احزاب و جریان های فکری قزاقستان

احزاب و مهمترین جریان های فرهنگی

گروه ها، انجمن و سازمان های مردم نهاد از جمله جریان هاي مؤثر و تعیین کننده در صحنه هاي مختلف سیاسي، اجتماعي و اقتصادي هر جامعه به شمار مي رود که تا قبل از فروپاشي اتحاد جماهیر شوروي به دلیل بسته بودن فضاي سیاسي در قزاقستان زمینه اي براي تشکیل احزاب مستقل و سازمان ها و گروه هاي مردم نهاد خارج از چارچوب نظام حکومتي کمونیستی فراهم نبوده است ولی در پی تشکیل دولت جدید و پیش بینی فعالیت احزاب و سازمان ها و گروه هاي غیر دولتی در قانون اساسی با شرایط خاص و باز شدن نسبی فضاي اجتماعي بتدریج احزاب سیاسي، سازمان ها و انجمن هاي مردم نهاد ونیمه دولتي به تناسب شرایط ونیاز درحوزه هاي مختلف پا به عرصه وجود گذاشتند. اما نباید از نظر دور داشت که علیرغم پیش بینی تشکیل نهادهای اجتماعي غیر دولتی و احزاب در قانون اساسي قزاقستان فضاي بوجود آمده بعد ازاستقلال به مفهوم آزادي بلا قید وشرط برای تشکیل احزاب و گروه ها نبوده است بلکه این مسئولین و نخبگان پیشین قزاقستان و شخص رئیس جمهور است که از آزادی بیشتر در تشکیل حزب، سازمان و گروه های اجتماعي بر خوردار شده اند و هنوز فضاي قزاقستان تا بوجود آمدن یك فضاي کاملا دموکراتیك و باز براي فعالیت هاي سیاسي فاصله زیادی دارد اما در همین فضای نیمه باز در آخرین سال هاي قبل و پس از استقلال، احزاب، گرو ها و سازمان هایی تشکیل شده است که بطور گذرا به برخی از این نهادها اشاره می شود.

الف. احزاب سیاسي غیر مذهبي:

در قزاقستان پس از استقلال احزاب مختلفی پا به عرصه وجود گذاشتند که برخی از آنها به دلایل مختلف از فعالیت بازماندند ولي تعدادی از آنها بصورت فعال در صحنه هاي مختلف سیاسي حضور خود را روز به روز پر رنگ‌تر کردند بطوریکه در همان سالهای ابتدایی استقلال قزاقستان ۹ تشکل مهم حزبی تا سال ۲۰۰۱ بصورت رسمی ثبت شده است که در اینجا به مهمترین احزاب اشاره می شود.

۱ حزب آلاش

69

حزب آلاش که در سال ۱۹۹۹ از حزب جمهوری انشعاب یافت رهبران و اعضاء آن از مبارزان استقلال طلب در دوران حکومت اتحاد جماهیر شوروی هستند که برای استقلال و احیاء هویت ملی قزاق ها در دوران اتحاد جماهیر شوروی به مبارزه پرداختند و تعدادی از رهبران آن ها بدست حکمرانان کمونیست کشته و یا روانه شدند. این حزب که مشی ناسیونالیستی و رادیکال قزاقی دارد از احزاب نیمه فعال بشمار می‌رود.

۲ حزب سوسیالیست "قزاقستان " (SPK)

این حزب که در حقیقت همان حزب کمونیست در زمان اتحاد جماهیر شوروری بوده است پس از استقلال قزاقستان به حزب سوسیالیست "قزاقستان تغییر نام داد. این حزب با اهداف سوسیالیستی و با تأکید بر ارزش هاي انساني، عدالت اجتماعي و همبستگي ملي فعالیت می کند و تمرکز فعالیت هاي آن بر اساس شیوه و منش کمونیست ها بر روی مسائل اقتصادي و حمایت از کارگران و کشاورزان است: این حزب یکی از احزاب تأثیر گذار در جریانات و صحنه هاي سیاسي و انتخابات مختلف قزاقستان بشمار می رود که مسئولین و رهبران آن چون از مسئولین و سردمداران دوران کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی بوده اند پس از استقلال قزاقستان نیز همچنان در دوایر دولتی و نهاد هاي سیاسي، اجتماعي و مدیریتي حضور و نفوذ قابل توجهي دارد لذا این حزب یکی از احزاب تأثیر گذار و فعال به شمار می‌رود که در هر دوره از انتخابات تعدادی از کرسي هاي مجلس را به خود اختصاص مي دهد.

