ترکیب جمعیتی پیروان ادیان روسیه

سرشماري ساكنان فدراسيون روسيه كه قرار بود در سال 1999 صورت گيرد به لحاظ“كمبود وسايل” به سال 2002 موكول شده است. به اين دليل در مطالب زيادي كه در مطبوعات منتشر مي‎شدند هنوز آمارمربوط به تركيب ملي فدراسيون روسيه بنا به سرشماري سال 1989 به چشم مي‎خورد. اما جمعيت‎شناسان روسيه(ي.م.شرباكوف، د.د.بوگوياولنسكي و آ.گ.ويشنفسكي)آمار مربوط به تركيب ملي فدراسيون روسيه در سال 1999 را بر طبق مواد و اسناد كميته دولتي در رابطه با ميزان تولد، مرگ و مير و مهاجرت مليت‎هاي گوناگون در فدراسيون روسيهدر سال‎هاي بين 1998-1989 تهيه كرده‎اند. بنا به ارزيابي آنها جمعيت روسيه از ژانويه سال 1989 تا ژانويه سال 1999 از 9،119865 (53،81درصد) به 5،117883 هزار (58،80 درصد) كاهش يافته است.حتي ورود 4 ميليونروس كه از جمهوري‎هاي ديگر وارد روسيه شدند مانع از كاهش جمعيتروسيه نشد. روس‎هادر طي 10 سال به تعداد 4،2640 هزار نفر بيش از تعدادي كه روسيه را ترك كردند وارد فدراسيون روسيه شدند.

جمعيت‎شناسان همچنين آمار مربوط به تغييرات در جمعيت قوم‎ها را ارائه دادند كه بطور سنتي پيروان دين ارتدكس و اسلام را در برمي‎گيرد.از سال 1989 تا 1999 سهم اقوام پيروارتدكس از 78،89 به 95،88 درصد كاهش يافت.در همين دوره زمانيسهم مسلماناناز 05،8 به 00،9 درصد افزايش يافت و سهم اقوام پيرو بوديسم (لامائيسم) از 54،0 به 60،0 درصد افزايش يافت و سهميهوديان از 39،0 به 23،0 درصد كاهش يافت. نمايندگان تعدادي از اقوام مسلمان (قزاق‎ها، قرقيزها و تركمن‎ها) در بين سال‎هاي 1998-1989بيشتر از فدراسيون روسيه خارج شدند و به زادگاه تاريخي خود رفتند. در طي 40 سال اخير رشد سهم مسلمانانبه مراتبمحسوس‎تر بوده است: از 05،6 درصد در سال 1959 تا 0،9 درصد در سال 1999. بدين‎ترتيب آهنگ رشدجمعيت مسلمان در سال‎هاي اخير خيلي بيشتر از20 –10 سال قبل بوده است. اگر آهنگ رشد كنوني جمعيت مسلمان در فدراسيون روسيه به همين ترتيب حفظ شود (و اين سطح رشد ممكن است افزايش يابد)،بعد از 100 سال سهم مسلماناندر جمعيت روسيه دو برابر خواهد شد. تا سال 2010 اقوام مسلمان احتمالاً 20-18 درصد جمعيت فدراسيون روسيه را تشكيل خواهند داد.

جمعیت مسلمانان از سال 1950 تا2000، از8.5% تا15درصد افزایش یاقته بود . اگر اتحاد شوروی در حدود قبلی خود حفظ شده بود، در حال حاضر میزان مسلمانان در جمعیت آن برابر20% می شد ( با توجه به نرخ بالای زاد و ولد در جمهوری های آسیای مرکزی) . در سالهای1980 رشد تعداد مسلمانان عمدتاً موجب نگرانی ژنرال های شوروی می شد . آنها اعتقاد داشتند که افزایش تعداد نظامیان مسلمان برآمادگی رسمی ارتش شوروی اثر منفی بگذارد زیرا سطح آموزشی و آمادگی فیزیکی آنها واجد شرایط نبود . طی 10 سال اخیر معمولاً تعداد مسلمانان در روسیه برابر20میلیون نفر اعلام می شد . این رقم تقریبی در چند سخنان رئیس جمهور روسیه ، از جمله در اجلاس سال2003 سران سازمان کنفرانس اسلامی در کوالالامپور، مشروعیت یافته است که وزارت امور خارجه روسیه نیز این رقم را تائید کرده است . ولی این موضوع به تفسیراحتیاج دارد . اواسط سالهای 1990 نقطه نظرات متفاوتی درباره تعداد مسلمانان روسیه وجود داشتند . عده ای بر اساس نتایج نظر سنجی سال 1989 این تعداد را معادل 11.5 میلیون نفر تعیین می کردند در حالی که وزارت امور خارجه روسیه رقم 17 میلیون را ذکر می کرد. راویل عین الدین رئیس شورای مفتیان روسیه بر19 میلیون تاکید می‌کرد، مراد زرگیشیف رئیس سازمان کمیته آزادی مذهب شورای عالی روسیه 20 میلیون را ذکر میکرد و فرید اسدولین معاون رئیس اداره روحانیت مسلمان روسیه اروپایی 23 میلیون نفر را مطرح می کرد(فرهنگ روس، ویژه نامه مسلمانان، 98-99).

