مراکز پژوهشی روسیه

هم اکنون بیست مرکز تحقیقاتی و پژوهشی سری در سراسر روسیه به امر تحقیقات پیرامون علوم فن آوری جدید در زمینه کشاورزی، تحقیقات در اعماق اقیانوس ها و فضا، تولید فلزات سبکتر از آلومینیوم، تولید آلیاژهای ضد رادار و سوپر آلیاژها به کار مشغول هستند. فدراسیون روسیه بودجه قابل ملاحظه ای را به امر تحقیقات علمی اختصاص داده و کماکان در جهت دستیابی به علوم و فن آوری پیشرفته به ویژه در بعد نظامی، نهایت سعی و تلاش را مبذول می دارد و هر چند در این زمینه پیشرفت های علمی و فنی در مقایسه با دوران شوروی سابق کندتر گردیده ولی این موضوع یکی از اولویت های دولت روسیه محسوب می گردد. طبق برآوردهاي کارشناسان، ميانگين ضرر ساليانه روسيه از محل فرار مغز ها به غرب برابر 25 ميليارد دلار است. از سوي ديگر، طي 6-5 سال اخير  حدود 100 هزار محقق روس بعد از کار بلندمدت در خارج به وطن برگشتند. اگر فرض شود که سالي 25 هزار نفر به کشور بر مي گردند، هر يک از آنها بايد تجربه علمي معادل 1 ميليون دلار را با خود بياورد تا بين فرار و بازگشت مغزها توازن برقرار شود. ولي مؤلفان گزارش اين رقم را بعيد مي دانند زيرا در شرايط عدم گسترش سيستم به کار گيري نوآوري هاي علمي و جنبه ضعيف تجاري فعاليت علمي نمي توان به استفاده مؤثر از دانش علمي اميدوار بود. در اين پژوهش همچنين منابع تأمين مالي فعاليت هاي علمي نيز بررسي شده است. تناسب منابع مختلف تأمين مالي به قرار ذيل است: 60% توسط بودجه فدرال تأمين مي شود، 18% توسط بنيادهاي غيردولتي، 6% توسط سرمايه خصوصي و 2% توسط بودجه هاي منطقه اي. منابع خارجي تأمين مالي پژوهش هاي علمي در روسيه چنين معرفي شدند: بنيادهاي غير دولتي 25%، دانشگاهها 12%، سازمانهاي بين المللي 12%  پژوهشگاهها و مراکز علمي دولتي 13%، وزارتخانه ها 14% و شرکت هاي خصوصي 7%.  

در سالهاي اخير رشد جهشي جابجايي محققان مشاهده شده است. عده زيادي از دانشمندان روس به صورت مستقل بر اساس قراردادهايي که نصف آنها براي مدت بيش از 3 سال منعقد مي شوند، به خارج مي روند. 68% دانشمندان با چشم نيک به اين روند مي نگرند.  در حال حاضر در روسيه بازتوليد کادرهاي علمي صورت نمي گيرد. دانشمنداني که به خارج رفتند، سپس همکاران جوان خود را دعوت مي کنند. ولي علم روسي براي بازگشت دانشمندان از خارج آمادگي ندارد زيرا تجهيزات مدرن موجود نيست، دستمزد پايين و موضوع پژوهش محدود است. جالب توجه است که بنيادهاي خارجي به اين مسأله توجه کرده اند. در «برنامه ماري کوري – کادرها و تحرک دانشمندان» که بخشي از برنامه چارچوبي ششم اتحاديه اروپا را تشکيل مي دهد، شرط ويژه بازگشت محققان خارجي به وطن گنجانده شده است. با اين حال، به اين مسأله توجه جلب مي شود که از طرف دانشگاهها و پژوهشگاههاي روسي هيچ پيشنهاد فرصت شغلي براي دانشمندان خارجي، از جمله روس هاي مقيم خارج، دريافت نشده است.

