نهادها و مراکز دینی مسلمانان بنگلادش
6. 8. نهادها و مراکز دینی مسلمانان
در دوران شكوفايي اسلام در بنگلادش ترويج و تبليغ اسلام در بين مردم بيشتر از طريق صوفيان صورت مي گرفت. در اين دوران عموماً در جوار كاخ پادشاهان و يا سلاطين، محلي موسوم به «مريد خانه» قرار داشت كه پيروان مذاهب مختلف به هنگام پذيرش اسلام به اين محل آورده مي شدند.
در اين دوران و پس از آن مساجد بزرگي از سوي سلاطين و مردم مسلمان ساخته شد. در سال 1375 ميلادي اسكندر شاه، مسجد معروف آدينه را در پاندوآ، در ايالت مالدا، واقع در بنگال غربي، بنا نهاد. اين مسجد بزرگ ترين مسجد در شبه قاره مي باشد. رسم بر این بود که در كنار مساجد، به عنوان مرکزیت شهر، مدارس و حوزه هاي علميه اي نيز بنا مي شد كه به تعليم و تربيت طلاب مي پرداخت. در 1876 نخستين مركز علمي و فقهي معروف شبه قاره در محلي بنام ديوبند تأسيس شد. اين حوزه علميه كه به منظور ارتقاي دانش و خرد مسلمانان شبه قاره و انتشار اسلام تأسيس شده بود، نقش مهمي در آگاهي سياسي و ترويج و ترغيب مسلمانان در فراگيري آيات جهاد ايفا کرد و تاثير به سزايي نيز در مردم بنگال برجاي گذاشت. به طور كلي مؤسسات وسازمان هاي اسلامي در بنگلادش را مي توان به سه گروه تقسيم كرد:
1. موسساتي مانند مدرسه، مساجد و گروههاي داوطلبي كه احكام اسلامي را تدريس مي كنند.
2. مراكزي كه اطراف آرامگاههاي صوفيان و روحانيون تشكيل مي شود.
3. سازمانهاي متعدد اجتماعي، مذهبي و فرهنگي كه وظيفة آنها رسيدگي به وضعيت رفاهي مسلمانان است.
این سه گروه در حقیقت مدارس و حوزه هاي ديني هستند که از قديم تا به حال به كارتعليم و تربيت مربيان و رهبران مذهبي اشتغال دارند.
هزاران مسجد موجود در بنگلادش همچنان مراكز فعالي براي فعاليت هاي اجتماعي مذهبي هستند. سازمان هاي بي نظير« هيئت مسجد بنگلادش»، مسجد سماج [1] و بيت الشرف، فعاليت هاي برخي از اين مساجد را هماهنگ كرده و برنامه هايي براي فعاليت هاي فرهنگي مذهبي مانند: تبليغ اسلام، توسعة آموزش هاي اسلامي و اصلاحات اجتماعي و خدمـــاتي تهيه مي كنند. اين مساجد به منزله مراكز نمازهاي جماعت و يوميه، همواره نقش مهمي در زندگی اجتماعی و فرهنگی مردم بازی می کنند. ساخت مساجد جديد و توسعه، تعمير و تزيين مساجد قديمي، تبديل به مشخصة پيشرفت ناگهاني اسلام در بنگلادش شده است.
