جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان
جغرافياي طبيعي و انسانی
مقدمه
گرجستان سرزمینی است کوهستانی به مساحت69700 کیلومتر مربع واقع در غربی‌ترین منطقه قفقاز و یکی از سه کشور این منطقه محسوب می‌شود که30 درصد مساحت آن را جنگل پوشانده است. رشته کوه‌های قفقاز در تمام قسمت‌های شمالی این کشور همچون مرزهای طبیعی امتداد یافته است. گرجستان از شمال با فدراسیون روسیه، از شرق و جنوب شرقی با جمهوری آذربایجان و از جنوب با کشورهای ترکیه و ارمنستان همسایه و هم مرز است و تمامی سرحدات غربی آن را به طول 310 کیلومتر سواحل دریای سیاه دربر می‌گیرد که دو بندر مهم «سوخومی» و«باتومی» در شمال و جنوب این خط ساحلی واقع هستند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 16)
آب و هوای گرجستان متنوع است و در زمستان هوا معمولاً سرد و با بارش برف‌های سنگین بویژه در نواحی کوهستانی همراه است. در قسمت‌های غربی یعنی در حاشیه دریای سیاه، باران فراوان می‌بارد به طوری که متوسط سالیانه آن به بیش از 2 متر می‌رسد. همین تنوع آب و هوایی و بارش برف و باران بسیار موجب تنوع خاک و پوشش گیاهی شده است. دامنه‌های پست، از جنگل‌های بلوط پوشیده است و منطقه مردابی «کولخید» علاوه بر گیاهان مردابی و نی دارای گیاهانی نظیر خیزران، اوکالیپتوس و نخل نیز می‌باشد. در ارتفاعات، جنگل‌های کاج و صنوبر و در مناطق مرتفع تر، بیشه‌های سرو کوهی یافت می‌شود. بسیاری از رودهای گرجستان از قبیل «آلازانی»، «اینگوری»، «کودوری» و «بزیب» از کمربند یخی کوه‌های قفقاز بزرگ سرچشمه می‌گیرند. همین شرایط آب و هوایی و اقلیمی سبب شده است که گرجستان از قدیمی‌ترین گهواره‌های مدنیت بشری و از نخستین مراکز تجمع گروه‌های انسانی برای زندگی دسته جمعی و متمدنانه باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 15)
جمعیت گرجستان بر اساس سایت‌های رسمی این کشور در سال 2005 میلادی 4667000 نفر و بر اساس سایت‌های دیگر کشورها 4630841 (جولای 2008) برآورد شده است و با توجه به بالا رفتن رشد جمعیت درآنجا پیش بینی می‌شود که نفوس این کشور طی70 سال آینده به دو برابر افزایش یابد. (جمال گوکچه، 1373، ص 135)
نام رسمی و بین المللی جمهوری گرجستان همانگونه که در مقدمه ذکر شد «جرجیا» (Georgia) است اما نام محلی آن به زبان گرجی საქართველო «ساکارتوِلو» (Sakartvelo) و به روسی «گروزیا» (Грузия) است. پایتخت گرجستان، شهر قدیمی تفلیس(Tbilisi) و زبان رسمی، زبان گرجی است که با خط مخصوص گرجی مکتوب می‌گردد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 16)
84 درصد از نژاد مردم کشور گرجستان را گرجیها و مابقی را آذری، ارمنی، آبخازی و روسها تشکیل می‌دهند. گرج‌ها یا گرجیها که خود را در زبان محلی، «کارتوِلی»(Kartveli) می‌خوانند به شاخه قومی قفقازیان تعلق دارند و از نژاد‌های همجوار هند و اروپایی (ایرانی و روسها) و از ترکان کاملاً متمایز هستند. در گرجستان، اقلیت‌های روس، آذری، ارمنی، اوسِتی ـ قومی ایرانی نژاد ـ و آبخازی زندگی می‌کنند. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 16)
گرجستان از 13 شهر تشکیل شده است. شهر قدیمی تفلیس(Tbilisi) پایتخت جمهوری گرجستان با جمعیت قریب به یک میلیون و800 هزار نفر پرجمعیت‌ترین، بزرگ‌ترین و مهم‌ترین شهر گرجستان می‌باشد. در گرجی این شهر تبیلیسی یا تهبیلیسی مشتق از واژة تپهیلی (به معنای گرم، منسوب به چشمه‌های آب گرم تفلیس) و در عربی تَفْلیس (بلاذری، ص200: طَفلیس) نامیده می‌شود. براساس اطلاعات بدست آمده از کاوشهای باستان شناسی، اراضی شهر تفلیس در هزارة سوم تا چهارم پیش از میلاد، مسکون بوده است.
در دورة حکومت «گورگاسال» (502 میلادی) ـ در برخی منابع با عنوان واختانگ گرگ اسلان آمده است ـ تفلیس به مرکز مهم اقتصادی گرجستان شرقی تبدیل گردید. در قرن ششم میلادی، این شهر پایتخت حکومت پادشاهی کارتلی بود. در قرن هفتم میلادی، سپاهیان اسلام قسمتهایی از گرجستان را به تصرف درآوردند و از سالهای30 قرن هشتم میلادی، تفلیس مرکز اقامتی امرای عرب شد. قرون 12 و 13 میلادی، تفلیس از مراکز مهم اقتصادی و فرهنگی بود. در قرن چهاردهم ابتدا مغولان و سپس تیموریان به تفلیس حمله و خرابیهای بسیار درآن پدید آوردند. عثمانیها نیز در قرون 17ـ 15 میلادی، بارها به شهر حمله کردند. از قرن شانزدهم به بعد، تفلیس در ترکیب دولت ایران قرار گرفت. علاوه بر تفلیس، از مهم‌ترین شهرهای گرجستان می‌توان «کوتائیسی»، روستاوی، گوری، پوتی دو بندر «باتومی» و «سوخومی» درکنار دریای سیاه و متسختا را نام برد. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 32)
گرجستان در مركز و غر ب منطقه قفقاز، بين 41 درجه و 7 دقيقه تا 43 درجه و 35 دقيقه عرض شمالي و 40 درجه و 4 دقيقه تا 46 درجه و 42 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ واقع شده است. اين كشور به صورت طولي در امتداد مدارات كشيده شده و طول آن در حدود 370 كيلومتر، حداكثر عر ض آن 200 كيلومتر و طول قطر بزرگ آن 613 كيلومتر است. مساحت گرجستان 69700 كيلومتر مربع است. طول 1969 كيلومتر است. اين جمهوري در شمال با فدراسيون روسيه هم مرز است، سراسر اين خطوط مرزي، منطبق بر آب پخشان رشته كوه هاي 807 كيلومتر مرز مشترك را در برميگيرد. در حقيقت اين مرز، سرحدات طبيعي روسيه را در جنوب تشكيل مي دهد، در جنوب آن گرجستان و در شمال آن جمهوري هاي خودمختار فدراسيون روسيه قرار دارند كه به ترتيب از شرق به غرب مرزهاي جنوبي جمهوري هاي خودمختار داغستان، چچ ن، اينگوش، اوستياي شمالي، كاباردا بالكار و قره چاي چركس، همچنين سرزمين كراسنودار را شامل مي شود. مهمترين راه هاي ارتباطي قفقاز مركزي و غربي كه روسيه را با گرجستان، ارمنستان و ايران پيوند ميدهد، از اين مرز ميگذرد. محافظت و نگهباني از اين مرز براي روسيه جنبه حياتي دارد، كما اين كه در دوره شوروي و روسي ه تزاري نيز داراي اهميت بسيار بود و جن گهاي بي شماري براي دستيابي به اين سرحدات به وقوع پيوسته است. گرجستان در شرق با آذربايجان هم مرز است كه طول آن 374 کیلومتر را شامل مي شود. دو راه عمده ارتباطي گرجستان با شرق، درياي خزر و ايران از اين نقطه مي گذرد (جاده زميني و راه آهن) علاوه برآن، لوله انتقال نفت باكو باتومي و باكو ـ سوپسا نيز از اين مرز مي گذرد كه در حال حاضر فعال است. در جنوب، گرجستان به ترتيب از شرق به غرب با آذربايجان، ارمنستان و تركيه هم مرز است. 216 كيلومتر با تركيه و با ارمنستان 256 كيلومتر است. در غرب، گرجستان به درياي سياه محدود مي شود كه طول مرز ساحلي آن 315 كيلومتر است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 91)
ناهمواري هاي طبيعي
تنوع ناهمواري هاي طبيعي و آ ب و هوا موج ب تنوع خاك و گياه شده است. دامنه هاي پست پوشيده از جنگل هاي بلوط با انواع پيچك ها است. اين كشور با گسترش در امتداد عرض به سه منطقه بزرگ مورفولوژيكي تقسيم مي شود. منطقه كوهستاني قفقاز بزرگ (به زبان گرجي كاوكاسيوني )، فلات گرجستاني جنوبي (قسمت واقع در فلات قفقاز جنوبي) و رشته هاي بين كوهي (جدا كننده اين مناطق و بلندي هاي نسبتاً كم ارتفاع). منطقه مردابي كولخيد داراي گياهان نظير خيزران، اوكاليپتوس و نخل مي باشد. در ارتفاعات پائين جنگل هاي كاج و صنوبر و در ارتفاعات بالاتر بيشه هاي آزاله و سر و كوهي يافت مي شود. 39 درصد از اراض ي گرجستان پوشيده از جنگل است كه در آن درختان بلوط، شاه بلوط و در ارتفاعات زياد درختان كاج سفيد و غيره گونه هاي غالب را تشكيل مي دهند. بطور كلي گرجستان به لحاظ طبيعي جغرافيايي به پنج ناحيه تقسيم مي شود:
1. ناحيه كوهستاني قفقاز بزر گ: با چشم اندازهاي كوهستاني، جنگلي، كوهستاني مرتعي، و يخچال هاي طبيعي
2. ناحيه كوه پايه اي تپه اي و مرطوب و دش تها و اراضي پست با چشم اندازهاي اراضي مرطوب، با جنگلهاي پهن برگ
3. ناحيه تپه ماهوري و جلگه اي "كورا" با چشم اندازهاي نيمه بياباني، استپي، جنگلي استپي و جنگلهاي نواحي خشك
4. ناحيه كوهستاني قفقاز بزر گ با چشم انداز كوهستاني جنگلي و كوهستاني مرتعي
5. ناحيه آتشفشاني مسختي و جاواخت ي با چشم انداز كوهستاني استپي وكوهستاني مرتعي.
كوه ها و آتشفشان ها
جمهوري گرجستان كشوري عمدتاً كوهستاني است. بيش از 80 درصد قلمرو اين سرزمين را كوهستان ها و تپه ماهورها پوشانده است. گرجستان بر اساس ويژگي هاي پستي ها و بلندي هاي خود به نواحي متفاوت زير تقسيم مي شود:
در شمال، كوه هاي قفقاز بزر گ چون ديوار عظيم ي كشيده است. پرتگاه هاي شيبدار تيغه هاي كوه هاي دامنه جنوبي، به تدريج به سمت جنوب از ارتفاعشان كاسته مي شود و به ناحيه تپه هاي كوه پايه اي كه در حاشيه دشت هاي بين كوهي قرار دارند، تبديل مي شود. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 14)
در جنوب، رشته كوها و فلات هاي بلندي از سرزمين هاي بلند قفقاز جنوبي قرار دارد (در محدوده گرجستان "سرزمين هاي بلند گرجستان جنوبي " ناميده مي شود)، قسمت تشكيل دهنده آن در شمال، رشته كوه هاي چين خورده " قفقاز كوچك " است كه تقريباً در جهت عرض جغرافيايي كشيده شده و در جنوب فلات بلند آتشفشاني، در امتداد طول جغرافيايي، رشته هايي از آتشفشان هاي غير فعال و حفر ههاي انباشته از گدازه هاي سرزمين هاي بلند جاواختي قرار دارد ك ه بخشي از سرزمين هاي بلند آتشفشاني ارمنستان است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 35)
با گذر از غر ب به شرق در امتداد رشته كوه قفقاز بزر گ امكان مشاهدة افزايش تدريجي آب پخشان اصلي بين رودخانه هاي دامنه هاي شمالي و جنوبي و همچنين كوه هاي نوك تيزي كه به طرف سواحل درياي سياه و اراضي پست كولخيس، كشيده شده اند وجود دارد. همه نواحي كوهستاني كه بين دره "پسو" و مرزهاي شرقي جمهوري خودمختار آبخازي ا كشيده شده اند "قفقاز غربي" (قفقاز آبخازيا) ناميده مي شود. رشته اصلي قفقاز غربي همچون برآمدگي هاي عظيمي، پوشيده از قلل صخر هاي برافراشته است كه در بي ن آن، يخچال هايي در عمق حفره هاي سيركي قرار دارند. ستيغ عظيم قفقاز بزرگ، نزديك 1000 متر بالاتر از خط برف هاي دائمي است. گذرگاه هاي كوهستاني، ك ه در اغل ب موارد، جاد هاي مال رو است، در ارتفاعات 2400 تا 3000 متري از سطح دريا قراردارند. در راهي كه به دريا منتهي مي شود، رشته كوه گاگرا (كوه آگيستا به بلندي 3261 متر)، بزيب و كودوري (كوه خوجال 3309 متر) و رشته كوه ها و دره هاي عميق رودهاي بزيب و كودوري و شاخابه هاي آن به چشم م يخورند. بلندترين قسمت مركزي قفقاز بزر گ با قللي كه بيش از 4500 متر ارتفاع دارند بين آتشفشان هاي خاموش دوره، كوارترنري "البروس" و "قازبك " كشيده شده است. در اينجا بيش از ده قله بزرگ، شام ل شخارا (5201 متر)، جانگ ي تائو ( 5049 متر) گيستولا 4859 متر) و قازبك ( 5047 متر) وجود دارد كه بلندتر از مون بلان (بلندترين قله آلپ ) هستند. اين قلل با لايه ضخيمي از بر ف پوشيده شده اند. اسوانتي، قسمت مركزي قفقاز بزرگ را در برميگيرد، حال آنكه رشته هاي حاشيه اي كه از آن منشعب مي شود تشكيل سيستمي از برآمدگي ها را مي دهد كه به موازات آن كشيده شده است. بالاي دره عميق اينگوري، در جنو ب روستاي مستيا، مركزي اسوانتي بالا، دامنه هاي سنگي رشته كوه اسوانتي سربرافراشته اند كه تقريباً به موازات آب پخشان اصلي كشيده مي شود. اينجا نقطه آغاز حاشيه برف هاي دائمي و يخچال ها است. بلندترين قله اين رشته كوه "لايلا" نام دارد كه ارتفاعي بيش از 4000 متر دارد. جنوب رشته كوه اسوانتي، رشته كوه هاي راچا، و لچخومي كشيده شده است كه منابع تأمين كننده آب رود ريوني هستند. پس از گذشتن از پاي "گذرگاه روكي" از رشته كوه قفقاز اصلي، فلات "ارماني" قرار دارد، ناحي هاي وحشي و بلند كوهستاني، كه توسط كانيون هاي عميقي بريده شده و در ميان سطح هموار آن مناطق آب پخشان، چراگاه هاي وسيع كوهستاني با حصارهاي تابستاني گوسفندان وجود دارد كه در سراسر منطقه پراكنده شده است.
