نظام فرهنگی بنگلادش
5. نظام فرهنگی
5. 1. مدیریت فرهنگی کشور
دولت جمهوري خلق بنگلادش نظامی وحدت طلب دارد. بنابراين تمامي هزينه‌هاي دولت از طريق بودجه‌اي واحد برآورد مي‌شود. بودجه مالي كشور بنگلادش براي يكسال مالي كه از 1 ژوئن تا 30 ژوئیه به طول مي‌انجامد، تعيين مي شود. دولت بنگلادش از اين بودجه مبالغي را به وزارتخانه‌هاي ارشد اختصاص مي‌دهد. سپس هر وزارتخانه، مبلغ بودجه تخصيص يافته را در ميان مؤسسات تحت نظارت خود تقسيم مي کند. فعاليت هاي فرهنگي كشور بنگلادش را اغلب مؤسساتي كه تحت نظارت وزارت علوم و فرهنگ قرار دارند انجام مي دهند. فرهنگستان کودک (Academy Shishu) تحت نظارت وزارت امور كودكان و زنان بنگلادش، موزه علوم تحت نظارت وزارت علوم و فناوري و سازمان راديو و تلويزيون بنگلادش، مؤسسه ملّي ارتباطات جمعي و مؤسسه مطبوعات بنگلادش همگي تحت نظارت وزارت اطلاعات اداره مي‌شوند. مبالغ اختصاص يافته دولتي به وزارت خانه‌هاي مذكور طي چندين سال متوالي، طبق آماري در ادامه آمده است: (شایان ذكر است كه ارقام زیر بر مبناي صدهزار روپيه محاسبه شده است).
1.همه هزينه‌هاي اختصاص‌يافته به مؤسسات تحت نظارت وزارت فرهنگ بنگلادش طي سال هاي 92-ِ 1993، 93- 1994 و 94- 1995 به شرح ذيل مي‌باشد:
00/1155-14/4849-04/2046-00/1500-04/3546-38/2270-00/1475-14/3694-38/3745
2. همه هزينه‌هاي اختصاص يافته به فرهنگستان 92- 1993، 93-ِ 1994، 94- 1995:
00/200-00/323-00/128-00/340-00/468-00/137-00/460-00/597
3. همه هزينه‌هاي اختصاص يافته به موزه ملي علوم و فناوري بنگلادش كه تحت نظارت وزارت علوم و فن‌آوري است طي سالهاي 93- 1992 ، 94-ِ 1993 95- 1994 به شرح ذيل مي‌باشد:
00/37-00/37-00/40-00/40-00/44-00/100-00/144
4. همه هزينه‌هاي اختصاص يافته به راديو، تلويزيون، مؤسسه ملي ارتباطات جمعي و مؤسسه مطبوعات بنگلادش كه تحت نظارت وزارت اطلاعات مي‌باشند طي سالهاي 95-ِ 1996، 96-ِ 1997، 97- 1998 به شرح ذيل مي‌باشد:
52/6539-00/2427-52/8966-20/8380-00/3492-20/11872-20/7164-00/3468-20/10632
علاوه بر بودجه‌هاي اختصاص يافته كه ذکر کردیم، دانشگاه هاي بنگلادش نيز مبالغي را برای كمك به مؤسسات فعال در زمينه هنرهاي زيبا و هنرهاي نمايشي اختصاص مي‌دهند. مبلغ اين گونه هزينه‌ها به طور جداگانه ثبت نمي شود، بنابراين آمار دقيقي از آن در دست نيست. همچنين وزارت آموزش و پرورش بنگلادش بودجه‌هايي را به مدارس و دانشكده‌هايي كه آموزش‌هاي فرهنگي همراه با آموزش‌هاي عمومي در آن ارائه مي‌شود، اختصاص داده است. امكان برآورد مبالغ این هزينه نيز به علّت ادغام در هزينه‌هاي كلي مقدور نمي‌باشد. از مبالغ صرف شده در بخش‌هاي مختلف هنري كشور مي‌توان پي برد كه تخصيص بودجه به بخش‌هاي مختلف فرهنگي و هنري كشور همه ساله رشد صعودي دارد.
از نظر قانون اساسی، سياست دولت بنگلادش در خصوص فرهنگ ملي داراي پايه‌هاي قانوني است كه به وضوح در اصول 23 و 24 قانون اساسي اين كشور كه مجلس شورا در سال 1972 به تصويب رساند، ديده مي‌شود.
اصل 23 قانون اساسي:
اين اصل از قانون اساسي بيان مي‌دارد كه دولت بايد از تمامي معيارها و امكانات فرهنگي كشور برای حفظ و نگهداري از سنت‌ها و ميراث فرهنگي و پرورش و توسعه زبان ملّي، ادبيات و زمينه‌هاي مختلف هنري، استفاده كرده و در راستاي غني‌سازي فرهنگ ملي گام بردارد.