در سال 2002 علی ویاپسلاو پالوسین یکی از روسای مرکز اطلاع رسانی تحلیلی شورای مفتیان روسیه طی مطلبی به 26 میلیون نفر مسلمان اشاره کرد. سرشماری عمومی نفوس سال 2002 نشان داد که 14.5 میلیون نفر به فرهنگ اسلامی تعلق دارند . این نتیجه سرشماری باعث نومیدی رهبران روحانی مسلمانان شد که به ارقام بزرگتری عادت کرده بودند . عین الدین توضیح داد که مکانیزم ناکامل شمارش شهروندان باعث اعلام این رقم پایین شد . با توجه به حضور شهروندان کشورهای دیگر و مهاجران، تعداد مسلمانان در روسیه واقعاً هم می تواند بیشتر باشد . طبق آمار رسمی ، در روسیه 621 هزار نفر آذربایجانی زندگی می کنند که تعداد واقع آنها از یک میلیون نفر تجاوز کرده است. اطلاعات دقیق درباره مهاجرت فصلی شهروندان آسیای مرکزی به روسیه در دست نیست . کارمندان نهادهای سیاست خارجی این کشورها و روسیه معتقدند که در روسیه حدود یک میلیون نفر مسلمان از ازبکستان، قزاقستان و تاجیکستان حضور دارند . معلوم نیست کودکان از نکاح ترکیبی باید به کدام گروه نسبت داده شوند . طبق سنت اسلامی، این کودکان به طور اتوماتیک مسلمان محسوب می شوند .« روزنامه مسلمانان » نوشت که در تاتارستان 50% کودکان از پدر و مادر مسلمان و غیر مسلمان به دنیا می آیند . با توجه به ملاحظات فوق می توان گفت که تعداد مسلمانان از رقم اعلام شده بیشتر است(همان، 100).

جمعیت مسلمان روسیه در اواخر قرن 20 و اوایل 21 حدود 20 تا28 میلیون نفر را شامل می شود . رسانه های همگانی روسیه ، جمعیت مسلمانان را 20 میلیون نفر اعلام کرده اند. دانشمندان آکادمی خدمات دولتی روسیه ، در سال2001 گزارش دادند تعداد مومنان واقعی و پای بند به سنت های اسلامی به 15 میلیون نفر می رسد . این رقم به حقیقت نزدیک تر است . البته این در صورتی است که تنها اتباع مسلمان روسیه را در نظر بگیریم ، زیرا در روسیه جمعیت قابل ملاحظه ای از مسلمانان مهاجر زندگی می کنند که به صورت قانونی یا غیر قانونی وارد کشور شده اند . برای مثال، جمعیت آذربایجانی های روسیه به 1.5 میلیون نفر می رسد . در منطقه اوترادنایای شهر مسکو ، در اواخر دهه 1990 مسجد شیعیان تاسیس شد که بیشتر مراجعان آن آذربایجانی هستند . امروزه بحث هایی درباره تاسیس مساجد شیعی در سایر شهرهای روسیه نیز در جریان است .دومین گروه از مسلمان های مهاجر روسیه بعد از آذری ها، قزاق ها هستند که جمعیت آنها هم به یک میلیون نفرمی رسد. بدین ترتیب ، جمعیت کلی مسلمان های روسیه با در نظر گرفتن ازدواج زنان روس با مردهای مسلمان، بین 15 تا20 میلیون نفر را تشکیل می دهد . شایان ذکر است هر زن غیر مسلمان که با مرد مسلمان ازدواج کند طبق قوانین اسلامی ، باید مسلمان شود و فرزندانی هم که در نتیجه این ازدواج ها به دنیا می آیند مسلمان هستند . این نکته را نباید از نظر دور داشت .

اما چه کسانی را باید مسلمان نامید. در این باره دو نظریه وجود دارد : طبق نظریه اول ، مسلمان هایی که واقعاً به اصول اسلام پای بندند 2 تا3 میلیون نفر را تشکیل می دهند . بر اساس آمار سایت اینترنتی Monitoring.ru ، معتقدان به ادیان مختلف درروسیه 55 درصد جمعیت را شامل می شوند که از میان آنهامسلمان ها5 درصد را تشکیل می دهند . اما طبق آمار انستیتو اجتماعی مسکو، جمعیت مسلمان ها در سال 1997 میلادی 6.2 درصد از کل جمعیت معتقدین و 6 درصد از کل جمعیت روسیه بوده است.

