جغرافیای طبیعی اوکراین

اوکراین از جمله کشورهایی به شمار می رود که از تنوع جغرافیایی فراوانی برخوردار است . توپوگرافی متنوع اوکراین موجب گشته است این کشور از نظر آب و هوایی به عنوان یک کشور چهار فصل شناخته شود. جاری شدن سومین رود بلند اروپا در اوکراین نشان دهنده آن است که این کشور از رطوبت مناسبی جهت حاصلخیزی زمین‌های کشاوری برخوردار است و همین امر موجب پدید آمدن پوشش گیاهی مناسبی جهت زیستگاه‌های جانوری می شود. توزیع جمعیتی به عنوان یکی از مولفه های مهم جغرافیای انسانی در اوکراین از منحنی خاصی برخوردار است بطوریکه بعد از استقلال این کشور ، برخی مناطق مانند شرق ، جنوب و مرکز با کاهش فراوان جمعیت روبرو بودند و برخی دیگر با افزایش ناچیز و یا بدون تغییر ماندند . گذشته از تفاوت‌های عمده منطقه ای ، نرخ باروری در اوکراین یکی از پایین ترین نرخها در اروپا به شمار می رود. بطور کلی تغییر در ویژگی‌های جمعیتی همچون مرگ و میر ، باروری و مهاجرت در سراسر اوکراین از وضعیت یکسانی برخوردار نیست و می توان گقت در غرب اوکراین وضعیت بهتر از سایر مناطق می باشد.

موقعیت جغرافیایی اوکراین

اوکراین از نظر وسعت جغرافیایی دومین کشور اروپایی به شمار می رود. تنوع توپوگرافیک این کشور موجب پدید آمدن مناظر مختلف جغرافیایی در ارتفاعات و مناطق کم ارتفاع گشته است و از موقعیت استراتژیکی ویژه ای در شرق اروپای مرکزی برخوردار است. این کشور در جنوب با دریای سیاه،در غرب با لهستان،اسلواکی و مجارستان، در شمال با بلاروس، در جنوب غرب با مولداوی و رومانی و نهایتاً در شرق با روسیه هم مرزاست. بخش شمالی کوهستانهای کارپاتیان تا قسمتهای غربی اوکراین کشیده شده است. بلندترین قله اوکراین دارای 2061 متر ارتفاع است. بسیاری از مناطق اوکراین بوسیله استپ شبیه زمین‌هایی که در شمال دریای سیاه واقع شده اند پوشانده شده است. اوکراین توسط رودخانه دنیپر که از شمال به جنوب جریان دارد به دو نیم تقسیم می شود. آب این رودخانه در غرب شبه جزیره کریمه در نزدیکی دهانه رودهای دنیستر و بوگ به دریای سیاه می ریزد.مرز این کشور با روسیه طولانی ترین مرز این کشور با همسایگانش می باشد که از دریای آزوف عبور می کند.(سازمان جغرافیایی،1390)

آب و هوای اوکراین

اوکراین کشوری چهار فصل ، با آب و هوایی معتدل و قاره ای (زمستانهای سرد و تابستانهای نسبتا گرم و شرجی) است.سواحل کریمه در جنوب ، دارای آب و هوای مدیترانه ای با زمستانی ملایم و مرطوب می باشد. در بخش شرقی این کشور ، ورود توده های هوا از مناطق استپی آسیای مرکزی باعث ایجاد تابستانی نسبتا گرم تر و زمستانی سردتر می شود. میانگین دما در کی یف در سردترین ماه سال ( ژانویه) به 6- درجه ی سانتی گراد و درگرم ترین ماه (جولای ) به 20درجه سانتی گراد بالای صفر می رسد. سالانه به طورمتوسط 500 میلی متربارندگی در سطح کشور ، اعلام می شود که در مناطق مختلف تفاوت‌های فاحشی دارد.در بیشتر نواحی این کشور ، در فصل تابستان بارندگی دایمی باعث حاصلخیزی این سرزمین شده است.