اصل 24 قانون اساسي:
اين اصل از قانون اساسي بيان مي‌دارد كه دولت بايد از تمامي معيارها و امكانات موجود برای جلوگيري از بروز كاستي‌ها، خسارت يا فقدان آثار باستاني تاريخي، اشياء و اماكن تاريخي استفاده کند. علاوه بر آن دولت بايد قوانيني برای حفظ و نگهداري اشياء تاريخي كشور تصويب کند. (لازم به ذكر است اداره موزه‌ها و باستان‌شناسي بنگلادش برای اجراي اين قوانين از سوي دولت منصوب شده است).
همه مؤسسات فرهنگي و هنري كشور قادر به فعاليت در حيطه اختيارات قانوني خود مي‌باشند، دولت نيز مي‌بايستي به طرح‌ريزي قوانين براي هر يك از اين مؤسسات اقدام کند و به نظارت بر فعاليت هاي فرهنگي اين مؤسسات بپردازد.
5. 2. نهادها و سازمان های فرهنگی دولتی و غیر دولتی
5. 2. 1.مؤسسات فرهنگي
به منظور نظارت بر عملكرد مؤسسات دولتي، مؤسسات خودگردان و مؤسسات خصوصي، دولت بنگلادش چندين وزارتخانه را به اين كار اختصاص داده است. هر يك از اين وزارتخانه ها از نوع فعاليت مؤسسات تحت اختيارشان كاملاً آگاهي داشته و بر آن ها نظارت مي كنند. از جمله وزارتخانه های مهم در این زمینه، مي توان به وزارت فرهنگ بنگلادش اشاره کرد.
5. 2. 2.مؤسسات (سازمان هاي) دولتي
5. 2. 2. 2. اداره باستان شناسي و موزه ها
در خلال اجراي قوانين انگليسي در شبه قارة هند، سازمان باستان شناسي كشور هند آغاز به كار کرد. بعد از سال 1947 شعبات اين سازمان در بخش پاكستان نشين كشور هند، دايرة باستان شناسي پاكستان نام گذاري شد. دفتر مركزي اين سازمان در غرب پاكستان واقع شده كه شعبه هايي از آن در شهر داكا داير شده است. اين شعبه در پايتخت ايالت شرقي، وظيفه نگهداري و حفاظت از اشياء تاريخي و مكان ها و موزه هاي باستان شناسي را برعهده دارد. اين مطلب اغلب در آموزش به دانش آموزان و در هنگام بازديد معلمان، مربيان و ساير بازديدكنندگان از موزة باستان شناسي داكا عنوان شده و منتج به كسب ديدگاهي ارزشمند از گذشتة كشور و ساماندهي تاريخچة كشور مي شود. عملكردهاي اصلي اداره باستان شناسي و موزة كشور بنگلادش، به قرار زیر است:
1. نگهداري و حفاظت از ميراث ملي ِ فرهنگي؛
2. حمايت از بناهاي يادبود باستاني مطابق لايحة اشياء تاريخي مصوب سال 1968؛
3. نگهداري، حفاظت و تعمير بناهاي يادبود تاريخي سراسر كشور مطابق قانون آثار تاريخي و باستان شناسي؛
4. طرح و برنامه ريزي به منظور تجسس و اكتشاف اشياء و بناهاي تاريخي؛
5. شناسايي و كشف مكان هاي باستاني قبل از طراحي جهت حفاري؛
ِ6. رمز خواني و مطالعه آثار ثبت شده باستاني نظير كتيبه ها، كليشه هاي مسي، سكه ها و نسخه هاي خطي به زبان هاي سانسكريت، عربي و فارسي؛
7. نظارت بر اشياء تاريخي مطابق لايحه اشياء تاريخي مصوب سال 1968؛
8. انتشار كتاب ها، بروشورها، دفترچه هاي راهنما، كارت پستال ها و استفاده از ساير موارد تبليغاتي جهت ارائه ميراث فرهنگي و ارائه اطلاعات موثق به محققين و دانشمندان ملي و بين المللي برای ترغيب آن ها به مطالعه فرهنگ كشور و ساماندهي تاريخي آن؛
9. انجام بررسيهاي جامع و سيستماتيك برای تهيه اسناد كاملي از مساجد و بناهاي يادبود تاريخي و بناهايي كه از لحاظ فرهنگي داراي اهميت مي باشند. اسناد همه مراكز فرهنگي ِ تاريخي حفاظت شده و حفاظت نشده مشمول اين بررسي مي باشند؛
10. جمعاوري اشياء تاريخي و مطالعه و تحقيق در مورد آن ها؛
11. برپايي كتابخانه هاي تخصصي در زمينة فرهنگ باستان؛
12. انجام تحقيقات متعدد در زمينة ميراث فرهنگي كشور؛
13. حفاظت از بناهاي يادبود، اشياء تاريخي منقول متعلّق به اماكن باستاني يا غيرباستاني و همچنين اشياء داخل موزه ها در برابر مواد شيميايي و تأثيرات محيطي؛
14. هماهنگي با فعاليت هاي هيأت اعزامي سازمان علمي، تربيتي و فرهنگي ملل متحد (UNESCO) برای حفاظت و ساماندهي ميراث فرهنگي كشور؛
15. برقراري ارتباطات فرهنگي ميان وزارت فرهنگ و مؤسسات آموزشي از قبيل دانشگاه ها و موزه هاي خودگردان.