آرامگاه هاي صوفيان و روحانيون نيز از قديم بزرگترين مراكز دعا ونيايش وتعليم اصول قرآن و سنت در بنگلادش بوده است. صدها آرامگاه اولیاء ا... و صوفیه در بنگلادش وجود دارد. اين عارفان و صوفيان كه از كشورهاي عربي و آسياي مركزي به بنگلادش آمده اند، نقش مهمي در توسعة اسلام در بنگلادش بر عهده داشتند. پس از مرگ هم، مزار آن ها به صورت مركزي براي دعا و عبادت مردم در آمده است. درگاه شاه جلال در سيلهت، شاه نعمت و بايزيد بسطامي در چيتاگنگ، درگاه شاه مخدوم در پابنا، مزار ميرپور در داكا، درگاه خان جهان علي در خولنا مهم ترين اين مراكز هستند كه بازسازي شده اند. پيشوا ذاكر منجيل ( مركز عبادي بين المللي ) اترشي در فريدپور، كه به وسيلة حضرت شاه صوفي مولانا حشمت الله (معروف به پير صاحب اترشي ) تأسيس شده، اخيراً تبديل به مشهورترين اين مراكز شده است. صدها نفر ازمردم روزانه از نقاط مختلف كشور به اين آرامگاه ها مي آيند. در اعياد مذهبي نيز صدها هزار نفر ازمردم عادي و مقامات دولتي در اين مكان ها گردهم مي آيند. درگاه اترشي مجتمع بزرگي در يك منطقه روستايي است اما با امكانات فراوان يك مسجد و يك مدرسه و يك استراحتگاه كه چندين هزار تن را در خود مي پذيرد. يك مركز تحقيقات بين المللي نيز در آن جا تأسيس شده است. بسياري بر اين باورند كه پيشوا ذاكر منجيل احتمالاً جامعة بنگلادش را مجدداً بر طبق اصول و سنت اسلامي شكل داده است.
سازمان ها و مؤسسات اجتماعي و مذهبي نيز در بنگلادش وجود دارد. مهم ترين آن ها بنياد اسلامي[2] ، هيئت مسجد بنگلادش [3] ، انجمن مدرسه قرآني، مركز اسلامي بنگلادش، جمعيت المدرسين بنگلادش، هيئت جهاني اسلام ( قرآن وسنت )، اتحاد الامة و شوراي سازمان هاي اجتماعي فرهنگي اسلامي مي باشند.
« بنياد اسلامي » مسئوليت آموزش امامان مساجد را به عنوان رهبران اجتماع در كشور برعهده دارد. اين بنياد با برگزاري اجلاس ها وانجام كارهاي تحقيقاتي اسلامي تاكنون، از همه مشهورتر است. انتشار دايره المعارف اسلامي يكي از آثار ارزشمند آن مي باشد. هيئت مسجد بنگلادش، تصميم دارد تا مساجد را به مراكز فعاليت هاي اجتماعي مذهبي تبديل كند. انجمن ديگري از طريق ارائه خدمات رفاهي به تازه مسلمانان و موعظه كردن آن ها مشغول است. تلاش اين گروه در جهت تقويت ايجاد مسلمانان به قرآن و سنت بوده است.
هدف « انجمن مدرسة قرآن » تربيت فرزندان مسلمانان با گرايش اسلامي مي باشد. وظیفه «مركز اسلامي بنگلادش» تحقيق روي تعليمات قرآن است و ترجمة كتاب هايي به زبان هاي عربي، اردو و فارسي به بنگالي را بر عهده دارد. اين سازمان همچنين با سازمان هاي ديگري كه در کار انجام پروژه هاي مشابهي هستند، همكاري مي كند. «جمعيت المدرسين بنگلادش» يكي دیگر از بزرگترين سازمان هایی است كه بيش از صد هزار عضو، شامل معلمان و محصلان دارد. از مهم ترین برنامه های آن، برگزاری جلسات سخنراني در مورد عقايد اسلامي و روش زندگي اسلامی بر مبنی تعالیم ارزشمند قرآن کریم است و سعي دارد آگاهي اسلامي در جامعه را افزايش دهد. «هيئت جهاني اسلام» سازماني بشر دوست است كه خدماتي به يتيمان و معلولان ارائه مي دهد. هدف«اتحاد الامه»، كه توسط گروهي از رهبران مذهبي سرپرستي مي شود، ايجاد اتحاد بين نيروهاي اسلامي در بنگلادش به منظور اسلام گرايي جامعه است. « شوراي سازمان هاي فرهنگي اجتماعي» در جهت هماهنگي فعاليت هاي گروه هاي اجتماعي مذهبي و تبليغي در بنگلادش كار مي كند (فرزین نیا، 1373: 47-50).