اين امر به ظاهر باعث تعجب مي شود زيرا طي 14 سال اخير در روسيه تعداد مؤسسات پژوهشي به ميزان بيش از 800 واحد افزايش يافته است (از 1831 مؤسسه در سال 1991 تا 2564 مؤسسه در سال 2003). ولي تأمين مالي اين مؤسسات کاهش يافته است. همچنين نقش دانشگاهها و واحدهاي توليدي در پژوهش ها کاهش مي يابد. مؤسسات علمي بزرگ به پژوهشگاهها و شرکت هاي کوچک تقسيم مي شوند. در حال حاضر آکادمي علوم روسيه دربرگيرنده 460 مؤسسه پژوهشي است و در سيستم آکادمي علوم پزشکي روسيه حدود 50 مؤسسه پژوهشي وجود دارند. چهل درصد شاغلین در بخش علمي حتي تحصيلات عالي ندارند. اين گرايش 7-6 سال اخير است. به عبارت ديگر، علم به «مديريت ساختمان ها» تبديل شده است. پيشنهادهايي که در زمينه ايجاد شرايط براي فعاليت موفقيت آميز علم در روسيه مطرح مي شوند، تازگي ندارند. کارشناسان معتقدند که پروفسور بايد شخصيت کليدي علمي شود. همچنين بايد از ترسهاي گوناگون در زمينه تابعيت و مليت محقق رها شد تا دانشمندان خارجي هم بتوانند در علم روسي نقش به سزايي ايفا کنند( روزنامه «نزاويسيمايا گازتا»، 25 مي 2005). از مراکز علمي مهم کشور مي توان به مراکز زیر اشاره کرد:

الف. مرکز پژوهش هاي فيزيک هسته اي در دوبنا (منطقه مسکو)،

ب. شهرک شعبه آکادمي علوم روسيه در سيبري (شهر نووسيبيرسک)،

ج. انستيتوي کورچاتوف (فيزيک هسته اي در مسکو) و نيز شهرهاي «بسته» علمي مانند آرزاماس-17، ساروف، کراسنويارسک-25،

د. پژوهشگاه هاي وابسته به سيستم آکادمي علوم روسيه در شهرهاي مسکو، سن پترزبورگ و غيره.

پژوهشگاه تحقیقات راهبردی روسیه( ریسی) یکی از مراکز پژوهشی مهم در روسیه است که در حوزه علوم انسانی و به ویژه مسائل راهبردی کشور فعالیت می کند. این پژوهشگاه در سال 1992 بنا به فرمان ریاست جمهور تاسیس شد و به عنوان یک مرکز دولتی پژوهش و تحقیقاتی – علمی، مطالعه و تامنی و حمایت از اطلاع رسانی و تحلیل امور ارگان های مقننه و مجریه کشور را بر عهده دارد. از سال 1996 میلادی نیز واحد ریس در شهر کالینگراد( مرکز تحقیقاتی بالتیک) شروع به کار نمود. محصولات اصلی ریسی بیشتر مورد استفاده اداره ریاست جمهوری، شورای فدراسیون و مجلس دولتی و کمیته های وابسته به آنها، شورای امنیت، دولت و سازمان های وابسته و زیر مجموعه وازتخانه ها و ادارات مربوطه قرار می گیرد. نقش و جایگاه این دانشکده را در مراکز پژوهشی- علمی روسیه، مجموعه تحلیل های کارشناسی مشکلات و مسائل مهم ( همچون سیاست های خارجی، دفاعی ، اقتصادی، زیست محیطی و دیگر مسائل حفاظتی امنیتی فدراسیون روسیه) مشخص می نمایند. تهیه طرح و آماده سازی مواد اطلاعاتی- تحلیلی، پیسنهادات و توضیحات، ارزیابی های کارشناسانه برای ساختارهای دولتی فدراسیون روسیه.اطلاع رسانی گروه های علمی و سیاسی در خصوص مسائل اجتماعی که می توانند امنیت منلی را به خطر بیاندازند و از لحاظ راهبردی نیز برای روسیه حائز اهمیت می باشند.تدارک و اجرای کنفرانس های علمی- عملی، همایش و تحلیل مسائل مهم( که پیش از همه می بایستی در خصوص آنها تصمیم گیری شوند).