فلات آلپي "كلي" يكي از عجيب ترين گوشه هاي دامنه دار جنوبي قفقاز مركزي است. اين فلات از آتشفشان هاي كوارترنري شكل گرفته است. گدازه هاي چنين آتشفشان ها مانند "مپيسكالو" بزرگ ( 3694 متر)، "خوريسار" (3830 متر) و "كلي" (3628 متر)، در دامن هها جريا ن يافته و فلات نسبتاً وسي ع و هموار ي را به وجود آورده اند كه در لبه آن ها به علت وجود ديوارها ي گداز هاي، سبب به وجود آمدن درياچه "كلي" شده است. از قله مخروطي "مپيسكالو" در شمال، مي توان قله بسيار زيباي "قازبگي" را با كلاهي از برف مشاهده كرد (مقين واري و يا مقين وارتسوري كه در زبان گرجي "قله برفي" معني مي دهد). كوه قازبگ نيز همانند كوه البروس يك آتشفشان غير فعال است. جاده نظامي گرجستان كه شهرت جهاني دارد، از كنار اين كوه مي گذرد. قفقاز شرقي از شرق قازبگي آغاز مي شود. ظاهر كوه هاتا اندازه اي، با هم اختلاف دارند. اگرچه آب پخشان اصلي و آبريزها ي جانبي در شمال آن واقع شده اند، خصوصيات آلپي خود را حفظ كرده و تا اندازه اي كم ارتفاع تر از قفقاز مركزي هستند. شمال لبه هاي آب پخشان و موازي با آن رشته كوه هايي كشيده اند كه توسط دره هاي عميق رودهاي "ترك" ، آسسا، آزگوني و آند ي كوي سو جدا مي شوند. بلندترين اين رشته كوه ها، رشته كوه "توشتي" يا "پيريكيتي" نام دارد كه 4285 متر اس ت. 4494 متر ارتفاع دارد و قله ديكلوسمتا قله آن تبولوسمتا جنوب آب پخشان رشته كوه هاي قفقاز شرقي، رشته كوه هاي كارتلي و كاختي درجهت عمود بر آن كشيده شده كه با شيب تند به طرف جنوب، پاي تپه هاي اراضي پست كاختي را تشكيل مي دهند. به علت اقليم خشك تري كه اين قسمت نسبت به قفقاز غربي و مركزي دارد، كناره ها و حاشيه هاي برف داخلي خيلي بلندتر است، 3500 تا 3600 متر از سطح دريا، يخچال ها فقط دامنه هاي بلندترين قله هاي رشته كوه "پيريكيتي" را مي پوشاند. در آب پخشان اصلي تعداد يخچال ها نسبتاً اندك است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 17)
يخچال ها
در كوه قفقاز مركز ي در قلمرو گرجستان، تعداد زيادي يخچال وجود دارد، اين مورد طبيعي است، زيرا حد برف هاي دائمي در قسمت غربي اين رشته كوه در ارتفاع 3000 متري و در قسم ت شرقي در ارتفاع 3400 متر ي از سط ح دريا قراردارد. صدها كوه از رشته كوه هاي قفقاز بزرگ، بالاتر از اين ارتفاع واقع شد هاند بسياري از يخچال هاي گرجستان در دامنه هاي جنوبي قفقاز بزر گ، متمركز شد هاند. بسياري از آن ها كاملاً بزرگ و گسترده هستند. به ويژه تعداد يخچال هاي بزرگ در حوضه رود اينگوري به حدود 170 يخچال مي رسد. بزرگترين آن ها عبارتند از: تويبري، Tviberi (به طول 10 كيلومتر)، لكزيري Lekziri (13 كيلومتر) و تسانري Tsaneri (به طول 12 كيلومتر). يخچال هاي بزرگ، از دامنه هاي مقينواري Mkinvari (قازبك) سرازير ميشوند. مساحت زير پوشش يخچال ها در قازبك و گيماراي خوج Gimarai-khokh بيش از 120 كيلومتر مربع است. يخچال هايي كه براي توريست ها بيشتر آشناست، يخچال هاي "اورتسوري" Ortsveri و دودوراك Devdorak نام دارند كه دامنه هاي قازبك به داخل دره بزرگ "ترك" سرازير مي شوند. تعداد ديگري يخچال بزرگ در حوضه ريوني وجود دارد كه عبارتند از كيوتيشو، زوپخيتو و ادنا. در ديگر نواحي آلپي گرجستان، در سرچشم ههاي رودهاي كودوري، تسخينس شقالي و آراگوي نيز تعداد اندكي رودخانه هاي تقريباً يخچالي وجود دارد. يخچال ها داراي اهميت اقتصادي قابل توجهي هستند، اين يخچال ها رودهاي بزرگ گرجستان را تغذيه مي كنند. در تابستان، يخهاي ذوب شده در يخچال ها آب رودخانه هاي ريوني، اينگوري، ترك و ساير رودها را با حجم زياد، تغذيه مي كنند. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 19)
آب و هوا و تغييرات آن
گرجستان به علت دارا بودن نواحي مختلف جغرافيايي داراي آب و هواي متفاوتي است. رشته كوه هاي عظيم قفقاز، گرجستان را در مقاب ل توده هاي هواي سردي كه ممكن است از شمال تجاوز كند، محافظت مي كند. با اي ن وجود، اين توده هاي هوا از دامنه هاي كوه ها در شرق و غر ب نفوذ مي كنند، اما در تماس با آب گرم درياي سياه و سطح گرم شده زمين، گرجستا ن سرماي كمتر ي درياف ت مي كند. در سايه اين اقليم اينجا گرمتر از نواحي مجاور در همان عرض جغرافيايي است. رشته كوه هاي گرجستان غربي و دريايي كه سواحل آن را مي شويد، در تشكيل اقليم تاثير زيادي دارد. گرجستان غربي ناحي هاي مرطو ب، درياي ي و داراي اقليم جنب مداري است، در حالي كه گرجستان شرقي با اقليم خشك و به ندرت مرطوب جنب مداري مشخص مي شود. گرجستان غربي در تمام طول سال باران كافي دريافت مي كند (1000- 1200 ميلي متر در سال)، اما حداكثر بارندگي در پاييز و زمستان اتفاق مي افتد. قسمت جنوبي كولخيس به ويژه منطقه پرباران است (بيش از 2500 ميلي متر در ساحل باتومي). در جهت شمال اقليم كمتر مرطوب است (650 ميلي متر در پوتي و 1400 ميلي متر در سوخومي) در شرق ساحل دريا نيز باران كم مي بارد. در پاره اي اوقات نيز حتي خشك است در گرجستان غربي زمستان ها ملايم و گرم است. متوسط درجه حرارت در سردترين ماه ها، در قلمروهايي كه در ارتفاع 600 تا 700 متري از سطح دريا واقع شده اند، هرگز به كمتر از صفر درجه نمي رسد. زمستان به ويژه در سرزمين هاي پست كولخيس و تپه هاي كوه پايه اي كه آن را احاطه كرده اند، گرم است. اين مهمترين منطقه مرطوب جنب مداري به جهت بارندگي فراوان و زمستان ملايم و گرم و تغييرات اندك دما، بسيار معروف است. در اينجا گياهان در تمام طول سال سبزند. در قسمت هاي 4 درجه سانتي گراد و در جولاي - وسيعي از كولخيس، متوسط درجه حرارت در ژانويه 6 درجه سانتي گراد است. دورتر از درياي سياه زمستان ها سردتر و تابستان ها 5 درجه و در ساكارا 3 درجه گرمتر است. از اين رو متوسط درجه حرارت ژانويه در پوتي 4 درجه است. متوسط درجه حرارت در اوت در پوتي 23 درجه است، در حالي كه در ساكارا 24 درجه است. آب و هواي گرم و آفتابي غالباً در تمام سواحل شرقي درياي سياه، حتي زمستان وجود دارد. در ماه دسامبر، موقع ي كه كوهستان ها پوشيده از برف اند، در كولخيس درختان سبزند، گل هاي رز شكوفه مي دهند و خورشيد مي درخشد. بعضي اوقات، هر چند به ناگهان هوا در كولخيس سرد مي شود و روزهاي يخبندان و بارش بارف اتفاق مي افتد كه در اثر نفوذ هوا ي قطبي اس ت. اين نوع سرماي كوتاه مدت، سبب نابودي درختان گرمادوست و مركبات مي شود. در كولخيس بادهاي شرقي و بادهاي غربي تسلط دارند. بادهاي شرقي، بادهاي خشك و گرم دامنه كوه است، يعني اينكه باد گرم و خشك از كوهستان ها مي وزد، اين بادها به ويژه در قسمتهاي شرقي اراضي پست كولخيس قوي هستند (در نواحي زستافوني، ترجولا و كوتائيسي). اين بادها سبب كاهش رطوبت هوا و افزايش دما مي شوند. باد شمال دريا معمولاً در نواحي ساحلي مي وزد و خنكي مناسبي را درگرماي تابستان با خود به همراه مي آورد. ناهمواري هاي كوهستان ها در گرجستا ن، علت عمده وجود نواحي اقليمي كاملاً مشخص عمودي است. براي نمونه، در كولخيس اقليم ويژگي هاي جنب مداري خود را 500 متري سطح دريا، نگه مي دارد. در حالي كه بالاتر از آن ناحيه - تقريباً تا ارتفا ع 600 اقليم مرطوب و معتد ل گرم است. از ارتفا ع حدود 1000 متري ناحيه اقليم معتدل سرد آغاز ميشود، در حال ي كه كمي بالاتر اقليمي است با زمستان هاي سرد و مرطوب و 2000 متري سطح دريا) - تابستان خشك. بالاتر از خط پوشش گياهي جنگلي ( 2200 3400 متري، برف هاي دائمي و يخچال ها - ناحيه اقليم سرد و آبي است. در ارتفاع 3500 تسلط دارند. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 19)
منطقه مرطوب معتدل جنب مداري گرجستان شرقي در همان ارتفاعي است كه توسط رژيم حرارتي متفاوت مشخص مي شود. متوسط درجه حرارت در ژانويه به طور 1 درجه سانتي گراد است كه پايين تر از گرجستان غربي است. دشت ها و - معمول 2400 ميلي متر در سال - تپه هاي كوه پايه اي باران كمتري دريافت مي كنند كه از 700 تجاوز نمي كند. در كوهستان ها رطوبت افزايش مي يابد و در ناحيه "گردنه صليب" بارندگي سالانه به 1500 ميلي متر م يرسد. خشك ترين دوره در گرجستان شرقي در زمستان است و حداكثر بارندگي در اواخر بهار و آغاز تابستان صورت مي گيرد. كاختي داخلي نسبتاً گرم و مرطوب است. به ويژه در دشت آلازاني، جايي كه 23 درجه و - 0 درجه و در گرمتري ن ماه سال 25 - متوسط درجه حرارت در ژانويه 1800 ميلي متر است. - متوسط بارندگي سالانه 1000 اقليم دشت كارتلي داخلي تغييرات زيادي نسبت به كاختي داخلي ندارد. اختلافات فقط در مقدار بارندگ ي و شد ت زمستان است (متوسط درجه حرارت در ژانويه1 درجه سانتي گراد است ). كارتلي پايين داراي اقليم استپي معتدل / در كارتل ي داخلي 50 درجه تا / گرم با تابستان هاي داغ است. در اينجا متوسط درج ه حرارت در ژانوي ه از 2صفر درجه و در جولا ي بين 23 تا 25 درجه سانتي گراد و متوسط بارندگي سالانه 500 ميلي متر است. فلات ايوري داراي اقليم خشك استپي با زمستان هاي معتدل سرد و تابستانهاي داغ است. در تپ ههاي كوه پايه اي اقليم بين خشك استپي تا معتدل مرطوب در نوسان است. در استپ شيراك و ديگر گودي هاي فلات ايوري، زمستان ها معمولاً كاملاً سخت 3 درجه سانتي گراد) مي باشد، در حالي كه متوسط / (متوسط درجه حرارت در ژانويه 8 سالانه فقط به 493 ميلي متر مي رسد. منطقه بورجومي باكورياني با اقليم معتدل سرد تيپ اروپايي غربي مشخص مي شود، اما به علت ناهمواري هاي كوهستاني، شرايط اقليمي در ارتباط با ارتفاع، تغيير مي كند. در قسمت پايين، در دره تنگ بورجومي، شرايط درجه حرارت در 5 ماه سال بالاتر از 10 درجه است، درحالي كه در ماه هاي تابستان بيش از 15 درجه سانتي گراد است. دماي گرمترين ماه حدود 19 درجه است، در حال ي كه زمستان برفي و كاملاً سخت است، متوس ط درجه حرارت 3- درجه سانتي گراد مي باشد. در ارتفاعات بالاتر 1600-1700 متر بالاتر از سطح دريا) اقليم خيلي سخ تتر است. متوسط درجه حرارت ) گرم ترين ماه به حدود 15 درجه و سردترين ماه به منفي 4 تا منفي 7 درجه سانتي گراد مي رسد. در كوهستان هايي كه باكورياني را احاطه كرده اند، اقليم ويژگي آلپي به خودم يگيرد. در ناحيه تپه هاي كوه پايه اي گرجستان شرقي، اقليم معتدل مرطوب با زمستان هاي معتدل سرد و طولاني و تابستان هاي گرم است. در نواحي دامنه هاي متوسط و مرتفع قفقاز بزرگ و قفقاز كوچ ك، اقليم غال ب، معتد ل مرطوب با زمستان هاي سرد و تابستان هاي خشك است. اين ناحيه با جنگل هاي پهن برگ، عمدتاً راش مشخص مي شود. و داراي بارندگي