بنیادگرایی کنفوسیوسی
بنيادگرايي كنفوسيوسي
در جامعهی چین، بيش از يكصد سال است در مورد اينكه كنفوسيوس يك مذهب است يانه بحث ميشود، ولی اين بحثها از آغاز قرن بيست و يكم داغتر شده است. امروزه، يك جنبش اجتماعي قوي براي احياي آيين كنفوسيوس به عنوان يك مذهب در چين شروع شده است. افزون براين، برخي تلاش ميكنند این آيين را دين رسمي كشور اعلام كنند. طرفداران، حاميان و پيروان این آيين شامل محققان دانشگاهي، دانشجويان دانشگاهها، كارآفرينان اقتصادي و اجتماعي، و مقامات دولتي ميشود. از نظر برخي از پژوهشگراني كه هنوز برچسب «مذهب» را به دليل تلقينات چندين سالهي ضد مذهبي حزب كمونيست نميپسندند، آيين كنفوسيوس جزو بدنهي اصلي فرهنگي چيني بوده و بقيه تابع آن هستند. اگرچه اين حركت فکری، فرهنگی و اجتماعي هنوز جديد بوده و كمتر مورد توجه پژوهشگران و ناظران و تحلیلگران مسایل فرهنگی و اجتماعی چين قرار گرفته است، ولی در عينحال شواهد اين حركت رو به رشد، به وفور و با دقت تمام در مراسم رسمي بزرگداشت تولد كنفوسيوس توسط دولت، نصب مجسمهي آن در دانشگاهها و مدارس، بازسازي معابد وابسته به كنفوسيوس، گسترش برگزاري كلاسها و مؤسسات مطالعهي نوشتههاي كنفوسيوس(فراگيري سراسري)، ظهور مدارس به سبك سنتي[1]، گسترش لباسهاي سبك دوران خَن[2]، و مكتبهاي فراوان كنفوسيوسي، وبلاگها، و ديگر سايتها مشاهده ميشود. اشاره به چند نمونهي كليدي از اين موارد ممكن است گسترش سريع آن را بهتر به تصوير بهكشد.
آقاي كانگ شيائوگوانگ[3] كنفوسيوس شناس معروف در سال 2003ميلادي، مقالهاي تحت عنوان«چارچوبي براي مليگرايي فرهنگي[i]» منتشر ساخت كه در آن چهار پيشنهاد ارايه كرد: 1-آموزش كنفوسيوس بايستي وارد سيستم آموزش آموزشي مدارس كشور از ابتدايي تا متوسطه و از دانشگاه تا مدارس حزبي بشود؛ 2-دولت بايد از مذهب كنفوسيوس حمايت كند تا دين رسمي كشور شود، و جايگاه قانوني آن را تعيين و از برنامههاي مربوطه حمايت مالي كند؛ 3-مذهب كنفوسيوس بايد از طريق استاندارد سازي و توسعهي عقايد و تعاليم، متون، آيينها، سازماني، و سايتهاي فعال وارد زندگي روزانهي مردم شود و؛ 4-مذهب كنفوسيوس بايد از طريق سازمانهاي غير دولتي در خارج گسترش پيدا كند. به نظر ميرسد تمامی اين پيشنهادها بهصورت تصادفي يا برنامه ريزي شدهي آگاهانه در حال اجرا شدن هستند.
در سال2004، تعدادي از پژوهشگران مشهور چين مانيفست جياشِن[4] را تأليف و خواستار بازگشت به فرهنگ سنتي چين شدند. در همين سال مراسم بزرگداشت سالانهي تولد كنفوسيوس در چوفو[5] محل تولد وي در استان شاندونگ، از سوي دولت برگزار شد، و وزير آموزش تأسيس مؤسسات كنفوسيوس در خارج را آغاز نمود. براساس گزارش خبرگزاري شينخوا، (Confucian Institutes…, 2007) تا پايان 2011 تعداد 350مؤسسهي كنفوسيوس در110 كشور در سرتاسر جهان تأسيس شد. اين مؤسسههای كنفوسيوس، بهجاي حمايت از سوي سازمانهاي غير دولتي، همانگونه كه از سوي كانگ شيائوگوانگ پيشنهاد شده بود، مستقيما از سوي وزارت آموزش و از طريق نهاد تازه تأسيس دولتي شوراي بين المللي زبان چيني[ii] حمايت ميشود.
