راهبردها و سیاست‌های رایزنی فرهنگی ج. ا. ایران در قطر

اهداف کلان فرهنگی نظام مؤثر بر فعالیت‌های رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در قطر

تدوین و تنظیم هر برنامه اعم از کوتاه، میان و بلند مدت، بدون در نظر گرفتن اهداف کلان کشور، غیر ممکن بوده و ره به جایی نمی‌برد. اهداف کلان، این امکان را به برنامه ریزان و سیاست‌گذاران می‌دهد تا برنامه‌هایی هدفمند و هماهنگ تدوین نمایند و با توجه به شرایط، امکانات و واقعیت‌های موجود، در راستای اجرای درست و متوازن برنامه‌ها قدم بردارند. رایزنی جمهوری اسلامی ایران در قطر نیز بدون در نظر گرفتن این اهداف و بدون شناخت آنها نمی‌تواند برنامه‌هایی منسجم و صحیح و قابل اجرا ارائه نماید. آنچه در پی می‌آید، حاصل مجموعه اهداف و چشم اندازهای فرهنگی در حوزه‌ی روابط بین‌الملل است که کلیه‌ی دستگاه‌های مرتبط در کشور به آن عمل نموده‌اند و منبع اصلی و عمده‌ی تدوین برنامه‌های کوتاه، میان و بلند مدت محسوب می‌شود. تلاش شده است تا اهدافی مد نظر قرار گیرند که حاصل هم افزایی کلیه‌ی منابع مورد تأیید بوده و منویات اصلی نظام را تأمین نماید. شایان توجه است که این اهداف، اهداف رایزنی جمهوری اسلامی ایران در قطر محسوب نمی‌شود؛ بلکه اهداف کلانی هستند که رایزنی مذکور با توجه به آنها، راهبردها، سیاست‌ها و برنامه‌های خود را ارائه می‌دهد:

• تبیین منطق انقلاب اسلامی و اسلام ناب محمدی، بر مبنای اندیشه‌های حضرت امام خمینی و دیدگاه‌های مقام معظم رهبری با بیان روشنفکرانه، عالمانه و با ادبیات روز.
• تحکیم روابط با جهان اسلام و ارائه‌ی تصویر روشن از انقلاب اسلامی و تبیین دستاوردها و تجربیات سیاسی، فرهنگی و اقتصادی جمهوری اسلامی و معرفی فرهنگ و هنر غنی تمدن ایرانی و مردم سالاری دینی.
• تقویت هویت اسلامی و ایرانی ایرانیان خارج از کشور، کمک به ترویج زبان فارسی در میان آنان، حمایت از حقوق آنان و تسهیل مشارکت آنان در توسعه ملی.
• تقویت و تسهیل حضور فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مجامع جهانی و سازمان‌های فرهنگی بین‌المللی
• تلاش برای همگرایی بیشتر میان کشورهای اسلامی
• ارتباط فعال با کشورها و ملت‌ها و تحکیم پیوند مودّت و تقویت همبستگی با مسلمانان و دیگر ملل جهان.
• شناخت فرهنگ و تجربه‌های بشری و استفاده از دستاوردهای علمی و فرهنگی جهان با بهره گیری از کلیه‌ی روش‌ها و ابزارهای مفید و مناسب.
• اهتمام جدی به زبان و ادبیات فارسی و تقویت و ترویج و گسترش آن در کشورهای دیگر جهان.
• حمایت از مسلمانان و ملت‌های مظلوم و مستضعف و مبارزه با ظلم و سلطه گری.

فرصت‌ها و تهدید‌های پیش رو در برنامه ریزی‌های فرهنگی در کشور قطر

فرصت‌ها و تهدیدها، فرایند دیگری از نظام برنامه‌ریزی را تشکیل می‌دهند که بدون توجه به آنها و لحاظ ویژگی‌های آنها، برنامه‌هایی ناقص نامتوازن و گاه متضاد و خنثی کننده اجرا می‌شود. فرصت‌ها همان ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود است که می‌توانند برنامه‌ها را تقویت نمایند و تهدیدها، مجموعه متغیرهای بازدارنده‌ی محیطی (اعم از درونی و بیرونی) است که بدون توجه به آنها، برنامه‌های تدوین شده قابلیت اجرایی پیدا نمی‌کنند.