ریسی مسئول تهیه و آماده سازی مسائل کلی مرتبط با امنیت ملی و مسائلی همچون گسترش روابط روسیه و کشورهای خارجی، بررسی و فراگیری نحوه و خصوصیات واکنش های اقتصادی و سیاسی- نظامی منطقه ای- جهانی و تحلیل و پیش بینی اوضاع بحرانی در یکایک کشورهای منطقه و جهان می باشد.مجموعه تحقیقات این پزوهشگاه بیشتر در زمینه امور سیاسی- نظامی در حوزه امنیت ملی- دولتی فدراسیون روسیه می باشد و همچنین بررسی عوامل ریسک دار و آنالیز و تحلیل راه هایی که به حفظ ثبات منطقه ای( با توجه به شرایط ژئوپلتیک) کمک می نماید از دیگر مسائلی است که در این پژوهشگاه مورد تحلیل واقع می شود. مسائلی همچون گسترش روابط روسیه، کاهش و مدرنیزه و امروزی نمودن تسلیحات، جلوگیری از انتشار تسلیحات کشتار دسته جمعی و مسائلی همچون اوضاع اجتماعی- سیاسی در کشورهای خارجی نزدیک، روابط مابین روسیه و کشورهای مشترک المنافع و بالتیک با توجه به فروپاشی شوروی سابق و تعیین سیاست گذاری در مورد کشورهای خارجی نزدیک، روابط با کشورهای اروپایی غربی، ژاپن، کشورهای شرق دور و نزدیک و همچنین چین، نیز توسط کارشناسان این دانشکده مورد تحلیل و بررسی قرار می گیرد.دفاع از حقوق نژاد روسی و دفاع از گروه های کوچک اجتماعی که در کشورهای جدید خارجی زندگی می کنند و توجه به فرهنگ روسی از جمله مسائلی است که مدنظر متخصصان این پژوهشگاه می باشد و مورد تحلیل و بررسی واقع می شوند. که در این میان مسائل کشورهعای مشترک المنافع به لحاظ تغییر ساختار و شکل گیری جدید که در اتحادیه مابین کشورها رخ داده است توجه خاص و ویژه ای را به خود تخصیص داده است.

این پژوهشگاه سعی دارد تا روش هایی را که می تواند در حل و تنظیم جریان های مختلف کمک نمایند، مورد بررسی قرار دهد. جریان هایی که می توانند تهدیدهایی را برای جوامع جهانی و ثبات منطقه ای ایجاد نمایند. همچنین توجه زیادی به مسئله تروریسم بین المللی می شود. در بین پژوهش ها و تحقیقات مرتبط با سیاست های خارجی این مرکز، مسائل مشکلات منطقه ای که تاثیر مستقیمی بر روی منافع روسیه دارند دارای اهمیت ویژه ای می باشد. در این پژوهشگاه مسائل مختلفی مورد بررسی قرار می گیرند و قبل از همه مسائل زیر مورد توجه بیشتری هستند: مسئله امنیت اروپا، روابط با ناتو، ساختار و شکل سیاسی اروپای امروزی، فعالیت های سازمان های بین المللی منطقه ای، راه‌های پیشرفت دول اروپای مرکزی و شرقی، مسائل امنیتی منطقه بالتیک، ایجاد صلح و آشتی در بالکان و حمایت و پشتیبانی امنیتی در حوزه دریای مدیترانه و دریای سیاه، مسئله شکل گیری حقایق تازه در منطقه آسیایی اقیانوس آرام، روابط روسیه با ژاپن، چین و کشورهای در حال توسعه صنعتی. البته مسائل اقتصادی ، سیاسی و نظامی آمریکا و روابط دو طرفه روسیه و آمریکا بطور مجزا تحلیل و بررسی می شود.

