رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر

از دانشنامه ملل
نسخهٔ تاریخ ‏۴ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۷:۵۱ توسط Samiei (بحث | مشارکت‌ها) (صفحه‌ای تازه حاوی «رسانه و وسایل ارتباط جمعی '''1-12- جایگاه ونقش رسانه ها وبرنامه های فرهنگی رسانه ها''' رسالت رسانه‌های گروهی و تبلیغاتی این کشور، خدمت به مسائل منطقه‌ای، عربی و اسلامی و دفاع از آنها است. همچنین نقش آن در داخل، تحکیم ارزش‌ها و ترویج روش‌های پسن...» ایجاد کرد)
(تفاوت) → نسخهٔ قدیمی‌تر | نمایش نسخهٔ فعلی (تفاوت) | نسخهٔ جدیدتر ← (تفاوت)

رسانه و وسایل ارتباط جمعی

1-12- جایگاه ونقش رسانه ها وبرنامه های فرهنگی رسانه ها

رسالت رسانه‌های گروهی و تبلیغاتی این کشور، خدمت به مسائل منطقه‌ای، عربی و اسلامی و دفاع از آنها است. همچنین نقش آن در داخل، تحکیم ارزش‌ها و ترویج روش‌های پسندیده و درست، ارائه‌ي خدمات جامع تبلیغاتی به منطور آگاه و آشنا ساختن شهروندان قطری با مقتضیات زمان می‌باشد.


2-12-رسانه های ارتباطی

1-2-12- رادیو

رادیو قطر در ماه ژوئن 1968 شروع به کار کرد و پس از آن در اواخر سال 1972 دارای یک فرستنده صد کیلوواتی موج کوتاه و دو فرستنده‌ي 50 کیلوواتی و 10 کیلوواتی موج متوسط بود که روزانه حدود 12 ساعت برنامه پخش می‌کرد. از سال 1973 فرستنده‌ي رادیو قطر، با قراردادهای جدیدی که برای تقویت آن منعقد گردید، توسعه يافت و صدای قطر برای نقاط مختلف خارج از کشور پخش گردید. اکنون رادیو قطر، روزانه بیش از50 ساعت به زبان‌های انگلیسی و فرانسه برنامه دارد که در طول شبانه روز پخش مي‌شود.

    برنامه‌های رادیو قطر در زمینه‌ي فرهنگی، تبلیغاتی، سرگرمی، مذهبی، خانوادگی و آموزشی است. از مهم‌ترين برنامه‌های رادیو قطر، ایجاد ایستگا‌ه‌های پخش موج کوتاه است که می‌تواند کلیه‌ي نقاط دنیا را تحت پوشش داشته باشد. رادیو قطر به عنوان بلندگوی دولت، در مورد مسائل و قضایای مهم موضع اين كشور را بيان مي‌كند. «رادیو قرآن» این کشور نیز در سال 1992 افتتاح گردید.    صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران و رادیو قطر، بر اساس تفاهم نامه‌ای که در تاریخ 30/2/1378 امضا کرده‌اند با یکدیگر در زمینه‌های مبادله‌ي خبر، تبادل برنامه و فیلم و سریال، پخش ویژه‌ برنامه‌هایی به مناسبت روز ملی و... همکاری می‌کنند. نخستین شبکه‌ي مذهبی قطر تحت عنوان «شاعر الرسول»، برای تبیین، ترویج و دفاع از سیره و سنت نبوی(ص) راه‌اندازی شده است.

2-2-12- تلویزیون

بخش برنامه‌های تلویزیونی در قطر، از 15 اوت 1970 با یک فرستنده‌ي50 واتی شروع شد که روزانه سه تا چهارساعت برنامه‌ي سیاه و سفید پخش می‌کرد. در سال 1972 ساختمان یک استودیوی بزرگ تأسیس شد و نصب دو فرستنده‌ي 5 کیلو واتی از اقداماتی بود که با ایجاد تلویزیون رنگی از اوت 1974 تکمیل گردید. در سال 1982 کانال دوم تلویزیون قطر با پخش برنامه به زبان انگلیسی شروع به کار کرد. در مجموع روزانه بیش از 25 ساعت برنامه از طریق دو کانال پخش می‌گردد. تلویزیون قطر از معدود تلویزیون‌های کشورهای عربی منطقه است که به هنگام پخش فیلم‌های سینمایی غربی، صحنه‌های ضداخلاقی و مذهبی را سانسور می‌کند

3-2-12- شبکه ها‌ي ماهواره ای

شبکه خبری ۲۴ ساعته الجزیره در قطر واقع است. این شبکه در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد و در ابتدا تنها اخبار را به زبان عربی پخش می‌کرد اما در سال ۲۰۰۶ الجزیره انگلیسی نیز راه‌اندازی شد.

این شبکه، دارای کانال‌های مستقلی برای پخش برنامه‌های ورزشی، اقتصادی، مستند و کودکان و همچنین به زبان‌های عربی و انگلیسی جداگانه است و توانسته است مخاطبان بسیاری را با ذائقه‌های مختلف جذب كند.

رهبران کشور قطر همان گونه که به منظور ایجاد سرعت شکن در مسیر وهابی گری، شیخ قرضاوی را در کشور خود مستقر ساختند، در زمینه‌ي فرهنگی- سیاسی نیز شبکه‌ي تلویزیونی معروف الجزیره را بنیان گذاشتند که به تنهایي موفق شده است با شبکه‌های معروف بین‌المللی مانند بی بی سی انگلیس و سی ان ان آمریکا رقابت کند.

   این شبکه‌ي تلویزیونی، گرچه صرفاً خبری است؛ اما با به کارگیری شیوه‌های خاص آزادی بیان- گرچه هدفمند- توانسته است شیوه‌ي افشاگری و آزادی بیان را در سراسر جهان عرب برهم بزند و از آن به عنوان شمشیر دو لبه استفاده نماید.


شبکه‌ي ماهواره‌ای الجزیره، در نوامبر سال 1996م در کشور قطر با اختصاص 150میلیون دلار همراه با آخرین تجهیزات ماهواره‌ای تأسیس شد. این شبکه در آغاز به بی‌بی‌سی عربی تعلق داشت و دولت عربستان هزینه‌های آن را پرداخت می‌كرد. اما در پی مصاحبه با یكی از مخالفین دولت عربستان سعودی معترض شد ولی بی‌بی‌سی نپذیرفت كه از پخش چنین برنامه‌هایی جلوگیری كند. دولت عربستان قبول كرد الجزیره را بفروشد كه دولت و ولیعهد قطر نیز  این شبكه را به بهای  ۱۵۰میلیون دلار خریداری کرد. این شبکه درواقع اولین انقلاب رسانه‌ای عرب بود که به دلیل ارائه‌ي اخبار و تحلیل‌های جامع از اوضاع خاورمیانه، جذابیت خاصی دارد و توانسته است از بدو تأسیس خود تاکنون، موفق به جذب بیش از 700 میلیون بیننده شود و با آغاز به کار کانال‌های مستقل ورزشی، مستند، کودکان و انگلیسی، اکنون به یک بنگاه تبلیغاتی بزرگ مبدل شده است.این شبکه تلویزیونی شبکه ی خبری ماهواره‌ای است که مرکز آن در شهر دوحه در کشور قطر قرار دارد. و با پخش فیلمهای سخنرانی اسامه بن‌لادن، پس از واقعه تروریستی یازده سپتامبر برای اولین بار در غرب به شهرت رسید. شبکه الجزیره از سال ۲۰۰۶(میلادی) پخش برنامه‌های خود به زبان انگلیسی را آغاز کرد.

الجزیره مدعی است که تنها ایستگاه تلویزیونی غیروابسته از لحاظ سیاسی، در خاورمیانه می‌باشد. که با داشتن مخاطبانی در حدود ۵۰ میلیون بیننده در سراسر جهان با شبکه بی بی سی رقابت می‌کند. و کار خود را با دریافت سرمایه‌ای به مبلغ ۱۵۰ میلیون دلار آمریکاتوسط امیر قطر آغاز نمود. هدفش آن بود که از طریق پخش آگهی تا سال ۲۰۰۱ به خودکفایی برسد، اما زمانی که در رسیدن به آن ناکام گردید، امیر قطر با ادامه اعطای یارانه بر مبنای سالانه ۳۰ میلیون دلار آمریکا، در سال ۲۰۰۴ موافقت نمود.