۳ حزب کنگره خلق "قزاقستان : "

این حزب که در اواخر دسامبر سال ۱۹۹۱ پس از استقلال قزاقستان تشکیل شده است نیز از احزاب کمونیست است که بر ارزش های کمونیستی، محیط‌زیست، اقتصاد آزاد و رشد و توسعه موسسات بازرگانی تأکید دارد. اعضای آن در ارگان‌های اجرایی و قانون‌گذاری حضور دارند. این حزب نیز توانسته است در انتخابات پارلمانی در هر دوره تعدادی از کرسی ها را تصاحب کند.

۴. اتحادیه وحدت مردم "قزاقستان " (PUP)

شاید نام و عنوان اتحادیه در بدو امر رویکرد و معنی حزبی را تداعی نکند ولی با توجه به جایگاه و کارکرد اتحادیه "وحدت مردم قزاقستان" در حقیقت نه تنها این اتحادیه در جرگه احزاب قرار دارد بلکه فراتر از آن باید این تشکل را قوی ترین و مؤثرترین حزب شناخت که با قرار گرفتن رئیس جمهور در رأس آن تمام ارکان قدرت و زمام امور کشور را در دست دارد.

به دلیل اینکه رئیس جمهور بر اساس قانون اساسی قزاقستان نمی تواند عضو حزب یا گروه خاصی باشد در سال ۱۹۹۳ رئیس‌جمهور برای در اختیار داشتن موقعیت مناسب و ایجاد زمینه تحقق اهداف سیاسي، اقتصادي

70

و اجتماعی این تشکل را بنیانگذاری نمود تا از این طریق هم جایگاه حزبی خود را درسیستم حکومتی تثبیت نماید وهم با این عنوان اصول قانون اساسی را رعایت کرده باشد.

اهداف و دیدگاه های این اتحادیه در اولین کنگره که در شهر آلماتی برگزار شد تدوین گردید که ثبات اوضاع سیاسي، اقتصادي و اجتماعي و حمایت از اقدامات رئیس جمهور در نحوه اداره کشور از اهم اهداف اتحادیه تعیین گردید. که در نتیجه این اتحادیه با حمایت های دولتی موفق شود در بین جامعه و مردم جایگاه مناسبی کسب نماید و به عنوان تأثیرگذارترین حزب عمل نماید که پیروزی پی در پی آقای نظربایف در انتخابات متعدد ریاست جمهوري حاکي از قدرت عمل این اتحادیه بشمار مي رود.

۵. حزب جمهوری‌خواه آذات (RP-A):

حزب جمهوری خواه آذات در سال ۱۹۹۲ از تجمیع چند حزب کوچک چپ گرا شامل احزاب ناسیونالیست مخالف به نام‌های جنبش آذات(آزادی)، حزب جمهوری‌خواه و حزب دموکراتیک ملی ژلتوکسان بر مبناي اهداف دموکراتیک تشکیل شد.

حمایت از تشکیل تحقق دولت دموکراتیک و مستقل قزاقستان، استقلال و اتحاد ملیت های مختلف موجود در این کشور، حمایت از حقوق و آزادي هاي فردي و اجتماعي مردم قزاقستان، ایجاد یک ارتش ملی مستقل و بهره مندي مساوي تمام ملیت هاي ساکن در جمهوري قزاقستان از ثروت و منابع طبیعی از جمله اهداف و سیاست های این حزب اعلام شده است.