فراوان است كه حداكثر آ ن در بهار و آغاز تابستان و حداقل آن در زمستان صورت مي گيرد. در بالاي منطقه جنگلي، اقليم آلپي غالب است. سرزمين هاي بلند آتش فشاني جاواختي داراي اقليم كاملاً مشخص تازه اي است. 4 ماه بيش از 10 درجه - تابستان ها گرم و طولاني است، متوسط درجه حرارت براي 5 سانتي گراد و در گرمترين ماه 17 درجه سانتي گراد است. از طر ف ديگر، زمستان سخت است (متوسط درجه حرارت در ژانويه 8- درجه سانتي گراد است). در اين ناحيه باران 550 ميلي متر در سال) - كمتري نسبت به ساير نواحي گرجستان در همان ارتفاع (4 ماه سال) دوام دارد. - مي بارد، پوشش برف حدود آبهاي داخلي يا هم جوار رشته كوه هاي سورامي، مسختي و آرسياني، رودها ي گرجستان را به دو حوضه درياي سياه و درياي خزر تقسيم مي كنند. به علت بارندگي فراوان، رودهاي حوضه درياي سياه شبكه متراكم تري را تشكيل داده و حج م آب بيشتري را نسبت به گرجستان شرقي، جاري مي سازند. گرجستان غربي با تعداد زيادي از رودهاي كوچك كه از نزولات باران و قسمت ي از مردا بها تغذيه مي شوند، مشخص مي شود. اين رودها مستقيماً وارد درياي سياه مي شوند. در حوضه رود كُر چنين نمونه هايي از رودهايي مردابي وجود ندارد، اما رودها دارا ي جريان هاي فصلي هستند و در تابستان اين رودها خشك مي شوند. تعداد رودخانه هاي اين جمهوري بالغ بر 25 هزار رودخانه است. رود ريوني پرآب ترين رود گرجستان غربي از آب پخشان اصلي كوه هاي قفقاز بزرگ از پاي كوه پاسيسمتا Pasismta آغاز مي شود. ريوني از سرچشمه خود تا كوتائيسي، رودخانه هاي كوهستاني تندآبي و سيلابي است كه از دره اي تنگ و عمي ق مي گذرد. پس از احداث نيروگاه هاي برق آبي "ريوني " و "گوماتي" Gumati ، بر روي آن، جريا ن رود آرام شده است. در جنوب كوتائيسي، رودخانه به فضاي باز و گسترده دشت كولخيس وارد مي شود و تعداد زيادي از شاخابه هاي آن (قويريلا Qvirila، خانيس تسقالي Khanistsqali، تسخنيس تسقالي Tskhenistsqali و تعدادي ديگر) كه از دامنه هاي قفقاز بزرگ و كوچك سرچشمه مي گيرند، به آن مي پيوندند. دومين رودخانه بزرگ و پرآب جمهوري رودخانه "اينگوري " است. پر آبي آن بدين علت است كه اين رودخانه از يخچال بزرگ و وسيعي از بلندترين قسمت قفقاز مركزي سرچشمه مي گيرد. اينگوري با جوش و خروش بسيار مسير خود را در درون دره اي تنگ و عميق طي مي كند. در هنگام خروج به فضاهاي باز و گسترده كولخيس، در دره تنگ جواري، jvari توسط نيروگاه برق آبي اينگوري، مهار ميشود. پس از خروج از اين دره آب آرام و پاكيزه آن وارد دريا مي شود. رودهاي بزرگ ديگر گرجستان عبارتند از تسخنيس تسقالي، كودوري، Kodori بزيب، Bzyb كه از قلل يخي قفقاز بزرگ سرچشمه مي گيرند. ديگر رودخان ههاي ساحلي گرجستان در درياي سياه (خوبي Khobi، تخوري، گاليدزگا و كلاسوري) از نواح ي پيشكوهي سرچشمه مي گيرند. اين رودها با آ ب باران تغذيه مي شوند و رژيمهاي متفاوتي دارند. دوره سيلابي آن ها منطبق بر پرباران ترين زمان است (آغاز بهار و پاييز). رودخانه چوروخ Chorokh، در جنوب با تومي به درياي سياه مي ريزند. سرچشمه هاي اين رود، خارج از قلمرو گرجستان در تركيه است. رودخانه آجاريستوالي Ajaristsvali ، بزرگترين شاخه چوروخ در قلمرو جمهوري گرجستان، از ناحيه آلپي رشته كوه آرسياني سرچشمه مي گيرد. رودخانه هاي سوپسا و ناتانبي از رشته كوه هاي مسختي به درياي سياه مي ريزند. بزرگترين قسمت اين رودها، جويبارهاي شاخص كوهستاني است كه از آب باران تغذيه مي شود و پس از رسيدن به زمين هاي پست كولخيس، به آرامي جريان مي يابند. رودخانه كُر (كور) طولاني ترين رودخانه گرجستان و راه آبي اصلي گرجستان شرقي از رشته كوه هاي بلند آناتولي (در تركيه) در خارج از قلمرو گرجستان سرچشمه مي گيرد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 17)
درياچه ها
تعداد درياچه هاي جمهوري اندك مي باشند و در چشم انداز گرجستان نقش شاياني را بازي نمي كنند. سرزمين هاي بلند جاواختي بيشترين تعداد درياچه ها را داراست. بزرگترين آن ها عبارتند از: پاراواني، Paravani تاباتسقوري، Tabatsquri ساگامو، Sagamo خوزاپيني، ماداتاپا، Khozapini و خانچالي، Madatapa كه از آب باران و آب هاي زيرزمين ي تغذيه مي شوند. در فلات آلپي آتشفشاني كلي، Khanchali نيز تعداد زيادي درياچه وجود دارد ك ه كلي بزرگترين آن هاست و در بعضي جاها داراي 7 متر عمق است. اين درياچه منشاء سرچشمه رود كساني Ksani است. در گرجستان غربي، در ناحيه اي كه سنگ آهك گسترش يافته، تعداد زيادي درياچه هاي كوچك وجود دارد. در ناحيه آلپي قفقاز بزر گ، به ويژه در قسمت غربي آن، تعداد زيادي درياچه كوچك با منشاء يخچالي وجود دارد. در دره تنگ و عميق "لاشيپسه" Lashipse در آبخازيا، درياچه سحرانگيز و قابل توجه "ريتسا" Ritsa واقع شده است. از درياچه هاي اطراف ساحل درياي سياه مي توان درياچ ه "پالئاستومي" Paleastomi را نام برد كه در كنار بندر پوتي واقع است. سواحل شرقي و شمالي درياچه پوشيده از جنگلهاي باتلاقي است، در حالي كه بزرگترين قسمت ساحل درياچه پوشيد ه از علف هاي مردابي است. در گرجستا ن شرقي در نزديكتري ن شهرك "دوشتي " Dusheti درياچه "بازالتي" Bazaleti قرار دارد و در داخل محدوده شهر تفليس، درياچه كوچك "ليسي " Lisi واقع شده است. در نزديكي شهر روستاو ي درياچه "جانداري " Jandari و در جنوب تفليس درياچه "كوميسي " Kumisi است. در گستره فلات ايوري درياچه هاي تلخ شور كوچكي وجود دارد كه فاقد زهكشي است. تعداد زيادي درياچه هاي مصنوعي در گرجستا ن ايجاد شد ه است. تعدادي از آن ها حتي بزرگتر از درياچه هاي طبيعي است. در تفليس در حد غرب ي دشت سامگوري ، "مخزن تفليس "، در سرزمين هاي بلند گرجستا ن جنوبي "مخزن تسالگر"، در نزديك ي شهرك تقيبولي در مخزن شائوري " Shaori و نزديكي تيانتي، "مخزن سيوني" Sioni واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 26)
آب هاي معدني
قفقاز جنوبي، به ويژه گرجستان، ناحيه آتش فشان هاي فعال دوره هاي اخير زمين شناسي است، كه ناحيه زلزله خيز متراكم با حركت هاي تكنونيكي جديد است. فعاليت نيروهاي تحت الارضي، با چشم ههاي گرم و معدن ي مشخص مي شود كه در بسياري از قلمرو گرجستان از زمين خارج مي شوند. "آب حيات " را مي توان به چشمه هاي آب گرم و راديواكتيويته "تسقالتوبو" لقب داد. چشمه هاي معدني قليايي كربنيك مركز آسايشگاهي "بورژومي " در سراسر جها ن شناخته شده است. آبهاي معدني "منجي " با آبهاي "ماتسستا" در نزديكي "سوچي " قابل مقايسه است. "لوگلا" ، "اوتسرا" ، "زواره " و چشمه هاي قليايي نمكي "سايرمه "اسكوري " در "جاوا" شبيه چشمه هاي "يسن توكي " هستند.
سواحل گرجستان
طول سواحل گرجستان در درياي سياه 315 كيلومتر است كه بين دهانه رودخانه "پسو" و دماغه "گونيو" كشيده شده است. سراسر اين نوار، به جهت دارا بودن مراكز استراحتگاهي و درماني اهميت بسيار دارد. آسايشگاه مسلولين، مهمانخانه ها و ساير تاسيسات استراحتگاهي در تمام طول ساحل درياي سياه از لسليدزه تا اوچامچيره درآبخازيا و از اوركي تا باتوم ي در آجاري ا پراكنده شده است. در طول ساحل، خط آهن و شاهراه هاي ارتباطي با شريان هاي اصلي حمل و نق ل ارتباط پيدا ميكنند و آ ن را با ساير نقاط قفقاز و روسيه مرتبط مي سازند. مزارع وسي ع با محصولات با ارزش جنب مداري در حاشيه ساحل دريا گسترده شده است. ساحل درياي سياه كه در اقتصاد مل ي گرجستان اهميت بسيار دارد، از نظر بهره برداري از منابع و ذخاير متعدد آن، ارزش بسيار زيادي دارد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 56)
شهرهاي مهم
گرجستان داراي 13 شهر، 37 شهرك، 61 مركز روستايي و 450 روستا است. شهرهاي مهم آن عبارتند از: تفليس ،كوتائيسي، روستاوي، گوري، پوتي، باتومي ، سوخومي، متسختا، چياتورا، تقيبول ي، زوگديدي، تسقالتوبو، تقوارچلي، گاگرا و تلاو ي. در اين قسمت شهرهاي بزرگ گرجستان شرح داده مي شود.
تفليس
شهر تفليس كه در زبا ن گرجي (تبيليس ) ناميده مي شود و در قسمت غرب ي گرجستان در مركز دهليز قفقاز و در 41 درجه و 2 دقيقه عرض شمالي و 44 درجه و 4دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينوي چ واقع شده است. اين شهر در فاصله 120 كيلومتري رشته كوه قفقاز بزر گ و 250 كيلومتري درياي سياه قرار دارد. تفليس از نظر موقعيت جغرافيايي با شهرهاي تاشكند، استانبول، رم، بارسلو ن، بوستون و شيكاگو هم عرض است و با شهرهاي گوركي، ساراتف، بغداد و عدن در يك نصف النهار قرار دارد. تفليس در آغو ش صخره هاي كوهستاني و عمدتاً در سواح ل رودخانه كُر يا اراضي نزديك به آن واقع شده است. اين رودخانه كه از وسط شهر مي گذرد، آن را به دو قسمت تقسيم مي كند. پايتخت جمهوري گرجستان در مركز هندسي و اقتصادي منطقه قفقاز واقع شده و يكي از مهم ترين مراكز سياسي، علمي، فرهنگي و اقتصادي قفقاز در گذشته و اكنون است. تفليس مركز سياسي اداري و فرهنگي گرجستان و زيباتري ن شهر قفقاز است و به اعتباري مي توان آن را "عروس قفقاز" ناميد. تفليس در گذشته هاي دور، ابتدا در طول سواحل رودخانه رشد كرده و بعدها با افزايش جمعيت شهر، ساخت و سازها به دامنه ها و تپه ها و فلات هاي اطراف رودخانه كشيده شد كه در جه شمال و شمال شرقي شهر واقع شده و اكنون محيطي حدود 127 كيلومتر را به وجود آورده است. تفليس مطلوب و هوا ي آن پاكيزه است كه متوسط درجه حرارت آن 24 درجة /7 درجه سانتي گراد است. در تابستان در گرمترين ماه درجه حرارت به 40 درجه سانتي گراد مي رسد. هواي شهر در زمستان در سردترين ماه به 9 سانتي گراد و به جهت نسيمي كه از كوهستان ها در در ههاي اطراف مي وزد، هميش ه پاكيزه است. به طور متوسط سالانه 2112 ساعت آفتابي در تفليس وجود دارد كه 1805 ساعت آن از ماه مارس تا نوامبر اتفاق مي افتد. 34 بارندگي كه متوسط سالان هاي برابر 505 ميلي متر دارد در ماه هاي گرم مي بارد. در طو ل تابستان حدود 25 روز بسيار گر م وجود دارد كه دماي هوا را تا 30 درجه بالا مي برد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 41)
پائيز تفليس بسيار زودگذر اس ت. پس از اينكه در اواس ط اكتبر، اولي ن برف بر رو ي كوه هاي اطراف مي نشيند، هواي ملايم، گر م و آفتاب ي همه جارا فرام يگيرد. رطوبت شهر نسبتاً ك م و ب ه حدود 66 درصد م يرسد. روزهاي مه آلود و مرطو ب، به ندرت و بيشتر در ماههاي دسامبر و ژانويه اتفاق مي افتد. در تفليس برف به ندرت مي بارد. از دسامبر تا فوريه بين 30 تا 35 روز، دماي هوا به زير صفر مي رسد.