در آغاز، الجزیره کوشید تا به وسیله عرضه دیدگاه‌های متضاد در ارتباط با برخی از دولتهای کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، بحرین و قطر؛ و نیز رابطه سوریه با لبنان؛ و قوه قضائیه مصر موجب جذب بیشتر بینندگان خود شود. برنامه مستند نمایش لحظه به لحظه جنگ داخلی لبنان در سالهای ۲۰۰۱-۲۰۰۰ موجب جهش نرخ بینندگان این شبکه گردید. در اواخر سال ۲۰۰۱ الجزیره زمانی که سخنرانی ویدئویی رهبران القاعده را پخش نمود، به شهرت جهانی دست یافت. در سال ۲۰۰۳، این شبکه اولین روزنامه نگار انگلیسی زبان خود، افشین راتانزی، از برنامه امروز بی بی سی را که در قلب حوادث بریتانیا قرار داشت، درگیر ماجرا نمود زمانی که تصمیم تونی بلر آن شد که به صحنه حمله آمریکا به عراق بازگردد. در پاسخ به الجزیره، گروهی از سرمایه گذاران سعودی به ایجاد شبکه العربیه در فصل اول سال ۲۰۰۳ مبادرت نمودند.

در ۴ ژولای، ۲۰۰۵، الجزیره بطور رسمی برنامه‌های خود را برای تأسیس یک سرویس ماهواره‌ای جدید به زمان انگلیسی تحت عنوان الجزیره بین المللی، اعلام نمود. الجزیره درتلاشی جهت اقدامی بلند مدت در نظر دارد اخباری را درباره جهان عرب، به خصوص اسرائیل، از چشم انداز خاورمیانه‌ای آن تهیه نماید. این کانال جدید در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۶، تحت عنوان الجزیره انگلیسی آغاز به کار نمود و مراکز پخشی در دوحه (مقرها و مرکز پخش فعلی الجزیره)، آتن، بوینس آیرس، لندن، کوآلالامپور و واشنگتون دارد. این کانال ۲۴ ساعته، در ۷ روز هفته اخبار را طی ۱۲ ساعت از دوحه و چهار ساعت از هریک از مراکز لندن، کوآلالامپور، و واشنگتن پخش کرده است

امروزه بطور فزاینده ای، مصاحبه‌های انحصاری الجزیره و پخش برنامه‌های دیگر آن در شبکه‌های ایالات متحده، انگلستان و دیگر کانالهای رسانه‌های غربی همچون سی ان ان و بی بی سی مجددا" پخش می‌شود. در ژانویه ۲۰۰۳، بی بی سی اعلام کرد که برای سهیم بودن در امکانات و اطلاعات، و از جمله پخش اخبار، با شبکه الجزیره توافق نامه‌ای امضاء نموده است. هم اکنون الجزیره به عنوان یک شبکه رسانه‌ای عمده جریان اصلی محسوب می‌شود، اما بیش از همه شبکه‌ها جنبه جدال آمیز دارد. در ایالات متحده، پخش ویدئویی از شبکه عمدتا" به نمایش ویدئویی بخشهایی از (عملیات ) گروگانگیری و گروگانها محدود می‌شود. پخش برنامه الجزیره در سراسر دنیا از طریق سیستم های مختلف ماهواره‌ای و تلویزیونی قابل دسترسی است در ایالات متحده می‌توان از طریق اشتراک تلویزیون ماهواره‌ای به آن دسترسی پیدا نمود. الجزیره را به راحتی می‌توان از طریق دستگاه دریافت کننده DVB-S در اروپا، شمال آفریقا، و خاور میانه که بر روی ماهواره‌های سیس آسترا و هات بیرد پخش شده، مشاهده نمود. در بریتانیا، از تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۶ می توان این شبکه را از طریق کانال اسکای دریافت کرد. سرویس انگلیسی الجزیره بطور رسمی کار خود را از ساعت ۱۲ به وقت گرینویچ GMT در ۱۵ نوامبر، ۲۰۰۶ آغاز نمود و برای تماشاچیان آمریکای شمالی بر کانال اینتل ست ۵ آمریکا روی باند Ku ، دریافتگر ماهواره‌ای ۱۶ )GHz ۹۹۹/۱۱) در فرمت DVB قابل دریافت است. این برنامه به سرویس دیجیتال اسکای بر روی کانال ۵۱۴ ارسال می‌شود . سرویس شبکه‌ای الجزیره بدون هیچگونه حق اشتراکی در سراسر دنیا قابل دسترس است، اما بخشهای انگلیسی و عربی ظاهرا" بطور بارزی با گزینشهای خود از اخبار و نظرات (موجود) ویرایش می‌شوند.

رئيس الجزيره، حامد بن ثامر الثاني، يکي از عموزادگان  حامد بن خليفه الثاني است. اخيرا" الجزيره عمليات نوسازي را بر روي اين شبکه انجام داده و شبکه اي را ايجاد نموده که شامل همه کانالهاي مختلف ديگر مي باشد. وداح خانفر، مدير عامل شبکه عربي به عنوان مدير کل شبکه الجزيره منصوب گرديد. او همچنان مدير عامل شبکه عربي نيز هست. او توسط احمد شيخ، سردبير، و امين جبله حمايت مي شود. مدير عامل الجزيره انگليسي نيجل پارسونز مي باشد. سردبير وب سايت عربي عبدالعزير المحمود ، و رئيس بخش ويرايش محمود داود هستند. اين شبکه بيش از ۱۰۰ کارمند در بخش ويرايش دارد. سردبير سايت زبان انگليسي ، راسل مريمن است که در اوت ۲۰۰۵ اين مقام را بر عهده گرفته است. او جايگزين عمر بک شد که پس از خروج مدير ويرايش شبکه، اليسون بالهاري، سرپرستي اين سايت را برعهده گرفت. مسئولان سابق اين بخش، خوآن تاکر و احمد شيخ بودند. از جمله شخصيتهاي سرشناس و ممتاز اين شبکه ميزبان برنامه گفتگوي " جهت مخالف " بوده فيصل القاسم است.

يکي از انتقادهاي ناصحيح اما بطور گسترده گزارش شده راجع به الجزيره، مربوط به نمايشهاي ويدئويي از تروريستهاي نقابداري بوده که در حال قطع کردن سر گروگانهاي غربي مي باشند. زماني که اين موارد در رسانه هاي معتبر گزارش مي شود، الجزيره مي کوشد تا خود را از اين جريانها کنار بکشد. اين ادعا مجددا" از سوي فاکس نيوز در آمريکا در روز افتتاح سرويس انگليسي الجزيره، در ۱۵ نوامبر۲۰۰۶ مطرح گرديد.

این سایت به کرات، طبق نظر خود آن با فشار سیاسی، مجبور به تغییر دادن پشتیبان میزبانی شبکه شده است. در ابتدا سایت انگلیسی زبان آن از طریق دیتاپایپ آمریکایی پشتیبانی می‌شد که هشدار داد به زودی از فناوری های آکامای استفاده خواهند کرد. آنها سپس به شاخه فرانسوی ناولینک تغییر مکان دادند، و سپس به سرویس شبکه جهانی AT&T پیوستند.

بنابر این می بینیم که اين شبکه توانسته ميليونها بيننده عرب زبان را به خود جلب کند. اكنون شبكه الجزیره در مورد مسائل داخلی قطر سكوت می‌كند. این كشور مهمترین پایگاه آمریكا در منطقه و نزدیكترین دولت عربی منطقه به واشنگتن است. زمانی كه الجزیره خریداری شد، هدف آن ایجاد حوزه نفوذ در كشورهای عربی با جلب اعتماد بینندگان بود و این امر با انتشار اخباری میسر می‌شد كه تلویزیونهای عربی از آن دریغ می‌كردند و اقدام این شبكه در جلب بیننده بسیار موثر بود. الجزیره تنها شبكه‌ای است كه نقش اطلاعاتی بازی می‌كند.