۶ حزب کمونیست "قزاقستان " (CPK)

با توجه به فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و افول نظام کمونیستی احزاب کمونیست در جهان و بخصوص در کشورهای استقلال یافته با شکست سنگینی مواجه شدند، در قزاقستان نیز احزاب کمونیست ستاره اقبالشان افول کرد و دیگر رنگی برای حنایشان باقی نماند، ولی با گذشت زمان از تب و تاب ناشی از شوك حاصله از سقوط نظام و احزاب کمونیستی، بتدریج حامیان این احزاب خود را جمع و جور کردند و دوباره سرود شعارهای سوسیالیستی را در شیپور کمونیست دمیدند که حزب کمونیست قزاقستان نیز از جمله احزابی است که با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروري فروپاشید ولی در سال ۱۹۹۴ توسط برخی از وفاداران قدیمی این حزب احیا گردید

این حزب بدلیل اینکه پس از مصوبه دومای روسیه خواستار احیاء مجدد اتحاد جماهیر شوروي شد از سوي دادستاني قزاقستان غیر قانوني و ممنوع الفعالیت شد و اعلام گردید این حزب تنها در صورتی اجازه فعالیت خواهد داشت که اساسنامه حزب در چارچوب قانون اساسی قزاقستان و مطابق با قوانین این کشور اصلاح گردد و از انجام اعمال خلاف قوانین این کشور خودداری کند.

71

۷. حزب خلقی - تعاونی "قزاقستان :"

این حزب که در ۲۰ فوریه ۱۹۹۵ به ثبت رسیده است و از اقشار مختلف مردم اعم از کارگر، بازاري، کشاورز و سایر طبقات اجتماعي تشکیل شده است فعالیت های خود را بر مبناي معیارهای بشر دوستانه استوار کرده است.

اهداف عمده این حزب حمایت از روستاییان و کارمندان، مالکیت خصوصی زمین، روابط بین اقوام مختلف، بالا بردن سطح زندگی مردم، حمایت اجتماعی از آنان، بهبود بخشیدن به شرایط کار و زندگی در روستاها و...اعلام شده است: این حزب که علاقه چندانی به ورود مستقیم به امور سیاسی ندارد بیشتر تمرکز فعالیت های خود را بر روی طبقه کشاورز که نیمی از جمعیت قزاقستان را تشکیل می دهند قرار داده است که البته با این خط مشی خود بخود زمینه حضور سیاسي حزب را در چارچوب نظام سیاسي کشور حاصل خواهد نمود.

۸. حزب مدنی "قزاقستان :"

این حزب در سال ۱۹۹۸ با هدف تقویت نظام دولتی و بهبود بخش رفاه اجتماعی تشکیل شده است که اکنون قریب ۶۰ هزار عضو دارد.

۹ حزب کشاورزی "قزاقستان :"

حزب کشاورزی به منظور حمایت از کشاورزان و ایجاد زمینه مالکیت خصوصی اراضي و حمایت جدي از رئیس جمهور قزاقستان در سال ۱۹۹۹ تأسیس شده است.

۱۰، حزب "دموکراتیک شهروند" (آزامات)

این حزب که در سال ۱۹۹۹ تأسیس شده است اصلاحاتی را در مقابل اصلاحات آقای نظر بایف رئیس جمهور قزاقستان مطرح کرد.

۱۱-حزب عدالت "قزاقستان :"

این حزب نیز در سال ۱۹۹۹ با هدف تقویت سیستم دولتی با نگاه به اقتصاد بازار و به رهبری "تالکات خانابایف"، در "آلماتی" تشکیل شد .

۱۲.حزب میهن‌پرستان "قزاقستان (PPK): "که در سال ۲۰۰۰ به رهبری "گانی کازیموف" تاسیس شد.

۱۳- حزب "اوتان" (سرزمین پدری) :

72

این حزب که از جمله احزاب حامی رئیس‌جمهور به شمار می رود در سال ۱۹۹۹ از اتحاد احزاب اتحاد و مردم، جنبش ۲۰۳۰ "قزاقستان" حرکت لیبرال "قزاقستان"، حزب دموکراتیک "قزاقستان" و احزاب کوچک طرفدار رئیس‌جمهور در آلماتی تشکیل شد. این حزب که در صدد تقویت نظام دولتی و حفظ ثبات سیاسی است، به رهبر "سوگنی ترشنکو " از حمایت نسبتا خوبی برخوردار شد است.