فرصت‌ها (ظرفیت‌ها و قابلیت‌ها)

حوزه‌ی فرهنگ و هنر جمهوری اسلامی ایران همواره از ظرفیت‌ها و قابلیت‌های مهم و گاه منحصر به فردی در تنظیم روابط و مناسبات مؤثر بین المللی برخوردار است که با به‌کارگیری صحیح و برنامه ریزی شده، از آنها در جهت ارتقا و گسترش بسیاری از مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی می‌توان بهره جست. از سوی دیگر هم اکنون بسیاری از کشورهای جهان، ایران را با محصولات قوی فرهنگی و هنری از جمله فیلم، موسیقی، نرم افزارهای دینی، صنایع دستی، هنرهای سنتی، آثار باستانی و... می‌شناسند. در عین حال کشور قطر به عنوان مقصد فعالیت‌های رایزنی فرهنگی ایران، فرصت‌های مناسبی را در جریان تصمیم گیری‌های روابط بین فرهنگی فراهم می‌کند که شناخت درست و صحیح آنها و ارائه‌ی برنامه‌های مشخص، می‌تواند گام‌های مؤثری در جهت تحکیم روابط فرهنگی میان دو کشور و انجام منویّات نظام بردارد. طبعاً اگر از این فرصت‌ها به نحو مناسب استفاده نشود، پس از مدتی تبدیل به تهدید می‌شوند و اهداف نظام و وظایف رایزنی فرهنگی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. از جمله مهم‌ترین فرصت‌ها می‌توان به محورهای زیر اشاره کرد:

• تولید فراوان محصولات فرهنگی و هنری با کیفیت و محتوای مناسب در ایران جهت ارائه در کشور قطر
• سابقه تاریخی و تمدنی جمهوری اسلامی ایران به عنوان مهم‌‌ترین پشتوانه گفت و گوی فرهنگ‌ها و تمدن‌ها واستفاده متقابل از ظرفیت‌های فرهنگی
• سابقه‌ی تاریخی مشترک و روابط متقابل دو کشور با توجه به نزدیکی جغرافیایی
• سابقه‌ی مشترک دینی به ویژه حضور شیعیان و پذیرفته شدن مذهب شیعه در کشور قطر.
• حضور شمار زیادی از ایرانیان در قطر از سال‌های دور تاکنون و حضور آنها در عرصه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی.
• وجود مدارس، حسینیه‌ها، مساجد و محافل مردمی ویژه‌ی شیعیان قطر و ایرانیان مقیم.
• علاقه‌مندی مسئولان دو کشور ایران و قطر به ارتقای سطح روابط، در مقایسه با دیگر کشورهای عربی.
• علاقه‌مندی مسئولان کشور قطر به نشان دادن شرایط دموکراسی در کشور خود و نیز پیاده کردن اصول دموکراسی در فعالیت‌های مختلف.
• وجود شبکه‌ی تلویزیونی معتبر و گسترده‌ی الجزیره در قطر
• وجود مؤسسات معتبر و گسترده‌ی الجزیره، در قطر.
• حضور برخی از خانواده‌های ایرانی تبار در دستگاه‌‌ سیاسی و نظام اقتصادی قطر.
• علاقه‌مندی کشور به جذب متخصصان و نیروهای کارآمد ایرانی در مشاغلی چون صنعت، نفت، ورزش و... .
• رواج قابل توجه زبان فارسی در کنار زبان‌های عربی و انگلیسی در محاورات روزمره.
• مهاجر پذیر بودن کشور قطر و وجود تنوع فرهنگی حاصل از آن.
• وجود شهرک دانشگاهی در قطر که نمایندگی دانشگاه‌های معتبر جهان را دارد. می‌توان با برنامه ریزی مناسب نمایندگی دانشگاه‌های معتبر ایرانی را در این شهرک ایجاد کرد. این امر در جذب دانشجویان ایرانی مقیم و در حفظ هویت آنان بسیار مؤثر است.

تهدیدها (چالش‌ها و تنگناها)

چالش‌ها و تنگناها مجموعه متغیرهایی هستند که بدون توجه و شناخت آنها، هرگونه برنامه ریزی و اجرا، ممکن است با مشکلاتی روبه‌رو می‌شود و گاه حتی متوقف ‌شود. چالش‌ها در واقع به شناخت درست از محیط پیرامونی که هر برنامه در اجرا، ممکن است با آنها درگیر شود، مربوط است. شناخت صحیح چالش‌ها، سبب می‌گردد با هر مدیریت و برنامه‌ای بتواند با توجه به واقعیات موجود اهداف، سیاست‌ها و برنامه‌های خود را تدوین نماید و اجرا كند. تهدیدهای پیش رو در روابط میان ایران و قطر را می‌توان به شرح زیر برشمرد:

• وجود پایگاه قوی نظامی آمریکا در قطر و نظارت شدید آمریکا بر کلیه‌ی عرصه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی این کشور.
• حساسیت فراوان آمریکائیان و دولت مردان قطر به ارتباط شیعیان قطر با مراکز فرهنگی و سیاسی جمهوری اسلامی ایران.
• روابط آشکار اقتصادی کشور قطر با رژیم اشغال‌گر قدس. یادآوری می‌شود که قطر تنها کشور حوزه‌ی خلیج فارس است كه اقتصادی قوی دارد.
• حاکمیت سلفی‌گری افراطی و وهابیت در مراکز دینی و حتی سیاسی قطر.
• گرایش به فرهنگ غرب در جامعه‌ی قطر، به دلیل حضور مستشاران غربی و ثروت ناشی از فروش نفت و گسترش ارتباط با کشورهای غربی.
• نفوذ فراوان روحانیون وهابی بر سیاست‌مداران و دولت مردان قطر.
• حضور و نفوذ فراوان فرهنگ غربی بر مراکز فرهنگی، آموزشی و دانشگاهی.
• محدودیت امکانات فرهنگی جمهوری اسلامی ایران