در سال2005، مركز مطالعات مذهب كنفوسيوس در مؤسسهي مطالعات اديان جهان[iii] در فرهنگستان علوم اجتماعي چين[iv] راه اندازي شد. آن دسته از محققاني كه كنفوسيوس را به عنوان يك مذهب مورد نقد قرار داده بودند، مانند ليشِن[6]، شاگرد سابق رِن جييو[7](بنيانگذار مؤسسهي مطالعات اديان جهان) كه از نقد ليشِن از كنفوسيوس به عنوان مذهب حمايت كرده بود، نفوذ خود را از دست داده و از فرهنگستان علوم اجتماعي كنار گذاشته شدند. مدير جديد این مركز آقای چِنمينگ[8]است كه يكي از مشوقان اصلي«محافظه كاري فرهنگي[v]» و طرفدار مذهب رسمي شدن آيين كنفوسيوس است[vi]. يِه شيائووِن[9] رييس سازمان امور اديان چين، در مراسم افتتاح مركز مطالعات مذهب كنفوسيوس در مركز مطالعات اديان شركت كرده و از اين تلاشها حمايت كرد. همچنين در سال2005، دانشگاه تربيت معلم چين نخستين دانشكدهي گووشووِ[10] را راه اندازي كرده و متعاقب آن مؤسسه و كلاسهاي گووشووِ در ساير دانشگاهها، دبيرستانها، و مدارس ابتدايي افتتاح شد. يك تاجر تايواني به نام وانگ يونگچينگ[11] پذيرفت 10هزار مدرسهي ابتدايي«مينگدِ[12]» را بين سالهاي2005 تا2015 در سرتاسر چين راه اندازي كند. يكي از خواستههاي وي اين بود كه در اين مدارس هر روز نوشتههاي كنفوسيوس تدريس شود.
در سپتامبر سال2006، وزارت آموزش« چارچوب توسعهي فرهنگي در يازدهمين برنامهي پنجساله» را منتشر ساخت كه يك بخش آن به«حفظ فرهنگ ملي[vii]» اختصاص يافته و خواستار اقداماتي به شرح زير شده است: تدوين و انتشار كتابهاي فرهنگي قديم، احياي تعطيلات سنتي و مراسم يادبود براي نخستين نياكان ملت چين، و افزايش خواندن و مطالعهي نوشتههاي كلاسيك و فراگيري هنرهاي كلاسيك در مدارس ابتدايي، دبيرستانها، و دانشگاهها.
به نظر ميرسد احياي كنفوسيوس از سوي بسياري از طبقات اجتماعي با استقبال روبه رو شده است. در سال 2006 دو نفر از مبلغان كنفوسيوس در تلويزيون به شدت معروف شدهاند. خانم يودان[13]يكي از آنهاست كه استاد دانشگاه تربيت معلم پكن است و از طريق سخنرانيهايش در مورد«قطعات ادبي كنفوسيوس» در شبكهي تلويزيون مركزي چين به شهرت رسيده است. كتاب تفسير نوشتههاي كنفوسيوس او در يك مراسم امضاي كتاب در پكن، طي 8ساعت بيش از 10 هزار نسخه فروش داشت، و چاپ اول آن با تيراژ»400هزار نسخه در 4روز ناياب شد.
در جريان روند كنوني احياي كنفوسيوس، بنيادگرايان سرسخت كنفوسيوس، عليرغم تعداد اندكشان درحال حاضر، موج ايجاد كرده و پيروان زيادي را جذب نمودهاند. بنيادگرايان كنفوسيوسي برتري و منحصربه فرد بودن فرهنگي چيني حول محور كنفوسيوسي را اعلام، و بر منحصر به فرد بودن وضعيت اجتماعي چين تأكيد، و آزادي، برابري، و دمكراسي را به عنوان يك انديشهي فرهنگ غربي رد كردهاند. اين بنيادگرايان اغلب نخبهگرا بوده و براي استبداد سياسي توجيهات فرهنگي و ملي ارايه ميكنند. آنها همچنين تا حدی توانستهاند احساسات عمومي را عليه نفوذ فرهنگ غرب در چين، از جمله فلسفههاي سياسي-اجتماعي غرب، به ويژه ليبراليسم، برانگيزند. در همين اواخر، 10 دانشجوي مقطع دكتري از دانشگاههاي پيشرفته، نامهاي سرگشاده عليه برگزاري مراسم جشن كريسمس در چین را امضا كردهاند. لحن تند اين نامه متوجه فرهنگ غرب و هستهي مركزي آن مسيحيت بوده است. اين نامه از سوي روزنامهها، مجلات، شبكههاي تلويزيوني، سايتهای خبري اينترنتي، اخبار داخلي، و وبلاگهاي چينی مورد توجه زيادي قرار گرفته است. چنانچه اين روند بدون محدوديت ادامه يابد، جنبش احياي كنفوسيوسي احتمالا مسيحيت را، همچون دوران شورش بوكسورها در حوالي1900ميلادي و جنبش ضد مسيحيت در دههي1920ميلادي، هدف مستقيم حملات خود قرار خواهد داد. و احتمالا تاريخ دوباره تكرار خواهد شد.
[1] - Sishu.
[2] - Han Fu.
[3] - Kang Xianguang.
[4] - Jiashen Manifesto.
[5] - Qufu.
[6] - Li Shen.
[7] - Ren Jiyu.
[8] - Chen Ming.
[9] - Ye Xiaowen.
[10] - Guoxue.
[11] - Wang Yongqing.
[12] - Mingde.
[13] - Yu Dan.
[i] -An Outline for the Cultural Nationalism.
[ii] - Chinese Language Council International.
[iii] - Study of World Religions(ISWR).
[iv] - Chinese Academy of Social Science.
[v] - Cultural Coservatism.
[vi] - در اواخر سال2006 چِن فرهنگستان علوم اجتماعي را براي اشتغال در دانشگاه تربيت معلم پكن ترك نمود كه علت آن مشخص نيست.
[vii] - Protection of National Culture.