5. 2. 2. 2. آرشيو ملي بنگلادش
تاريخچة تشكيل آرشيو ملّي در بنگلادش به زمان تهاجم بريتانيا به اين كشور و اجراي قوانين انگليسي در اين شبه قاره، بر مي گردد. در آن زمان دبيرخانة اجرايي دولت با همكاري وزارتخانه هاي جديد شروع به فعاليت در راستاي افتتاح ادارات و مؤسسات جديد کردند. در نتيجه اداره ثبت سلطنتی در سال 1891 به خزانه هایي برای نگهداري و ضبط پرونده هاي دبيرخانه در كلكته تبدیل شد و گشايش يافت. بعدها اين اداره به شهر دهلي انتقال يافته و تحت عنوان آرشيو ملّي هندوستان به كار خود ادامه داد. پس از تجزية كشور هند در سال 1947، آرشيو ملي پاكستان در كراچي در سال 1951 تأسيس شد. پس از استقلال بنگلادش و جدايي از قلمرو پاكستان در سال 1971، دولت جمهوري بنگلادش آرشيو ملّي كشور را در سال 1973 در شهر داكا و تحت حمايت و نظارت خود و با عنوان زيرمجموعه اي از اداره آرشيوها و كتابخانه هاي بنگلادش داير کرد.
دولت جمهوري بنگلادش رسماً در سال 1983 فرمان تأسيس آرشيوهاي ملّي برای نگهداري و حفاظت از اسناد دائمي دولتي را صادر کرد. بر طبق اين فرمان شوراي مشاور آرشيوهاي ملي با تعداد 13 عضو مشتمل بر نمايندگاني از وزارتخانه ها و دانشگاه هاي مختلف برای اجراي اين فرمان، داير شد. از جمله عملكرد آرشيوهاي ملّي بنگلادش مي توان نمونه های زیر را نام برد:
1. حفاظت و نگهداري از اسناد دولتي؛ 2. تأسيس و حمايت از كلكسيون هاي خصوصي؛ 3. تلاش برای گسترش هر چه بيشتر نشريات، روزنامه ها، ماه نامه ها و آثار چاپي دولتي؛ 4. ايجاد آرشيوهاي كتابخانه اي براي استفاده محققان و دانشمندان؛ 5. برقراري رابطه با مؤسسات خارجي كه عضويي از شوراي بين المللي آرشيوهاي ملّي مي باشند؛ 6. ارائه خدمات مشاوره به مؤسسات دولتي و خصوصي برای نگهداري و اعادة اسناد مهم تاريخي؛ 7. ارائه اطلاعات مرجع به دانشمندان محقق، مناسب با موضوع پروژه هاي تحقيقاتي آن ها؛ 8. اجراي حكم آرشيوهاي ملّي مصوب سال 1983.
5. 2. 2. 3.دايره حق طبع و نشر داكا
دايرة حق طبع و نشر در واقع اداره اي نيمه قضايي است كه با وزارت فرهنگ، ارتباط تنگاتنگ داشته و تحت نظارت دولت اداره مي شود. اين اداره طي فرمان حق طبع و نشر مصوب سال 1962 و اصلاحية مصوبة در سال 1978 در داكا تأسيس شد. عملكردهاي اين اداره در ادامه می آید:
1. اختصاص حق طبع و نشر و اجراي قانون مصوّب سال 1962 در مورد ادبيات، نمايشنامه، موسيقي، آثار هنري، آثار فيلم برداري، آثار باستاني، دست نوشته ها و آثار نمايشي؛ 2. ارائه مجوز به اجراي اثر هنري يا نمايشي در ملاء عام يا نمايش آن در راديو تلويزيون و ...؛ 3. ارائه مجوز به تجديد چاپ و نشر آثار هنري كه شامل موارد هنري ذكر شده را در بر می گیرد؛ 4. ارائه مجوز به نشر ترجمة اثر ادبي يا نمايشنامه به زبان هاي گوناگون؛ 5. جلوگيري از انتشار و ورود نسخه هاي غيرقانوني آثار هنري داراي حق طبع و نشر؛ 6. اعطاي حق تأليف به آثار هنري ادبي، نمايشنامه، آثار موسيقي و ...؛ 7. نظارت بر كار انجمن هاي هنري از لحاظ نرخ، هزينه، حق تأليف و اينكه آيا چنين انجمن هايي صلاحيت جمعاوری كمك هاي مالي به دست آمده از اجراهاي مختلف هنري برای هزينه در کارهای عام المنفعه را داشته يا فاقد چنين صلاحتي مي باشند؛ 8. اعمال قدرت در زمينة هنر طبق فرمان مصوب 1962؛ 9. ارائه تبصره هاي قانوني گوناگون به دبيرخانه و اتخاذ تصميمات و انجام بحث و بررسي هاي متوالي در خصوص عملكرد قانون حق طبع و نشر بر طبق بخش 45 از فرمان حق طبع و نشر دولت مصوب سال 1962؛ 10. برقراري ارتباط با سازمان هاي بين المللي نظير يونسكو و WIPO (شایان ذكر است كه كشور بنگلادش اكنون عضو ثابتي از سازمان UNESCO (يونسكو) معرفي شده و احتمالاً به كنوانسيون Berne ملحق خواهد شد)؛11. رسيدگي رسمي و قضاوت در مورد اختلافات موجود در ثبت حق چاپ.