الجزیره کانالهای متعدد خاص تلویزیونی را علاوه بر کانال اخبار بکار گرفته است. این کانالها شامل، یک کانال زبان انگلیسی، کانال مستند الجزیره، کانال ورزشی الجزیره، یک کانال عمومی ورزشی به زبان عربی، پخش زنده الجزیره، که همایش ها را در زمان واقعی خود بدون هیچگونه ویرایش یا اعمال نظر پخش می‌کند، و نیز یک کانال تلویزیونی برای کودکان می‌باشد. تولیدات آتی اعلام شده آن عبارتند از الجزیره به زبان اردو که عمدتا" نیازهای رسانه‌ای مردم جنوب آسیا را برآورده می سازد همچنین این شبکه در نظر دارد در صورت امکان کانالهای موسیقی و یک روزنامه بین المللی نیز راه اندازی نماید. علاوه بر کانالهای تلویزیونی خود، الجزیره بر روی وب‌گاه‌های شبکه عربی و شبکه انگلیسی نیز کار می‌کند.

   کانال های زیر مجموعه شبکه الجزیره

کانال کودکان الجزیره، توسط مؤسسه‌ي قطر برای آموزش، علوم و توسعه‌ي جامعه و شرکت مشاوره به نام لوگاردر ایمیج اینترنشنال شبکه‌ي مخصوص کودکان، در شهریور ماه 1384 راه اندازی شد و از سال گذشته نیز کانال جدید غنچه‌ها (البراعم) نیز آغاز به کار کرده است.

  علاوه بر آن، شبکه‌ي الجزیره، طرح ایجاد یک کانال تخصصی در امور اقتصادی را در دست بررسی دارد. در جشن دهمین سالگرد تأسیس شبکه‌ي الجزیره، خبر آغاز فعالیت شبکه‌ي انگلیسی الجزیره و با پوششی جهانی در 24 آبان ماه سال 1385 اعلام شد و دفاترخبری آن در کشور‌های مهم جهان در قاره‌های آمریکا، آسیا و اروپا، فعالیت دارند. علاوه بر دفتر الجزیره‌ي عربی، دفتر مستقل الجزیره‌ي انگلیسی نیز در تهران فعال است. اخیراً بخشی تحت عنوان «آزادی‌های عمومی و حقوق بشر»، به مدیریت سامی الحجاج، خبرنگار سودانی این شبکه که از زندان گوانتانامو آزاد شده، افتتاح شده است.

   لازم به ذکر است بسیاری از برنامه سازان و گویندگان شبکه‌ي الجزیره، قبل از تأسیس این شبکه در تلویزیون عربی بی‌بی‌سی فعالیت می‌کردند که پس از تأسیس شدن این بخش، فعالیت خود را با الجزیره آغاز کردند

نقد وتحلیل شبکه ماهواره ای الجزیره

نخست اینكه الجزیره می‌توانست برای بخشی از جهان عرب كه به تلویزیونهای دولتی اعراب توجهی نداشتند نشان دهد كاملا بیطرف است. همچنین اختصاصی كردن دستیابی به مصاحبه‌های القاعده یا اخبار مربوط به اقدامهای این گروه، سبب شد مخاطبان زیادی در جهان غرب پیدا كند و از جنبه اقتصادی با فروش این فیلمها به منابع مالی وسیع و اعتبار دست یابد بویژه فیلمهایی كه در بی‌بی‌سی یا سی‌ان‌ان با علامت الجزیره و به‌عنوان خبراختصاصی پخش می‌شد. در این جا می توان به اهمیت  قدرت نرم و دیپلماسی ارجاع داد مفهوم قدرت از دو بعد تشكيل مي شود: دستيابي به منابع لازم جهت عمل، و توان و ميل به انجام عمل. اصل اعتقاد و نظام هاي ارزشي ماهيت اقدام و عوامل آن را در هر نظام مشخص مي كند. در اين ديدگاه، قدرت نرم اساس و زيربنا است و قدرت سخت، به عنوان ابزار، در خدمت اجراي قدرت نرم است. «جوزف ناي» در سال 1990 ميلادي در مجله سياست خارجي (شماره 80) آمريكا مقاله اي را در مورد قدرت نرم منتشر مي نمايد. ناي در مورد قدرت نرم مي نويسد: "قدرت نرم توجه ويژه به اشتغال ذهني جوامع ديگر از طريق ايجاد جاذبه است و زماني يك كشور يا يك جامعه به قدرت نرم دست مي يابد كه بتواند اطلاعات و دانايي را به منظور پايان بخشيدن به موضوعات مورد اختلاف به كار بندد و از اختلافات به گونه اي بهره برداري نمايد كه حاصل آن گرفتن امتياز باشد. يكي از نمونه هاي قدرت نرم مي تواند كاربرد رسانه هاي جمعي در مناقشات باشد، رسانه مي تواند جايگزين فشار نظامي گردد. در اينجا ما ديگر شاهد اعمال زور و اجبار نيستيم، بلكه اقناع افكار عمومي از طريق جنگ رسانه اي صورت مي گيرد.

در بحران جنگ 33 روزه حزب الله لبنان با اسرائیل قطر نقش کلیدی بازی کرد. با اینکه کشور کوچک قطر دارای منابع عظیم نفت و گازاست اما به موازات آن با شبکه الجزیره توانست در ابتکاری توام با جسارت و تواضع همه طرفهای درگیر داخلی و همه طرفهای غیر درگیر منطقه ای (سوریه و عربستان و ایران)  در جریان لبنان را با هواپیمای القطریه به دوحه فرا خواند و امیر و نخست وزیر پنج شبانه روز را به مذاکره فعال با همه گروهها گذراندند در نهایت وقتی توافق اعلام شد این نام قطر بود که در صدر بیانیه می درخشید .با اینکه قطر فاقد قدرت سخت مستقل است و برای امنیت خود بر حضور سرفرماندهی آمریکا در قطر تکیه می کند لیکن قدرت نرم قطر هم در امپراطوری کوچک ولی موثر الجزیره خلاصه شده است و تدبیر مشاوران امیر چنان ترکیبی از این قدرت نرم و سخت می سازد که احترام و اعتبار قطر را نه به عنوان یک کشور بلکه به عنوان یک بازیگر فعال و قابل اعتماد منطقه ای تثبیت می کند.( قدرت هوشمند که تلفیقی از قدرت نرم وسخت است)

این یک عقیده در سطح بین المللی است که به ساکنان جهان عرب، اطلاعات محدودی از حکومتها و رسانه‌هایشان دریافت می‌کنند، و آنچه هم که منتقل می‌شود به سوی دیدگاه‌های دولتهایشان تمایل دارد. بسیاری از مردم به عنوان یک منبع قابل اعتماد تر اطلاعاتی به دولت و کانالهای خارجی توجه می‌کنند.

4-2-12-اینترنت

شبکه مخابراتی QTEL

ماهیت این شبکه‌، مخابراتی است و وظیفه‌ي آن، پوشش خطوط مخابراتی کشور قطر، مانند تلفن ثابت و همراه است. همچنین شبکه‌ي اینترنت با پسوندQ را سرویس دهی مي‌كند. این شبکه به لحاظ امنیتی بسیار قوی عمل می‌‌کند و همه پایگاه‌های اینترنتی را از لحاظ جاسوسی یا غیراخلاقی بودن، فیلترینگ می‌کند. این فیلترینگ پایگاه‌های اینترنتی انگلیسی و غیر انگلیسی را نیز پوشش می‌دهد

5-2-12- مجلات ونشریات تاثیرگذار فرهنگی-هنری-اجتماعی و سیاسی

    مجلات به صورت ادواری پیرامون مسائل اجتماعی و مذهبی منتشر می‌شود.  وزارت‌خانه‌ها و سازمان‌های دولتی نیز هر کدام مجلات و ماهانه‌های تخصصی حوزه‌ي فعالیت خود را منتشر می‌کنند.مجله الدوحه ومجله الجسره الثقافی هم ازنشریات ادبی هستند.

مجله‌ی العروبه

سخن گفتن درخصوص یکایک نشریات و روزنامه‌ها و مجلاتی که کشور قطر از سال 1970 به بعد شاهد انتشار آن بوده، به تحقیقی مستقل نیازمند است؛ اما در این جا، به جهت رعایت اختصار و ایجاز، به کالبد شکافی مجله‌ی العروبه که قدیم‌ترین و نخستین مجله‌ای است که کشور قطر شاهد حضور آن در عرصه‌ی مطبوعات بوده، پرداخته‌مي‌شود.

