فرهنگ كتابت، كتابداری و كتابخانه در بنگلادش
مسلماً رشد کتابخانه‌ها رابطۀ مستقیم با توسعۀ آموزش در کشور دارد. کتابخانه‌ها در بنگلادش به چهار گروه تقسیم می‌شوند:
1. کتابخانه‌های آکادمیک
2. کتابخانه‌های عمومی
3. کتابخانه ملی
4. کتابخانه ویژه
قرن نوزدهم مصادف با تأسیس کتابخانۀ عمومی و کتابخانه درکالج‌های کشور است. هر یک از این کالج‌ها به نوبۀ خود دارای مجموعه‌ای از کتب مفید و ارزشمند هستند که دانشجویان و علاقه‌مندان از آن بهره مند می شوند.
طرح تاسیس کتابخانۀ عمومی در بنگلادش به نیمۀ قرن نوزدهم باز می‌گردد. در سال 1854 چهار کتابخانۀ بزرگ عمومی به نام های کتابخانه عمومی «وودبرن» [15] در بوگرا، کتابخانه عمومی «جیسور»[16]، «کتابخانه عمومی باریسال»[17] و کتابخانۀ عمومی «رنگپور»[18] گشایش یافتند.
دولت در سال 1958، کتابخانۀ عمومی مرکزی در شهر داکا را تأسیس کرد. دانشگاه داکا در سال 1921 تأسیس شد که با رشد کتابخانه آکادمی بنگلادش همراه بود. در کتابخانه کالج بیش از 18000 جلد کتاب وجود داشت که هستۀ مرکزی کتابخانه دانشگاه داکا را تشکیل می‌داد. این کتابخانه در طول عمر 91 ساله خود، بزرگ ترین کتابخانۀ آکادمی کشور است. در این میان باید اذعان داشت که کتابخانه آکادمی دانشگاه های دیگر نیز از رشد خوبی برخوردار بوده‌اند.
در زمینۀ کتابخانه‌های ویژه، ذکر این نکته ضروری است که از نیمه‌های دهه 60 قرن بیستم، «کتابخانه ویژه» (اختصاصی) و مراکز اسناد و اطلاعات، توانسته‌اند در زمینه‌های مختلف تحقیقاتی خدماتی، با کمک افراد و شخصیت‌ها و آژانس‌های تخصصی، رشد و توسعه درخور توجهی پیدا کنند.
«کتابخانه ملی» که مخزن مرکزی همۀ انتشارات و اسناد در بنگلادش است، دقیقاًٌ پس از استقلال این کشور توانسته است جایگاه مهمی برای خود کسب کند.
در دهۀ سوم قرن بیستم نیز تعداد زیادی کتابخانۀ خصوصی به ابتکار خانواده های زمیندار تأسیس شد که از میان آن ها کتابخانه‌های خاندان «زمینداربلده»[19] ،«مهاراجه»[20]و «دیناجپور»[21] درخور توجه هستند. کتاب های این کتابخانه ها بعدهاً در اختیار کتابخانۀ مرکزی عمومی بنگلادش قرار داده شد.
از نظر آماری، تعداد کتاب های موجود در کتابخانه های دانشگاه های معروف بنگلادش به شرح زیر است (تا زمان نگارش این کتاب):
| نام کتابخانه | تعداد کتب | سال تأسیس |
| کتابخانه دانشگاه داکا | 550000جلد | 1921م |
| کتابخانه دانشگاه راجشاهی | 300000جلد | 1953م |
| کتابخانه دانشگاه مهندسی و تکنولوژی بنگلادش | 150000جلد | 1961م |
| کتابخانه دانشگاه کشاورزی بنگلادش | 200000جلد | 1961م |
| کتابخانه دانشگاه چیتاگنگ | 150000جلد | 1966م |
| کتابخانه دانشگاه جهانگیر نگر | 100000جلد | 1970م |
| کتابخانه دانشگاه اسلامی | 10000جلد | 1986م |
| کتابخانه دانشگاه شاه جلال | 10000جلد | 1991م |
| کتابخانه دانشگاه خولنا | 10000جلد | 1991م |
از میان کتابخانه‌های فوق، کتابخانه دانشگاه داکا دارای نادرترین کتاب ها است و مجموع کتاب های این کتابخانه، به زبانهای بنگالی، سنسکریت، فارسی و عربی می‌باشد.