5. 3. سیاست گذاری و سیاست گذاران فرهنگی
فرهنگ كشور بنگلادش در نوع خود بي نظير و از لحاظ هويتي چهرة نماياني دارد و به راحتي تمیزدادنی از ساير فرهنگ هاي جهان مي باشد. در واقع، فرهنگ كشور بنگلادش متناسب با نوع آب و هوا واكولوژي اين كشور مي باشد. سياست فرهنگي بنگلادش همواره در مسیر ارائه آگاهي هاي ملّي مثبت و آشناتر كردن هر چه بيشتر مردم اين كشور با فرهنگ كشور گام برداشته است.
آگاهي فرهنگي ملّي موجود در سياست فرهنگي كشور بنگلادش در واقع مهم ترين عامل جنبش زباني سال 1952 و جنگ آزادي بخش سال 1971 مي باشد. در طول مدت اِعمال قوانين پاكستان و انگليس بر مردم بنگلادش، اين كشور در وضعيت نامساعدي قرار داشت، زیرا تمامي تلاش ها به تجزية فرهنگ بنگالي به چندين بخش منتهي مي شد. از جملة اين ناامني هاي فرهنگي مي توان به منع پخش آهنگ هاي محلي Rabindra در راديو و تلويزيون اشاره کرد.
از جمله موانع ديگر مي توان به پيشنهاد جايگزين سازي تكلم و آموزش زبان اردو به جاي زبان رسمي بنگالي از سوي پاكستان ها اشاره کرد كه البته به شدت مورد مخالفت دانشجويان دانشگاه داكا قرار گرفت. از سال 1952تدريجاً جنبش گسترده اي در همه بخش هاي بنگلادش به راه افتاد. از جنبش تاريخي اين كشور تحت عنوان نهضت زباني ياد مي شود كه در حين جنگ آزادي بخش سال 1971 به اوج خود رسيد. بعد از آزادي كامل كشور بنگلادش، سياست فرهنگي اين كشور چهرة جديدي به خود گرفت. نياز به يك سياست فرهنگي غيرمذهبي در كشور از سوي ارگان هاي هنري و فرهنگي ِ دولتي اعلام شد. در اين زمان اگرچه فرهنگ هاي بومي فراوانی در كشور بنگلادش وجود داشت، اما گونه هاي جديدي نیز شروع به ظهور کردند. در اين زمان تلاش هاي گسترده اي در زمينة حفاظت از فرهنگ بومي بنگالي و معرفي آن به شكل واقعي و سنتي اش شكل گرفت. دولت بنگلادش همه مسؤوليت ها در قبال حفاظت، نگهداري و ارتقاء فرهنگ بومي را بر عهده گرفت. عناصر فرهنگي منسوخ شده و آن بخشي از فرهنگ سنتي كشور كه كم رنگ تر شده بود، طي تحقيقات و مطالعات گسترده اي احيا شد. در اين زمان، دولت به منظور ارتقای کیفی فرهنگی به شکل های مختلف به معنای واقعی آن تشويق و ترغيب فعالیت هایي را آغاز کرد. قراردادهاي فرهنگي با كشورهاي توسعه يافته جهان به منظور عزيمت هنرمندان بنگلادشي به آن كشورها برای معرفي شكل جديد ميراث فرهنگي كشور منعقد شد. در مقابل هنرمنداني از كشورهاي جهان به بنگلادش دعوت شدند تا اينكه هنرمندان داخلي به امكان آموزش فنون و دانش كافي برای ارتقای فرهنگ كشور دست يابند.
در قانون اساسي بنگلادش مواد قانوني در رابطه با ارتقای سطح فرهنگ و هنر در تبصره هاي شمارة 24 و 23 آورده شده است. از اين رو، هنر و فرهنگ كشور بنگلادش با تكيه بر اين مواد قانوني پشتوانة ملي و دولتي نيز يافته است.