   اولین شماره از مجله‌ی العروبه، به صاحب امتیازی عبدالله حسن نعمه، پدر روزنامه‌نگاری قطر، به تاریخ پانزدهم فوریه‌ی سال 1970، به خوانندگان عرضه گردید و رسماً پا به عرصه‌ی وجود نهاد. خود وی (در زمان حیات) از انگیزه‌اش نسبت به روی آوری به چاپ این مجله در کشور قطر، اين‌گونه مي‌گويد: «من کتابخانه و کتابفروشی داشتم که عمده‌ي روزنامه‌های خارجی و عربی را از طریق آن بین مردم و علی‌الخصوص خارجیان مقیم در کشور توزیع می‌نمودم و در این میان خلأ وجود یک روزنامه و مجله‌ي چاپ کشور قطر در بین آن همه روزنامه‌ به مثابه‌ی سنگی بود سنگین بر سینه‌ی من که باید روزی آن را از میان بر‌می‌داشتم و با این‌که استقبال کنندگان از روزنامه‌هایی که من در این کتابفروشی توزیع می‌نمودم اندک بود و با همین جمع اندک نیز این خلأ رنج‌آور می‌نمود».[1]

  در این میان مصاحبه‌ی نسبتاً مفصل حمد‌بن خلیفه آل ثانی،بعنوان ولیعهدوقت قطر، در آن سالیان در اولین شماره از این مجله که درخصوص اهداف و منویات و غایات چاپ این نشریه مدنظر بود، اهميت داشت. ايشان در اين مصاحبه، سخنانی گفت که توجه به قسمتي از آن خالی از لطف نیست: «ما از عنصر روزنامه‌نگاری در قطر انتظار داریم که رسالت و هدف خود را که همان بیداری ملت است محترم برشمرد و با بیان حقایق، مردم را در عرصه‌ی گام نهادن در راه ایجاد یک جامعه‌ی توسعه یافته رهنمون و مددیار باشد».‌[2]

   مجله‌ی العروبه با در اختیار داشتن امکاناتی بسیار ابتدایی و اولیه، کار چاپ و توزیع خود را در کشور آغاز نمود که در آن زمان چهار نویسنده در آن حضور داشتند که البته نمی‌توان آن‌ها را به عنوان نویسندگان حرفه‌ای تلقی نمود؛ چرا که کار اصلی ایشان روزنامه‌نگاری نبود و از این شغل به عنوان یک تفنن و کار حاشیه‌ای و جنبی استفاده مي‌كردند. ریاست هیئت تحریریه را نیز آقای عبدالله حسین نعمه، بر عهده داشت. عمده‌ي موضوعات و نگاشته‌های موجود در صفحات این مجله، بر پایه‌ی موضوعات و مطالب اجتماعی استوار بود که با خواندن آن‌ها تا حدودی می‌شد به مکونات جامعه‌ی قطر در آن زمان پی برد. به عنوان نمونه یکی از مقالاتی که در این روزنامه نگاشته شده بود، «قطرنا» نام داشت که وجه تسمیه‌ی پاره‌ای مناطق کشور و شهرهای قطر را بیان كرده‌بود که عین همین مقاله با اندک تصرف و تلخیص در روزنامه العرب در سال 2009 به مناسبت فرا رسیدن روز ملی قطر منتشر شد (البته بدون ذکر منبع)[3]. این نشریه در همان شماره‌ی نخست خود سیاست‌ها و اهداف و جهت‌گیری‌های خود را مشخص نمود و در بخشی از سرمقاله‌ي خود در این خصوص بیان داشته: «این روزنامه همان‌گونه که از اسمش (العروبه) هویداست، به جامعه‌ی قطر و کل جوامع عرب‌نشین تعلق دارد و هیچ‌گونه گرایش حزبی را در نگارش مقالات خود سرلوحه قرار نداده است و آن‌چه که بیش از همه چیز مورد عنایت این نشریه می‌باشد، جوانان هستند؛ چرا که اعتقاد راسخ دارد که بنیان نهادن یک جامعه‌ی صالح و سودمند میسر نیست مگر با تکیه بر دستان جوانان آن جامعه؛ ضمن این‌که این روزنامه به تمامی قضایا و موضوعات، از بعد علمی می‌نگرد و با انتقادات سازنده‌ی خود قصد دارد  به راهکارهای لازم جهت بنیان نهادن جامعه‌ای پیشرو، دست‌یابد».[4]

  این مجله همچنین در نوع خود و با توجه به امکانات آن زمان، از نظر شکلی مجله‌ای قابل تحسین بود. در پشت جلد مجله عناوین مهم‌ترین اخبار و سرتیترهای مقالات و عکس‌های رنگی وجود داشت که عنوان مجله نیز به خط دیوانی، بر بالای جلد نگاشته شده بود و به صورت هفتگی چاپ و منتشر می‌شد و تقریباً و به صورت علی الدوام، هر شماره مشتمل بر یک سر مقاله بود که توسط شیخ حمد، ولیعهد آن دوره ، تحریر مي‌شد. این مجله در روزهای نخستین حضور خود در بازار نشر، با توجه به برخورداری از محتوای مطلوب و شکل جذاب، از استقبال خوبی از بعد داخلی و خارجی برخوردار گشت تا جایی که در ماه نخست چاپ، در همان ساعات اولیه‌ی روز که عرضه‌ی آن آغاز می‌گشت، به اتمام می‌رسید و تقریباً هیچ شماره‌ای از آن برگشت نمی‌خورد که این امر نشان از موفقیت خوب این مجله در سطح جامعه داشت و این موفقیت وقتی به اوج خود رسید که پس از یک سال انتشار، در بین مجموعه‌ نشریات و مجلات و روزنامه‌های کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس، از جایگاه متناسب و مطلوبی برخوردار گشت و تقریباً تمامی این کشورها با این نشریه آشنا شدند و با حضور مهاجرین و افراد مقيم در کشور ایران، این مجله در کشور ایران هم نقش خود را ایفا نمود و جايگاه خوبي پيدا كرد و هم اکنون شماره‌هایی از این نشریه در مرکز نشریات کتابخانه‌ی ملی ایران موجود می‌باشد که یکی از معروف‌ترین آن‌ها شماره‌ای از مجله می‌باشد که در یاد بود جمال عبدالناصر، رهبر مصر، چاپ گردید که دکتر طه حسین، اندیشمند نامدار جهان اسلام، در آن شماره، مقاله‌ای در این خصوص منتشر نموده است که این مقاله نشان دهنده‌ي عمق ارتباطات اين نشریه‌ با جهان عرب بوده است.[5]

   این نشریه در مسیر خود با تحولات و دستاوردهایی نیز روبه‌رو گشت که استفاده از این رویکردها و تحولات، بر رونق و شكوفايي آن افزود.

    یکی از اقدامات خوب این مجله، این بود که با اعلام نیاز درخصوص نویسنده، از جوانان دیپلم، دعوت به همکاری نمود و با جذب گروهی از جوانان، توانست تیمی از هیئت تحریریه تشکیل دهد و با عنایت به نیازهای جامعه، مطابق با رفع نیازها و علی الخصوص قشر جوان، حضور خود را در عرصه‌ي مطبوعات پررنگ‌تر و جایگاه خود را مستحکم نماید.

  این مجله به عنوان پُرتیراژترین مجله در کشور قطر و با رساندن معدل توزیع خود به ده هزار نسخه در سال 1994، به کار خود ادامه می‌داد. از آن‌جایی که دولت از حمایت آن دست کشید و با لغو اشتراک خود از مجله، مسئولین آن را ناگریز ساخت تیراژ خود را پايين بياورند و آن را به پنج‌هزار نسخه تقلیل دهند و نهایتاً در سال 1995 مجبور شد نشر آن را متوقف كند و بعد از سپری کردن دوره‌ی کوتاهي از توقف، مجدداً در قالب روزنامه، (به جاي هفته نامه) در هفتم سپتامبر سال 1995، خود را به بازار مطبوعات عرضه نمايد.


