابا :

این کتابخانه در سال 1961 و پس از گردآوری مجموعه کتب موجود در دانشکده‌های دانشگاه آدیس‌آبابا تاسیس گردید. کتابخانه دانشگاه آدیس آبابا داراي شعبه‌هاي متعدد در دانشکده های حقوق، پزشکی، مهندسي، علوم، کشاورزي و بهداشت عمومی است. مجموعه کتاب های این دانشکده ها در دهه 1990 به کمك بنیاد فورد و کمك‌هاي مالي ایالات متحده بنحو چشمگیری افزایش یافت و از پانصد هزار جلد نیز افزون گشت

218

در حدود 25 هزاز جلد از کتب و اسناد کتابخانه دانشگاه آدیس آبابا مربوط به اتیوپی و شاخ افریقا است و حدود ده هزار جلد از کتب کتابخانه نیز که بیشتر به زبان امهری است در خود کشور چاپ شده اند. در این کتابخانه حدود ده هزار نسخه خطی و طومار نیز وجود دارد. کتابخانه دانشگاه آدیس آبابا هر سال با همکاري مؤسسه مطالعات و انتشارات اتیوپی سیاهه‌ای رده‌ای از کتب و مقالات ادواري منتشر شده در کشور را منتشر می‌کند.

جدای از این کتابخانه ها ؛ کتابخانه هیأت اقتصادي افریقا (1958) وابسته به سازمان ملل که دربرگیرنده مجموعه‌اي غني از مدارك دولتي ، اسناد ادواري‌ها و حدود 60,000 جلد کتاب درباره توسعه افریقاست از کتابخانه های بزرگ اتیوپی محسوب می شود.

کتابخانه‌هاي بانك‌هاي ملي و تجارت، مؤسسه مدیریت عمومي، دانشکده‌های پلیس و نیروی هوایي ، مرکز فرهنگی بریتانیا ، مرکز فرهنگی فرانسه، مرکز فرهنگی آلمان، مرکز فرهنگی ایتالیا و مرکز فرهنگی روسیه کتابخانه‌های مهم تخصصی کشور اتیوپی را تشکیل می دهند. علاوه بر آن در هزاران صومعه و کلیسای ارتدوکس و پروتستان اتیوپی نیز گنجینه‌های ارزشمندی از نسخه‌هاي خطي دیني( بالغ بر 50,000 نسخه خطي ) وجود دارند .برخی از این نسخ خطی در حال حاضر بصورت میکروفیلم مورد استفاده پژوهشگران قرار می گیرند.

http://www.worlib.org/Ethiopia

دیگر کتابخانه‌هاي مهم اتیوپي عبارتند از: آکادمی زبان‌هاي اتیوپي کتابخانة مطبوعات اتیوپي

کتابخانة شهرداري آدیس آبابا

219

آرشیو ملی و کتابخانة عمومي اتیوپی

(کتاب سبز: 22)