تاریخچه موسیقی در اردن
تاريخچه موسيقي و انواع رايج آن؛ جايگاه موسيقي در فرهنگ عمومي
اردن کشوري است باستاني؛ حفاري هاي باستان شناسي که در منطقه عين الغزال در نزديکي امان صورت گرفته نشان مي دهد که اقوام و اجتماعات ابتدايي با عادات و تقاليد و زبان خاصي در آنجا وجود داشته اند.
از جمله قديمي ترين شهرهاي جهان در اردن قرار دارند؛ اريحا و ربه عمون شهرهايي باستاني‌اند. اقوام عبراني بنوجاد به دامنه کوه ربه عمون رفته و با مردم آنجا در آميختند و آيين هاي بت پرستي برگزار کردند که در آنها دختران جوان بنوجاد با آواز دف به دور بت ها مي رقصيدند.
در عهد نبوخذ نصر نيز عموميان شادي هاي خود را با رقص نشان مي دادند. اين آثار بر روي سنگ ها حکاکي شده و مربوط به هزاران سال قبل از ميلاد است.
موسيقي انباطيان که توانستند مناطقي از جمله سوريه را تحت تصرف خود در آورند، ممکن است از مناطق مجاور تاثير پذيرفته باشد. آنها اشعار خود را در زماني که دور آتش مي نشستند يا در صحراي بيکران به تناول غذا مي پرداختند مي سرودند.
اشعار عصر جاهلي متناسب با ذوق، سليقه و احساس آن مردم بود و روميان و ايرانيان بر آن تاثير مي گذاشتند. تمدن روم که با تمدن عرب مناسبتي نداشت، چون جسدي بي روح به گونه اي بيگانه هنوز در میان اين اشعار باقي است.
در دوران مسيحيت سکان منطقه به دين مسيحيت گرويدند و کليساهايي را در نقاط مختلف اردن و فلسطين بنا نمودند. آنان در مراسم ديني خود اغاني و ترانه هاي بسياري مي خواندند. در کليساهاي شرقي نيز الحان متنوعي خوانده مي‌شد.
فلسطين و اردن در زمان امويان و عباسيان شاهد تحولات بسياري بود. اين خلفا قصرها و مساجد بسياري بنا نمودند که امروزه به عنوان نمونه هاي بارز هنر اسلامي شناخته مي شود. امويان آوازه خوانان مدينه و مکه را به دمشق مي آوردند و پول و عطاياي فراواني به آنان مي بخشيدند؛ برخي از اين آوازه خوانان برای خلفا در قصرهايي که در صحراها بنا شده بود آواز مي خواندند؛ از جمله قصر عمره که بر ديوارهاي آن نقش هاي خوانندگان و رقاصان آن دوره نقش بسته است.
عباسيان نيز علاقه وافري به موسيقي داشتند؛ آثار به جامانده از آن دوره شدت علاقه عباسيان به موسيقي را نشان مي دهد. کتاب هايي نيز وجود دارد که موسيقي دانان و خوانندگان شهره آن دوران را معرفي مي کند؛ موسيقي دانان و خوانندگاني که خلفا به آنها افتخار مي کردند. (4)
در زمان حکومت ترکان عثماني که 4 قرن به طول انجاميد، حاکمان عثماني توجهي به نقاط دور افتاده اي چون اردن نداشتند. در نظر آنان اهميت اردن تنها به اين دليل بود که در مسير کاروان حجاج قرارداشت.
ترکان فقط موسيقي عربيي را دنبال مي کردند که در عصرهاي گذشته جريان داشت و موسيقي در اين دوران تنها در زمينه دين و تصوف پيشرفت کرد. (5)
وضعيت موسيقي در اوايل تاسيس دولت اردن توسط ملک عبدالله (1920- 1951) همانند عهد عثماني بود. در اين دوره اردن از کشورهاي مصر و سوريه در زمينه موسيقي تقليدي، قالب هاي سنتي و موشحات و از فلسطين در زمينه موسيقي سنتي صوفيانه تاثير پذيرفت.