6-2-12- روزنامه ها

قطر هم اکنون دارای چهار مؤسسه‌ي مطبوعاتی و انتشاراتی است که روزنامه‌های الشرق العرب، الرایه و الوطن را منتشر می‌نمایند، سه روزنامه‌ي انگلیسی پنینسولا، گلف تایمز و قطر تریبیون نیز از سوی این مؤسسات منتشر می‌شود که دارای ضمائم محلی، اقتصادی و ورزشی رنگی هستند و با پوشش خبری و تصویری بسیار مطلوبی از 27 آبان 1386 از سر گرفته است.

    از دو سال گذشته طرح راه اندازی یک روزنامه‌ي فرا منطقه‌ای به نام «الجزیره الدولیه»، با سردبیری عبدالوهاب بدرخان، روزنامه‌نگار معروف لبنانی و سردبیر سابق روزنامه‌ي الحیات، از لندن مطرح بوده که در صورت تحقق، می‌تواند رقیبی برای جراید الحیات و الشرق الاوسط، به شمار آید که راه‌اندازي اين روزنامه، همچنان تحت بررسی است.

  بسیاری از روزنامه‌های منطقه‌اي و فرا منطقه‌ای، همانند الحیات و الشرق الاوسط در قطر توزیع می‌شود.

- روزنامه‌های عربی و انگلیسی

روزنامه‌هاي عربي و انگليسي كه در قطر منتشر مي‌شود، به قرار زير است

نام نشریه دیدگاه تیتراژ سال تأسیس
الرایه سیاسی 25.000 1979م
الشرق سیاسی 40.000 1985م
الوطن سیاسی 37.000 1995م
العرب سیاسی 30.000 2007م
GULF THMES سیاسی 15.000 1978م
THE PENINSULA سیاسی 13.000 1996م
QATAR TRIBUNE سیاسی 12.000 2006م

- نگرشی تاریخی بر تولد روزنامه‌ و روزنامه‌ نگاری در قطر

در کشور‌های حوزه‌ی خلیج فارس، كشور قطر، علی‌رغم وسعت و جمعيت كم، در زمره‌ي‌ کشور‌های رو به توسعه‌ای است که عنصر روزنامه و روزنامه‌نگاری در بین مردم جایگاه ویژه‌ای دارد.

تا سی سال پیش در کشور قطر، اوضاع و جو اجتماعی حاکم بر جامعه چنان بود که اگر کسی درصدد تأسیس روزنامه‌ای برمی‌آمد، بنابر مشكلاتي که جامعه‌ی قطر با آن روبه‌رو بود، با شکست مواجه می‌شد که از مهم‌ترین علل آن که اصلی‌ترین چالش‌ در اين راه بود، یکی کم جمعیتی این کشور بود تا جایی که در آن سالیان، میزان تراکم جمعیت در این کشور، در هر کیلومتر مربع6.081  نفر بود و دیگر این که در میان همین مقدار جمعیت کم، تعداد افراد با سواد كه روزنامه‌ مطالعه كنند، بسیار اندک بود، چرا که نهضت آموزشی که در آن سالیان درقطر متولد شده بود، هنوز به مرحله‌ی بهره‌دهی ومحصول آفرینی نرسیده بود. سوم این‌ که حیات اقتصادی و تجاری در این کشور همچنان در حصار سنت‌گرایی به سر می‌برد و از مقوله‌ی تجارت مدرن بی بهره و یا کم بهره بود. این سه چالش باعث می‌شد که تعداد خوانندگان روزنامه زياد نباشد؛ همچنين، تعداد افراد و مؤسساتی که حاضر به سرمایه‌گذاری در بخش انتشار روزنامه باشند، وجود نداشت و در حد صفر بود.

  با توجه به موضوعات و چالش‌هایي كه ذكر شد، می‌توان دریافت که چرا طی سالیان یاد شده، گرایش قشر نویسنده و روشنفکر جامعه‌ی قطر نسبت به تولید و چاپ روزنامه در این کشور، در حد صفر بوده است.

    در همین اوان و در سال 1969 در جوی که کشور قطر به لحاظ رونامه‌نگاری و برخورداری از روزنامه در جامعه‌ی خود با شدیدترین بحران‌ها دست به گریبان بود و در لیست کشور‌های صاحب روزنامه جایگاهی نداشت، شیخ خلیفه بن حمدآل ثانی که در آن سالیان ولیعهد کشور بود با عبدالله حسین نعمه که دارای یک کتابخانه‌ی جامع و شامل از مجموعه کتب و روزنامه‌هایی بود که به زبان عربی و دیگر زبان‌های خارجی تدوین شده بود آشنا شد. حسین نعمه که امروزه از او به عنوان پدر روزنامه‌نگاری در کشور قطر یاد می‌شود، با ارائه‌ی یک درخواست خطاب به ولیعهد قطر، از او خواست که امتیاز چاپ و نشر اولین مجله با عنوان «العروبه» در کشور قطر را به او واگذار نماید.

  بدین سان اولین روزنامه در کشور قطر به سال 1970 با عنوان العروبه، پا به عرصه‌ی وجود نهاد و این مطبوعه آبشخور و سرمنشأ وجود بسیاری از معروف ترین روزنامه‌ها و نشریات در قطر گشت که از جمله‌ي مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به العرب و گلف نیوز و گلف تایمز و الرایه و الشرق و العهد و الفجر و الجوهره و الدوری و اسواق الخلیج و الخلیج الیوم و اخبار الاسبوع و شباب الیوم اشاره نمود.  

- نگرشی بر سه روزنامه‌ی العرب، الرایه و الشرق

- روزنامه العرب:

روزنامه‌ی العرب یکی از روزنامه‌‌های پرتیراژ این کشور می‌باشد که هم اکنون نیز کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس رونق بالایی دارد. این روزنامه برای اولین بار در ششم مارس 1972 به صورت «تابلوید» یا همان نیم قطعی، در هشت صفحه منتشر گردید که توسط مؤسسه‌ی انتشاراتی دارالعروبه چاپ و توزیع می‌شد. مدیر مسئول و صاحب امتیاز آن نیز آقای عبدالله حسین نعمه بود که هم اکنون از او به عنوان پدر روزنامه‌نگاری در قطر یاد می‌کنند و در میان اصحاب مطبوعات، شهرت بالایی دارد. روزنامه‌ي العرب را از سه زاویه و منظر می‌توان مورد نقد و تحلیل قرارداد که این سه منظر عبارتند از:

الف) مرحله ما قبل صدور

این مرحله از صدور روزنامه به اين صورت است كه، معمولاً پس از این‌که مطبوعه و یا روزنامه به بازار نشر عرضه گردید، کمتر مورد توجه قرار می‌گیرد؛ در حالی که این مرحله یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین مراحل کاری است که بر سر راه اصحاب مطبوعات قرار دارد و از دیگر سو با کالبد ‌شکافی این مرحله از سیر تاریخی مطبوعه، می‌توان به انگیزه و اهداف و جهت‌گیری‌های فکری آن پی برد؛ چرا که صاحب امتیاز در این مرحله با ذکر دلایل توجیهی برای اهداف خود از خلق مطبوعه، در راستای قانع كردن مقامات برای چاپ نشریه، گام برمی‌دارد که این امر در یکی از سر مقالات اولین شماره‌های روزنامه‌ی العرب مشهود است. در این سرمقاله، آقای عبدالله حسین نعمه، خود را در مقام یک خواننده قرار داده و از صاحب امتیاز می‌پرسد که هدف شما از نشر و چاپ این روزنامه چه بوده و همان‌گونه که برای دست‌یابی به این امتیاز در مرحله‌ی ما قبل صدور با مسئولین صحبت نمودید، آیا همان اهداف را نصب العین قرار داده‌اید و در راستای تحقق آن‌ها گام برداشته‌ايد؟

آن‌گاه در مقام پاسخ بیان می‌دارد که ما برای چاپ این روزنامه سخت‌ترین و طاقت فرسا‌ترین مرحله؛ یعنی ما قبل صدور را طی نموده‌ایم و طبیعی است که برای تحقق آن آمادگی توقف صدور را نیز پذیرفته‌ایم.

    این سخن مدیر مسئول نشان از آن دارد که مطبوعات در قطر، با چالش توقف و توقیف نیز روبه‌رو بوده‌اند که این توقف یا به خاطر اسباب مالی و امکانات اقتصادی بوده است و یا به سبب‌های سیاسی که منجر به توقیف مطبوعه می‌شود.