6. 8. 1. سازمان عاشق غوث الاعظم
اين سازمان، طي جلسه اي در تالار مجتمع مسجد غوث الاعظم در مهاگ هائي واقع در شمال شهر داكا، شكل گرفت. سازماني است كاملاً غير سياسي كه با هدف تشويق جوانان براي ساختن زندگي خود بر اساس الگوي زندگي حضرت عبدالقادر جيلاني و خدمت به كشور و ملت تأسيس شده است.
در اين رابطه كميته 25 نفره به رياست محمد مستفيض الرحمان تشكيل شده است. مولانا عبدالسلام، خطيب مسجد غوث الاعظم نيز سرپرستي كميته را بر عهده دارد. هيأت امناي مسجد به اين سازمان مساعدت و مشورت لازم را ارائه مي دهد. كساني كه تمایل به عضويت در اين سازمان را دارند، مجاز به حق عضويت در هيچ حزب سياسي نيستند. « غوث الاعظم » لقب شيخ عبدالقادر گيلاني ( جيلاني ) است كه در بنگلادش بسيار مورد احترام مي باشد (روزنامه انقلاب ؛ داكا ؛ بنگلادش ؛ 25 اكتبر 1999 ).
6. 8. 2.سازمان نهضت ملي اهل سنت
اين سازمان، سمينارها و برنامه هاي متعددي از جمله سالگرد وفات شخصيت ها وعلماي اهل سنت از جمله خواجه معين الدين چشتي را برگزار مي كند. «در اين نشست، سخنرانان بر اهميت پيروي از اولياي خدا تأكيد دارند و اظهار مي دارند كه خلفاي راشدين، اهل بيت، صحابه كرام، ائمه و اولياي كرام در تداوم زمان مراحل مختف حق و حقيقت اند »( روزنامه انقلاب، داكا، بنگلادش، 19 اكتبر 1999).
6. 8. 3.سازمان جوانان تحفظ ختم نبوت
اين سازمان ضديت و مخالف شديدي با « قادياني ها» دارد. مولانا عبدالحق خطيب مسجد بيت المكرم، سخنگوي اين سازمان مي باشد. «سازمان جوانان تحفظ ختم نبوت» چندين بار بواسطة تظاهرات، مخالفت خود را با تداوم و فعاليت قادياني ها اعلام داشته است. اين سازمان معتقد است كه مولانا عبد الاول رئيس بنياد اسلامي بنگلادش نه تنها يك فرد قادياني است و جوانان را از دين اسلام خارج مي كند بلكه وجود وي در بنياد اسلامي به منزلة اهانت به اسلام است.
6. 8. 4.سازمان قراء بنگلادش
هر ساله از طرف «سازمان قراء بنگلادش» و شرکت تعدادي از قاريان قرآن كشورها به منظور مسابقه قرآن خواني، مسابقاتی تشكيل مي شود. اين برنامه در زمين چمن « پلتن »، با شرکت حدود ده هزار نفر از اقشار مختلف مردم برگزار مي شود. هر ساله مراسم افتتاحيه اين مسابقه به رياست قاري محمد يوسف رئيس سازمان قراء برگزار مي شود.
6. 8. 5.سازمان اتحاد مسلمين براي حقوق بشر
اين سازمان طي سميناري در باشگاه مطبوعاتي داكا به رياست خانم شاهده عبيد فعاليت خود را آغاز كرد. در همين رابطه نيز سميناري با عنوان « حقوق بشر از نگاه معاصر » برگزار گرديد(روزنامه اتفاق ، داكا ، بنگلادش ، 11 سپتامبر 1999).
6. 8. 6.سازمان های دیگر
بنياد اسلامي بنگلادش؛ این بنیاد از بزرگت رين سازمان های اسلامي دولتي بنگلادش و زير نظر وزارت مذهب است .
