زنان در تاجیکستان
وضعیت زنان
در گذشته برابری حقوق زن و مرد در جامعه تاجیک امری غیرقابل تصور به شمار میرفت. زیرا زن تاجیک حق تصمیم گیری نداشت و بیچون و چرا مطیع اوامر مردانشان بودند. اگر مرد می گفت سر کار نرو، دیگر زن حق اظهار نظر نداشت و خلاف میل او گام برنمی داشت.
وضع زن در برخی از سرزمینهای آسیای مرکزی، به ویره بخارا بسیار بد بود، زیرا در این سرزمینها، زن از عادی ترین حقوق انسانی محروم بود. همه بانوان بی سواد و مطیع و کنیز شوهر بودند. با این حال جایگاه زن در خانواده های تاجیک یکسان نبوده است و آن بسته به شرکت و سهم زن در کارهای سودمند اجتماعی بود. بانوان روستایی در گذشته به امور کشاورزی کمتر می پرداختند و تنها در نقاطی که مردان کمتر بودند، در درو و خرمن کوبی کمک می کردند.
مردان صاحب زمین و ابزار تولید بودند و کار و فعالیت بانوان را ارزیابی نمی کردند، به ویژه فعالیت بانوان شهرنشین که عبارت بود از: تهیه خوراک، دوختن پوشاک، نگاهداری و تربیت فرزند و ... که هیچگاه به حساب نمیآمد. زن تاجیک از کارکردن در سازمانها و ادارات و شرکت در مسایل سیاسی کشور محروم بود. در بازار بخارا، حتی برای خرید و فروش زنان راسته ویژه ای وجود داشت. از زایشگاه، کودکستان و نهادهای تربیت کودکان اثری نبود. در ارگ امیر بخارا برای اعدام بانوان اتاقی اختصاصی وجود داشت و امیرمظفر جریان اعدام زنان را از روزنهای تماشا میکرد. در پیام بانوان آسیای مرکزی به بانوان قفقاز آمده است: « در سرزمین بخارا زنها زیاد اشک ریخته اند. اشک های از روز تولد الی دم مرگ ریخته زنان، فراموش ناشدنی است. در سن خردسالی به همسری مردهای مسن و کهن سال می دادند که آنها غیر از ما باز همسر داشتند. ما کنیز شوهران خود بودیم»(افشارسیستانی، 1383: 218 - 217).
بدین ترتیب تا پیش از سلط کمونیسم بر منطقه آسیای مرکزی، زنان در آسیای مرکزی کاملاً نقشی سنتی داشتند. اکثر قریب به اتفاق آنان بیسواد بودند و نقش اساسی آنها، با تفاوتهایی در جوامع شهرنشین و روستایی و یا ایلی، خانهداری و پرورش فرزندان بود. در دوره اتحاد جماهیر شوروی زنان از حقوق اجتماعی جدیدی برخوردار شدند سطح سواد و تحصیلات در میان آنها بالا رفت، هر چند سواد زنان در مجموع، به ویژه در مناطق روستایی، از مردان پایینتر بود. در سال 1980 تعداد زنان دانشجو نسبت به بیست سال قبل از آن چندین برابر شد، اما در مقایسه با سایر جمهوریهای شوروی پایین تر بود. امروزه اکثر زنان تاجیکستان باسوادند و کماکان از حقوق اجتماعی نسبی برخوردارند. اما مساوات بین مرد و زن نیست. امروزه در تاجیکستان، مانند دیگر نقاط، پدران و مادرانی که کار جسمی انجام میدهند فرزندان خود را به فراگیری کارهای علمی تشویق میکنند و نسل جدید نیز کمتر به مشاغل سنتی تمایل نشان میدهند. تمایل زنان بیشتر به کارهای آموزشی در مدارس و یا حرفههایی مانند کتابداری است(تاجیکستان، 1387: 41 - 40).
طور کلی در سالهای اخیر به مسأله آزادی همه جانبه و به امور تولیدات اجتماعی جلب و جذب کردن زن تاجیک، توجه بسیار شده و می شود. اکنون در تاجیکستان زن در همه پهنه های زندگی اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و ... با مرد تا اندازه ای حقوق برابر دارد و از میان آنان صدها تن کارشناس، کارمند، کارگر ممتاز و پیشگام در رشته های صنایع، کشاورزی، فرهنگ و ... شده اند.
در تاجیکستان کلوبها، کتابخانه ها، فروشگاهها، تعاونی های تولیدی، درمانگاهها و ... ویژه زنان دایر شده است. کانون وکلای زن، کنفرانس بانوان، نهادهای فرهنگی از مراکز عمده فعالیتهای بانوان میباشند. بانوان تاجیک در ساختن جامعه خود سهم بزرگی دارند و دوش به دوش همه بانوان در ایجاد جامعه ای آزاد، فعال و دنیاپسند تلاش می کنند.
در حال حاضر بانوان تاجیک نه تنها در تولیدات اجتماعی شرکت ورزیده، وسایل و تجهیزات صنعتی را به طور خوبی اداره می کنند، بلکه به امور رهبری، مهندسی و تکنیکی کارخانه ها و نهادهای صنعتی، ریاست اتحادیه های صنفی و ... انتصاب و انتخاب می شوند. کار برای بانوان تاجیکستان منحصر به امرار معاش نبوده، بلکه به مثابه عمل افتخاری روزمره و شاخص شرافت انسانی نیز است. همچنین برای ایجاد یک جامعه نو، آزاد و پیشرفته تلاش می کنند(افشارسیستانی، 1383: 219 - 218).
نمودار نرخ کلی امید به زندگی در تاجیکستان
نرخ امید به زندگی مردان و زنان در تاجیکستان
SOURCE: Worldbank.org, 2011
افزایش امید به زندگی در زنان به بالای 70 سال و مردان به 63 سال در تاجیکستان نشان از بهبود کیفیت زندگی و دسترسی بهتر به خدمات بهداشتی در این کشور است. میانگین امید به زندگی در جامعه تاجیکستان 65 سال است.