ب) مرحله‌ی صدور هفتگی

این مرحله با صدور نخستين شماره در سال 1972 آغاز شد و در سال 1974 به پایان رسید. در اولین شماره از این مطبوعه، صفحه‌ی نخست مزین به عبارت «عاشت قطر حره و المجد لکم» بود که به خط رقعی و با رنگ قرمز در بالای نیم صفحه‌ی بالای مطبوعه نگاشته شده بود و بعداً در شماره‌های دیگر نام العرب به عنوان اسم رسمی روزنامه مندرج گردید و در زیر آن با خطی ریز عبارت روزنامه‌ی سیاسی و اجتماعی و اقتصادی که موقتاً هر هفته یک‌بار چاپ می‌شود، نگاشته شده بود.

     این روزنامه پس از یک دوره انتشار، نسبت به درج اخبار داخلی و محلی اهتمام ورزید و اين در زمانی بود که هنوز خبرگزاری قطر تأسیس نشده بود؛ لذا وجود اخبار محلی در این روزنامه که تعداد آن‌ در روز بالغ بر شش خبر می‌شد، باعث شد که مردم و اقشار مختلف به انگیزه‌ی کسب آگاهی از اخبار، به این روزنامه روی آورند و پس از آن مورد اقبال عموم قرار گرفت.

    نگارندگان و هیئت تحریریه درخصوص مسائلي كه جامعه به آن مبتلا بود، مطالب تحلیلي را می‌آوردند. از جمله تحلیل در خصوص بالا رفتن قیمت‌ها و بالا رفتن نرخ اجاره خانه و مانند این‌ها که معمولاً مورد توجه تمامی اقشار جامه می‌باشد و همین مقالات باعث شد که مسئولین و دست اندرکاران در خصوص غلبه بر مشکلات، با تشکیل جلسات تخصصی وارد بحث و مذاکره شوند؛ اما این موضوع به مانند تیغی دولبه برای روزنامه‌ی العرب محسوب می‌شد که از یک سو باعث بالارفتن تیراژ و اقبال گسترده‌ی مردم می‌شد و از دیگر سو موجبات ناراحتي مسئولان را فراهم آورد و این ناراحتي تا جایی پیش رفت که روزنامه‌ی العرب توقیف شد و در آخرین شماره‌ی آن بعد از توقیف، آقای عبدالله نعمه بیان داشت که این هم یکی از اهداف روزنامه که متحقق گشت که البته در این کلام ایهامی بود که صاحبان جراید و اصحاب مطبوعات به معنای آن نیک واقف بودند.

پ) مرحله‌ی صدور روزنامه

پس از انتشار یک صد و سومین شماره از العرب که تا آن موقع در قالب هفته‌نامه به بازار نشر عرضه می‌گردید، این نشریه به عنوان یک روزنامه که هر روز در پیشخوان دکه‌های مطبوعاتی نمود می‌یافت، پا به عرصه‌ی وجود نهاد و از حالت نیم طبع (تابلوید) به حالت تمام طبعی درآمد. در این مرحله ضمن برقراری ارتباط با دیگر روزنامه‌های معروف جهان عرب از جمله الاهرام مصر و السیاسه کویت، در تدوین اخبار و تحلیل‌های سیاسی خود از شیوه‌ها و متدهای آن دو روزنامه تبعیت نمود.

   این روزنامه در این مرحله با اضافه نمودن به تعداد صفحات خود و بالا بردن آمار اخبار محلی و اضافه نمودن صفحه‌ی خاص جهان عرب، از اقبال بسیار گسترده‌ای در بین اقشار مختلف مردم برخوردار گردید.

    روزنامه‌ی العرب امروزه به عنوان یکی از روزنامه‌های پرتیراژ کشور قطر و برخوردار از کلکسیون صفحات، به نوعی، آینه‌ی تمام نمای اخبار کشور قطر و نیز سایر کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس و جهان عرب محسوب می‌شود و در درج مقاله‌هاي نویسندگان با گرایش‌های مختلف فکری، محدودیت خاصی ندارد.


- روزنامه الرایه

یکی دیگر از روزنامه‌های نام آشنای کشور قطر، روزنامه‌ی «الرایه» می‌باشد. این روزنامه در دهم ماه می سال 1979 در بیست و چهار صفحه و در قطع معمولی، از سوی مؤسسه‌ي انتشاراتی الخلیج به ریاست تحریری ناصر محمد عثمان، پا به عرصه‌ی وجود نهاد. این روزنامه نیز از سه منظر قابل تحلیل و کالبدشکافی است:

الف) مرحله‌ی ماقبل صدور

این مرحله همان‌گونه که خود ناصر محمد عثمان به عنوان بنیان‌گذار و رئیس هیئت تحریریه‌ی نخستش می‌گوید: «وقتی انجام شد که من به همراه گروهی از اقشار روشنفکر جامعه‌ی قطر خلأ وجود نشريه‌اي از كشور قطر را در بین روزنامه‌ها و مطبوعات دیگر کشورهای عربی احساس نمودم و علی الخصوص این خلأ در دهه‌ی هفتاد که کشورهای حوزه‌ی خلیج فارس در آن سالیان در اوج بحران به سر می‌بردند، ملموس‌تر می‌نمود و کشور قطر، هویت خود را از دو وجه‌ي عربی و اسلامی، آن‌گونه که باید و شاید به دیگران و مردم جامعه‌ی خود معرفی ننموده بود؛ لذا این فکر باعث شد که ما درصدد صدور روزنامه‌ای به نام الرایه بر آئیم و اسم الرایه را از آن جهت برای این نشریه برگزیدیم تا پرچمی باشد افراشه بر بلندای قطر در راه تعریف هویت اسلامی و عربی آن».

ب) مرحله صدور هفتگی

این روزنامه نیز به مانند سایر روزنامه‌هایی که در آن سالیان، در کشور قطر منتشر مي‌شد، ابتدا در قالب هفته‌نامه صادر می‌شد که اولین شماره از هفته نامه‌ی الرایه در تاریخ دهم می سال 1979 به جامعه عرضه گردید و شعار اصلی این روزنامه که بر صفحه‌ی نخست نگاشته شده بود، عبارت بود از: «من قطر الی العرب و من العرب الی العالم».

  رئیس هیئت تحریریه این روزنامه در شماره‌ي نخست آن، طی یک سر مقاله، اهداف و سیاست‌هاي هفته‌نامه را بیان داشته و در بخشی از آن گفته بود: «ما همگان اعتقاد راسخ داریم که هر جا از جهان عرب زخمی بر پیکره‌ی مردمش و جامعه‌اش ایجاد شود، از فلسطین گرفته تا اریتره و سودان و جولان و اسکندریه و سینا، آن زخم در حقیقت زخمی است که بر پیکره‌ی کل جهان عرب ایجاد شده و همواره از آن خون تازه می‌چکد تا زمانی که اتحاد امت عرب درصدد مداوای آن برآیند».[6]

   در واقع رئیس هیئت تحریریه، در این سر مقاله به نوعی اتحاد جهان عرب و روحیه‌ی عرب‌گرایی را ترویج می‌نموده است و می‌توان از آن به عنوان یک «پان عربیسم» تعبیر نمود که هنوز هم این روزنامه به عنوان یکی از روزنامه‌های پرتیراژ کشور قطر از این روحیه در خصوص نگارش مقالات و تحلیل‌های سیاسی خود برخوردار است.

پ) مرحله‌ی صدور روزنامه

پس از این‌که ریاست هیئت تحریریه این نشریه‌، به روزنامه‌نگار نامدار و حرفه ای مصری؛ يعني کمال عزب واگذار شد، این نشریه از رشد کیفی خوبی برخوردار گردید تا جایی که در بین سایر روزنامه‌های منتشره در کشور قطر نمود بالاتری پيدا كرد و روی همین اصل، این نشریه، مقدمات لازم را براي عرضه‌ی خود به بازار مطبوعات درقالب روزنامه فراهم نمود و در تاریخ بیست و هفتم ژانویه‌ي سال 1980، برای اولین بار به عنوان روزنامه در دکه‌های مطبوعاتی قطر و سایر کشورهای حوزه‌ي خلیج‌فارس ديده‌شد.

