آداب و رسوم روسیه
گفتاریکم: آداب و رسوم
فرهنگ و سنن مردم روسیه آمیزه ای از زندگی اروپای غربی و اسلاوهای شرقی است.اگر چه ملت روس از نژاد اسلاو و اروپايي هستند، اما برخورد نزديك و تماس ممتد با نژادهاي شرقي در طول قرون متمادي موجب شده است كه فرهنگ ملت روس از ويژگيهاي شرقي فراواني برخوردار باشد. حضور اقوام و مليت هاي آسيايي و آميزش آنان با روسها در اين جهت تأثير به سزايي داشته است. حضور نزديك به بيست ميليون جمعيت مسلمان (15 درصد جمعيت كشور) پيوستگي روسيه را به شرق و جهان اسلام تشديد مي‌نمايد.
الف. غذاها:
روسها به طور معمول سه نوع غذا در روز می خورند. غذای صبح که «زافتراک»[1] نامیده می شود، این غذا معمولا شامل کلوچه از گندم سیاه ،فرنی سرو شده با سرشیر ترش و پنیر است،اگر چه برخی از روسها تنها نان و چای را به عنوان صبحانه مصرف می کنند. ناهار[2] «آبید» بعداز ظهر سرو می شود و غذای اصلی در طول روز به حساب می آید. این غذا اغلب با سوپی همچون «بورش»[3] آغاز می شود که از چغندر تشکیل شده و با سر شیر ترش سرو می شود. ناهار همچنین ممکن است با پیش غذایی همچون سالاد ماهی، گوشت سرد، تخم مرغ سفت پز و خاویار- آغاز شود. بخش اصلی غذا به طور معمول متشکل است از بیف، گوشت خوک یا جوجه.
غذای عامه مردم شامل «پلمني» (گلوله‌هاي خمير پر از گوشت چرخ كرده يا سبزيجات است كه در آب جوش آماده مي شود و روي آن نيز خامه ريخته مي‌شود) و«بيف ستروگانوف» (گوشت سرخ شده و ماكارونی) است. «اوژین»[4] غذای عصرانه است که معمولا تنها چای و «زاکوسکی»[5](مزه مانند ماهي شور، تخم مرغ پخته، خاويار) را شامل می شود، اگرچه رستورانها غذاهای متنوع تری را سرو می کنند. علاوه بر چای، قهوه و لیموناد آشامیدنی های عمومی هستند، ودکا و آبجو نوشیدنی های الکلی هستند که به گونه ای گسترده توسط افراد مصرف می شوند. رستورانهایی که زمانی برای خدمت رسانی و سرو غذا برای فقرا شناخته شده بودند اکنون هم در تعداد و هم در تنوع افزایش یافته اند. غذاهای قومی سایر نقاط دنیا در اکثر شهر های بزرگ در دسترس هستند؛ غذاهای مکزیکی و چینی به گونه ی خاص تری گسترش یافته اند. غذا خوردن در رستوران شیوه ای متداول است، کار و بار یک غروب کامل و مشخصه ی تعداد زیادی از رستورانها موسیقی زنده و رقص است (http://www.rusanco.com/ 31/ 4/ 1389 ).
دربين غذاهاي روسيه هيچ يك از غذاها به اندازه «بليني» محبوب نبوده است. بليني تمام عمرشخص را همراهي ميكرد؛ ازتولد (يكي ا زغذاهای اصلي زن حامله بليني بود) تاپايان عمر (كه يكي از اصليترين غذاهاي مجلس يادبود است). هيچ كس نميداند چه زماني بليني جزئي از غذاي روس ها شده است. به هرحال سنتها ومراسم زيادي بابليني درارتباط است. اما قبل از هرچيز بليني غذاي الزامي جشن مسلنيتسا است كه يكي از مشخصات ضروري جشن بهاري است) پانفيـلوا، 1385: 19-21 ).
در روسيه قديم رسم بود كه قبل از صرف غذا دعا خوانده شود. همچنين رسم بود قبل از طلوع خورشيد بيدار شده به عبادت خداوند بپردازند و از او بخواهند كه آنان را در انجام كارهاي نيك موفق گرداند. قبل از مسافرت، ساختن خانه، تعمير خانه و انجام كارهاي مهم و حوادث خطرناك، پس از استحمام، عبادت مي‌كردند. قبل از لشكركشي و يا دفاع از شهر و يا پاكسازي آن از دشمن، ابتدا نظاميان به سر و وضع خود مي‌رسيدند سپس به دعا مي‌پرداختند، بعد عازم جنگ با دشمن مي‌شدند. آنها معتقد بودند اگر در راه وطن كشته شوند، پس از مرگ فرشتگان روح آنان را به جايگاه ابدي برده، در سعادت زندگي خواهند كرد.