شرق اردن که از توجهات و عنايات حکومت و از وجود مراکز بزرگ فرهنگي بي بهره بود همچنان موسيقي بدوي و ترانه هاي روستايي را دنبال مي کرد به طوري که در بسياري از نقاط اردن ترانه هاي سامر و هجين وجود داشت.
پس از سلطه انگليس در سال 1917 فرهنگ اروپاييان بر اردن و فلسطين تاثير گذاشت. در همين دوره گروه هاي يهودي براي تشکيل حکومت وارد فلسطين شدند؛ به اين ترتیب، از آغاز اشغال فلسطين، برخي موسيقي دانان فلسطيني آلات موسيقي اروپايي را شناختند و برخي موسيقي دانان عرب و يهود اولين گروه راديويي را در سال 1936 در قدس تشکيل دادند.
اما موسيقي در شرق اردن کماکان مانند دوره هاي گذشته در جريان بود و فقط برخي موسيقي دانان شرق اردن ترانه هاي سنتي و محلي را از راديو قدس پخش مي کردند.
در سال 1946 ملک عبدالله به عنوان پادشاه اردن تاجگذاري کرد و تلاشهايي براي توسعه حکومت انجام شد ولي متاسفانه پس از دوسال فقط صداي اسلحه و مبارزان به گوش مي رسيد. در اين دوره تنها شاهد تاسيس دارالاذاعــة در رام الله و دو گروه موسيقي ارتش هستيم.
در زمان ملک عبدالله تلاش هاي بسياري براي آباداني کشور و استقرار امنيت و آزادي انجام گرفت. در این دوره مردم در شادي ها و مناسبت هاي اجتماعي بساط موسيقي و رقص را برپا مي نمودند؛ که رقص دبکــة و دحجــة از جمله رقص هاي گروهيست که در مراسم ازدواج انجام مي دادند.
پس از قتل ملک عبدالله در تموز 1951 حکومت به ملک حسين بن طلال ( 1951 - 1999) رسيد. وي در سال 1952 در 17سالگي عهده دار امور حکومتي شد.
حکومت اردن در اين دوره جوانان را ارج بيشتري نهاد و زمينه هاي رشد اقتصادي و فرهنگي اردن فراهم آمد.
در اين زمان حکومت موسسات موسيقي مانند دارالاذاعــة و تلويزيون در امان، خانه موسيقي و گروه رقص محلي را تاسيس نمود. دو مجله افکار و هنرهاي مردمي منتشر شد و وزارت آموزش و پروزش توجه زيادي به موسيقي نشان داد. گروه هاي فرهنگي و هنري متعددي شکل گرفت که مهمترين برنامه هاي آنان هماهنگي فعاليت هاي فرهنگي و موسيقي ، نمايش ها، جشنواره ها، نمايشگاه هاي هنري و مراسم رقص بود.
همچنين در سال تحصيلي 980-1981 در دانشگاه يرموک اداره هنرهاي زيبا تاسيس شد که مهم ترين هدف آن توجه به هنر و موسيقي بود. افزون بر آن خانه ملي موسيقي، آکادمي موسيقي اردن و انجمن موسيقي دانان تاسيس گرديدند.
پس از تاج گذاري ملک عبدالله دوم در تاريخ شباط 1999، وي توجه بسياري به هنر و موسيقي نشان داد. برپايي جشنواره موسيقي اردن و اعطاي جايزه ملک عبدالله براي بهترين ابداعات موسيقي از جمله فعاليت هاي وي در زمينه رشد هنر و موسيقي بود؛ اين جشنواره و جايزه پس از گذشت سالها همچنان ادامه دارد. اولين دوره جشنواره در سال 2001 برگزار گرديد. (6)
پژوهشگران مسائل اردن متفق القول اند كه موسيقي در ميان هنرهاي موجود در اين كشور در پائين ترين جايگاه قرار دارد. تا سال 1950 ميلادي و همزمان با افتتاح و آغاز به كار راديو اردن هاشمي در رام الله، موسيقي اردني در حد سرودهاي محلي و روستايي متاثر از بدويت بود كه نسل به نسل از اجداد به نوادگان منتقل شده بود. هم چنين می‌توان سرودهاي دبكه، درزي، چركسي، كردي و ... قبايل و طوايف ديگر را هم به آن افزود. با افتتاح راديو «هنا امان» (اينجا امان است) در سال 1959 ميلادي و راديو «استوديو هات القدس» در همان سال، سرودهاي ملي اردن با تغيير و تحولات گسترده اي روبه رو شدند و از آن پس سرودها و اشعار با آلات موسيقي اجرا مي شدند.