۱۴. حزب اعصار :

حزب اعصار توسط "داریگا نظربایف" دختر "نورسلطان نظربایف" بنیان‌گذاری شده است، این حزب همچون شماری از احزابی که قبلا از آن یاد شد از هواداران سرسخت رئیس جمهور می‌باشد. که در نتیجه از حمایت های دولتی نیز برخوردار می باشد که موجب سیر سعودی این حزب گردیده ست.

."داریگا نظربایف" تلاش زیادی کرده است که احزاب طرفدار رئیس جمهور را گرد هم آورد که در صورت تحقق این امر زمینه فعالیت گروه ها و احزاب مخالف و اپوزسیون را دشوار خواهد کرد.

ب- احزاب و گروه های اسلامي:

در کنار احزاب سیاسي رسمی در قزاقستان همانند سایر مناطق آسیای مرکزي احزاب، گروه ها و جریاناتي وجود دارد که عموما غیر قانونی شناخته می شوند، این احزاب، گروه ها یا دسته ها بصورت مستقیم و یا غیر مستقیم به نحوي وابسته یا طرفدار جریان هاي خارج از کشور هستند و از سوی جریان ها یا کشورهاي خارجي حمایت مي شوند.

با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و استقلال قزاقستان زمینه حضور گروه ها و جریان هاي فکري و عقیدتي و کشورهای خارجی در آسیای مرکزي و قزاقستان فراهم شد و از خلاء حاکمیت دولت ها در کشورهاي مختلف آسیاي مرکزي در سال هاي اولیه استقلال، بستر مناسبي براي حضور افکار و اندیشه هاي گروه هاي تندرو و افراطی مانند اندیشه هاي سلفي گري و وهابیت و احزاب و گروه هاي تکفیري و جهادي مانند القاعد، جبهه التحریر، جماعت تبلیغ، جندالخلیفه و جریان صوفیه و اخیرا گروه داعش و کشورهای حامی این جریانات مانند عربستان، قطرو ترکیه در این مناطق بوجود آمد که هر کدام به نوعی در قزاقستان به فعالیت پرداختند، عربستان بیشترین نقش را درتعلیم و تربیت ائمه جماعات و حمایت هاي مالي از فعالیت هاي دیني ایفا کرد، قطر با حمایت هاي مالي براي ساخت مساجد و مراکز دیني، ترکیه با حضور جدي در صحنه اقتصادي،

۵۴احزاب سیاسی قزاقستان - جلات خان زاهد فیاض - /http://islamworld2020.persianblog.ir/post/365 73

تجاري و عمرانی و مصر با ارتباط با مسئولین امور دینی قزاقی حضور خود را در این کشور تثبیت و تأثیر گذار کردند.

پس از استقلال کشورهای آسیاي مرکزي جریان ها و احزاب اسلامی نیز تا حدی در این مناطق سر برآوردند ولي احزاب اسلامي عمدتا با فشار و سرکوب دولتهاي آسیاي مرکزي مواجه گردیدند لذا زمینه اي براي فعالیت این احزاب بصورت رسمی و قانوني وجود نداشت که در نتیجه این احزاب در بین مردم نیز با اقبال چندانی روبه‌رو نگردید.

پس از استقلال کشورهای آسیای مرکزی در دره فرغانه و عمدتا در کشورهای ازبکستان، تاجیکستان احزاب و گروه هاي مختلف اسلامی مانند حزب نهضت اسلامی تاجیکستان، حزب تحریر، حرکت اسلامی، حزب عدالت اسلامی و حزب دموکراتیک اسلامی ظهور و بروز یافتند که نفوذ و حضور گروه های اسلامی که عمدتا به نوعی از حزب نهضت اسلامی نشأت یافته بودند سایر کشورهای مسلمان آسیای مرکزی چون قزاقستان، قرقیزستان و ترکمنستان را نیز تحت تأثیر فعالیت و حضور خود قرار دادند. افراطی گری، تأثیر پذیری از افکار سلفي و وهابیت را می‌توان از وجوه مشترك اکثر این احزاب بر شمرد که این حقیقت از نوع فعالیت آنها در کشورهای آسیاي مرکزي مشهود است.