   الرایه بعد از انتشار در قالب روزنامه، سیر موفقی را طی نمود؛ چرا که عمده توجه و عنایت این روزنامه توجه به موضوعات و مسائلی بود که در وهله‌ی نخست در جامعه‌ی قطر وجود داشت و در مرحله‌ی دوم کشورهای حوزه‌ی خلیج‌فارس به نحوی بدان مبتلا بودند. علاوه بر آن، روزنامه با باز نمودن یک ستون خاص برای جهان عرب، هر روز تازه‌ترین اخبار و تحلیل‌هايي را که مربوط به سایر کشورهای عرب و از جمله کشورهای عرب حوزه‌ی شمال آفریقا بود مندرج می‌نمود.

   روزنامه‌ی الرایه در بین سایر روزنامه‌های کشور قطر، ویژگی‌ منحصر به فرد دیگری نیز دارد و آن این‌که این روزنامه اولین نشریه و مطبوعه‌ای است که به انضمام ويژه نامه‌ی هفتگی به بازار نشر عرضه می‌گردید. در این ویژه‌نامه‌ي هفتگی، فراگیر‌ترین موضوعات و علی‌الخصوص موضوعات و تحلیل‌های اجتماعی نوشته‌مي‌شد متخصصان و کارشناسان علوم اجتماعی، مقالات مفیدی را در آن مي‌نوشتند.

-روزنامه‌ي الشرق

این روزنامه در سیر تاریخی صدور خود دو مرحله را پشت سر گذاشته که این دو مرحله عبارتند از:

الف) مرحله‌ی اول، از سوم دسامبر سال 1985 تا پانزدهم ژوئیه‌ی سال 1987 که در این مرحله روزنامه‌ي یاد شده، با عنوان الخلیج الیوم چاپ و منشر می‌شد.

ب) مرحله‌ی دوم، از اول سپتامبر سال1987 تاکنون. در این مرحله این مطبوعه به شکل روزنامه در بازار نشر عرضه می‌شده و تا كنون ادامه دارد.

- رقابت بین روزنامه‌ها در قطر

رقابت بین روزنامه‌ها در قطر را می‌توان در دو شکل رقابت سالم و رقابت نا سالم مورد نقد و تحلیل قرار داد.

- رقابت سالم:

این نوع از رقابت وقتی آغاز شد که ناصر محمد عثمان سمت ریاست هیئت تحریریه‌ی روزنامه‌ی الشرق را عهده‌دار گردید (سال 1989). تا قبل از آن طبق نظر سنجی صورت گرفته در سطح جامعه‌ي الرایه در رتبه‌ی نخست و العرب رتبه‌ی دوم و الشرق در رتبه‌ی سوم قرار داشت. البته در این نظر سنجی‌ها، سؤالاتی مطرح شده بود که هریک از این روزنامه‌ها به خاطر جلوه‌ای که داشتند حائز این رتبه‌ها شده  بودند؛ مثلاً العرب به عنوان این‌که اولین روزنامه‌ی قطر بود صاحب این جایگاه شده بود و الرایه به خاطر این‌که خوانندگان بيشتري داشت و الشرق نیز که در میان این‌ها در رتبه‌ی سوم قرار گرفته بود به این خاطر بود که در بین این سه روزنامه از همه جوان‌تر و کم سابقه‌تر بود.

   موضوع رقابت سالم در بافت و چینش خبری و صفحه‌ آرایی این سه روزنامه نیز به عینه ملموس بوده و هست؛ به این تعبیر که صفحه‌ي نخست تمام این روزنامه‌ها، به مهم‌ترین اخبار کشور و جهان عرب اختصاص دارد و در ادامه‌ی آن به موضوعات و اخبار داخلی توجه می‌شود. صفحه‌ی دوم الی چهارم نیز در این سه روزنامه به اخبار داخلی با تفاصیل بیشتر اختصاص دارد و صفحات پنج و شش متعلق به اخبار جهان عرب است؛ ولی صفحات بعدی دارای موضوعات یکسان و همانند نیست، درست بر خلاف صفحات پیش که تقریباً هر سه روزنامه با یکدیگر هم‌خواني دارند؛ حتی در مواردی با یکدیگر کاملاً منطبق و یکسان هستند و در متن خبر نیز از یک انشا و سبک نگارش استفاده می‌کنند که این نشان مي‌دهد که خبرنگاران با یکدیگر در تماس و تبادل اخبار می‌باشند.

- رقابت ناسالم:

هرچند که این سه روزنامه‌ از یک بعد با یکدیگر رقابتی سالم و دوستانه داشته و دارند و در مواردی این روابط دوستانه کار را از جرگه‌ی رقابت خارج و به حیطه‌ی همکاری و همیاری سوق داده است؛ ولی در موارد زيادي می‌توان از لابه‌لای صفحات و مقالات و در نامه‌هایی که یکدیگر را مورد خطاب قرار می‌دهند نوعی رقابت نا‌سالم را جستار نمود.

  شاید یکی از بارزترین مظاهر این رقابت نا‌سالم، در آگهی‌هایی بود که در دو روزنامه‌ی الشرق و الرایه چاپ شده بود که هریک از دو روزنامه موضوعات این آگهی را به نحوی تلنگر به خود تعبیر. که این آگهی‌ها معمولاً در صفحه‌ی نخست روزنامه به چاپ می‌رسید و دیگر مقاله‌هایی بود که توسط رئیس هیئت تحریریه در دو روزنامه نگاشته می‌شد. یکی از اين مقاله‌ها را ناصر محمد عثمان، در روزنامه‌ي الشرق چاپ نمود که عنوان این مقاله «خطوه علی طریق الریاده» نام داشت[7]  که اصحاب روزنامه‌ي الرایه، به نحوی از این مقاله به عنوان تلنگر بر روزنامه خود تعبیر نمودند و در پاسخ به این مقاله در صفحه‌ی نخست روزنامه‌ی خود در اطلاعیه‌‌ای تبلیغی عبارت الرایه همواره سرآمد است را چاپ نمودند.

   در سال 1990 وقتی احمد علی به عنوان رئیس تحریریه الرایه از امیر وقت تقاضای یک مصاحبه‌ی مطبوعاتی را درخصوص اجلاس سران شورای همکاری خلیج فارس نمود، وی به شرطی با این تقاضا موافقت نمود که دیگر اصحاب مطبوعات؛ یعنی روزنامه الشرق و العرب هم حضور داشته باشند و لذا دو روزنامه بی آن‌که زحمت گرفتن وقت را به خود بدهند، در آن جلسه حاضر شدند و رئیس هیئت تحریریه‌ی الرایه نیز فردای آن روز[8] در مقاله‌ای شرح ما وقع را بیان داشت و روزنامه‌ي العرب در پاسخ در مقاله‌ای با عنوان «از کوزه همان برون طراود که در اوست»، جواب وی را داد[9] و روزنامه الشرق نیز در مقاله‌ای دیگر با عنوان «میخ»، ضمن استناد به آیه‌ی «اذا خاطبهم الجاهلون قالوا سلاما»، وی را مورد هجو و نکوهش قرار داد[10] و بدین ترتیب این سه روزنامه وارد یک رقابت ناسالم و ناهمگن شدند.