ارتفاعات و ناهمواری های اوکراین

95 درصد وسعت اوکراین را زمین ها ی پست و هموار تشکیل می دهد و تنها قسمت کوهستانی آن ، کوه‌های کارپات در غرب است. پهنه وسیعی از این کشور را فلات مرتفع، با ارتفاعات بلند در نیمه غربی و ناحیه دونتسک در جنوب شرقی پوشانده است.نواحی پست با مرداب های پردرخت و باتلاق های وسیع در اوکراین شمالی با نام پولسی یا مرداب های پریپت وجود داردکه اغلب این زمین ها پرباران و برای کشاورزی مناسب هستند. فلات‌های پست اوکراین جنوبی درانتهای دنیپر، رودخانه های باسین و بخش ساحلی دریای سیاه پدیدار هستند. کرانه ی اوکراین شامل شبه جزیره کریمه به طول 2782 کیلومتر می باشد. کوه‌های کارپاتین درمنتهی الیه غربی و درانتهای جنوبی شبه جزیره کریمه کوه‌های کریمه ، حدود 5 درصد اوکراین را تشکیل میدهند. قله‌ی گوورلا دررشته کوه کارپاتین به ارتفاع 2061متر ، مرتفع ترین ناحیه اوکراین به حساب می آید. (سازمان جغرافیایی،1390)

رودهای اوکراین

دنیپر بعد از ولگا و دانوب سومین رودخانه بلند اروپاست که از بخش مرکزی اوکراین سرچشمه می گیرد و شبکه اصلی رودخانه های کشور را تشکیل می دهدو بیش از نیمی از رودخانه های این سرزمین ،متعلق به این مجموعه می باشد و با طول 980 کیلومتر بخشی از مرز این سرزمین را تشکیل می دهد. از دیگر رودخانه های اصلی می توان از دنیستر، بوگ،بوگ جنوبی در غرب و بالاخره دنتس در شرق نام برد. رودخانه دانوب یا دونای بخشی ازمرز مشترک اوکراین و رومانی درمنتهی الیه جنوبغربی است. بجز بوگ که به سمت شمالی جریان دارد و به ویسلا یا ویستولا در کشور لهستان می ریزد، تمامی رودخانه‌های مهم اوکراین به سمت جنوب جریان دارند و به دریای سیاه یا دریای آزوف سرازیر می شوند. اوکراین بیش از 3000 دریاچه کوچک دارد که در حدود 3 درصد خاک این کشور را تشکیل می دهند. به طور کلی معروف ترین رودخانه های اوکراین عبارتند از :

اینهالتز : 951 کیلو متر
پسل : 717 کیلومتر
پروت 967 کیلومتر (272 کیلومتر آن دراوکراین است)
پری پیت : 761 کیلومتر (261 کیلومتر آن در اوکراین است).
تیسزا : 966 کیلومتر (233 کیلومتر آن در اوکراین است)
دانوب: 2850 کیلومتر (174 کیلومتر آن دراوکراین است)
دسنا: 1130کیلومتر(591 کیلومتر آن دراوکراین است)
دنیپر: 2201 کلیومتر( 581 کیلومتر آن در اوکراین است)
دنیستر: 1362 کیلومتر
ساترن: 806 کیلومتر
سیورسکی دونتس : 1053 کیلومتر ( 672 کیلومتر آن در اوکراین است)
سئیم: 718 کیلومتر
وسترن بوگ: 831 کیلومتر (401 کیلومتر آن در اوکراین است)
هورین: 659 کیلومتر(دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت خارجه،1388)

پوشش گیاهی اوکراین

پوشش گیاهی اوکراین به چهار بخش اصلی جنگل ، جنگلهای استپی، پوشش استپ و پوشش مدیترانه ای تقسیم می شود.

1- در بخش جنگلی ، درختان راش(آلش)غرب کشور را پوشش داده است. زیرفون،بلوط و کاج درمراتع و باتلاق های شمال و شمال غرب روییده اند و همچنین صنوبر در شمال شرق منظره ای همیشه سبز را پدید آورده است.

2- جنگل های استپی شامل مرغزاری با درختان انبوه بلوط می شود.

3- ناحیه استپ پوشیده از علف هایی با برگ هایی ضخیم و خشک است.