بهار تفليس كوتاه و متغير است كه با بادهاي سخت مارس و تغيير آب و هوا همراه است. در بهار و تابستان روزهاي ابري اندك ولي توأم با ابرهاي ضخيم است.
جمعيت شهر تفليس، براساس اطلاعات آخرين سرشماري در سال 2006 برابر 1/103/300 نفر بوده است. از كل جمعيت شهر 80 درصد گرجي مي باشند. (اين نسبت 66 درصد بوده است). روس ها، ارامنه و آذر يها پرجمعيت ترين / در سال 1989 برابر 1 اقليت هاي اين شهر را تشكيل م يدهند. بلاروس ها، آشور يها و ژرمن ها از ديگر اقوام كم جمعيت در تفليس مي باشند.
تفليس در مركز تلاقي راه هاي ارتباطي اصلي، راه آهن و انتها ي جاده نظامي گرجستان قرار دارد. خطوط هوايي تفليس، فرودگاه اي ن شهر را با شهرهاي مهم قفقاز، روسيه، آسياي مركزي و شهرهاي ديگر، برقرار مي كند. با برقراري خط هوايي تفليس تهران، ارتباط آن با ايران نيز از سال 1374 برقرار شده است. حمل و نقل شهري تفليس شامل اتوبوس، تراموا، واگن برقي، گسترش زيادي يافته است. پايتخت گرجستان جداي از تمركز دستگاه هاي سياسي و ادار ي در آن، محل تمركز فعالي تهاي عمده اقتصادي اين كشور نيز م يباشد. درحدود نيمي از درآمدهاي كل ناشي از ماليات مستقيم دريافتي دولت گرجستان از تفليس مي باشد كه درجزئيات آن گفتني است 60 درصد آن ماليات سود و درآمدهاي شاغلين در تفلي س مي باشد. 30 درصد بوده كه، سهم اين منطقه در توليد صنعتي ثب ت شده كشور در سال 1997 اين نرخ در سال هاي اخير به بيش از پنجاه درصد رسيده است. از نظر ساختاري امكانات در تفلي س به مراتب بهتر از بقيه بخش هاي گرجستان مي باشد كه دراين زمينه به خدمات حمل و نقلي، سيستم تلفن مناسب تر و يا سيستم تلفن همراه و نيز وجود امكانات رونق فعاليت هاي تجاري در منطقه مورد بحث اشاره نمود. در كل تفليس، مناس بترين محل توجه تجار داخل ي و بيشتر محل جلب سرمايه گذاري هاي خارجي در گرجستان مي باشد. آمارهاي ياد شده كه به مراتب از سهم تفليس در توان صنعتي گرجستان فراتر مي باشد نشان دهنده اهميت اقتصادي بخش خدمات در تفليس مي باشد.
كوتائيسي
كوتائيسي مركز استان ايمرتي در قسمت شرقي جلگه كولخيس واقع شده است. اين شهر به سبب اهميت اقتصادي و جمعيت دومي ن شهر بزر گ گرجستان است. جمعيت آن در سال 2002 به حدود 215 هزار و 700 نفر برآورد شده است. كاوش هاي باستان شناسي در قلمرو كوتائيسي نشان مي دهد كه سكونت انسان ها در اين منطقه به دوره پارينه سنگي و عصر مفر غ مي رسد. تاريخ مستند شهر "كوتاتيسيوم " از قرن سوم پيش از ميلاد آغاز مي شود. نويسندگان كلاسيك آ ن را پايتخت پادشاهي كولخيس مي نامند. طي قرن هاي متمادي كوتائيسي يك مركز پر رونق بازرگاني بود، اهميت آن به سبب وجود را ههاي كاروان رو و رودخانه ريوني افزايش مي يافت، كالاها ي بازرگاني از اي ن شهر، سواح ل درياي سياه و شهر فازيس (پوتي كنوني ) و از آنجا به نقاط دوردستي چون سواحل يونان فرستاده مي شد. از اواسط قرن هشتم تانوزدهم، كوتائيسي ابتدا پايتخت گرجستان غربي و سپس پادشاهي ايمرتي بود. هرچند استحكامات و تدابير سياستمدارا ن ايمرتي نتوانست شهر را از تجاوز دشمن و انهدام نجات دهد: در پايان قرن يازدهم، سلجوقيان آنرا به آتش كشيدند و در قرن 13 و 14، سپاهيا ن چنگيزخان و تيمور لنگ شهر را ويران كردند. در دوره حكومت شوروي، كوتائيسي در زمين ههاي اقتصادي و فرهنگ ي توسعه فراوان يافت، كارخانه اتومبيل سازي، كارخانه توليد محصولات الكترونيكي و پمپ هاي برقي گريز از مركز و لوكوموتيو هاي برقي، محصولات خود را به خارج از كشور نيز صادر مي كردند. يكي از بزرگترين كارخانه صنعتي اين شهر، كارخانه توليد تراكتورهاي كوچك است كه براي شخم زدن باغ ها و تاكستان ها بكار برده مي شود و توانايي كار در دامنه هاي شيبدار را داراست. كارخانه هاي توليد روغن جلا و رنگ، مواد اصلي توليد رن گهاي بادوام، كات كبود، باريت و چند محصول ديگر را توليد مي كنند. كارخانه توليد ظروف شيشه اي، كارخانه توليد پارچه و ابريش م، پوشاك و منسوجا ت و كارخانه توليد كنسرو و ميوه و سبزي كوتائيسي از نظر توليد محصول، اهميت منطقه اي دارد. در حومه شهر سنگ هاي تراورتن براي بناي ساختمان ها، استخراج مي شود. از نظر تعداد جمعي ت، كوتائيسي دومين شهر بزر گ گرجستان پس از تفليس به شمار مي رود. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 117)
روستاوي
در 20 كيلومتري جنوب شرقي پايتخت گرجستا ن، در استپ "گارداباني" شهر روستاوي جاي گرفته است كه يكي از مراكز صنعتي مهم جمهوري است. روستاوي مركز، استان تاريخي جغرافيايي كارتلي سفلي است. قسمت اصلي شهر، شامل بخش صنعتي، در ساحل چپ كُر قرار دارد، در حالي كه ساختمان هاي مسكوني در ساحل راست رود ساخته شده اند. آب و هوا ي روستاوي و پيرامو ن آن خشك است با تابستان هاي داغ و زمستان هاي نسبتاً سرد. متوسط بارندگي سالانه به حدود 400 ميلي متر مي رسد. بخش عمده كانال گارداباني در قسمت مركزي شهر در ساحل چپ رود كُر قرار دارد. آب كانال نه تنها برا ي آبياري، بلك ه براي تأمين آب مورد نياز نيروگا ه برق حرارتي تفليس بكار برده مي شود كه در نزديكي روستاوي ساخته شده است. توسعه اين شهر نوي ن در ارتباط با طرح احداث كارخانه ذوب آهن و فولاد روستاوي است كه در دشت برهنه اي در كنار ويران ههاي شهر قديمي در سال 1944 آغاز شد و در سال 1950 كارخانه اولين محصول خود را توليد كرد، دو سال بعد كارخانه نورد آغاز بكار كرد و در سا ل 1954 كاركنان ذوب آهن گرجستان اولين محصول آهن و ذغا ل كُك خود را عرضه كردند. روستاوي چهارمين شهر بزر گ گرجستان است كه در سا ل 2002 جمعيت آن به 138 هزار و 200 نفر برآورد شده است. امروزه روستاوي بزرگترين مركز صنايع سنگي ن گرجستان است. بيشترين حجم توليد كارخانه فولاد و آه ن اختصاص به لوله هاي فولادي بدون درز دارد كه به طور گسترده اي در صنايع نفت قفقاز جنوبي مورد استفاده قرار مي گيرد. روستاوي شمش هاي فولادي مورد نياز كارخانه نورد سومقائيت (در آذربايجان ) را تأمين مي كرد. كارخانه ذوب فولاد روستاوي همچنين ورق فولاد و ساير استانداردهاي قطعات فولادي را كه نقش عمده اي در اقتصاد دارند، توليد مي كند. علاوه بركارخانه هاي ذوب آهن، كارخانه هاي بزرگ شيميايي نيز در اين شهر فعاليت دارند. كارخانه هاي شيميايي روستاوي، كودهاي ازته براي تأمين نياز بخش كشاورزي جمهوري هاي قفقاز جنوبي و تعداد ي نقاط ديگر توليد مي كرد كه در سال هاي پس از استقلال با وجود بحران هاي سياسي و اقتصادي توليدات آن دچار اختلال شده است. تعدادي كارخانه توليد الياف مصنوعي نيز در اين شهر ساخت ه شده است. كارخانه توليد سيمان از ضايعات توليدات سنگ تركاني فعاليت دارد. كارخانه توليد قطعات بتوني و نيز كارخانه هاي توليدات مكانيكي مهندسي و تجهيزا ت جرثقيل در اين شهر بنا شده است. روستاوي در دور ه شوروي با بسياري از نقاط شوروي روابط توليدي و اقتصادي داشت. نيروي انساني متخصص شهر از تفلي س تأمين مي شد. در آغاز روستاوي مصالح ساختماني گوناگون و تجهيزات را از تفليس دريافت مي كرد، در حالي كه پس از رونق توليدات صنعتي شهر، روستاو ي بسياري از مواد مصرف ي صنايع را تأمين كرده و به شهر متخصصا ن و كاركنا ن ذوب آهن تبديل شده و فق ط محصولات صنايع سبك و غذايي را در روابط متقابل اقتصادي از شهر تفليس دريافت مي كند. شبكه وسيعي از دبيرستان هاي آموزشي و فني در روستاوي تأسيس شده است. مؤسسه هاي علمي آموزشي پلي تكنيك و مؤسسه اتوماسيون مراحل توليد در شهر فعاليت دارد. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 19)
متسختا
متسختا، پايتخ ت باستاني پادشاهي گرجستان شرقي، در كارتل ي داخلي واقع شده است. متسختا از شهرهاي قديم گرجستان است. بناي آن در نيم ه دوم هزاره اول پيش از ميلاد نهاده شده است. اكنون اين شهر در نوار باريك ي در طو ل ساحل رودها ي كُر و آراگو ي كشيده شده و تقريباً ب ه طول كامل توسط كوهستان ها، احاطه شده است. در دور ههاي گذشته اين شهر به استحكامات و ساختمان هاي پيوسته اي متصل بود ك ه تا دامن ه كوه هاي اطراف كشيده مي شد و برروي هم با پايتخت، مركز دولتي بزر گ را تشكيل مي دادند. دوره رشد متسختا از قرنهاي اوليه عصر مسيحي ت آغاز و تا قرن ششم ميلادي ادامه مي يابد. پس از انتقال پايتخت دولت به تفليس در قر ن 6 ميلادي، متسختا با كليساهاي متعدد و كليساها ي جامعي كه بعدها در آنجا ساخته مي شود، به عنوان مركز ديني كشور باقي مي ماند. متسختاي امروز با آثار معماري و باستاني ارزشمند خود همچو ن يك موزه است. كاوشهايي كه در شهر و پيرامون آن صورت گرفته آثار ارزشمندي از نمونه هاي فرهنگ ميلادي را در برمي گيرد. - مادي هزاره اول پيش از ميلاد تا قرنهاي 6 بررسي محل ها، ساختمان هاي مسكوني و بناها ي مربوط به آن، همچنين ظروف متعدد خانگ ي و جواهرات، نشان دهنده شكوفايي تاريخ تمدن شهر است. متسختا همچنين به عنوان يكي از مراكز مهم آثار معماري باستاني گرجستان شناخته مي شود. هنگام ورود به شهر از شمال از طريق جاده يا از غرب از طريق راه آهن، معبد جوار ي كه در بالاي صخره اي كوهستاني كه درست در روبروي بلوك هاي مسكوني در محل تلاقي دو رود قرار دارد خودنماي ي مي كند. معبد جوار ي يكي از ارزشمندترين آثار معماري (585 ميلادي) گنبدي است. اين بنا قديمي ترين نمونه ساختمان هاي باستاني گرجستان است. ساختمان صومعه چنان به نظر مي رسد كه از درون صخره، به سوي قله مخروطي آن بيرون آمده است. جواري به ويژه هنگام شب در زير تاب ش نورافكن ها، زيباتر ديده مي شود. درست در مركز متسختا، كليساي جامع "اسوتيتسخوولي" قرار دارد كه در آغازه سده 11 ميلادي توسط معمار گرج ي، آرساكيدزه ساخته شده است. اين بناي عظيم به سبب معماري بسيار زيبا و ارزشمند خود و تركي ب قطعات حجاري هاي هنرمندانه روي سنگ قابل توجه بسيار است. در فاصله كم از اسوتيتسخوولي، صومعه سامتاورو، يكي ديگر از نمونه هاي برجسته معماري همان عصر قرار دارد. هنگام نزديك شدن به متسختا در طول "جاده نظامي گرجستان " ستون سنگي بلندي در ساح ل روبرو ي آراگوي، در سم ت چپ قرار دارد. اين ستون يادبود در محل مر گ "ايلياچاوچاوادزه " مشهورترين نويسنده و انديشمند گرجستان سربرافراشته است. جمعيت اين شهر در سا ل 1995 حدود 16 هزار نفر برآورد شده است.