ب. دعا
ثروتمندان بزرگ، داراي كليساي مخصوص به خود بودند و كشيش‌هايي را با پرداخت حقوق استخدام مي‌كردند تا مراسم مذهبي آنان را اداره كنند. اين مراسم شامل ادعيه روزانه يا دعاخواني براي انجام امور بزرگ و يا دفع بلا و بيماري مي‌شد. ثروتمندان متوسط، در منزل خود اتاقي را به امور مذهبي اختصاص مي‌دادند كه در آن كتاب مقدس و اشياء مذهبي ديگر از قبيل شمايل‌ها، صليب و غيره قرار مي‌گرفت و افراد خانواده براي انجام مراسم مذهبي در آنجا جمع مي‌شدند. ارشد خانواده جلوي تمام اعضاء ( زن، فرزندان و خدمتكاران ) در نزديك محراب زانو مي‌زد و دعا را با صداي بلند مي‌خواند. البته در موقع دعا، چراغ و شمع روشن مي‌كردند و مواد خوشبو مي‌سوزاندند. پس از پايان مراسم، پرده‌ي محل شمايل‌ها كشيده، چراغ و شمع‌ها را خاموش مي‌كردند و افراد محل را ترك مي‌كردند.مردم عادي نيز گوشه‌اي از اتاق كه شامل يك تاقچه مي‌شد را به محراب اختصاص مي‌دادند كه در آن شمايل، صليب، شمع و غيره مي‌گذاشتند.مراسم دعاخواني و عبادت تنها به روزها ختم نمي‌شد و ممكن بود فرد يا افرادي به شب زنده‌داري و عبادت‌هاي طولاني شبانه بپردازند كه گاهي تا صبح طول مي‌كشيد.
ج. معاشرت
در این بخش به بیان چند نکته در مورد اخلاق روس ها در معاشرت و علاقه مندی های آنها می پردازیم:روس ها با خانواده خود بسیار گرم و صمیمی هستند، اهل مهمانی دادن و مهمانی رفتن هستند، معمولا دست خالی جایی نمی روند، اگر به خانه ای بروند که زن در آن خانه باشه حتما گل می برند. در روسیه تعداد گل فرد نشانه شادی و تعداد شاخه گل زوج نشانه عزاست. درضمن در روسیه بالعکس ایران گل زردرنگ مرغوبیت بیشتری نسبت به گل قرمز دارد.روس ها در احوالپرسی از جمله "کارها چطوره؟" به جای "حالت چطوره؟" استفاده می کنند. آنها به کتابخوانی علاقه زیادی دارند و بعد از آلمان ها بیشترین سرانه مطالعه متعلق به روس هاست. به تاریخ علاقه دارند و مخصوصا در ایران اماکن تاریخی و مقبره شاعران مورد توجهشان قرار می گیرد.
د. سوغات هنری روسيه
ماتریوشکا نماد روسیه است. به ندرت می توان نماد از روسیه را يافت که به مانند اين عروسکهای تودرتوی باستانی روسی محبوب و مشهور باشد. این عروسکهای تزئینی چوبی « عروسکهای بابوشکا» نیز نامیده می‌شوند. ماتريوشكا در سبد سوغاتي همه‌ی گردشگران جزء باید هاست. سادگی و اصالت عروسکهای ماتریوشکا، علاقه مندان به هنر ملی روسیه را در سراسر جهان به خود جذب کرده و حتی از این عروسکها، هزاران روس به علت زیبایی و خوش منظره بودن، برای تزئین کمدها و قفسه های کتاب در خانه هاشان استفاده می کنند. ماتروشکا از اواخر سدهٔ نوزده میلادی به عنوان نماد و هدیه یادگاری روسیه درآمده‌است. واژهٔ «ماتروشکا» برگرفته از اسم‌های روسی ماتریونا و ماتریوشا است که برای دختران روس به کار میرود. حرف «ک» در ماتروشکا، «ک» تصغیر است.ماجرا به آنجا باز می‌گردد که سرگی مالیوتین نقاشی از کارگاه هنری مردمی از املاک آبرامتسوو، صنعتگر مشهور روس و از دوست‌داران هنر «ساوا مامونتوو»، مجموعه‌ای از عروسکهای چوبی ژاپنی را که هفت خدای بخت و اقبال را نشان می‌داد، دیدند. بزرگترین عروسک مربوط به Fukurokuju، - خدایی خوشحال و تاس، دارای چانه‌ای بسیار دراز - بود که درون آن ۶ خدای دیگر تودرتو قرار داشتند. برخی از سیاست‌مداران روسیه در قالب ماتروشکامالیوتین با الهام از آن، نسخهٔ روسی عروسک را طراحی نمود. این طرح توسط واسیلی وزدوچکین در یک کارگاه اسباب‌بازی تراشیده شد و توسط سرگی مالیوتین نقاشی شد. این نمونه از ۸ عروسک تشکیل شده بود؛ که بیرونی‌ترین آن دختری با خروس بود، و پس از آن ۶ عروسک دختر دیگر و یک عروسک پسر و درونی‌ترین آنها یک نوزاد بود. در سال ۱۹۰۰، «م.ا. مامونتووا»، همسر(زن) «ساوا مامونتوو»، عروسکها را در نمایشگاهی جهانی در پاریس به نمایش گذاشت و این اسباب‌بازی، مدال برنز دریافت کرد. به زودی در دیگر نقاط روسیه بسیاری آغاز به ساخت ماتروشکاها در سبک‌های گوناگون کردند.