راهبردها (استراتژی‌ها)

راهبردها، برنامه‌های عملیاتی کلی هستند که بر تعهدات و تأکیدهای برنامه ریزان، بر نحوه‌ی تدوین برنامه و تخصیص منابع برای نیل به اهداف کلی دلالت می‌کند. راهبردها، در همان حال که تأمین کننده‌ی نیازها و اجرا کننده‌ی منویات اهداف کلی هستند، به نحوی تدوین و اجرای برنامه‌ها نیز مرتبط می‌شوند. در این مجموعه تلاش شده است راهبردهایی انتخاب شوند که هم به واقعیت‌ها نزدیک باشند، هم تأمین کننده‌ی منویات اصلی اهداف کلان باشند و هم بتوان برای آنها مصادیق برنامه‌ای و اجرایی تألیف نمود. این راهبردها به شرح زیر هستند:

• تلاش برای ایجاد وحدت و تعامل سازنده و فعال در عرصه‌های فرهنگی و هنری میان دو کشور ایران و قطر.
• آگاه كردن افکار عمومی کشور قطر، به ویژه اقشار تحصیل کرده و نخبگان آنها، با منطق انقلاب اسلامی و نیز دستاوردها و تجربیات سه دهه‌ی انقلاب اسلامی به عنوان نهاد کامل مردم سالاری دینی در جهت حذف و کاهش دیدگاه‌ها و تبلیغات منفی علیه ایران.
• عرضه‌ی صحیح فرهنگ و تمدن ایران و ویژگی‌های فرهنگی، هنری، جغرافیایی، تاریخی و تمدنی آن، با بهره‌گیری از ابزارهای نوین و ظرفیت‌ها و قابلیت‌های موجود در کشور قطر.

به‌کارگیری روش‌های مناسب و فراگیری ترویج و گسترش زبان و ادبیات فارسی در میان ایرانیان مقیم قطر، علاقه‌مندان قطری و سایر افراد مهاجر از ملل مختلف.

• ارائه‌ی تصویری روشن از وجوه مشترک بین فرقه‌های مختلف اسلامی و سعی در نزدیک نمودن این فرقه‌ها به یکدیگر در جهت جلوگیری از تنش‌های موجود بر ضد شیعیان.
• شناخت جریانات غیر اسلامی و نیز جریانات منحرف اسلامی در کشور قطر و بررسی روش‌های مفید و متنوع در مواجهه‌ی فکری و فرهنگی با آنها.
• برنامه ریزی برای تعامل صادقانه و منصفانه با تجار و شهروندان قطری و نیز تعامل درست زمانی که در جمهوری اسلامی ایران به عنوان میمهان حضور دارند

سیاست‌ها و جهت‌گیری‌ها

سیاست‌ها در واقع جهت گیری‌های اصلی اجرایی برنامه‌ها را مشخص می‌کنند. سیاست‌ها پل ارتباطی میان راهبردها و برنامه‌ها هستند و این‌که با چه روش‌ها و رویکردهایی راهبردها به برنامه منجر می‌شود. این سیاست‌ها و جهت گیری‌ها، به شرح زیر هستند:

• بهره‌گیری از ظرفیت‌های بالای دانشگاهی و آموزشی قطر جهت آموزش فرهنگ، هنر و زبان فارسی و آئین‌های اسلامی و ایرانی.
• همکاری و ارتباط نزدیک با سفارتخانه‌ی جمهوری اسلامی ایران و سایر مراکز دولتی و غیر دولتی ایرانی که در قطر فعال هستند، برای اجرا و برگزاری برنامه‌های فرهنگی، هنری و دینی و نیز تولید آثار مکتوب و سمعی و بصری در موضوعات مختلف جهت توزیع در میان اقشار مختلف جامعه‌ی قطر.
• بهره گیری از مشارکت فعال ایرانیان مقیم قطر و تشکل‌ها و نهادهای مدنی فرهنگی، هنری و دینی قطر در زمینه‌ی ترویج و گسترش زبان و ادبیات فارسی و تفکرات شیعی انقلاب اسلامی و سایر فعالیت‌ها و خدمات فرهنگی، هنری و ادبی.
• تلاش برای بهره گیری از ظرفیت‌های قوی رسانه‌های دیداری، شنیداری و نوشتاری قطر، از جمله شبکه‌ی تلویزیونی الجزیره، در جهت پیشبرد اهداف نظام مقدس جمهوری اسلامی و نیز تقویت روابط فرهنگی دو کشور.
• بهره گیری از فضاها و مراکز دینی و فرهنگی مسمانان قطر به ویژه شیعیان و ایرانیان مقیم، در جهت اجرای برنامه‌های رایزنی.
• پرهیز از فعالیت‌های تکراری و پر هزینه و کم ثمر و کارهای تشریفاتی و ظاهری و لزوم رویکرد ابتکاری و نوآورانه.