تركيب اصلي اقتصادي اين منطقه كشاورزي و باغدار ي و پرور ش گوسفند مي باشد كه اين فعاليت آخري در مناط ق مرتفع تيانتي، دوشت ي و قازبگ ي صورت مي گيرد. جاده هاي نظامي گرجستان از اين منطقه يعني از ميان تفليس و مرز با فدراسيون روسيه مي گذرد. اين منطقه با توجه به بسته بودن مسير آبخازيا مهمترين كانال تردد جاده اي گرجستان و روسيه مي باشد. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 128)
بيشترين صنايع اين منطقه در متسختا و دوشتي قرار دارد. ضمن اينكه پيست هاي اسكي در بخ ش گودائوري اين منطقه واقع مي باشد. نرخ بيكاري در اين منطقه 6 درصد گزارش شده است.
سوخومي
سوخومي پايتخت جمهوري خودمختار آبخازيا است كه در كنار دريا ي سياه قرار دارد. اين شهر در دامن ههاي تپه هاي اطراف خليج واق ع شده و جمعيت آن در سا ل 2002 حدود 112 هزار نفر برآورد شده است. سوخومي داراي آب و هواي طبيعي مناسب است. متوسط درجه حرارت آن در تابستان 24 درجه و در زمستان 6 درجه سانتي گراد است. بارندگي سالانه آن به طور متوسط 1260 ميلي متر است. آبهاي معدني، استفاده از سواحل دريا برا ي شنا و اقلي م مناس ب از جمله جاذبه هاي اين شهر براي استراحت و معالج ه به شمار مي رود. سوخومي در منطقه قفقاز و دريا ي سياه، يكي از مراكز تفريح ي كشتيراني مهم به شمار مي رود. در اطراف اين شهر، نواحي توريستي "آخالي آتوني " ساخته شده كه از مراكز توريستي بسيار جالب است. در سال 1918 در هشتم ماه آوريل، در سوخوم ي حكومت شوروي به وجود آمد، ليكن از ماه مه تحت قلمرو دولت تازه به استقلال رسيده گرجستان قرار گرفت. در چهارم ماه مارس 1921 ارتش سرخ، حكومت شوروي را در آ ن نواحي مستقر كرد از سال 1921 تاكنون، سوخومي مركز جمهوري خودمختار آبخازيا است. در سوخومي صنايعي چون دخانيات، كنسروسازي و كارخانه كفش چرمي با استفاد ه از مواد خام محلي فعاليت دارند. علاوه برآن، در اي ن شهر، تجهيزا ت مربوط به صنايع گاز نيز ساخته مي شود. از بناهاي ديدني و آثار معماري سوخومي، ميتوان از بناي حكومتي، آبخازيا، مهمانخانه "آبخازيا" تئاتر نمايشي، ساختمان مركز تحقيقات چاي و گياهان نيمه گرمسيري، سناتوريوم آبخازيا و بيمارستان 13 طبقه نام برد.
گوري
گوري از سال 1801 به عنوان نقطه شهري شناخت ه مي شود. اهميت اقتصادي اين شهر از سال 1872 پس از ساخت راه آهن تفليس پوتي افزايش يافت. پيش از انقلاب بزرگ، هيچگون ه صنايعي در شهر وجود نداشت و فق ط صنايع دستي و بازرگاني، فعاليت عمده را در كنار كشاورزي تشكيل مي داد. در سال 1920 قسمتهاي زيادي از شهر گوري در اثر زلزله از بين رفت، اما در سال 1926 از نو ساخته شد و جمعيت آن ب ه سرعت افزايش يافت و به 10 هزار نفر رسيد. گوري معاصر مساحتي حدود 800 هكتار را در دو سوي ساحل رودهاي كُر و لياخوي تشكيل مي دهد. موقعيت جغرافيايي آن به عنوان محل تلاقي راه ها و دارا بودن اقليم مناسب، تأثير بسيار زيادي در شهر داشته است. در 40 سال گذشته جمعيت آن پنج برابر شده است. گوري را قلب كارتلي داخلي به شمار مي آورند. راه هاي ارتباطي كه نقاط مختلف را بهم متصل مي كنند در اي ن شهر يكديگر را تلاقي مي كنند. گوري يك شهر صنعتي است. اكثريت جمعيت آن را كاركنان بخش صنعت تشكيل مي دهند كه در صنايع و ساختمان و حمل و نق ل به كار اشتغال دارند. در ساحل راست رود لياخوي، كارخانه نساجي فعاليت دارد كه از سال 1945 تأسيس شده است. كارخانه كنسروسازي و شراب سازي گوري، جزو كارخانه هاي معتبر مواد غذايي گرجستان به شمار مي روند. كمپوت ميوه توليدي اين كارخانه در تمام منطقه و خارج از مرزهاي جمهوري از شهرت زيادي برخوردار است. گوري يكي از مراكز مهم توليد ميوه گرجستان است. گوري محل تلاقي راه آهن قفقاز جنوبي بوده و داراي ايستگاه راه آهن است. از اين نقطه شاخه اي از خط آهن و جاده به "تسخين والي" (مركز اوستياي جنوبي) به سوي شمال كشيده شده است. علاوه برآن از گوري شاهراهي به سوي دره "آتني" مي رود. صومعه سيوني يكي از آثار بسيار معروف معمار ي قرن هفتم ميلادي گرجستان است كه در نزديكي روستاي آتني قرار دارد. در اين معبد نقاشي هاي ديواري كه به قرن 10 ميلادي تعلق دارد، بسيار معروف است.
ژوزف استالين در اين شهر بدنيا آمده بود و تا سال 1894 در آنجا زندگي مي كرد. خانه مسكوني استالين به موزه تبديل شده و مجسمه بزرگي از استالين در شهر گوري ساخته شده است كه هنوز هم پس از فروپاشي شوروي، پا برجاست. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 96)
تلاوي
شهر تلاوي، شهري قديمي و بسيار زيباست كه در دامنه رشته كوه گومبوري واقع شده و مركز اداري و فرهنگ ي كاختي داخلي به شمار مي رود. در مركز شهر بناهاي تاريخي زيادي وجود دارد. دژي قديمي كه با باروهاي بلند احاطه شده و نيز برجهاي استوانهاي آن از جمله آثار قديمي و تاريخي به شمار مي رود. در پشت اين دژ كهن، كاخ پادشاه سابق كاختي قرار دارد كه اكنون به مؤسسه تربيت معلم تبديل شده است. مجموعه موزه هاي تلاوي در بخشي از اتاق هاي اين كاخ ايجاد شده است. جاده اي از تفليس از گذرگاه "گومبوري" از دامنههاي شمالي كوه به تلاوي سرازير مي شود. در شهر تلاوي كارخانه هاي پيله بازكني، پوشاك، ابريشم بافي، كنسروسازي، ساخت قطعات پيش ساخته بتوني و غيره... فعاليت دارند. تلاوي يكي از مراكز شراب سازي گرجستان است. (دیوید مارشال لانگ، 1372، ص 56)
استان هاي تاريخي جغرافيايي گرجستان
استان هاي تاريخي جغرافيايي اين جمهوري عبارتند از:
كارتلي (كارتلی داخلي و سفلي )،
ايمرتي،
سامقره لو،
گوري،
مسختي،
جاواختي ،
آبخازيا،
آجارستان،
اوستياي
سوانتي،
قازبگی،
خوسورتي،
كارتلي
كارتلي همان ايبرياي باستاني است كه در منابع تاريخي يونان و روم از آ ن ياد شده است (در منابع فارسي كارتيل ). اين ناحيه درس ت همان جايي است كه يك دولت مركزي گرجي، قرن هاي متمادي هسته اقتصادي فرهنگي تعدادي از شاهزاده نشين هاي فئودالي را درآغاز قرون وسطي، تشكيل مي داد. كارتلي قسمت مركزي دامنه هاي قفقاز جنوبي را در طول دره رود كُر تشكيل مي دهد و قسمتي از آن تيغه هاي جنوبي قفقاز بزرگ و سرزمين هاي مرتفع گرجستان جنوبي را پوشش مي دهد. قلمرو كارتلي توسط خطوط اصلي حمل و نقل جمهوري قطع مي شود: مسير اصلي راه آهن قفقاز جنوبي، راه هاي اتومبيل رو و خطوط هوايي كه شهر تفليس را با ديگر شهرهاي قفقاز جنوبي، شمالي و بسياري ديگر از شهرهاي كشورهاي مستقل مشترك المنافع و ساير كشورهاي اروپا و آسيا پيوند مي دهد، در اين منطقه واقع شده است.
كارتلي به دو قسمت : كارتلي داخلي و سفلي تقسيم مي شود:
الف ) كارتلي داخلي
در اين قسمت اراضي وسيع هموار با استپهاي پوشيده از گياه و رشته هايي از تپه هاي كم ارتفاع ديده مي شود كه توسط دره هاي كم عمق و تنگ بريده شده اند. رود كُر، محوريي مانند كارتلي داخلي در ميان اين دشت، از غرب به شرق روان است.
آب و هواي بخش كم ارتفاع كارتلي داخلي، گرم و معتدل با تابستان هاي گرم و زمستان هاي سرد است. در پاره اي اوقات، درجه حرارت زمستان ها به منهاي 10 درجه سانتي گراد مي رسد، اما تعداد روزهاي يخبندان كم است. محصولات مهمي چون گندم، انگور و ميوه ها با بكارگيري سيستم هاي آبياري تيريپني، تاشيسكاري، سالتويسي، مخران و تزي اوكامي، توليد م يشوند. نيروگاه هاي برق روستايي در سر ريز كانال هاي اصلي آبياري احدا ث شده اند. خاك هاي حاصلخيز و آ ب و هوا ي مناسب، كارتلي داخلي را به يكي از مراكز پرجمعيت گرجستان تبديل كرده است. حدود ي ك سوم از جمعيت اين منطقه در شهرهاي باگوري، خاشور ي، بورجومي، كاسپي، متسختا، و تعداد ي ديگر از شهرهاي كوچك و بزرگ زندگي مي كنند. اكثريت عظيمي از مردم منطقه را گرجي ها تشكيل مي دهند. تعدادي اوست و ارمني نيز در اين منطقه زندگي مي كنند. در بين جمعيت شهري تعداد اندك روسي ، ارمني و اوستي نيز زندگي مي كنند اما اكثريت قومي متعل ق به گرجي هاست. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 125)
ب ) كارتلي سفلي
كارتلي سفلي در جنوب و جنو ب شرق تفليس واقع شده و قسمتي از شيب كُر سرزمين بلند جاواختي را كه آنرا در جنو ب و غرب به هم متصل مي سازد، تشكيل مي دهد. رود كُر اي ن منطقه را به دو قسمت نابرابر، تقسي م مي كند، استپ گارداباني، كه در طول شرق ساحل چپ آن با مرز گرجستان و آذربايجان كشيده شده و استپ مارنئولي در ساحل راست كُر كه از طرف غرب، شمال و جنوب با دامنه هاي سرزمين هاي بلند جاواختي و رشته كوه هاي تريالتي و سومخيتي محدود شده است.