در مورد رشد تعدادمسلمانان در روسیه طی 15 سال اخیر باید گفت که بحث درباره انقلاب جمعیتی اسلامی در روسیه بی اساس است . رشد تعداد تاتارها که بزرگترین قوم اسلامی روسیه هستند(5.6 میلیون نفر) از سرشماری سال1989 تا سرشماری 2002 فقط برابر36 هزار نفر بود . از سوی دیگر ، در شرایط کاهش جمعیت اسلاوی( تعداد روسها طی همان مدت از 119 تا115 میلیون نفر کاهش یافت ) ، سهم مسلمانان در جمعیت روسیه افزایش یافته است . این امر به خصوص در میان مسلمانان شمال قفقاز مشاهده می شود که رشد جمعیت آنها از سال 1989 تا 2002 به قرار ذیل بود:

اینگوش ها91% ، کومیک ها52% ، دارگینی ها 44% ، آورای ها39% و کاربادی ها 34% برآورد رشد تعداد چچن ها که بزرگترین قوم شمال قفقاز هستند ، کار ساده ای نیست . در سال 1989 تعداد آنها معادل حدود1 میلیون نفر بود و طبق سرشماری سال 20021 میلیون و 360هزارنفر اعلام شد . ولی به علت تلفات جنگی و مهاجرت مشکل بتوان رشد واقعی این قوم را مشخص کرد . ارقام دقیق تلفات دو جنگ چچنی نیز در دست نیست(45و200 هزار ذکر می شود که رقم اول بیشتر شبیه به واقعیت است ) در عین حال، بعشی کارشناسان معتقدند که ارقام تعدادچچن ها اغراق آمیز است و اینکه تعداد آنها1،1-1 میلیون نفر است . باید افزود که قوم باشقیر که قوم دوم مسلمان روسیه است، طی مدت مورد نظر رشد124 درصدی از خود نشان داده است . با این حال ، این رشد جمعیت باعث« تحول مذهبی » نمی شود. روسیه مانند سابق « جامعه ای ارتدوکس » با حضور فزاینده اسلامی باقی خواهد ماند . ادعاهایی که تا سال 2050 مسلمانان یک سوم و حتی نصف جمعیت روسیه را تشکیل خواهند داد ، عاطفی و بی اساس است. علت این که در روسیه عامل جمعیتی شدت یافته است، این است که رشد جمعیت مسلمان در منطقه مناقشه زده شمال قفقاز مشاهده می شود . در این منطقه رشد تعداد مسلمانان و کاهش جمعیت مسیحی اسلاوی واقعاً چشمگیر است. در جمهوری های شمال قفقاز مسلمانان بیش از70 % جمعیت را تشکیل می دهند که طی 20 سال اخیر تعداد آنها دوبرابر افزایش یافته است . میزان جمعیت اسلامی از 29.3 % تا19% کاهش یافته است . این منطقه مسلمان نشین در جنوب روسیه گسترش می یابد که در شرایط مشکلات اقتصادی و نرخ بالای بیکاری جمعیت اضافی جمهوری های مسلمان به مناطق همسایه مهاجرت می کند که آنجا از تازه واردان استقبال نمی کنند . مهاجران سعی می کنند جدا از دیگران زندگی کرده و از منافع گروهی، قومی و مذهبی خود دفاع کنند(همان، 101).

نزدیک به نیمی از جمعيت يهوديان روسیه در مسکو اقامت دارند و داراي موقعيت استثنایي از لحاظ تمرکز منابع مالي، سياسي و انساني مي‌باشند. حدود يک سوم تا يک چهارم يهوديان روسيه در سنت پترزبورگ اقامت دارند و سايرين در مراکز بزرگ صنعتي منطقه اورال، سواحل رودخانه ولگا و در سيبري زندگي مي‌کنند. از آمار جمعيت يهوديان روسيه ارزيابي‌های متفاوتي ارائه می‌شود. بر این اساس، جمعیت یهودیان از چندين صد هزار تا سه ميليون نفر ذکر شده است. رهبران سازمان‌های يهودي اين جمعيت را دست کم در حدود 3/1 – 5/1 ميليون نفر ارزيابي مي‌کنند. اما مطابق سرشماري رسمي سال 2002 شمار يهوديان در روسيه فقط حدود 230 هزار نفر مي‌باشد.