4- ناحیه مدیترانه ای یک نوار باریک در طول ساحل کریمه ی جنوبی را دربرگرفته است و شامل ترکیبی از گیاهان بی خزان و علف ها و بوته های با خزان است.(اوکراین ،1390،17)

پوشش جانوری اوکراین

حیات جانوری در اوکراین شامل گوزن، آهو،گراز،خرس‌های قهوه ای و گرگ می شود. گونه هایی از قبیل بایسون( نوعی گاومیش)و اسب های وحشی سال‌هاست که منقرض شده اند و دیگر گونه ها مثل موفلون(گوسفند وحشی)، آهوی خال دار و موش آبی بطور فزاینده ای رشد جمعیت دارند. برای محافظت از حیات وحش این سرزمین مجموعه ای از 10منبع تغذیه ای و بیش از 100 پناهگاه به ویژه برای حیواناتی نظیر سگ آبی ، سیاه گوش، گوزن و موش آبی در نظر گرفته شده است.پرندگان این اقلیم شامل کرکس سیاه دورگه (اوراسیایی)، عقاب استپی و حواصیل خاکستری می باشد.اوکراین بیش از 200گونه ماهی دارد. از جمله : اردک ماهی ،کپور، ماهی خاویار و همچنین 25 گونه حیوان اهلی مثل : گاو ، خوک ،گوسفند،غاز در این کشور پرورش داده می شوند.(اوکراین،1390،18)

جغرافیای انسانی اوکراین

در بین دو سرشماری که در سالهای 1989 توسط شوروی و 2001 توسط دولت اوکراین منتشر شد جمعیت این کشور از 600/706/51 نفر به 020/457/48 نفر کاهش یافت که نشان دهنده آن است که جمعیت این کشور از سال 1989 به میزن 7/5 درصد به تعداد 700/926/2 نفر کاسته شده است این کاهش در نوع خود از لحاظ منطقه ای از ضریب تغییر بسیار بالایی برخوردار است. دو منطقه ریونه[1] و زاکارپاتیا[2] در غرب اوکراین از افزایش ناچیزی به ترتیب 3 و 5 درصد در جمعیت خود برخوردار بودند. یک سوم از مناطق غرب اوکراین در بین سالهای 1989 و 2001 تنها کمتر از یک درصد جمعیت خود را از دست دادند.در مجموع 7 منطقه اوکراین که در غربی ترین نقاط این کشور واقع گشته اند در بین این سالها تنها با 167500 نفر یا 7/1 درصد کاهش جمعیت روبرو بودند. مجموع جمعیت این مناطق در سال 2001 ، 88/593/9 نفر بود.

در بین سالهای 1989 و 2001 جمعیت شهر کی یف با سه درصد افزایش روبرو بود که دلیل عمده آن مهاجرت مثبت به این شهر بود. بجز پایتخت اوکراین ، مناطق جنوبی ، شرقی و مرکزی یک کاهش جمعیت شدیدی را در این سالها تجربه کردند.منطقه دانتسک [3]در بین این سالها 491300نفر یا 2/9 درصد و منطقه لوگانسک [4]در مجاورت این منطقه با 11 درصد کاهش جمعیت روبرو بود.

بنابراین می توان گفت در بین سالهای 1989 و 2001 الگوی تغییرات جمعیتی اوکراین شامل رشد اندک جمعیت کی یف ، کاهش ناچیز جمعیت در مناطق غربی ،کاهش شدید جمعیت مناطق شرقی ، مرکزی ، جنوبی و کاهش اندک در کریمه که دلیل عمده کاهش ناچیز در کریمه نفوذ فراوان تاتارهای کریمه در این بخش می باشد.