در بالاي دشت ساحل راست رودخانه، كوه 800 متر ي، ياقلوجا، سربرافراشته است. در استپ گارداباني محصولات گوناگون كشت مي شود كه بيشتر به علت وجود خاك مناسب و از همه مهمتر، شبك ه آبياري مصنوعي است. به همين علت، اولين كانال بزرگ كه 2000 هكتار اراض ي را آبياري مي كرد، 130 سال پيش در اين ناحيه ساخته شده است. در استپ مارنئولي حدود 40 هزار هكتار اراضي آبياري مي شود. نيازهاي بازارهاي تفليس و روستاوي به سبزي ها، ميوه ها و ساير محصولات كشاورزي همه از كشتزارهاي نواحي مارنئولي و گارداباني تأمين مي شود. اين كشتزارها نياز بازار پايتخت جمهوري را به سيب زميني و انگور در پاييز تأمين مي كند. غرب اين ناحيه بلندترين قسمت كارتلي پايين است. رود خرامي مهم ترين شريان آبي كارتلي پايين، از دامنه هاي جنوبي رشته كوه تريالتي از اين ناحيه سرچشمه مي گيرد. خرامي نقش مهمي رادر منابع توليد نيروي برق جمهوري به عهده دارد. كارتلي پايين كه 10 درصد قلمرو گرجستان را شام ل مي شود، نقش مهم حياتي، سياسي، اقتصادي و فرهنگي گرجستان را در دوره باستان داشته است. كارتلي پايين زادگاه "سولخان صبااوربلياني " سياستمدار، شاعر و نويسنده نامي گرجي در نيمه اول قرن هيجدهم است. در اينجا، ميخائيل جاواخيشويلي نويسنده قرن بيستم گرجستان زاده شده و دوران كودكي خود را گذرانده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 64)
دشت كارتلي پايين داراي تراكم زيادي است كه تراكم آن تقريباً شبيه ناحيه كوه پايه اي فلات تسالكادمانيسي است. پراكنده ترين ناحي ه جمعيتي منطقه در دامنه هايي جنگلي است، كه در حاشيه اين منطقه در غرب قرار دارد، در حالي كه دامنه هاي رشته كوه هاي جاواختي، تريالتي و سامساري تقريباً غيرمسكوني است. كارتلي پايين يكي از مهمترين مراكز توليد غل ه گرجستان است. از 103 هزار هكتار اراضي كشاورزي، 70 هزار هكتار به زير كشت غله مي رود. بخش جنوبي منطقه كارتلي واقع در جاد ه اصلي و خط آهن اصلي گرجستان مي باشد. بخش هاي كارلي، گوري و كاسپي بخش هاي صنعتي اين منطقه مي باشد. حجم توليدات صنعتي اين منطقه 5 تا 10 درصد توليدات صنعتي در گرجستان است. پرورش ميوه و باغدار ي بخش اصلي فعاليت هاي كشاورزي منطقه مورد بحث را تشكيل مي دهد. در بخش شمالي اين منطقه دامداري رونق بيشتري دارد. اين منطقه از نظر نيشكر مساعدترين منطقه گرجستان مي باشد. بخش شمالي كارتلي شامل بخش اعظم سرزمين اوستياي جنوبي مي باشد. از نظر سابقه امر گفتني است كه بعد از جنگ آگوست 2008 گرجستان، اين منطقه از سوي روسيه مستقل شناخته شد و مي توان گفت كه كنترل آن از اختيار گرجستان جدا و در اختيار روسيه ميباشد.
ايمرتي
در قسمت مركزي گرجستان غربي، استان تاريخ ي جغرافيايي ايمرتي قرار دارد. در شمال، ايمرتي با دره تنگ كوهستاني سوانتي پايين و چالة "راچا لچخومي" همجوار است كه به علت نزديكي بسيار زياد شرايط طبيعي، اقتصادي و تاريخي مي توان آن را جزو ايمرتي بشمار آورد. ايمرتي وراچا لچخومي روي هم مساحتي برابر 11000 كيلومتر مربع دارد. اين استان از موقعيت جغرافيايي بسيار مناسبي برخوردار است. جاده هاي زميني و خطوط هوايي امكان ارتباط اين منطقه را با ساير نقا ط جمهور ي در ساح ل درياي سياه امكان ارتباط دريايي را با آبهاي آزاد فراهم آورده است. مردم اين منطقه به صنعتگري مشهورند. ايمرتي از 12 ناحيه اداري تشكيل شده است. مساحت آن 6349 كيلومتر مربع است.
بيشترين فعاليت هاي اقتصادي اين منطقه در كنار مسير اصلي گذر جاده و راه آهن منطقه در كنار شهرها ي كوتائيس ي، زستافوني، و سامترديا انجام مي گردد. حدود نيمي از فعاليت هاي اقتصادي منطقه در كوتائيس ي صورت مي گيرد. اين فعاليت ها 10 تا 15 درصد از فعاليت هاي اقتصادي گرجستان را شامل مي شود. در رابطه با سرمايه گذاري هاي خارجي مهم منطقه مي توان به كارخانه فروآلياژ زستافوني اشاره كرد كه با سرمايه گذاري هاي خارجي فعاليت مي نمايد. بخشي از محصولات توليدي اين كارخانه به خارج از كشور صادر مي گردد.از توليدات اصلي كشاورزي منطقه كشت انگور و دامداري م يباشد. با اين وصف تخصص اصلي كشاورزان سامترديار در زمينه چاي و باغداري مي باشد.
آكاكي تسرتلي، نويسنده نامي گرجي در اين ناحيه بدنيا آمده است.
رودهاي اصلي اين منطقه : ريوني، تسخنيس تسقال ي، قويريلا، دزيرولا، چخريملا، چولابوري، خاني س تسقالي، ساكرائولا، و غيره مي باشند. كه همه اين ها به رودخانه ريوني ريخته و سپس به آرامي به سوي درياي سياه روان مي شوند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 65)
سامقره لو
سامقره لو قلمرو بين رودهاي اينگوري و تسخنيس تسقالي را در برمي گيرد كه شامل ناحيه كوه پايه اي رشته كوه هاي اگريس است. آب وهواي اين ناحيه گرم و مرطوب است. رودهاي سامقره لو: ريوني، خوبي، اينگوري، آباشاوتخوري، عمدتاً از آ ب باران تغذيه مي شوند. در اين ناحيه تعدادي درياچه نيز وجود دارد (از جمله درياچه پالياستومي) كه مجموعاً 18 كيلومترمربع را در برمي گيرند. نيروگاه آبي بسيار بزرگي به نام "اينگوري" كه بزرگتري ن نيروگاه آبي قفقاز است، در اين منطقه ساخته شده است. مساحت سامقره لو 4395 كيلومتر مربع است. مساحت اراضي كشاورزي آن 68 هزار هكتار آن زير كشت است، در سامقره لو 4284 / 179/6 هزار هكتار است كه 15 درصد كل باغ هاي ميوه گرجستان و 1037 هكتار تاكستان وجود هكتار باغ ميوه دارد. از شهرها ي مهم اين منطقه از گرجستان، زوگديدي و پوتي مي باشد. وجود فرودگاه در اين دو شهر و ارتباطا ت راه آهن و جاده اي موقعيت ممتازي را به اين منطقه از نظر ارتباطي اعطا نموده است. از طرف ديگر عملاً به علت وضعيت سياسي ايالت هاي خودمختار آبخازيا و آجاريا، عملاً تنها بندر مطمئن تحت نظر مستقيم دولت گرجستان بندر پوتي است. بااين وصف عليرغم وضعيت مناسب ارتباطي، فعاليت هاي صنعتي پوتي و زوگديدي در حال كاهش است.
از كارخانه هاي مطرح اين منطقه كارخانه توليد قالي در سناك ي مي باشد كه هم اكنون به علت واردات مقادير زياد قالي از تركيه و آذربايجان با مشكلاتي چند مواجه است. بيشترين محصولات كشاورزي اين منطقه چاي و محصولات حاره اي مي باشد. منطقه آباشابه توليد مركبا ت و مستيابه علت خصوصيات جغرافيايي آن براي دامداري و توليد سيب زميني مساعد مي باشند. از سرمايه گذاران خارجي فعال در منطق ه، تركيه و آلمان در صنايع پروسه چوب مي باشند.
گوري
قلمرو گوري شامل پاي تپه ها و دامنه هاي شمالي رشته كوه مسختي و 2032/ قسمت هاي مجاور حوضه هاي رودهاي نبانبي و سوپسا است. مساحت گوري 6 كيلومتر مربع است كه 3 درصد مساحت جمهوري را در برمي گيرد. آب و هواي جنب مداري گوري تا اندازه اي مرطوب است و از سامقره لو گرم تر است. گوري يكي از متراكم ترين مناطق جمهور ي اس ت. روستاهاي متعدد منطقه با قرار گرفتن در كنار يكديگر و با مجموعه ساختمان هاي روستايي، باغ هاي ميوه، چاي ، مركبات و كشتزارهاي چسبيده، مجموعه بهم پيوسته اي را تشكيل مي دهند. شهر ازورگتي مركز گوري مي باشد، در شهر ازورگت ي، كارخانه آسياي بتونيت قرار دارد. كائولن، ماده اوليه توليد سراميك و خاك رس سفالگري در اين شهر فراوان است كه در كارخان ههاي سفال و سراميك ازورگتي بكار برد ه مي شود. اين منطقه اساساً كشاورزي مي باشد كه محصولات عمده كشاورزي آن چاي و محصولات كشاورزي حاره اي مي باشد. فعاليت هاي صنعتي كوچك اين منطق ه كه عمدتاً در اطرا ف شهر ازورگتي صورت مي گيرد درحال ارتقاء مي باشد. ضمن اين كه رونق فعاليتهاي مربو ط به احداث خط لوله باكو سوپسا در اين منطقه احتمال رونق اين گونه فعاليت ها را افزون نموده است. اين منطقه كه در بخش جنوبي گرجستا ن واقع شده است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 69)
مسختي
قسمت غربي گرجستان جنوبي مسختي ناميده مي شود. قسمت نسبتاً بزرگي از مسختي در زمي ن باز و گسترد هاي قرار دارد كه به نام "چاله آخال تسيخه " يا سامتسخه معروف است. آب و هوا ي چاله آخال تسيخه معتدل مرطوب با تابستان هاي گرم و طولاني است. در قر ن نهم ميلادي مسختي مركز پادشاهي "تائو كلارجتي " بود. بسياري از تاريخ نگاران مسختي را گهوار ه فرهنگ ملي گرجي مي دانند، زيرا اي ن ناحيه همانند جاواختي در دوره حكومت ملكه تامارا (پايان سده 12 و آغاز سده 13 ) مركز سياسي و حيات فرهنگي گرجستان بود. تعداد زيادي ساختارهاي آبياري در دوره شوروي در مسخت ي ايجاد شد كه بزرگ ترين آن ها كانال هاي آبياري تسريوخي، گوركل آرالي و خوشني هستند. اراضي باير با ايجاد اي ن كانال ها آباد شد و در آن ها غلات كشت شده و باغ هاي ميوه احداث شده است.
كشاورزي و صنعت در اين منطقه از اهميت خاصي برخوردار است. يكي از مهمترين بخش هاي صنعت مسختي، توسعه منابع ذغال سنگ قهوه اي، در نزديكي روستاي "واله " پيرامون شهر آخال تسيخه بود. اهميت راه آهن فرعي بورجومي شهرك معدنچيان واله، بسيار زياد است. اين راه آهن نه تنها كاربرد محلي دارد، بلك ه اين ناحيه را با ساير نواحي جمهوري مرتبط مي سازد.
سامتسخه جاواختي
جاواختي در قسم ت شرقي گرجستان جنوبي قرار دارد. آب و هواي اين سرزمين ، با زمستان هاي سرد و كوتاه و تابستان هاي خشك مشخص مي شود. مركز منطق ه جاواختي در "آخال كالاكي "است كه در زبان گرجي به معني "شهر جديد" است، اي ن شهر در كنار رودخانه "آخال كالاكيس تسقالي "و در مركز تقاطع شاهراه هاي اصلي واقع شده است. بيشترين توليد صنعتي منطقه در بورجومي صورت مي گيرد كه داراي ارتباطات خوب حمل و نقلي با بقيه مناطق گرجستان مي باشد. با اين وصف جمع آوري ماليات بر سود و درآمد در اين منطقه از مقدار پيش بيني شده كمتر مي باشد. فعاليتهاي صنعتي در بقيه مناطق منطقه چون آخال تسيخه كه بزرگترين كارخانه پروسه شكر گرجستان در آن قرار دارد رو به نزول است. فعاليت هاي اصلي كشاورزي منطقه منحصر ب ه توليد سيب زميني و همچنين دامداري مي باشد.
سوانتي
سوانتي در سرحدات سرشاخه هاي رود اينگور ي قرار دارد. در قسمت مركز ي سوانتي روستاهاي مولاخي، موژالي، مستيا، لاتالي، لنجري، بچو، و تسخوماري، قرار دارند. در اين روستاها زمين هاي زير كشت در ارتفاعات بين 1200 تا 1500 متري از سطح دريا واقع شده است. مستيا مركز اين ناحيه اس ت كه از چهار روستا (ستي ،لانچوالا، لختاقي، ولاگامي ) تشكيل شده است و با شهرهاي بزرگ جمهوري ارتباط هوايي دارد. سوانتي كنوني مركز كوهنوردي قفقاز است، كوهنوردان از جاهاي مختلف براي صعود به قله هاي معروف اوشبا، جانگا و شخارا، از رشت ه كوه هاي قفقاز مركزي، به اين ناحيه عزيمت مي كنند. 6 درصد از قلمرو / 4388 كيلومتر مربع است كه 3 / مساحت استان سوانتي 9 گرجستان را در برم يگيرد. استان سوانتي از دو ناحيه ادار ي به نام هاي مستيا و لنتخي، تشكيل شده است.
قازبگ
در قسمت شرقي قفقاز مركز ي ناحيه اي به نام قازبگ واقع شده است. برخلاف سوانتي، قلمرو قازب گ هر دو دامنه "آب پخشان " قفقاز مركز ي و قسمت ي از "رشته كوه جانبي " و قل ه زيباي قازبگ را در بر مي گيرد. يخچال هاي عظيمي كه از دامنه هاي آن سرازير م يشود، رود تر ك را تغذيه مي كند و شاخه هاي آن تمام قسمت هاي شمالي اين منطقه را به دره هاي تنگ غيرقابل عبوري تبديل مي كند. بدين ترتيب، اي ن منطقه از قسمت هاي متفاوتي تشكيل مي شود كه جدا از هم قرار دارند. اگرچه گوسفند داري يكي از شاخه هاي اصلي اقتصاد قسم ت شرقي قفقاز مركزي است، پرورش گاو نيز بطور موفقي تآميزي در ناحي ه قازبگي رواج دارد، خوسورتي هاي محلي نوعي از گاوهاي سازگار با محيط كوهستاني را پرورش مي دهند كه از گذشته ها شناخته شده است. كشت محصولات سالانه، از فعالي تهاي كمكي مردم ناحيه است : باتوجه به شيب اراضي دامنه اي، مرد م ناحيه قازبگ زمين هاي كشاورزي را با دست آماده مي كنند و كوشش بسياري براي كشت محصولات سالانه در اي ن زمين ها بكار مي برند. آن ها ناگزيرند همه ساله زمين هاي كشاورزي را از سنگ پاك سازي كنند. مسيرهاي بالايي "ترك " و "آراگوي " قلمرو اقوام گرجي، از قبيل موخوي ، متيولي، خوسورها، و پشاوها است كه در اين ناحيه اقامت دارند. در قازبگي كنوني كارخانه فرآوري فرآورده هاي شيري و بست ه بندي پنير ساخته شده كه در آن پنيرهاي گوسفند ي و از جمله پنير معروف "كوبي " توليد مي شود. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 72)
خوسورتي
خوسورتي ناحيه اي كوهستاني در مسير بالايي رودهاي آسسا، آرگوني، آرگوي ، در قفقاز مركز ي است. آب پخشان اصلي قفقاز، خوسورتي را به دو قسمت تقسيم مي كند، خوسورتي پيري كيتي به مركزيت شاتيلي در دامنه هاي شمالي و خوسورتي پيراكتي به مركزيت باري ساخودر دامنه هاي جنوبي كه توسط جاده اي به "شاهراه نظامي گرجستان " در روستاي ژينوالي مي پيوندد. خوسورها گرجي صحبت مي كنند ولي لهجه آن ها منحصر بفرد است. در ميان خوسورها تعداد زياد ي مهندس، متخصص كشاورزي، استاد، دبير، دانشمند و ساير متخصصان و هنرمندان وجود دارد. مهمترين بخش فعاليت اقتصادي آن ها، پرورش دام و گاوداري است.