5. 4. ذائقه فرهنگی مردم
بنگلادش معمولا سرزمینی کهن با میراث فرهنگی غنی نامیده می شود، اما احساس می شود که آن فرهنگ غنی گذشته با تجانس فرهنگی در زمان معاصر جابه جا شده است (Shrestha, 2002:266). در واقع فرهنگ این کشور ترکیبی از فرهنگ اسلامی و دیگر فرهنگ های بومی است، هرچند که نباید نقش فرهنگ های نفوذی را نادیده گرفت. «وضعيت فرهنگي كشور بنگلادش و ذائقه فرهنگي نسل فعلي آن در اين دوران تفاوت‌هاي بسياري پيدا كرده است. چهره فرهنگي آن از سي سال پيش تاكنون به شدت تغيير يافته است كه اين امر مرهون فراگير شدن و علاقه مندي به بهره‌مندي از امكانات ارتباطات و رسانه‌ها مي‌باشد. امروزه مردم دور افتاده‌ترين و بي سوادترين نقاط نيز دسترسي به شبكه‌هاي تلويزيوني بيگانگان را پيدا كرده‌اند. در يك دهه اخير، اين روند به حدي گسترش پيدا كرده كه ناظران اجتماعي آن را از حد تصور خارج مي‌دانند. از ميان حدود 70 شبكه تلويزيون كابلي بيش از 50 شبكه متعلق به هند مي‌باشد كه 24 ساعته فيلم‌هاي هندي و... پخش مي‌كند كه يكي از نتايج آن تعطيلي برخي از سالن‌هاي سينما شده است. رسم و رسوم فرهنگي محلي و بومی به فراموشي سپرده شده يعني نسل جديد هيچ چيزي غير از فيلم هندي و طبقات بالاي اجتماع فيلم‌هاي انگليسي زبان را ترجيح نمي‌دهند. اكنون تقريباً 13 شبکه داخلی، 24 شبکه خصوصی و2 شبکه دولتی فعال است، كه اغلب آن ها نيز برنامه هاي خود را از شبكه‌هاي هندي كپي مي‌كنند. در يك كلام، مي‌توان گفت ذائقه هندي، چاشني اصلي ذائقه فرهنگي نسل جوان شده است؛ به طوري كه در نوع لباس، گفتار، رفتار و ... فرهنگ بومي، تهديد می شود.»
«با اين مقدمه مي‌توانيم بگوئيم كه تمايل اغلب مردم به ويژه نسل جوان به فيلم بيشتر مي‌باشد. موسيقي هم در جايگاه دوم قرار دارد. در مورد كتاب بايد گفت عموماً علاقه و تمايلي مشاهده نمي‌شود. به غير از افراد مسن و بازنشستگان، البته، كتاب‌هاي داستاني بعضي از نويسندگان مشهور و معروف محبوبيت در خور توجهي در بين خوانندگان جوان و نوجوان دارد. نمايشگاه كتاب اكوشه كه به مناسبت روز جهاني زبان مادري هر ساله در ماه فوريه به مدت يك ماه برگزار مي‌شود و بيشتر ناشران سعي مي‌كنند برای این ایام كتاب های جديدی را منتشر كنند. اين اتفاق باعث مي‌شود خوانندگان بسیاري را جلب کنند. در غير از اين چندان گرايشي به كتاب خواني به چشم نمي‌خورد.»
«البته، خانواده‌هايي هم در گوشه و كنار وجود دارند كه سعي دارند از اين تهاجم فرهنگي بيگانه خودشان را حفظ كنند و فرهنگ اصيل را، كه همان فرهنگ برگرفته از زندگي اسلامي است، داشته باشند. در میان چنين خانواده‌هایی ذائقه فرهنگي با گرايش ديني مشاهده مي‌شود. يكي از نمونه های بارز آن استقبال خوب مردم از راه‌اندازي شبكه اسلامي تلويزيون بود و نيز استقبال از برنامه‌هاي اسلامي كليه شبكه‌هاي تلويزيوني داخلي است که همچنان مردم از آن ها حمایت مي کنند.»
«در اين رابطه، نكته شایان ذكر اين كه شايد تا يك نسل قبل، عموم مردم اين كشور كه بیشتر آنان مسلمانان اهل سنت حنفي مذهب هستند، بسيار محافظه كارانه عمل مي‌كرده‌اند و اين نكته در ذائقه فرهنگي مذهبي آنان كاملاً مشهود بوده است. در همين دوران بوده كه فيلم‌هاي ايراني در اين كشور بسيار محبوبيت پيدا كرده بود و در روستاها مجالس وعظ و تفسير رونق داشته است. چيزي كه امروز ديگر آنتن هاي ماهواره‌اي و فيلم‌هاي خارجي به طور اعم و خصوصاً فيلم‌هاي هندي جاي آن را گرفته است.» (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران-داکا: 35-36).