هرم سنی و جنسیتی جمعیت اوکراین

0-14 سال : 7/13 درصد = مردان 3186606 نفر / زنان 3014069 نفر

15-64 سال : 8/70 درصد = مردان 15282749 نفر / زنان 16673641 نفر

65 سال و بیشتر: 5/15 درصد = مردان 2294777 نفر / زنان 4682865 نفر

متوسط سنی جمعیت اوکراین

میانگین سن مجوع زنان ومردان : 9/39 سال

میانگین سن مردان : 7/36 سال

میانگین سن زنان : 1/43 سال

نرخ باروری و تولد در مناطق مختلف اوکراین

میزان باروری در اوکراین یکی از کم‌ترین نرخ‌ها در اروپا به شمار می آید. با این حال تفاوت‌های منطقه ای عمده در نرخهای تولد ممکن است موجب برخی از تفاوت‌های جمعیت شناسی باشد. برای مثال در سه چهارم سال 2007 بیشترین نرخ ولادت در اوکراین با نرخ 4/13 نفر در هر 1000 نفر در استان ولین رخ داد که در مقایسه با نرخ کلی اوکراین که 6/9 در 1000نفر بود رقم بالایی بحساب می آمد. نرخ ولادت در استان ولین بالاتر از نرخ ولادت در تمام کشورهای اروپایی بجز البانی و ایسلند به شمار می رفت. در سال 2007 برای اولین بار از سال 1990 پنج استان اوکراین (استان زاکارپاتیا ، استان ریونه ، استان ولین ، استان لووف ، استان کی یف ) تولد بیشتری را نسبت به فوت تجربه کردند.با توجه به اینکه نسبت ولادت و مرگ در این استان‌ها در سال 2007 به ترتیب 119، 117، 110، 7/100، 108 درصد بود این امر نشان دهنده تمایل بیشتر به افزایش ولادت ها در سال‌های اخیر در جامعه اوکراین می باشد. به استثنای ناحیه کی یف ، همه مناطق کمتر صنعتی شده غرب اوکراین از تولد بیشتری نسبت به فوت برخوردار بودند. طبق گفته سخنگوی وزارت دادگستری اوکراین ، مجموع نسبت ولادت‌ها نسبت به فوت‌ها از 1 به 7/1 در سالهای 2004 و 2005 و 1 به 4/1 در سال 2008 بهبود یافته است.با این حال بدترین نسبت ولادت به مرگ در اوکراین به مناطق شرقی و مرکزی شامل استان‌های دانتسک، لوگانسک ، چرکاسی، پولتاوا می باشد، در این مناطق برای هر تولد 1/2 مرگ ثبت می شود.طبق اعلام کمیته آمار دولتی اوکراین میزان مرگ و میرکودکان در سال 2010 دراوکراین 1/9 در 1000 نفر می باشد. .(olena malynovska,2006)

سقط جنین

اقدام به سقط جنین در مناطق شمالی ، جنوبی و مرزی اوکراین از یک تجانس یکسانی برخوردار است در حالیکه مناطق غرب اوکراین از تفاوت فاحشی با بقیه مناطق دارا است. در مجموع در مناطق غربی اوکراین میزان سقط جنین ، سه برابر کمتر از بقیه مناطق می‌باشد. علت اصلی این امر استفاده بیشتر مردمان مناطق غربی اوکراین از روش‌های ضد آبستنی پیشرفته در غرب نیست بلکه تنها به این دلیل که زنان ساکن در غرب اوکراین تمایل بیشتری برای نگه داشتن نوزادشان دارند.استان‌های دانتسک و دنیپروپتروسک در شرق و مرکز اوکراین بیشترین نسبت سقط جنین را به خود اختصاص داده اند.

توزیع جغرافیایی مرگ و سلامتی در جامعه اوکراین

میزان مرگ افراد در مناطق شرقی و جنوبی اوکراین بیشترین تعداد را به خود اختصاص داده است و نسبت امید به زندگی برای بچه هایی که در استان‌های چرنیگف،دنیپروپتروسک، دانتسک،خرسون،کیرووگراد،لوگانسک، نیکلایف و اودسا یک و نیم سال کمتر متوسط سن اوکراینی ها می باشد. در مجموع سن امید به زندگی در مردان اوکراینی 79/63 سال و برای زنان 86/74 سال و در مجموع 29/69 سال می باشد.نسبت خودکشی در سال 1998 در اوکراین برابر با 6/29 نفر برای هر صد هزار نفر بوده است که افزایش قابل توجهی نسبت به آمار سال 1988 که 19 نفر بوده است پیدا کرده است. خودکشی درجامعه اوکراین در نواحی پیشرفته صنعتی و مناطق روستایی خیلی بیشتر از شهرهای اوکراین می باشد.در مناطق غربی اوکراین خودکشی پایین تر از نرخ متوسط کشور که 1/11 در صد هزار نفر است می باشد.مناطق شرقی و جنوبی اوکراین همچنین دارای بیشترین میزان مبتلایان به اچ آی وی و ایدز می باشند. در سال 2000، 60 درصد تمام مبتلایان به ایدز در مناطق اودسا، دنیپروپتروسک و دانتسک متمرکز شده بودند. علت اصلی این مساله آن است که مناطق شهری و صنعتی در جنوب و شرق اوکراین بیشترین لطمات اقتصادی را از بحران اقتصادی دهه 90 دریافت کردند که همین امر موجب گسترش بیکاری ، الکیسم و استفاده نابجا از دارو گردید که در نهایت موجب گسترش بیشتر این بیماری واگیر شد.طبق گزارش سازمان ملل در سال 2008 میزان شیوع بیماری ایدز در اوکراین در سال 2006 ، 46/1 درصد بود وتعداد افرادی که با این بیماری زندگی می ردند 377600 نفر تخمین زده شده است ، این گزارش می افزاید حدود 20000نفر در اثر ابتلا به این بیماری در سال 2003 در اوکراین جان خود را از دست داده اند.