اسلاميك بانك فاونديشن؛ سازمان اختصاصي بانك اسلامي بنگلادش براي كارهاي خيريه است.
سازمان تبليغات اسلامي بنگلادش؛ يك سازمان خيريه براي مسلماناني است كه تازه به اسلام مشرف مي شوند.
اسلاميك ميشن؛ سازمانی فرهنگي، آموزشي و بهداشتي روستائي است كه توسط بنياد اسلامي بنگلادش اداره مي شود.
انجمن مفيد الاسلام؛ يك سازمان خيـــريه ، خصوصـــاً امـــور امــــدادي براي جنازه هاي بي سرپرست است.
مركز اسلامي بنگلادش؛ سازمان بزرگ پژوهشي وانتشاراتي.
مجتمع بيت المكرم و سازمان كتابخانه اسلامي؛ این مجتمع در شهر باريسال در جنوب كشور به فعالیتهای آموزشی فرهنگی می پردازد.
مركز فرهنگي بنگلادش؛ سازمانی فرهنگي، ادبي و اسلامي است.
آكادمي پژوهشي علامه اقبال؛ سازمانی فرهنگي و پژوهشي است.
انجمن علامه اقبال؛ سازمانی فرهنگ و انتشاراتي است.
بنگلادش مسجد ميشن؛ سازمانی خيريه و تبليغي است كه به عنوان مركز كلية مساجد عمل مي كند.
انجمن اسلامي حلف الفضول؛ سازمانی خيريه است و داراي كتابخانه عمومي است.
انجمن ادبي قومي؛ سازمانی ادبي مخصوص استادان و طلاب حوزه هاي علميه قومي است.
سازمان عقب افتادگان ذهني؛ هدف این سازمان کمک به عقب افتادگان ذهنی و حمایت از آن ها است.
سازمان شاعر غلام مصطفي؛ سازمانی ادبی و فرهنگی است.
انجمن حميات الامه؛ سازمانی برای امور خيريه است و در خدمت مردم و مسلماناني است كه تازه به اسلام گرویده اند.
6. 8. 7.جماعت تبليغي
از سازمان های معروف و فعال در سراسر شبه قاره، سازمانی غير سياسي و غير رسمي است که در همه دنيا كار تبليغ دين را انجام مي دهد. مولانا محمد الياس در سال 1915 فعاليت خود را به نام تبليغ دين، از هند شروع كرد. فعاليت هاي اين جماعت از مسجد نظام الدين دهلي آغاز شد.
در افكار و فعاليت هاي جماعت تبليغي، تأثير امام محمد غزالي عارف و دانشمند معروف ایرانی نمايان است. به عقيده اين جماعت اگر مسلمانان با ايمان و عمل واقعي تربيت شوند، بدون جهاد و جنگ و جدال، تمام دنيا زير لواي اسلام در خواهد آمد.
رهبري اين جماعت به دست شورایي 10 نفره است. امير واحد برای جماعت وجود دارد. پنج نفر از آنان اهل هندوستان، چهار نفر اهل پاكستان و يك نفر به نام مولانا عبدالعزيز اهل بنگلادش بوده است.
هر ساله در منطقه اي به نام « تونگي»، در حومه شمال داكا، اجتماع جهاني تبليغ برگزار مي كنند و از كشورهاي مختلف دنيا از جمله روسيه، عمان، آلمان، كنيا، برونئي، سنگاپور، فيليپين، تايلند، آفريقاي جنوبي، سويزلند، بلژيك، مصر، تونس، موريتاني، الجزاير، سومالي، فرانسه، فيجي، كويت، تركيه، مراكش، مالزي، اردن، سوريه، عربستان، امارات و... در این اجتماع حضور مي يابند. تعداد جمعيت شرکت کننده به حدود 3 ميليون نفر مي رسد.