آبخازيا
آبخازي ا به دو قسمت آبخازياي كوهستاني و ساحل ي تقسيم مي شود. آبخازياي كوهستان كه قفقاز غرب ي را شامل مي شود، تقريباً از چهار رشت ه كوه بلند تشكيل مي شود. آبخازي، بزيب، كاگرا و كودور ي. متوسط ارتفا ع قله هاي آن ها به 3500 متر مي رسد. در اين منطقه كارست هاي متعددي وجود داردكه به آن ها كارست هاي آبخازي مي گويند. غارهاي كارستي و غارهاي مغاكي قابل توجهي نيز در حومه تسه بلدا در ساحل رود آمتكل وجود دارد. آبخازي ا ساحلي نوار ك م عرض ساحلي، تپ هها و دامن ههاي شمال غربي قفقاز آبخازي ا را در برم يگيرد. اينجا مرز شمال غربي گرجستان جنب مداري است. در اين قسمت، زمستان به ندرت وجود دارد و تابستان هاي آن داغ و طولاني است. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 45)
در آبخازيا تعدادي درياچه نيز وجود دارد كه شامل درياچه هاي مردابي باستاني (درياچه هاي "ببه سيري " بزرگ و كوچك ) در قسمت هاي هموار و درياچه هاي جوان است (درياچه ريتسا و آمتكل) كه در نقا ط مرتفع واقع شده اند. قسمت درياچه آمتكل به 100 سال مي رسد. درياچه 2300 متر طو ل و 45 متر عر ض در په نترين قسمت دارد و عمق آن حدود 100 متر است. چشم اندازهاي زيباي پيرامون اين درياچه، همه ساله تعداد زيادي گردشگر و كوهنورد را به خود جل ب م يكند. ريتسا نيز زيباترين درياچه قفقاز است. همه ساله گردشگران از بهار تا پايا ن پاييز به طرف اين درياچه كشيد ه 2/ مي شوند. سطح درياچه حدود 15 كيلومتر مربع مساح ت دارد و طو ل آن حداكثر 6 كيلومتر و عرض آ ن در په نترين نقطه يك كيلومتر و عمي قترين نقطه آن 101 متر است. 516/ 8660 كيلومتر مربع و جمعيت آن در سال 1993 برابر 6 / مساحت آبخازيا 2 273 هزار نفر / 47 درصد) در شهرها و 4 / 243 هزارنفر ( 1 / هزار نفر بوده است كه 2 52/9 درصد) در روستاها زندگ ي مي كردند. ) جمعيت ساكن در آبخازيا از اقوام متعددي از جمله گرجي، آبخازي، روس ، ارمني، يونان ي، اكرايني، و غيره تشكيل شده است. متراكم ترين نواحي جمعيتي آبخازي ا، دشت هاي ساحلي و تپ ههاي كوه پايه اي است. نسبت تراكم از جنو ب به شمال و از نواحي
ساحلي به كوهستاني كاهش مي يابد. حدود 80 درصد از جمعيت آبخازيا در ارتفاع بيش از 200 متري از سطح دريا ك ه متوسط تراكم آن حدود 170 نفر در كيلومتر مربع است، زندگي مي كنند.
آبخازيا يكي از مراكز مه م صنايع سوخت است. معدن ذغال سنگ بزرگي در اوايل سالهاي 1850 در در ه رود "گاليدزگا" كشف شد. در سال 1970 توليد ذغال سنگ اين معدن به حدود يك ميليون تن رسيد كه بي ش از 5 برابر حجم توليد سا ل 1940 بود. تأسيس كارخانه ذوب آهن و فولاد "روستاوي " سبب افزايش قابل توجه نقش ذغال سنگ تقوارچلي شد. تأمين ذغال كك مورد نياز ذوب آهن گرجستان، سبب
ساخت اين كارخانه در تقوارچل ي شد. نيروگاه حرارتي تقوارچلي كه سهم بزرگي در تأمين نيروي الكتريسيته گرجستان دارد، در اين شهر فعالي ت دارد. جمهوري خودمختار آبخازي ا فعلاً در خار ج از كنترل دولت مركزي گرجستان است و روسيه پس از جنگ آگوست 2008 استقلال اين جمهوري را به رسميت شناخت. اقتصاد اين منطقه كه به علت موقعيت بندر ي آن در دريا ي سياه و نزديك ي به روسيه، مي بايست رونق مي داشت، به علت درگيري هاي مسلحانه و محاصر ه تجاري كشورهاي مستقل مشترك المنافع ويران گرديده است.
آجاريا
آجاريا در جنوب غربي گرجستان و جنو ب شرقي درياي سياه واقع شده و از جنوب با تركيه هم مرز است. آجارستان يك جمهوري خودمختار در تركيب دولت گرجستان است كه اكثريت ساكنان آن را مسلمانان گرجي تشكيل م يدهند. مساحت آجارستان 2900 كيلومتر مربع است. از نظر اداري به 5 ناحيه اداري به نام هاي : كدا، كوبولت ي، شوآخو ي،خلواچائوري و خولو تقسي م مي شود. شهر باتومي و پيرامون آن نيز يك ناحيه شهري را تشكيل مي دهد. رود چوروخ، يكي از رودهاي حوضة آبريز درياي سياه از كوهستان هاي آناتولي سرچشمه مي گيرد و در مسير پايين ي خود از آجاريا مي گذرد. (رضا عنایت الله، ۱۳۷۲، ص 23)
توزيع جمعيت آجارستان متنوع است. نواحي كوهستاني كه حدود 60 درصد مساحت اين جمهوري را تشكيل مي دهد كمتر از 30 درصد از جمعيت را در خود جا ي مي دهد. بيش از 45 درصد از جمعيت در شهرك ها و مناطق شهري و بقيه در نقاط روستايي اقامت دارند. جمعيت بومي منطقه را گرجي ها تشكيل مي دهند. آجارها همان نژاد گرجي ها هستند و تعداد زيادي از آن ها مسلمان سني مي باشند. آجارها داراي همان زبان و فرهنگ گرجي هستند و از نظر شك ل ظاهري تفاوتي با گرجي ها، ايمرتي ها ياگوري ها ندارند. تا قبل از انقلا ب اكتبر اكثريت جمعيت آجارستان بي سواد بودند، زنان مطلقاً امكان سوادآموزي نداشتند. امروزه در آجارستان 404 مدرسه با 63 هزار دانش آموز و 6690 كادر آموزشي فعالي ت دارد. زنان پا به پاي مردان در فعاليت هاي اجتماعي اقتصادي و سياسي فرهنگي شركت دارند. منطقه آجاريا پوشيده از باغ هاي ميوه است. منطقه مورد بحث به علت وضعيت خوب جغرافيايي كه به عنوان منطقه ترانزيت بين المللي مي باشد داراي اهميت بسياري مي باشد. گفتني است كه نقطه ورود و خروج كالاهاي ارمنستان از محل باتومي در اين منطقه عبور مي كند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 83)
بررسي سرمايه گذاري هاي ثبت شده در آجاريا مؤيد آن است كه اين سرمايه گذاري ها در اطرا ف مناطق ساحلي آن شكل گرفته است. جداي از بندر باتومي ، بندر كوبولتي عليرغم كوچكي آن نسبت به باتومي فعاليت محدودي دارد. زمينه هاي اصلي فعاليت هاي كشاورزي منطقه توليد محصولات حاره اي و كشت
تنباكو مي باشد. گفتني است كه سيب زميني از مهم ترين محصولات توليدي منطقه مي باشد. توافق هاي تركيه مبني بر جلوگيري از خطرات زيست محيطي نيروگاه آبي 2 ميليون دلاري بانك جهاني براي تجديد / چوروخي براي مردم منطقه و كم ك 5 ساختار فعاليت هاي باتومي از گفتني هاي مطرح منطقه مي باشد.
اوستياي جنوبي
اوستياي جنوبي در دامن ههاي جنوبي رشته كوه هاي قفقاز مركز ي قرار دارد و قسمتي پيراموني از دشت كارتلي داخلي را تشكيل مي دهد. اوستيا، قلمرو ي 3900 كيلو 5 درصد از محل قلمرو گرجستان را شامل / متر مربعي را در برم يگيرد كه حدود 4 مي شود. حدود دو سوم قلمرو اوستيا در ناحيه نيمه كوهستاني و كوهستاني قرار دارد كه ارتفاع آن بين 1500 تا 3200 متري سطح درياست. اكثريت جمعيت ناحيه را اوست ها تشكي ل مي دهد. در مناب ع قرو ن وسطي از اوست ها به نام آلان ها ياد شد ه است كه از نژادي ايراني هستند. تا نيم ه اول قرن 13 ميلادي آن ها در استپ هاي قفقاز شمالي ساكن بودند.
شهر تسخين والي، مركز ناحيه اوستياي جنوبي است و در قسم ت جنوبي ناحيه در محل ورود رود لياخوي بزرگ به دشت كارتلي، واقع شده است. در شهر تسخي ن والي انستيتوي تحقيقاتي آكادمي علوم گرجستان، مركز تربيت معلم، دبيرستان، دبستان، و كودكستا نهاي زيادي به فعاليت آموزشي اشتغال دارند.
باشگاه هاي تفريحي، موزه ها، كتابخانه ها، مراكز فرهنگي، ورزشگاه ها و ساير تأسيسات و امكانات عمومي، نيز در اين شهر وجود دارند. اوستياي جنوبي كوهستاني از نظر دارا بودن معادن پليمتال و باري ت، غني است. ذخاير پلي متال كوآئيسي، يكي از منابع بسيار مهم جمهوري است.
از نظر منابع آب معدني نيز اوستياي جنوبي اهميت دارد. تركيب آب معدني چشمه هاي "دزو سوآر" شبيه تركيب آب معدني "يسن توكي " است. در در ه زيبا و چشم انداز لياخوي بزرگ در 22 كيلومتري تسخين والي نزديك چشمه "دزوسوآر" مركز استراحتگاهي كوهستاني "جاوا" قرار دارد. اين جمهوري پس از جنگ آگوست 2008 از سوي روسيه مستقل شناخته شد. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 89)
بنادر
بندر باتومي
بندر باتومي پايتخت جمهوري خودمختار آجاريا و يكي از بنادر مهم گرجستان در كنار درياي سياه واقع شده است. اين بندر كه يكي از مهمترين بنادر درياي سياه به شمار ميرود، اصولاً برا ي حمل و نقل نفت و فرآورده هاي نفتي تأسيس شده است. باتومي، نقطه پاياني شبكه خط آهن قفقاز جنوبي است. بندر باتومي با 136 هزار نفر جمعيت، داراي فرودگاه بوده و از مراكز صنايع گرجستان به شمار مي رود. به علت موقعيت جغرافيايي خود و اقليم مناسب، داراي مراكز استراحتگاهي و آسايشگاهي است و در دوران شوروي از شهرهاي توريستي بود.
از صنايع مهم باتومي مي توان از پالايشگاه نفت نام برد كه با استفاده از نفت دريافتي از طريق لوله نفتي باكو باتومي، نفت خام منابع نفتي آذربايجان را تصفيه و صادر ميكرد. ماشين سازي، صنايع سبك، صنايع محصولات غذايي، كارخانه توليد چاي، توليد كنسانتره مركبات، توليد آسفالت و بتون، ادوات الكترونيكي و مجتمع توليدي صنايع چوبي از جمله شاخه هاي مهم صنعت در باتومي است.
از مراكز علمي و فرهنگي شهر مي توان از دانشگاه باتومي، تئاتر نمايشي، شعبه آكادمي علوم گرجستان، انستيتو علوم و تحقيقات دريايي، موزه و تعدادي ديگر را نام برد. باتومي در محل ويرانه هاي قلعه اي تاريخي مربوط به قرون وسطي شناخته شده است كه اين قلعه "باتوم" نام داشت. باتومي در قرن هفدهم توسط ترك هاي عثماني اشغال شده و در سا ل 1878 به تصرف امپراطوري روسيه درآمده و جزو قلمرو اين امپراطوري شد. پس از تأسيس راه آهن باتومي باكو در سال 1883 و احداث خط لوله انتقال نفت باكو ـ باتومي درسال 1907، اين شهر به بندري مهم تبديل شد.