هرچند این احزاب در بعضی از کشورهای منطقه بدلیل فضا و محدودیت هاي حکومتي تاب مقاومت نیافتند و عرصه را خالی کردند. ولی بعضی از احزاب و گروه ها مانند حزب تحریر، حرکت اسلامی سعی کرده اند که فعالیت ها دینی و سیاسی خود را بصورت غیر رسمی و زیر زمینی ادامه دهند و حتی هر از چند گاهی به حرکت های مسلحانه از قبیل اقدامات تروریستی سال هاي ۲۰۱۱ و ۲۰۱۲ در استان های «اوکوبینسك» و «آتیرائو» نیز دست زنند، اگر چه این قیام ها بخاطر برخورد شدید دولت ها نتوانسته است راه به جایی ببرد ولی موفقیت این احزاب در فعالیت هاي تبلیغي و نفوذ در بین جوانان و جذب آنها براي عضویت در گروه هاي افراطی مانند القاعده، النصره و داعش قابل انکار نیست بطوری که بنا به گفته «کازبیک بیسیبایف» صاحب‌نظر مسائل سیاسی منطقه در حال حاضر حدود ۳۰۰ نفر از شهروندان قزاقستان با پیوستن به گروه های افراطی در سوریه مشغول جنگ هستند.۵۵ که البته این تعداد با آمار ۸۰۰ نفری که از پیوستن شهروندان قزاقی به گروه های افراطی نقل شده است تفاوت زیادی دارد که شاید دلیل این تفاوت بخاطر این است که تعدادی از شهروندان در مناطق دیگر مانند عراق به گروه های افراطی پیوسته اند و یا اینکه آمار ۳۰۰ نفر تنها مربوط به افرادی است که به گروه داعش گرویده اند و افراد دیگر به گروه هایی مانند جبهه النصره ملحق

55 atreh.com/news

74

شده اند، ولی آنچه مسلم است آمار قزاق های پیوسته به گروه های افراطی در خارج از کشور بیش از ۳۰۰ نفر هستند. که صرف نظر از تعداد آنها بازگشت این عده به موطن خود خطراتی را برای قزاقستان به همراه خواهد داشت.

در قزاقستان تنها گروه اسلامی رسمی که در سال۱۹۹۰ تشکیل شد حزب «آلاش» بود." نام این حزب برگرفته از نام حزب «آلاش اوردا» است که در ۱۳ دسامبر سال ۱۹۱۷ توسط تعدادی از روشنفکران قزاقی با رویکرد ناسیونالیستی و شعاراسلامی لا اله الا الله که در پرچم این حزب نقش بسته بود در شهر اورنبرگ تشکیل شد و استقلال قزاقستان را در دستور کار خود قرارداده است می باشد.۵۷ فعالیت های حزب آلاش با توجه به رویکرد اسلامی آن در همان سال تأسیس غیر قانونی اعلام گردید و از هر گونه فعالیت حزبی و سیاسی محروم گردید لذا این حزب به عنوان تنها حزب اسلامی قزاقی عملا امکان رشد و نمو نیافت و نتوانست در جریانات سیاسي و اجتماعي قزاقستان نقشی ایفا کند.

بنا بر این بطور کلی باید گفت که در قزاقستان هیچ حزب اسلامی رسمی وجود ندارد ولی احزاب و گروه هاي غیر رسمي و غیر قانونی که عمدتا سلفی هایی هستند که بنا بر اعتقاد «بیبوت شاي احمداف» تحلیلگر مسائل سیاسي قزاق داراي لابي هاي بسیار قوي در سطح نهادهاي دولتي بوده و از رسانه هاي گروهي نیز براي گسترش افکار خود به طور فعال استفاده می کنند. مساجد سلفی ها در مناطقی نظیر «بینائوسك»، «ماختاآرالیك»، «سري گاشسکي» و... فعال بوده و بیش از همه نوجوانان را جذب افکار انحرافی خود مي کنند و بصورت مخفی به فعالیت و تأثیر گذاری در بین مردم و جوانان قزاق مشغول هستند و همانطور که در چند سال اخیر اقدام به انجام فعالیت های تروریستی در شهرهاي «آکتوبه» و «آتیرائو» کردند لذا چه در حال حاضر و چه آینده نزدیک سلفیت به عنوان نماد افراطگرایی جدی ترین چالش امنیتی در منطقه و منجمله در قزاقستان خواهد بود.۵۸