موضوع تصاویر ماتریوشکاها می توانند گوناگون باشند: از پرسوناژهای قصه گرفته تا شخصیت های سیاسی. معمول‌ترین موضوع، مجموعهٔ حیوانات، نقاشی پرتره و کاریکاتورهای سیاست‌مداران مشهور، موسیقی‌دانان، و ستاره‌های نامدار فیلم‌ها بودند. امروزه بسیاری از هنرمندان با استعداد روسیه در نقاشی عروسکهای ماتروشکا تخصص دارند که مقولات تخصصی از اشیاء، مردم و طبیعت را تصویر میکنند.
بابوشکا ماتروشکا نسخه مردانه نیز دارد که عموماً بابوشکا (babushka) یا ددوشکا (dedushka) نامیده می‌شود و پیرمردی روس است. در سال 1900 عروسکهای ماتریوشکا مدال برنز نمایشگاه بین المللی پاریس را کسب کردند. بزودی پس از آن عروسکهای تودرتوی روسی بسیار محبوب و مشهور شدند. عروسکها در مراکز صنعتی مشهوری تولید می‌شدند که از جمله مشهورترین آنها می توان به « سرگییو پوساد » و « سیمینف » اشاره کرد. برای ساخت یک دست از عروسکهای تودرتوی روسی مهارت زیادی لازم است. گفته می شود عروسکهای ماتریوشکا از گیاه زیرفون یا درخت توس ساخته می شود. مراحل ساخت از کوچکترین عروسک که از تکه چوبی جدا ست شروع می شود. تعداد عروسکهای تودرتو در یک مجموعه از 2 تا 60 عدد متغیر است. در هر صورت یک مجموعه قدیمی معمولا شامل 5 عروسک توخالی در 5 شخصیت بود. عروسک های تراشیده شده با چسب مخصوصی پوشانیده می شدند تاشکافها و درزها را پر کرده و زبری را کاهش دهد. سپس عروسکها در موضوع مخصوصی نقاشی می شدند. خوب است بدانید که در سال 1913 یک کارخانه در شهر «سیمینف» عروسکهای 48تایی ماتریوشکا را ساخت که به رنگهای زرد و قرمز تزئین شده بودند. در این بین بزرگترین مجموعه از این عروسکها در سال 1970 در نمایشگاهی در ژاپن عرضه شد. استادکاران شرکت «سیمینف» یک مجموعه ی 72 تایی از ماتریوشکا ها را ارائه دادند که تاکنون از لحاظ تعداد بی نظیر است
[1]завтрак
[2]обед
[3]борш
[4]ужин
[5]закуский
ه. ازدواج و تشکیل خانواده
در روسیه از مدتها پیش سنت ازدواج در سن پایین مرسوم بوده است.در سال 1744 کلیسا سن ازدواج را برای زنان 13 سال و برای مردان 15 سال تعیین کرد وازدواج عروس ها بین 13-14 و دامادهای 15-16 ساله تا قرن 19 قانونی بود.از صد سالپیش تشکیل خانواده دچار تغییراتی شد ولی باز سن ازدواج پایین تر از امروز بود(زنانبه طور متوسط، در بیست سالگی و مردان در 22 سالگی ازدواج می کردند) و درصد کمی ازجمعیت تا قبل از 25 سالگی ازدواج می کردند. در مناطق جنوبی روسیه، دختری که تا سن 19سالگی ازدواج نکرده می‌ماند، ترشیده تلقی می‌شد. نه تنها دختران که پسرها نیزاگر تا سن مشخصی تشکیل خانواده نمی‌دادند، واقعا تاسف آور بود.