امروز شاهد هستیم که فرهنگ جمعی در روستا ها مغلوب پدیده های فرهنگی نوظهوری است که توسط سینما و تلویزیون و شبکه های جهانی در حال تغییر است و تهاجم فرهنگی به مفهوم گسترده آن در سطح روستاها، علاوه بر شهرها، به تخریب اندیشه ها می پردازد. این نیروهای مخرب بیرونی از طریق وسایل قوی تر و جذاب تری مانند ماهواره و لوح فشرده همچنان در حال تخریب فرهنگ بومی هستند. جذابیت فیلم های تلویزیونی در روستاها به قدری است که در بیشتر روستاها که به اندازه کافی دستگاه تلویزیون وجود ندارد، مردم زودتر دست از کار مزرعه می کشند و به خانه برمی گردند تا بتوانند به خانه دوستانی که تلویزیون دارند بروند و تا پاسی از شب را به دیدن فیلم های مورد علاقه بپردازند ((Shrestha, 2002:268 . شبکه هایی مانند سی.ان.ان، تی.وی.استار، زی تی وی با پخش برنامه های مورد علاقه مردم و به زبان های گوناگون محلی، جایگاه خاصی در این کشور یافته اند.
مردم علاوه بر دیدن برنامه های تلویزیونی، به رقص هم توجه می کنند. رقص در كشور بنگلادش به صورت آزاد و در اشكال كلاسيك شبه قاره اي، فولكلور، قبيله اي، باله و با ملودي هایي انجام مي گيرد. از جمله رقص هاي معروف قبيله اي مي توان به رقص هاي Manipuri و Santal اشاره کرد. فرهنگستاني تحت عنوان Bulbul Lalit kala در اوايل دهة 1950 در داكا شروع به فعاليت کرد. اين فرهنگستان در ارتقا فرهنگ رقص در كشور پيشتاز بوده است.
نکته مهم تر در این باره، اشاره به دیگر ذائقه های فرهنگی جامعه است؛ یعنی توجه به مراسم آیینی اسلام در این سرزمین. محرم جايگاه ويژه‌اي نزد مسلمانان بنگالي و اهميت خاصي در ادبيات بنگالي دارد؛ به طوري كه در سه دهه گذشته رمان حماسي «بيشاد شيندو» (درياي اندوه) نوشتة مير مشرف حسين با استقبال گسترده‌اي رو به رو شده است. البته مطالب مندرج در اين كتاب بسيار غير واقعي است و اهداف و انگيزه‌هاي نهضت امام حسين(ع) را به بيراهه سوق مي‌دهد (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران- داکا: 13).
روح محرم به طور آشكار در نوشته‌ها و سروده‌هاي نذرالاسلام، شاعر ملي بنگلادش حضور دارد. اگرچه او شيعه نبود، اما در سروده‌هاي وي همواره احترام و علاقه خاصي به اهل بيت احساس مي‌شود. قاضي نذرالاسلام در اثر حماسي محرم خويش ايثار امام، مظلوميت ايشان، ددمنشي دشمنان او و يزيد را با تصويرسازي قوي ارائه مي‌دهد.
تعزیه خوانی تجلی دیگری از گرایشات فرهنگ اسلامی در این کشور است. در همان گزارش در این خصوص آمده است: « شبيه خواني و يا به اصطلاح عامه تعزيه خواني نيز در بعضي از مناطق بنگلادش به ويژه "مانيك گنج" اجرا مي شود كه متأسفانه انحرافات متعددي كه ناشي از اطلاع نداشتن آنان درباره اهل بيت عليهم السلام و حقيقت واقعه عاشورا و اهداف و درس هاي قيام امام حسين عليه السلام است، در آن ديده مي شود (گزارش رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران- داکا: 19).
5. 5. نمادهای فرهنگی
نمادهای فرهنگی این کشور عبارت اند از: پرچم ملی، ببر سلطنتی بنگال، پارک ملی باوال، معبد داکشواری، شهر ملی، سرود ملی، گل ملی (نیلوفر آبی)، پل یامونا (جمنا)، میوه ملی (جک فروت ).
5. 6. مفاخر فرهنگی
5. 6. 1. استاد آيت علي خان
يكي از آهنگ سازان معروف شبه قاره هند مي باشد. وي در سال 1884 در روستاي « شيب پور براهمن باريه » در شمال شرق داكا به دنيا آمد و درسال 1967 در گذشت.
پدر وي سردار حسين خان معروف به سادوخان بود. دو برادر وي به نام هاي استاد علاء الدين خان و استاد فقير آفتاب الدين خان، از آواز خوانان و آهنگ سازان معروف شبه قاره بودند. سازي كه استاد آيت علي خان استفاده مي کرد به نام سوربهار ( بهار آهنگ ) نام داشت كه با دست خود ساخته بود. اين ساز كمي بزرگ تر از 3 تار است.
وي بسيار متدين و معتقد به اسلام بود. دولت پاكستان در سال 1962 مدال « طمغه» را به وي اعطا کرد. در سال 1958 دولت بنگلادش به وي مدال «آزادي» را اهدا كرد. استاد آيت علي خان چندين مدال از مراكز مختلف به خصوص « فرهنگستان بنگلا» دريافت كرده بود ( روزنامه انقلاب ؛ داكا ؛ بنگلادش ؛ 5 سپتامبر 1999 ).