   این رقابت ناسالم وقتی به اوج خود رسید که در سال 1991 روزنامه‌ی الشرق به تنهایی خبر اکتشاف پاره‌ای از آثار تاریخی را در منطقه‌ی «ام الماء»، واقع در شمال غرب ساحل خلیج فارس، در روزنامه‌ی خود نگاشت و به هیچ‌کدام از روزنامه‌های دیگر این خبر را منتقل ننمود و همین امر باعث شد که مدیر مسئول الرایه شکایتی را علیه این روزنامه به رئیس هیئت مدیره‌ی موزه‌های قطر تسلیم نماید و از این کار الشرق انتقاد شدید نمود و در مقاله‌ای با عنوان جنگ سرد، روزنامه‌ي الشرق را مورد حملات انتقاد آمیز خود قرار دهد.[11]


- مواضع مطبوعات و روزنامه نگاران متنفذ در قطر

مطبوعات قطر علی‌رغم ادعای استقلال، تابع سیاست‌های حاکم بر نظام هستند و بر اساس مواضع امیر قطر شکل گرفته‌اند. به عبارت دیگر روزنامه‌های مطرح کشور مذکور از نظر استراتژیک، یکسان بوده؛ ولی به تناسب شرایط فکری و روحی مدیران مسئول و سردبیران، تاکتیک‌های انتخاب شده‌ي متفاوت دارند؛ لذا مطبوعات به دلیل هماهنگی سیاست خارجی دولت قطر سعی می‌کنند موضع گیری منفی مطلق نسبت به جمهوری اسلامی ایران نداشته باشند و در صورت نگاه منفی، مدیران یا سر دبیران، با ظرافت خاصی انعکاس اخبار یا انتشار مقالات را طوری تنظیم می‌کنند که خواننده نسبت به انقلاب اسلامی ديدگاه منفي پيدا كند. در موقعیت فعلی که رابطه‌ي ایران و قطر ممتاز و قابل تحسین است، روزنامه‌های کشور قطر، حریم و منافع ملی کشورمان را حفظ می‌کنند. بدیهی است در صورت تغییر در سیاست‌های دولت قطر، موضع‌گیری روزنامه‌های کثیرالانتشار تغییرخواهد نمود. با این مقدمه نشریات فعلی قابل طبقه‌بندی بوده و میزان همسویی آنان با انقلاب اسلامی متفاوت است که با رعایت اولویت به قرار ذیل بيان مي‌گردد:

الف) روزنامه الشرق: روزنامه‌ي مذکور به سردبیری آقای جابر الحرمی منتشر می‌گردد. به دلیل نگاه مثبت سردبیر به مواضع انقلاب اسلامی و رابطه‌ي حسنه‌ي نام برده با سفارت جمهوری اسلامی ایران و رایزنی فرهنگی و جذب عناصر همسو با انقلاب اسلامی از جمله آقایان عبدالله الحامدی و صالح غریب، فضای حاکم بر روزنامه‌ي الشرق فضایی مناسب و جهت ‌گیری آن مثبت می‌باشد. و سعی مي‌كند نقاط قوت ایران اسلامی را انعكاس دهد.

ب) روزنامه‌ي الوطن: روزنامه‌ي مذبور به سردبیری آقای احمد بن عبدالله السلیطی منتشر می‌گردد. مسئولین این روزنامه سعی می‌کنند در بسیاری از امور، با مواضع انقلاب اسلامی همسو گردند؛ ولی به دلیل حضور برخی افراد مسئله‌دار در بدنه‌ي نشریه، در بعضی مواقع به درج مقالات یا اخبار و یا مصاحبه‌هایی می‌پردازند که خواننده را نسبت به ایران اسلامی بدبین می‌کنند؛ ولی در حوزه‌های فرهنگی هنری افرادی همانند آقای هدیب که اصالتاً فلسطینی است، سعی می‌کند فرصت را غنيمت شمرده و از این روزنامه، براي انعكاس فعاليت‌هاي جمهوري اسلامي ايران، استفاده كند. به عبارت دیگر، در مجموع روزنامه‌ي مذکور، مواضع مناسبی دارد.

پ) روزنامه العرب: روزنامه‌ي مذکور به سردبیری آقای احمد بن سعید الرمیه، منتشر می‌گردد. این نشریه محاسن و معایبی دارد. محاسن این روزنامه اين است که در معرفی تمدن ایران، مفاخر ادبی و اهمیت جایگاه زبان فارسی، فعالیت قابل توجهی دارد؛ به طوری که نسبت به روزنامه‌های دیگر منحصر به فرد است. نیروهای معتقد به ایران اسلامی و فرهنگ غنی ایرانی همانند آقایان رشید یلوح و سعید دهری، در اين روزنامه‌ فعاليت دارند. بعد منفی اين نشریه اين است كه متأسفانه افراد پیچیده و بدبین نسبت به تفکر جمهوری اسلامی ایران در آن‌جا نفوذ کرده و با ارائه‌ي تحلیل‌های منفی و انعکاس اخبار غیر واقعی، منافع ملی ایران و مواضع انقلاب اسلامی را زیر سؤال می‌برند.

ت) روزنامه الرایه: روزنامه‌ي مذکور، به سردبیری صالح بن عصفان الکواری، منتشر می‌گردد. این روزنامه در بسیاری از امور، مواضعش مشابه روزنامه‌ي العرب می‌باشد با این تفاوت که روزنامه‌ي الرایه دارای جایگاه اجتماعی ویژه‌ای در جامعه قطر است. همان‌گونه که ذکر شد، سر دبیر نشریات، در روند و جهت‌گیری روزنامه‌ها مؤثر هستند؛ لذا قبل از رئیس تحریریه‌ي فعلی، شخصی به نام «درویش»، مسئولیت روزنامه‌، مذبور را بر عهده داشت. وی علی‌رغم این‌که اصالتاٌ ایرانی است، مواضع منفی نسبت به ایران و انقلاب اسلامی داشت و همین دیدگاه در جهت‌گیری روزنامه مؤثر بود؛ اما با تغییر سردبیر و جایگزینی فردی به نام صالح بن عصفان الکواری وضعیت روزنامه مناسب و بهتر شده است. اما در تقسیم‌بندی نشریات همسو، در طبقه‌ي چهارم قرار می‌گیرد.

7-2-12- خبرگزاری ها

خبرگزاری قطر(قنا)

خبرگزاری رسمی قطر(قنا)، در ماه می سال 1975 تأسیس شد. این خبرگزاری چندین نشریه به زبان‌های انگلیسی، عربی، اسپانیولی و پرتغالی منتشر می‌کند. بر اساس فرمان جدیدی که از سوی امیر قطر صادر شد، خبرگزاری قطر با برخورداری از بودجه‌ي مستقل و قوانین جدید، برای مبدل شدن به یک بنگاه خبری قوی، مورد حمایت و تقویت دولت قرار گرفته است. خبرگزاری یادشده براساس یادداشت تفاهم امضا شده با خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران همکاری مي‌كند و مبادله‌ي خبر دارد.

   قطر، پیش از این دارای یک «سازمان تبلیغاتی خارجی» بود که به دنبال تغییر و تحولات اداری اخیر و تشکیل کابینه‌ي جدید در این کشور در خبر‌گزاری رسمی قطر(قنا) ادغام شد و به عنوان اداره‌ي کل تبلیغات یا مطبوعات خارجی، برای مشارکت در ترسیم چهره‌ي قطر برای مخاطبان بین‌المللی و آشنایی سایر کشور‌ها با قطر در تمامی زمینه‌ها و استوار کردن روابط با مؤسسات و سازمان‌های تبلیغاتی خارجی، فعالیت می‌کند.


[1] . رجوع کنید به: الصحافه الیومیه العربیه فی قطر- ص 70-71

[2] . رجوع کنید به: متن مصاحبه‌ی حمدبن خلیفه در مجله‌ی العروبه شماره‌ی 1- آرشیو دارالکتب القطریه

[3] . رجوع کنید به: العروبه ش 2- ارشیو دارالکتب القطریه و نیز به روزنامه العرب- ویژه نامه روز ملی سال2009

[4] . رجوع کنید به: العروبه- ش1- مرکز ارشیو دارالکتب القطریه

[5] . رجوع کنید به: العروبه ش 17- آرشیو دار الکتب القطریه

[6] . رجوع کنید به: هفته نامه الرایه- ش1- ارشیو دارالکتب القطریه

[7] . رجوع کنید به: روزنامه الشرق-13/فوریه/1990

[8] . رجوع کنید به: الرایه- دسامبر19/12/1990-مرکز ارشیو دار الکتب القطریه

[9] . رجوع کنید به: العرب- دسامبر- 19/12/1990 مرکز ارشیو دار الکتب القطریه

[10] . رجوع کنبد به: دسامبر- 19/12/1990 – مرکز ارشیو دار الکتب القطریه

[11] .  این مقاله در ستون خاصی با عنوان کلمه صدق که از ستون‌های ثابت روزنامه بود و هر شماره اختصاص به موضوعی خاص داشت مندرج گردیده بود- رجوع کنید به: روزنامه الشرق 15/ژانویه دارالکتب القطریه