تاریخ ادبیات و سبک‌های ادبی بنگلادش
8. 2.تاریخ ادبیات و سبک های ادبی
تاريخ ادبيات بنگلا حداقل به قرن هفتم هجري باز مي گردد. احتمالاً ادبيات بنگلا به سه دوره اصلي شامل دوره باستان، قرون وسطي و دوره جديد (معاصر ) تقسيم شده است. تقريباً دوره باستان از 1200- 650 ميلادي، دوره وسطي ( ميانه ) از 1800- 1200 ميلادي و دوره جديد از 1800 تاكنون را در بر می گیرد.
به گفته پروفسور هارون الرشيد رئيس سابق فرهنگستان بنگلا ، ادبيات معاصر و ادبيات مدرن دو واژه مستقل هستند و داراي تفاوت هايي بايكديگر مي باشند. ادبيات مــــدرن از چهار صـــد سال پيش رقم خورده است و به زمان شكسپير باز مي گردد. پس بايد ابتدا ادبيات مدرن و معاصر را مرخص و از هم تفكيك كرد.
در اين خصوص نیز اسد چودري، از شعرا و نويسندگان سرشناس و معروف بنگلادش، معتقد است که در زمان حسين شاه، زبان بنگلا شكوفا شد. سال 1600 ميلادي زمان تولد ادبيات بنگلا مي باشد. دوره معاصر به دوره حضور انگليسی ها اتلاق مي شود و سال 1800 ميلادي مي تواند آغاز تاريخ ادبيات معاصر باشد كه با ويژگي هاي متفاوت با ادبيات گذشته همراه است.
بهر حال در زمينه تاريخ دقيق شروع ادبيات معاصر بنگلا، بين صاحب نظران وانديشمندان فرهنگي اين سرزمين اختلاف نظر وجود دارد. برخي دیگر مانند المجاهد، بر اين باورند كه ادبيات معاصر بنگلا بعد از جنگ جهاني اول شروع شده است، برخي هم مانند الطاف الرحمان، شروع آن را از زمان رابيندرانات تاگور و نذر الاسلام بزرگ ترين و مشهورترين شاعران ونويسندگان این سرزمین به حساب می آورند.
قديمي ترين متن موجود ادبيات بنگالي، حدود هزار سال قدمت دارد. دوره اي كه از آن زمان تا ظهور مسلمين را در بر مي گيرد، دوره اي به حساب مي آيد كه در طي آن ادبیات توسعه بسيار كندي داشته است.
در طي دوره مياني ( 1800- 1200م ) ادبيات به طور چشمگيري با حكومت حاكمان مسلمان توسعه يافت. چندي داس، كريتي باس، دولت قاضي علائول، بعضي از شعراي مشهور اين دوره هستند.
دوره جديد ادبيات بنگالي در اواخر قرن نوزدهم شروع شد. « رابيندرانات تاگور » برنده جايزه نوبل، « قاضي نذر الاسلام»، «مايكل مادوسودان»، «دات»، «سرات»، «چاندرا چاترجي»، «بانكي چاندار چاترجي» و نيز «مشرف حسين» از جمله برجستگان ادبيات جديد بنگالي هستند.
در بنگلادش، زبان بنگالي از نقش خاصي برخوردار است و درصد عظيمي (98 درصد ) از مردم به اين زبان تكلم مي كنند. اين زبان با لغت هاي عاريتي كه از زبان هاي گوناگون به عاريه گرفته، به زبان معجون تبديل شده است و در اين ميان، زبان فارسي رتبه و اهميت بالايي دارد. این زبان از جمله زبان هاي هندي و اروپايي و از متفرعات سنسكريت بوده و از قديمي ترين زبان هاي دنيا به شمار مي رود. اختلاط عجيب آن از زبان های هندی، فارسی، عربی، انگلیسی و ... به دلیل نفوذ فرهنگ هاي مختلف واقوام گوناگون در طي قرون متمادي به اين سرزمين مي باشد. اين زبان داراي هشت تا نه هزار لغت فارسي است كه در محاورات به كار برده مي شود.