5. 6. 2. مولانا محمد امين الاسلام
از چهره هاي برجسته ديني بنگلادش است. وي درسال هاي 1964 و 1965 عضو هيئت بعثه حج دولت بنگلادش و در سال 1979 سرپرست هيئت اعزامي علماي بلند پايه كشور اندونزي ومالزي بود. نامبرده آشنايي و تسلط خوبي به زبان هاي اردو، عربي و انگليسي دارد.
وی مؤلف تفسيركامل قرآن مجيد به نام « تفسير نورالقرآن »، در 30 جلد، است. وي واعظی معروف، شخصيتی اسلامي و خطيب و امام مسجد لال باغ در قسمت جنوبي داكا مي باشد و از جمله روحانيون برجسته كشور به شمار مي رود (گزارش دريافتي از رايزني فرهنگي ج .ا.ا ، بنگلادش ؛ 10/8/78 طي شماره 2765//51 ).
مولانا محمد امين الاسلام بيش از چهل كتاب در موضوعات اسلامي تاليف كرده است. وی سردبيرمجله «البلاغ»، از مجلات ديني است و سمت رياست هيئت ويرايش ترجمه شریف بخاري به زبان بنگالي و ويرايش ترجمه تفسير طبري را بر عهده دارد.
5. 6. 3. پروفسور آ. ف . م . ابوبكر صديق
پروفسور صدیق استاد دپارتمان عربي دانشگاه داكا، مفسر قرآن و نويسنده مي باشد. داراي مشرب صوفيه است و در محافل فرهنگي، جایگاه خاصی دارد.
5. 6. 4.مولانا محمد صلاح الدين
رئيس اسبق مدرسه عاليه داكا، بزرگ ترين حوزه علميه رسمي بنگلادش، مفسر قرآن و سخنران در برنامه هاي تلويزيوني دولتي است. مولانا محمد صلاح الدين شخصيتی علمي فرهنگي است و در ميان مردم شهرت و اعتبار دارد.
5. 6. 5. عارف الرحمان
عارف الرحمان از جمله هنرمندان معروف بنگلادش در رشته خوشنویسی قرآن كريم است. دو اثر از آثار قلمی او در نمايشگاه بين المللي خطاطي تهران، در دوره های گذشته برگزيده شده است.
5. 6. 6. سيف الاسلام
ایشان از جمله خطاطان معروف در نوشتن آيات قرآني است كه مردم و مسئولين دولتي از آثار وی تقدیر کرده اند(روزنامه انقلاب ؛ 13 اكتبر 1999 م ؛ داكا ؛ بنگلادش).
5. 6. 7. عبدالجبار خان
فيلم ساز معروف بنگلادشي است كه اولين فيلم بنگلادشي به نام « چهره وماسك » را توليد و در معرض نمايش قرار داد. اين اولين فيلم طولاني و با صدایی بود كه ساخته شد و با اين فيلم صنعت فيلم سازي در داكا به راه افتاد (همان جا).
5. 6. 8. اديب عبدالكريم
وي با جمعاوري دو هزارعنوان پوتي ( كتاب ادبي قرون وسطي به زبان بنگالي ) خدمت بزرگي به فرهنگ بنگلادش کرده است. اديب عبدالكريم با این کار عظیم فرهنگی، ثابت كرد كه مسلمانان در ادبيات بنگلا داراي سهم بزرگي بوده اند. وي علاوه بر نوشته هاي مسلمانان، نوشته هاي هندوها را نيز جمعاوري كرده است. علاوه بر آن، وي آثار 183 شاعر دوران وسطي را نيز كشف و در چند مجلد گردآورده است. از تلاش های فرهنگی وی در شهرستان بوتياي در چيتاگنگ در روز سوم سپتامبر 1999 تجلیل به عمل آمد (روزنامه اتفاق ، 18 اكتبر 1999 ، داكا ، بنگلادش).