در قزاقستان هرچند بعضی افراد ملی و مذهبي مانند عبدستاردربیسلي مفتي سابق مسلمانان قزاقستان و رئیس فعلي انستیتوي شرق شناسي آکادمی علوم و تعدادی از رسانه ها و مراکز خیریه داراي شخصیت و جایگاه بالایي هستند ولي با توجه به تمرکز قدرت در قزاقستان معمولا هیچ یك از شخصیت هاي سیاسي یا مذهبي عرصه اي براي بروز و تأثیر گذاري ندارند و نمي توانند نقشی خارج از روند تعریف شده از سوی دولت

56 http://www.khorshed.org/?p=5749

۵۷ آلاش نام قدیمی قوم قزاق و اروردا به معنی منزلگاه است که در مجموع آلاش اوردا به معنی منزلگاه یا سرزمین قزاق می باشد. تحولات سوریه و رشد سلفي 58 http://www.teror-victims.com/fa/index.php?Page=definition&UID=8871595 گری در آسیاي مرکزي/ سلفیت جدي ترین چالش امنیتی قزاقستان

75

ایفا کنند، بنا بر این افراد تأثیر گذار تنها در چارچوب مسئولین و سردمداران حکومت تعریف می شوند که رئیس جمهور به عنوان نماد قدرت مطلق و بازیکن اصلی صحنه هاي سیاسي، اجتماعي به شمار مي رود. در کنار احزاب سیاسي رسمی و گروه هاي غیر رسمي و غیر قانوني موجود انجمن ها و گروه های مذهبي دیگری وجود دارند که تحت نظارت و کنترل دولت به فعالیت های دینی کنترل شده مشغول هستند مانند انجمن هاي قرآنی که در بعضی از شهرها و مراکز دینی به آموزش روخوانی و تجوید قرآن مشغول هستند. این کانون ها که بیشتر بصورت مردمی و با دریافت مجوز فعالیت مي کنند حق اجراي برنامه هایی که احیانا به نحوي با مسائل سیاسي مرتبط باشد را ندارند و صرفا یک مرکز و انجمن آموزش سنتی است که البته فعالیت آنها در حفظ ظاهری قرآن و مباني دینی در قزاقستان مؤثر می‌باشد.

علاوه برگروهها، انجمنها ومراکز، برخی ازانجمن هاي خیریه وسازمان هاي مردم نهاد خارجی در این کشور فعالیت می کنند که به عنوان نمونه به شبکه توسعه ی آقاخان وابسته به پنجاهمین امام شیعیان اسماعیلیه که متشکل ازسازمان های غیرمذهبي اقتصادي، فرهنگي واجتماعی است اشاره می شود.

این شبکه که در شبه قاره، کشورهای آفریقایی و حتی کشورهاي اروپایی و آمریکا، ترکیه به عنوان یك موسسه خیریه فعالیت می کند در آسیای مرکزي و منجمله در قزاقستان با اهداء هدیه اي بالغ بر ۱۵ میلیون دلار و تأسیس شعبه دانشگاه آقاخان نیز فعالیت های گسترده ای را آغاز کرده است که در منطقه تکلی قزاقستان نیز در قالب دانشگاه پژوهشی آقان خان متمرکز شده است.۹ گرچه عدم رویکرد سیاسی و اهداف تبلیغی و نفوذ در بین مردم و منطقه جزء اصول این بنیاد و شبکه اعلام شده است ولی برایند فعالیت های خیریه اي و توسعه و حمایت هاي اقتصادي و توسعه اي این شبکه هم نفوذ سیاسي و هم نفوذ فرهنگی و هم نفوذ و تأثیر گزاري در حوزه های اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.

۳. کمیته ها و اصناف مختلف امور زنان، خانواده، کارگران، کشاورزان و صنعتگران