مهاجرت و پناهندگی در اوکراین

کشور اوکراین یکی از منابع بزرگ مهاجرتی به برخی کشورهای عضو اتحادیه اروپا محسوب می گردد. در طول دهه 1990 و اوایل دهه 2000 اقتصاد نابسامان و بی ثباتی سیاسی در این کشور موجب افزایش مهاجرت به کشورهای همجوار مانند لهستان و مجارستان و در حتی کشورهایی مانند ایتالیا ،پرتغال، اسپانیا، ترکیه، روسیه و کانادا گردید.اگرچه آمار مهاجران اوکراینی متفاوت است ولی می توان تخمین زد 2 تا 3 میلیون اوکراینی در خارج از این کشور اقامت دارند که بسیاری از آنها بطور غیرقانونی اقامت دارند و در کارهایی همچون امور ساختمانی ، خدماتّّ، خانه داری و صنایع کشاورزی مشغول به کار هستند.

دولت اوکراین تعداد شهروندانی را که در طول سالهای 1991 تا2004 بطور انفرادی از اوکراین مهاجرت کرده اند 400/537/2 نفر اعلام کرد که از این تعداد 500/897/1 نفر به کشورهای شوروی سابق و 900/639 نفر به دیگر کشورها و عمدتاً کشورهای غربی مهاجرت کرده اند.(olena malynovska,2006)

در اوایل دهه 2000 سفارتخانه های اوکراین طی گزارشی اعلام کردند تعداد 300 هزار نفر از شهروندان اوکراینی در لهستان ، 200 هزار نفر در ایتالیا، تقریبا 200 هزار نفردرجمهوری چک، 100 هزار نفر در اسپانیا ، 35 هزار نفر درترکیه ،20 هزار نفر در ایالات متحده و تعداد در کشورهای همچون اتریش، بلغارستان،فرانسه،آلمان،یونان، سوئد، سوئیس و انگلستان به عنوان مهاجران اوکراینی اقامت دارند.بیشترین تعداد کارگران اوکراینی که تعداد آنها تقریبا به یک میلیون نفر می رسد در روسیه اقامت دارند. از سال 1992 تعداد 072/232 نفر از اوکراینی ها که در این کشور متولد شده اند به ایالات متحده آمریکا مهاجرت کرده اند.

پراکندگی جمعیتی اوکراین

جدول شماره 1: میزان جمعیت اوکراین و ضریب تغیر جمعیتی این کشور بین سال‌های 1984 تا 2011

ضریب تغییر(درصد)	میزان جمعیت	سال
-	600/678/50	1984
5/1+%	034/452/51	1989
5./0%	400/728/51	1995
3/6-%	100/457/48	2001
1-%	500/956/47	2003
8./0-%	831/576/47	2004
7./0-%	900/242/47	2005
8./0-%	356/886/46	2006
6/0-%	828/614/46	2007
6./0-%	340/337/46	2008
5./0-%	941/115/46	2009
4./0-%	820/939/45	2010
4./0-%	500/778/45	2011

Source: Ukrainian Census,2001

جدول شماره 2: ضریب تغییر جمعیتی اوکراین بین سالهای 1990 تا سال 2010

سال	متوسط جمعیت (به هزار)	متولدین زنده	تعداد مرگ و میر	تغییر طبیعی
1990	51891	657202	629602	-
1991	52001	630813	669960	39147-
1992	52151	596785	697110	100325-
1993	52179	557467	741662	184195-
1994	51921	521545	764669	243124-
1995	51513	492861	792587	299726-
1996	51058	467211	776717	309506-
1997	50594	442581	754151	311570-
1998	50144	419238	719954	300716-
1999	49674	389208	739170	349962-
2000	49177	385126	758082	372956-
2001	48663	376479	745953	369474-
2002	48203	390687	754911	364224-
2003	47813	408591	765408	356817-
2004	47452	427259	761263	334004-
2005	47106	426085	781964	355879-
2006	46788	460368	758093	297725-
2007	46510	472657	762877	290220-
2008	46258	510588	754462	243874-
2009	46053	512526	706740	194214-
2010	45871	497689	698235	200546-

Source: state statistics committee of Ukraine,2011

[1] Rivne

[2] Zakarrpattia

[3] Donetesk region

[4] Lunansk region