در سال 1964 ميلادي وزارت اطلاع رساني اردن تاسيس شد كه پس از دو سال با پيوستن اداره فرهنگ و هنر به وزارت اطلاع رساني، مركز اشاعۀ موسيقي آغاز به كار كرد. با آغاز به كار اين مركز، موسيقي اردن حركتي روبه رشد را تجربه کرد و برخي از گروه هاي موسيقي اردن همچون گروه رقص مردمي اردن در خارج از اين كشور به اجراي برنامه پرداختند. از جمله برنامه ها اجراي موسيقي در منطقه آلبرت هول لندن در سال 1967 ميلادي بود.
در همين حال تاسيس تلويزيون اردن در سال 1968 ميلادي به رشد، موسيقي اين كشور کمک کرد. در اين سال با ورود آلات موسيقي غربي و انتشار گسترده نت هاي موسيقي، چندين مركز آموزش تاسيس شد. در سال 1980 ميلادي انجمن موسيقي دانان اردن شكل گرفت و فعاليت هاي خود را آغاز كرد.
با اين همه سالها گذشت تا موسيقي ها و ترانه هاي پخش شده از راديو و تلويزيون مورد قبول مردم اردن واقع شود. گروه هاي موسيقي اردن براي اولين بار در سطح منطقه در جشنواره ترانه هاي عربي كه در دمشق برگزار شد حضور يافتند. پس از آن از سال 1981 به طور دائم در جشنواره فرهنگ و هنر جرش حضور چشمگيري داشتند.
هم اكنون در اردن بيش از 20 آكادمي موسيقي و صدها نوازنده مشغول به فعاليت هستند، موسسه هايي مانند انجمن موسيقي دانان، بخش موسيقي دانشكده روزنامه نگاري دانشگاه اليرموك، بخش موسيقي وزارت فرهنگ اردن، مركز ملي موسيقي وابسته به موسسه نورالحسين و بخش موسيقي راديو و تلويزيون اردن که در زمينه اشاعه و گسترش هنر موسيقي فعاليت دارند. اولين آكادمي موسيقي اردن در سال 1990 تاسيس شد كه تاكنون بيش از صدها تن از آن فارغ التحصيل شده اند.
برخي دیگر از گروه هاي موسيقي كشور اردن نيز به شرحي است که در ادامه مي آيد:
1. گروه اركستر نيروهاي مسلح اردن: گروه اركستر نيروهاي مسلح اردن در سال 1920تشكيل و در سال 1977 ميلادي به آلات موسيقي مانند شيپور مجهز شد. اين گروه از 120 نوازنده تشكيل شده و تا كنون به عنوان اولين گروه اركستر عربي در مسابقات جهاني به جوايزي نائل آمده است.
2. گروه اركستر راديو اردن: هم اكنون گروه اركستر راديو اردن را اميل حداد رهبري مي كند. وي اولين نوازنده قانون در اردن است كه در سال 1967 ميلادي از مركز عالي موسيقي قاهره فارغ التحصيل شد. پيش از اين، گروه اركستر راديو اردن را روحي شاهي و آنتون شمعون رهبري مي كردند و در آن 62 نوازنده حضور داشتند.
3. گروه اركستر نوازندگان امان: اين گروه در سال 1992 ميلادي به رهبري سيف الدين شحادة تاسيس شد و بيش از 25 نوازنده مرد و زن به آن پيوستند.
4. گروه ترانه عربي: گروه ترانه عربي وابسته به انجمن موسيقي دانان اردن است. اين گروه 40 عضو دارد كه متشكل از موسيقي دان، نوازنده و سراينده هاي اردني است. (7)