لازم به ذكر است كه اجتماع فوق در سال 1927 ميلادي افتتاح شد. جماعت تبليغي فاقد هر گونه نشريه است. به گزارش روزنامه انقلاب، چاپ بنگلادش، به شماره 6 ژانويه 2001 م ، در پي وفات مولانا عبدالعزيز، امير جماعت بنگلادش، در حال حاضر شوراي چهار نفره شامل مولانا مزمل حق، مولانا محمودالحق، مهندس سراج الاسلام و سيد عزيز الحكيم فعاليت هاي تبليغي را در بنگلادش رهبري مي كنند.
6. 8. 8.بنياد اسلامي بنگلادش
بنیاد اسلامی بنگلادش در 28 مارس 1975 م تأسيس شد. دفتر مركزي این بنیاد در شهر داكا دایر مي باشد. از آنجا كه تمام وسعت کشور به 6 قسمت تقسيم شده و جمعاً داراي 58 ناحيه مي باشد، این بنیاد در همه اين نواحي براي فعاليت هاي خود دفتر دارد.
بنياد اسلامي زير نظر مستقيم وزارت دين قراردارد و يكي از وظايف آن توسعه و نظارت بر مساجد و مراكز و آكادمي ها و انستيتوهاي اسلامي است. نظارت بر امور و تحقيقات پيرامون فقه و قوانين، علوم، فرهنگ و تمدن اسلامي، همچنین چاپ كتب اسلامي و رساله ها و تنظيم و برنامه ريزي در خصوص كنفرانس ها و سخنراني ها در خصوص تاريخ روابط اسلامي، فلسفه، فرهنگ و فقه اسلامي از دیگر وظايف اصلی این بنیاد است. اداره و توسعه مسجد بيت المكرم در داكا و تمامي مساجد نیز زير نظر اين بنياد مي باشد.
بنياد اسلامــــي داراي 6 آكـــادمي آموزشی مختص امامان جمعه و جماعت و 29 مركز ماموريت هاي اسلامي است .
6. 8. 9.رابطه العالم الاسلامي
سازمان رابطه العالم الاسلامي بعد از مهاجرت گسترده مسلمانان از منطقه اركان ميانمار به بنگلادش، كه توسط دولت ميانمار سركوب و رانده شده بودند، و به منظور رسيدگي به پناهندگان مسلمان اعلام موجوديت كرد. اين سازمان شاخه منطقه اي رابطه عالم اسلامي را به دست ميرقاسم علي، عضو حزب جماعت اسلامي بنگلادش سپرده و برنامه هاي امدادي و كمك رساني خود را دنبال مي كند.
رابطه العالم الاسلامي در نزديكي كوكس بازار، در جنوب غرب بنگلادش، بيمارستانی مجهز تأسيس كرده كه هنوز موجوديت خود را حفظ كرده و فعال مي باشد و در چند نقطه دور افتاده كشور نیز طرح ها و پروژه هاي امدادي و بهداشتي در دست اجرا دارد. مركز اين نهاد در منطقه « محمدپور» شهر داكا واقع است.
گفتني است كه نهاد فوق، سازمانی غیر دولتی ( NGO ) است.
6. 8. 10.سازمان بين المللي امداد اسلامي
هدف از تشكيل سازمان بين المللي امداد اسلامي رسيدگي به دریافت و تقسیم عادلانه کمک های مردمی بین نیازمندان است. تلاش این سازمان حمایت و زیرپوشش قراردادن نیازمندان جامعه است.
اين سازمان در تلاش است تا كمك هاي نقدي وغيرنقدي خود را به مراكز تحت پوشش ارسال دارد. بر اين اساس تحت عنوان NGO فعاليت رسمي دارد.
6. 8. 11.سازمان امدادي كويت
هدف از تشكيل اين سازمان عمدتاً ساخت مساجد و يا كمك به بنای آن است. اين مركز از طريق كشورهاي عربي در خاورميانه مورد حمايت مالي قرار مي گيرد و كارمندان آن عمدتاً از فارغ التحصيلان دانشگاه هاي اسلامي عربستان سعودي هستند. سازمان امدادی کویت به عنوان NGO رسماً فعاليت دارد.