کتابخانه‌های عمومی
کتابخانه عمومی داکا، در سال 1958 تأسیس شد. به دنبال تأسیس این کتابخانه، در شهرهای چیتاگنگ، کولنا و راجشاهی نیز کتابخانه‌های عمومی تأسیس شد.
در سال 1962 کتابخانۀ مرکزی به نام «کتابخانه مرکزی پاکستان» باهدف جمعاوری مواد انتشاراتی، درداکا تأسیس شد که پس از استقلال این کشور، به «مرکز کتابخانه عمومی بنگلادش» تغییر نام داد.
در وزارت فرهنگ بنگلادش، بخشی به نام «کتابخانه‌های عمومی» در سال 1983 تأسیس شد. کتابخانه‌هایی که در نیمۀ قرن نوزدهم تأسیس شده‌اند، شامل کتابخانه‌های راجشاهی (1871م)، داکا(1874م)، کومیلا(1884م)، پابنا(1890م)، ناکالی(1871م)، سیهلت(1871م)، چیتاگنگ(1904م)، کوکس بازار(1906م)،منشی گنج(1908م)، کیشور گنج(1909م)، کوشتیا(1914م)، فریدپور(1914م)، کولنا(1914م)، دیناجپور(1930م)و میمنسینگ (1930م) می‌باشند که ابتدا توسط افراد خیر و غیر دولتی تأسیس شدند و سپس تحت پوشش و حمایت دولت قرار گرفتند. در حال حاضر تعداد اینگونه کتابخانه‌ها در سطح کشور به 883 باب رسیده است. تعدادکتب در هر یک از کتابخانه‌های فوق، حدود 1500 جلد می‌باشد. «کتابخانه ملی بنگلادش» تحت نظارت «مدیریت آرشیو ملی کشور» در وزارت امور فرهنگ قرار دارد و محلی برای جمعاوری همۀ اسناد و انتشارات کشور می باشد.
کتابخانه‌های اختصاصی
بیش از یکصد کتابخانۀ اختصاصی وابسته به ارگان ها و سازمان ها ومراکز دولتی و غیر دولتی تخصصی وجود دارد که بیشتر آن ها در شهر داکا وجود دارند، مانند: مرکز تحقیقات کشاورزی، بانک کشاورزی، صنایع سبک و سنگین، دایره اطلاعات آموزشی و مراکز آموزشی، انستیتو مطالعات بنگلادش، کمیسیون انرژی اتمی، دایره توسعه صادرات، کمیسیون طرح و برنامه، وزارت امورخارجه، کشاورزی، مجلس، آکادمی بنگلا، موزه، جامعه آسیایی (The Independent Bangladesh Yearbook 1991, Dhada, p.p.111-114 ).
اطلاعاتی در مورد کتابخانه عمومی داکا
این کتابخانه تحت نظارت وزارت فرهنگ می‌باشد که به منزله هستۀ مرکزی عمل می‌کند و مجموعاً در هر یک از 64 مرکز تقسیمات کشوری، یک باب کتابخانۀ عمومی دارد.
کتابخانۀ عمومی در شهر داکا، از نظر بنا و تجهیزات داخلی، دارای سالن مطالعات، سالن برای کودکان و سالن برای عموم می‌باشد. همچنین دارای آمفی‌تئاتر بزرگی است که حدود پانصد نفر گنجایش دارد. کتابخانۀ عمومی در داکا دارای محوطۀ بزرگ و باز است که به مناسبت‌های مختلف از آن استفاده می‌شود. این کتابخانه، آمفی‌تئاتر خود را برای انجام برنامه‌های متعدد، اجاره می‌دهد و معمولاً جلسات فرهنگی و هنری و اسلامی سازمان های مختلف در این مکان برگزار می‌شود. نمایندگی فرهنگی ج.ا.ایران نیز بعضی از برنامه های فرهنگی خود را در این محل برگزار می کند.
روزانه صدها نفر برای مطالعه و یا کارهای تحقیقاتی به این مکان مراجعه می‌کنند. تعدادی کتاب فارسی نیز در این کتابخانه وجود دارد که به علت عدم استفاده از آن ها، درحال از بین رفتن هستند.