اقليم باتومي گرم و مرطوب است. متوسط درجه حرارت سالانه آن به 14 درجه سانتي گراد ميرسد. بارندگي سالانه آن به طور متوسط 2500 ميلي متر است و داراي زمستان هاي معتدل و تابستان هاي گرم است. اين شهر داراي مراكز استراحت گاهي، آسايشگاهي، درماني و توريستي است. فصل شنا در سواحل باتومي از ماه مي تا ماه اكتبر است.
بندر پوتي
پوتي يكي از بنادر عمده درياي سياه است كه در استان سامقره لو قرار دارد. در منابع يونان باستان از اين بندر به نام "فازيس" ياد شده و آن را به عنوان يكي از مراكز اقتصادي و فرهنگي ذكر كرده اند. سابقه آن به بيش از دو هزار سال پيش تخمين زده مي شود. همان طور كه در افسانه هاي باستاني آمده، درست در همين نقطه بود كه كشتي "آرگونات" لنگر انداخته است. در روزگاران كهن راه هاي بازرگاني اروپا به هندوستان از دهانه رود فازيس (پوتي ) مي گذشت. براي دريانوردان يونان، فازيس نقطه اصلي بازرگاني و حمل و نقل در درياي سياه به ويژه پس از به زير آب رفتن "ديوسكوريا" بود. فازيس دردوره باستان به جهت آكادمي خود معرو ف بود. جواناني از نقاط دور دست براي آموزش فلسفه، دستور زبان، علوم ديني و حساب به اين مدرسه مي آمدند. نام امروزي شهر پوتي، از منابع كتبي گرجي قرن 8 ميلادي بدست آمده است. در قرن 16 ميلادي سلطان عثماني در اينجا دژي بنا كرد كه از آن بنا، برجي بجاي مانده است. در سال 1828 توسط سپاهيان روسيه تزاري تسخير شد و در سا ل 1858 به عنوان شهر بندري شناخته شده. در اين زمان قايقهاي ماهيگيري از كريمه، كشتيهاي بادباني ترك و پاره اي اوقات كشتي هاي رومي و شركت هاي بازرگاني خارجي در اين بندر پهلو مي گرفتند.
در پايان سده 19 ميلادي در ارتباط با ساخت راه آهن از تفليس به پوتي، بندر عميق تر شده و براي دسترسي كشتي هاي بزرگ آماده شد. مسئول طرح راه آهن و تعريض "نيكونيكولادزه" يكي از نويسندگان و شخصيت هاي برجسته گرجي بود.
امروز پوتي يكي از بزرگترين بنادر درياي سياه است. در لنگرگاه بندر مي توان تعداد زيادي از شناورهاي تجاري را با پرچم كشورهاي گوناگون مشاهده كرد. مهمترين كالاهايي كه از بندر بارگيري مي شود سنگ منگنز معادن "چياتورا" است. غله، الوار، سيمان، ذغال سنگ، اتومبيل، چاي، شراب، و ديگر كالاها نيز از بندر پوتي بارگيري مي شود. اداره ماهيگيري گرجستان در اين بندر مستقر شده است در پائيز و زمستان، ماهيگيران دام گستر از بندر پوتي براي ماهيگيري در آبهاي اقيانوس اطلس و آرام آماده مي شوند.
پس از فروپاشي شوروي، پوتي شاهد درگيري ها و جنگهاي داخلي گرجستان بود. پس از تعطيلي فعاليت هاي بندر سوخوم ي به علت جنگ هاي داخلي آبخازيا، بندر پوتي به بندري فعال تبديل شده و همه روزه بر اهميت بيشتر آن افزوده مي شود.
طرح هاي ساختماني بزرگي در پوتي در دست اجرا است كه ظرفيت تخليه و بارگيري بندر را افزايش خواهد داد. در آينده اي نزديك پوتي با امكانات بندري خود و دارا بودن فضاي مناسب جغرافيايي براي گسترش زير ساخت هاي بندري، جاده و راه آهن، نقطه نهايي دالان ترانزيتي "آسيا اروپا" و نقطه ارتباطي مهم قفقاز جنوبي با ايران و آسياي مركزي خواهد شد. جمعيت شهر پوتي در سال 1993 به 60 هزار نفر رسيد.
ميزان جمعيت و تركيب آن
بر اساس برآوردهاي سازمان ملل متحد جمعيت گرجستان در سال 2008 حدود 4.630.841 ميليون نفر برآورد شده است. جمعيت اصلي گرجستان را گرجي ها تشكيل مي دهند كه 5/83 درصد از كل جمعيت را به خود اختصاص مي دهند. از ديگر اقوام ساكن در گرجستان مي توان از ارمنیها، آذریها، روسها، اوكرايني ها، اوست ها، آبخازي ها، كردها، يهودي ها، آشوري ها و بلاروس ها نام برد.
طي سال هاي قبل از فروپاشي شوروي تغييرات عمده اي در تركيب جمعيت گرجستان به وجود آمد. بيشترين تغييرات مربوط به جمعيت يهودي ها بود كه در اثر كسب موافقت اتحاد شوروي سابق براي مهاجرت يهوديان به سرزمين هاي اشغالي فلسطين رخ داد. تعداد يهودي هاي گرجستان در پايان سال 1989 تقريباً به نصف كاهش يافت. اگرچه تعداد يهودي هاي گرجي در طي همين دوره حدود 80 درصد افزايش يافت كه عمدتاً از ارمنستان و ساير نقاط شوروي به اين منطقه كوچ كردند. كردهاي گرجستان كه از نژاد ايراني و داراي هويت و فرهنگ خاص خود هستند، حدود 0.5 درصد از كل جمعيت جمهوري را به خود اختصاص مي دهند. افزايش بيش از حد آن ها در گرجستان به سياست هاي قومي ارمنستان و گسيل آن ها به گرجستان صورت گرفته است.
جمعيت آبخازيا
جمعيت آبخازيا را غالباً نژاد آبخازي، گرجي، ارمني و روسي تشكيل ميدهند. 1992 گرجي ها نيمي از جمعيت اين جمهوري را به خود اختصاص ـ پيش از جنگ 93 ـ داده بودند. اين در حالي بود كه آبخازها تنها كمتر از يك پنجم جمعيت آبخازيا را تشكيل مي دادند. اما در سال 1993، به دنبال يك جنگ و پاك سازي نژادي گرجي ها در آبخازيا، اكثر گرجيها و برخي از روسها و ارامنه آبخازيا را ترك كردند. در نتيجه
جمعيت آبخازيا از 500 هزار نفر در سال 1989 به حدود 200 هزار نفر در آمار سال 1994-95 كاهش يافت. به نقل از وزير همگرايي گرجستان، پس از جنگ آگوست 2008 جمعيت آبخازيا به 15000 نفر رسيده است.
اوستياي جنوبي
تا پيش از درگيري اوستيا و گرجستان حدود دو سوم جمعيت جمهوري اوستياي جنوبي را گرجيها تشكيل مي دادند. برخي از برآوردها اين تركيب را در سال 2007 چنين اعلام كرده اند: نژاد اوستیایی 45 هزار نفر و گرجي 17.5 هزار نفر. (راهنمای کشورهای مستقل مشترک المنافع و جمهوری‌های بالتیک، 1374، ص 164)
رشد جمعيت
طبق آمار سال 2007 نرخ رشد جمعيت جمهوري گرجستان 32.9 بوده است.
سابقه تاريخي و تشكيل جمعيت
سرزمين گرجستان از زمان هاي قديم مسكوني بوده است، آثار باستاني مربوط به دوره هاي سنگ، مفرغ و آهن نشان دهنده ساختارهاي زندگي قبيله اي و دوره گذرا به جامعه طبقاتي و طبقات اجتماعي است. تعداد جمعيت گرجستان در دوره هاي متفاوت داراي نوسان بوده است. براي نمونه در سده هاي 12 و 13 ميلادي در دوره شكوفايي فئوداليسم، جمعيت گرجستان به حدود 5 ميليون نفر ميرسيد. در آغار ربع دوم قرن 13 ميلادي به علت حمله خوارزمشاهيان و مهاجمان مغول، جمعيت كاهش يافت.
تجاوزات متعدد كشور را تضعيف و اتحاد دولت را در هم ريخت. گرجستان در سالهاي بعد، حتي دوره هاي بدتري را در اثناي تجاوزات متحد ترك ها تجربه كرد. لشكركشي ارتش ايران براي سركوب حاكمان متمرد، تغييراتي در ساختار جمعيت پديد آورد. در اثناي اواخر سده هاي ميانه، جنگهاي ممتد، تبعيدها و قتل عام ها، تعداد جمعيت را بطور چشمگيري كاهش داد. در پايان قرن 18 ميلادي، جمعيت گرجستان فقط به 675 هزار نفر مي رسيد. در آغاز قرن 19 ميلادي گرجستان به روسيه منضم شد. شهرك هاي ويران شده آباد و زندگي فرهنگي مردم از نو گسترش يافت. تغييرات مهم گرجستان پس از اصلاحات سرمايه داري سالهاي 1860 به وقوع پيوست، شهرك ها و روستاهاي گرجستان وارد مناسبات سرمايه داري شدند. در اثناي اين دوره جمعيت شهرك ها افزايش يافت و در شهرها طبقا ت اجتماعي جديد به ظهور رسيد. در پايان قرن 19 ميلادي جمعيت گرجستان به حدود 2 ميليون نفر رسيد. در اثناي پيروزي انقلاب اكتبر اقتصاد كشور توسعه يافت و تعداد جمعيت رو به فزوني گذاشت.
تعداد جمعيت گرجستان در اثر مهاجرت نيز افزايش يافت. همه ساله تعدادي از گرجي ها از ساير نقاط شوروي به گرجستان مهاجرت كرده و در شهرها و شهركها ساكن شدند. از طرف ديگر، تعدادي از جمعيت ثابت جمهوري، عمدتاً جوانان تحصيل كرده دانشگاهي به ساير نقاط شوروي مهاجرت كردند. 1920 افزايش طبيعي جمعيت زياد بود. براي نمونه، در سال ـ در سال هاي 40 ـ 1940 نرخ زاد و ولد بر نرخ مرگ و مير فزوني يافت و به بيش از 18 در هزار رسيد. در سال هاي سخت جنگ دوم، نرخ زاد و ولد به شدت كاهش يافت. در سال 1945 ميزان 1950 نرخ رشد به 16 در - رشد طبيعي جمعيت دوباره افزايش يافت. درسالهاي 1963 هزار رسيد كه تقريباً برابر رشد متوسط شوروي بود. در سال هاي بعد نرخ زاد و ولد به 12/ طور چشمگيري كاهش يافت و در سا ل 1967 رشد طبيع ي جمعيت گرجستان به 2 در هزار رسيد.
از ويژگيهاي ديگر جمعيت گرجستان همبستگي موجود بين جمعيت شهري و روستايي است. اطلاعات نشان مي دهد كه بسياري از تغييرات مهم اقتصادي و اجتماعي كه در جمهوري در دوره شوروي به وجود آمد، نقش مهمي در تحول جمعيت داشته است. بيش از 80 درصد از جمعيت گرجستان را گرجيها تشكيل مي دهد سكونت گرجي ها و ديگر نمايندگان اقوام غير گرجي در نقاط مختلف گرجستان، در ارتباط با شرايط تاريخي بوده است. تعداد زيادي از جمعيت ساكن در نقاط روستايي گرجستان شرقي و جنوبي را ارامنه و آذريها تشكيل مي دهد كه در اواخر دوره فئوداليسم به اين نقاط كوچانده شده اند. (بهرام امیر احمدیان، 1377، ص 107)
گروه بزرگي از ارامنه در قرن نوزدهم از تركيه به نواحي جنوبي گرجستان مهاجرت كرده و در تعداد زيادي از شهرك ها ساكن شدند. تعدادي از ساكنان روسي، عمدتاً نظامي و در قسمت جنوبي گرجستان بعضي از فرقه هايي كه توسط دولتمردان روسي مورد اذيت قرار گرفتند در اين نقطه سكونت گزيده اند. در گرجستان غربي، تركيب جمعيت، بسيار يكسان است. روستاها اغلب بطور انحصاري داراي جمعيت گرجي است.
اكثريت اوست هاي جمهوري در ناحيه تسخين والي متمركز شد ه اند. آبخازها در شمال غربي گرجستان در جمهوري خودمختار آبخازيا ساكن هستند. مليت ساكنان جمهوري خودمختار آجاريا در جنوب غربي گرجستان، گرجي است كه در دوره حكومت امپراتوري عثماني مسلمان شده اند. آن ها داراي زبان گرجي و فرهنگ آجاري هستند. امروزه آن ها به جهت پاره اي از ويژگي هاي فرهنگي و لهجه مخصوص به خود تا اندازه اي از ديگر گرجي ها متمايزند.
در دوره فئوداليسم تقسيمات گرجستان منتج به انزواي پاره اي از استان هاي تاريخي جغرافيايي شد. آميزش نزديك نسبي گرجي ها غالباً توسط حصارهاي سياسي و حتي جغرافيايي جلوگيري مي شد. كوه نشينان كه در دره هاي تنگ صعب العبور در بين كوهستان ها و صخره هاي قفقاز بزرگ سكونت داشتند، به ويژه در انزوا بودند. چنين حصارهايي سبب پيدايش گروه هاي اصيل قومي شده است. اين گروه ها به طور عمده با ويژگي هاي لهجه اي و زباني، همچنين زندگي روزمره، آداب و سنن خود، با ديگر گرجي ها متمايز شده اند. اين فرايند در پيشرفت قبايل گرجي "مگرل ها" و "سوان ها" كه بر طبق زبان ادبي گرجي، داراي لهجه محلي مربوط به خود هستند تأثير بسيار داشته است. (بهرام امیراحمدیان، 1383، ص 164)