از قرن بیستم، پس از مدرنیزه شدن روسیه، شرایط باید تغییر می کردهمچون اروپا که به عنوان مثال، اولین ازدواج تنها در مرز سی سالگی انجام می گرفت ودرصد زیادی از مردم در این سن ازدواج می کردند، آنها معتقد بودند که اصلا نیازی بهتشکیل خانواده نیست. اما عملا تغییری در روسیه صورت نگرفت: در اوایل سالهای 1990،همچون صد سال پیش 80 درصد دختران روس تا سن 25 سالگی ازدواج می کردند. اکثرا سعی میکردند تا سن 18 سالگی رسما ازدواج کنند، یعنی بلافاصله پس از رسیدن به سنقانونی.
از طرف دیگر، برای بالا بردن رفاه، دختران آرزوی داشتن شغل را داشتند،طی ده سال گذشته آن را برای خود حتی مهم‌تر از ازدواج موفق می‌دانستند. بدین صورتازدواج رسمی کم کم جایگاه خود را از دست داد. اگرچه به طور سنتی در روسیه زندگیمشترک بدون ازدواج رسمی پسندیده نیست، اما در سالهای اخیر، زير تاثیر غرب، آرامآرام به این سو حرکت می کنند. جوان ها می گویند که قبل از ثبت ازدواج لازم است مدتیبا هم زندگی کرده و یکدیگر را بشناسیم. عقد ازدواج، گامی جدی است، مگر می‌توان بهاین راحتی برای آن تصمیم گیری کرد،بدون اینکه شناختی ازهمسر آینده داشته باشیم؟ امروز چیزی در حدود 45 درصد مردان و 30 درصد زنان سنین 20 تا 24و 20 درصد مردان و زنان سنین 39-25 «بدون ازدواج رسمی» با یکدیگر زندگی میکنند. زن و مرد جوان ترجیح می‌دهند تنها با یکدیگر «ملاقات» داشته باشند، بدونمالکیت مشترک (یک سوم دختران و تقریبا نیمی از مردان جامعه روسیه در حال حاضر بهاین شکل زندگی می کنند.اما هر چه سن و سال بالاتر است، تمایل به زندگیسنتی و داشتن خانواده با تمام مشخصات شایسته آن بالاتر می رود و به آماری در حدود 90درصد افراد این سن می رسیم. در عین حال، برای شهروندان مرد و زن روس،اطمینان به همسر اهمیت زیادی ندارد. 80 درصد آنان اذعان دارند که تنها با یک نفر درتمام طول عمر خود بوده اند. بدین صورت، قضاوت معمول درباره اینکه شهروند امروز روساز مدل های غربی در روابط خود پیروی می کند و «شریک زندگی خود را همچون دستکش عوضمی کند» بیش از یک افسانه نیست. در جامعه روس هستند کسانی که سعادت تشکیلخانواده را نداشته اند، اما تعداد آنان زیاد نیست؛ چیزی در حدود 2-1 درصد مردان و 8-5درصد زنانافرادی هستند که «نیمی» از عمر خود را به بهانه‌های مختلف هدرداده اند. این مساله بیشتر شامل حال زنان می‌شود: بیوه شدن زود هنگام تراژدی ملیروسیه امروز است. ادامه عمر متوسط برای مردان درروسیه به سختی از 57 سال بالاتر میرود- و عجیب نیست که از میان هر پنج زن، یک نفر در سن 45 سالگی بیوه می‌شود، تاسن 50 سالگی از میان هر چهار زن، یک نفر شریک زندگی خود را از دست می‌دهد و تا سن 60سالگی احتمال تنها شدن زن به 50 درصد می رسد.
و. عزاداری درروسیه
عزاداري در روسيه در دوسطح منطقه اي و فدرال برگزار مي شود. سطح منطقه اي يا محلي از طرف رئيس منطقه و در صورت مرگ بيش از صد نفر اعلام مي شود. سطح فدرال بر اساس تصميم رياست جمهوري و در صورت كشته شدن همزمان صد نفر يا بيشتر است.معمولاً در تمام ساختمان هاي شهرداري و يا كنار پرچم ها روبان سياه نصب مي شود. در رسانه هاي دولتي نيز پخش برنامه هاي سرگرم كننده منع مي شود. اكثر رسانه هاي خصوصي نيز به نشانه همبستگي در محتواي برنامه هاي خويش محدوديت اعمال مي كنند. آداب و رسوم عزاداری در روسیه عبارتند از:
الف. پوشیدن لباس های سیاه و سفید بدون داشتن رنگ هاي روشن.
ب. براي زنان - پوشیدن شال سیاه و سفید، کلاه سیاه و همچنین لباس بلند مشكي.
ج. اجتناب از خنده.
د.عدم پخش برنامه هاي سرگرم كننده در تلويزيون.