در آستانة استقلال پاكستان از هند، نزدیک به 75 ميليون سكنه كشور یعنی 98 تا 99 درصد مردم، بنگالی زبان بودند و اين وحدت و يگانگي و تفاوت آن با زبان اعلام شده پاكستان (اردو ) ، از عوامل مهم تكوين ناسيوناليسم بنگالي واستقلال كشور بنگلادش بوده است.
همچنین بعضي از لهجه ها و گویش هاي روستانشينان با گروه زبان هاي تبتي و برمه اي مربوط است. این زبان در سرتاسر کشور دارای لهجه ها و گویش های متفاوت و نیز ادبيات غني است.
در نيمة اول قرن نوزدهم، ادبيات معاصر اين زبان به سرحد شكوفايي خود رسيد . آثار نویسندگان معروفی چون« رابيندرانات تاگور »[1] در سال 1913 برنده جايزة نوبل شد. كوشش هاي دولت پاكستان به پوشاندن آثار « تاگور » پس از استقلال در 1974 از ديگر عوامل روي آوري بنگلادش به زبان وادبيات بنگالي شد. « ويدياساگار » [2] ، « بنيكم چاندرا [3]» و «ميرمشرف حسين» از جمله چهره هاي معروف دیگر ادبيات بنگالي در این دوره هستند (فرزین نیا، 1373: 25).
خط بنگالي نيز اصلاح شده خط سنسكريت يا دواناگاري[4] مي باشد و شباهتي به خط اردو،كه از دستخط عربي استفاده كرده است، ندارد.
زبان انگليسي زبانی رسمي در بنگلادش تلقي نمي شود؛ اما به طور غيررسمي توانسته است جايگاه خوبي به خصوص در محافل علمی و دانشگاهی پيدا كند و تقريباً به زبان دوم مردم اين سرزمين تبدیل شده است و هر روز نیز بر دامنة وسعت ونفوذش افزوده مي شود(Haroun Al –Rashid, 1991: 157).
بعد از اينكه سازمان يونسكو 21 فوريه را روز بين المللي زبان هاي مادري پذيرفت، دولت بنگلادش براي تاسيس انستيتو زبان هاي مادري اقدام کرد. بدين منظور ستاد 21 نفره اي براي انجام طرح مذكور تشكيل شد و دكتر خبر الانعام به سمت مدير پروژه منصوب شد. مبلغی براي ساخت بنا، در ماه ژوئن همان سال در اختيار وزارت آموزش و پرورش قرار داده شد. این انستیتو در 21 فوریه 2010 افتتاح مقدماتی شد، ولی هنوز کار آموزشی در آن انجام نمی شود؛ قرار است در این مرکز 7 زبان از جمله زبان فارسی تدریس گردد . سازمان يونسكو در 17 نوامبر سال 1999 در سي امين جلسه خود در پاريس به اتفاق 27 كشور عضو از جمله ايران ، روز 21 فوريه را روز بين المللي زبان مادري ثبت كرد.
مدت زمان ساخت سه طبقه ساختمان مذكور يك سال پيش بيني شده بود و در آن مدت مقرر شد کارهای اداري در ساختمانی استيجاري انجام شود.
از اهم فعاليت هاي اين انستيتو مي توان پژوهش، محافظت، هماهنگي، جمعاوري اطلاعات در خصوص زبان هاي مادري دنيا، الفباها، كتاب، نوار، ويدئو و بررسي وتبادل اطلاعات بين زبان هايي كه در تداخل فرهنگ ها از بين رفته اند را برشمرد. علاوه بر اين براي ترجمه كتاب هاي علوم تكنولوژي از زبان هاي ديگر به زبان بنگلا و از بنگلا به زبان هاي ديگر اقدام می شود.
به گفته آگاهان، مدير انستيتو مذكور از طريق آگهي بين المللي منصوب می شود و چنانچه فرد لايقي در اين خصوص داوطلب نشود، اقدام هاي لازم براي جذب شخصیتي كه متخصص در زبان شناسی و مدیریت فرهنگی باشد، انجام می شود. همچنین مقرر شده است که کلیه فعاليت هاي انستيتو زبان هاي مادري با حفظ استانداردهاي بين المللي انجام شود.