اسامی بعضی دیگر از شخصیتهای فرهنگی:
· منظور عالم التماس ، عکاس و نویسنده
· محمد شاهدا.. ، کارشناس اموزش و پرورش، نویسنده و زبانشناس
· Muhammed Zafar Iqbal , writer and educator محمد ظفر اقبال ، نویسنده و مربی
· منیر چوهدریMunier Chowdhury , educator, dramatist and intellectual killed in 1971 Liberation War of Bangladesh ، مربی، نمایشنامه نویس و روشنفکر در سال 1971 آزادی جنگ بنگلادش کشته شدند
· Monica Ali , noted author of Brick Lane مونیکا علی ، نویسنده
· Mazharul Islam , architect, political activist مظهر الاسلام ، معمار، فعال سیاسی
· Quamrul Hassan , artist قمرالحسن ، هنرمند
· Rudra Muhammad Shahidullah ,poetمحمد شاهد ا.. ، شاعر
· Rafiq Azad , Poet رفیق آزاد ، شاعر
· Shahidul Alam , photographer Shahriyar Kabir , author and journalist شهریار کبیر ، نویسنده و روزنامه نگار
· Shahidullah Kaiser , educator, novelist and intellectual killed in 1971 Liberation War of Bangladesh Shahabuddin Nagari , poet, writer and singer نگری شهاب الدین ، شاعر، نویسنده و خواننده
· Shamsur Rahman , poet شمس الرحمان ، شاعر
· Sikdar Aminul Haq , poet سکدر امین الحق ، شاعر
· Syed Jahangir , free-lance artist of Bangladesh سید جهانگیر ، هنرمند
· Syed Mujtaba Ali , renowned Bengali author, academician, scholar and linguist . سید مجتبی علی ، نویسنده مشهور بنگالی، عضوانجمن علمی، محقق و زبان شناس
· SM Sultan , Painter سید محمد سلطان ، نقاش
· Tahmima Anam , novelist, Harvard graduate, winner of the 2008 Commonwealth Writers' Prize . تهمیمه انام ، رمان نویس، فارغ التحصیل دانشگاه هاروارد، برنده جایزه در سال 2008
· Zainul Abedin , painter زین العابدین ، نقاش
· Zillur Rahman John , mime and pantomime artist ظل الرحمان جان ، هنرمند پانتومیم
· عبدالروف رازک، بازیگر و کارگردان سینما
· افشان آزاد، بازیگر و نقش مکمل زن در مجموعه بازیگران هری پاتر
· اسد الزمان نور ، بازیگر، سیاستمدار و عضو پارلمان
· ظاهر ریحان، کارگردان
· مرحوم طارق مسعود، کارگردان و اشنا با سینمای ایران
· مکمل تنویر، کارگردان
· رباعیات سیدا حسین، کارگردان و نویسنده
· سومیتا دوی، بازیگر
· شهناز رحمت، خواننده
· رونا لیلا، خواننده
· شهید العام، عکاس
· مصطفی زمان عباسی، موسیقی دان
· حبیب الله سراجی، شاعر
· اسد چودری، شاعر
· مجتبی احمد جمال، فعال سینمایی وآشنا با سینمای ایران
· مرشد الاسلام، فیلم ساز
· تنویر مکمل، فیلم ساز
· نصر الدین یوسف، فیلم ساز
· صلاح لابلو، فیلم ساز
· مصطفی سرور قاروقی، فیلم ساز
· آمی ناب رضا، فیلم ساز
· کیسلو، فیلم ساز
· شاپان احمد، فیلم ساز
· محمد حسین جمی، فیلم ساز
· ممتاز الرحمن اکبر، فیلم ساز
· سبف الا سلام، نقاش
· سید الزمان خان، نقاش
· ابو بارک علوی، نقاش
· شیشر کومار، نقاش
· رسا، نقاش
· ابو الهاشم خان، نقاش
· رفیق النبی، نقاش
· مرتضی بشیر، نقاش
· محمود الحق، نقاش
· عبد الستار، نقاش
· عبد القویم چودری، نقاش
· سید عبد الله خالد، نقاش
· علی المحمود، شاعر
· نور الهدی، شاعر
· المجاهدی، شاعر
· کمیل چودری، شاعر
· سید شمس الحق، شاعر
· شفیق احمد مهدی، شاعر
· نصیر احمد، شاعر
5. 7.تجارت فرهنگی
چاپ كتاب در كشور بنگلادش را اساساً ناشرين خصوصي انجام مي دهند؛ اما دولت بنگلادش نيز در اين زمينه اقدام به تأسيس دو موسسه، تحت عناوين فرهنگستان بنگلا و مركز كتاب ملي Jatiya Kendra نموده است. فرهنگستان بنگلا دست نوشته ها و آثار نويسندگان مشهور و نامدار كشور را در عوض اعطاي پاداش و انتشار اين آثار جمع آوري مي کند. كتاب هاي منتشره اساساً در دانشكده ها و دانشگاه هاي كشور بنگلادش تدريس مي شوند. اغلب اين كتاب ها به زبان بنگالي انتشار يافته اند. تعداد آثار انتشار يافته توسط فرهنگستان بنگلا از سال (1973تا 1997) حدود 1085 جلد كتاب بوده است.
5. 7. 1.جهانگردی
بنگلادش برخلاف داشتن جاذبه های جهانگردی بین المللی، متاسفانه به دلیل تبلیغات سوء علیه این کشور مبنی بر وجود بیماری های واگیر و محیط زیست آلوده، هنوز نتوانسته به نحو شایسته از امکانات جاذبه های گردشگری خود استفاده کند. با این وجود مکان های زیر در سال 2009 از طرف یونسکو به نام "میراث فرهنگی جهان" به ثبت رسیده است:
مسجد تاریخی شهر Bagerhat؛ خرابه های ویهارای بودایی در شهر Paharpur؛جنگل های سوندربان، بزرگترین جنگل های Mangrove در جهان ( , 2012:18UNESCO).