مسائل اقتصادی جایگاه ویژه ای را در امور این پژوهشگاه دارا است. بخش ویژه ای به تحقیقات بر روی مسائل امنیت اقتصادی روسیه، تحلیل و تهیه توصیه هایی در زمینه مسائل بودجه ای، امنیت انرژی و مواد غذایی و گسترش صنایع مادر روسیه اختصاص دارد.مسائل هم سویی کشورها در اقتصاد جهانی، تحکیم ظرفیت صادرات روسیه، روابط راهبردی با سازمان های اقتصادی- بودجه ای بین المللی و امکان جذب سرمایه خارجی در اقتصاد روسیه، از جمله مسائل دیگری است که به آنها توجه ویژه می شود. در این پژوهشگلاه مسائل همکاری های اقتصادی روسیه با کشورهای خارجی نزدیک به ایالات متحده آمریکا، اتحادیه اروپا، اروپای مرکزی و شرقی، چین، ژاپن، هند حائز اهمیت است. بخش مهمی از فعالیت های این پژوهشگاه در خصوص فعالیت های علمی- عملی می باشد، نظسیر سازماندهی و اجرای کنفرانس ها، سمینارها و تحلیل های موضوعی و دیگر اموری که متخصصان خارجی و داخلی در آنها شرکت می جویند.

این پژوهشگاه روابط خوبی با چندین ساختار دولتی، سازمان های سیاسی، و اجتماعی، مراکز علمی- پژوهشی روسیه دارد، همکاران این پژوهشگاه به کمیته شورای فد راسیون روسیه و مجلس دولتی انجمن فدرالی فدراسیون روسیه دعوت می شوند، تا در امور بین ادار ی گروه های کاری تشکیلات اجتماعی شرکت جویند و تحقیقات بنابر سفارشات وزارتخانه ها و ادارات صورت می پذیرد. یعنی با وزارتخانه هایی که طرح ها و پیشنهادهای مناسب و جالبی ارائه نموده اند قرارداد همکاری منعقد می شود، و تبادل اطلاعات می نماید. این پژوهشگاه با توجه به اینکه از لحاظ کاری و در یکسری از امور با دانشگاه های دیگر شباهت دارد به همین جهت با دانشکده های آکادمی علوم روسیه، وزارت دفاع فدراسیون روسیه و دیگر مراکز تحقیقاتی روسی و مراکز درسی همکاری علمی دارد. که می توان به دانشکده ی اروپا، اسیکران، دانشکده ی شرق دور و دیگر موارد اشاره داشت. گسترش روابط در مناطق روسیه توجه خاصی را در این پژوهشگاه به خود جلب نموده است. و در حال حاضر همکاری های اطلاعاتی- تحلیل گرایانه و علمی- عملی نیز با منطقه آلتایسکی انجام می شود. که در بخش علمی با مرکز علمی اورال و دالتی واستوک ( شرق دور) که یکی از مشهورترین مراکز می باشد، کار علمی را شروع کرده و در حال گسترش می باشد. این پژوهشگاه از دانشگاه های دولتی تربیت معلم ولادیمیر، تور و غیره حمایت می نماید. پژوهشگاه، همکاری های محکم و استواری نیز با دانشکده های راهبردی و تحقیقاتی بین المللی و مراکز علمی دیگر کشورهای خارجی نزدیک، دارد. از جمله: دانشکده تحقیقات اجتماعی- سیاسی ریاست جمهوری روسیه سفید، دانشکده ملی تحقیقات راهبردی( اکراین) و شعبه زاکارپاتسکی( ادژگورود) مرکز تحقیق علوم انسانی کریمه، دانشکده تحقیقات بین المللی ریاست جمهوری ازبکستان، دانشکده تحقیقات راهبردی ریاست جمهوری قزاقستان، مرکز ایران شناسی قفقاز( ارمنستان)، دانشکده بین المللی تحقیقات راهبردی ریاست جمهوری قرقیزستان. این پژوهشگاه همچنین دارای روابط استواری با تشکیلات دولتی، سازمان های سیاسی و مراکز علمی- تحقیقاتی اروپای غربی، ایالات متحده آمریکا و آسیا می باشد.از سال 1996 این پژوهشگاه عضو دانشکده های بین المللی تحقیقاتی- راهبردی( لندن) می باشد وئ نیز همکاری های خوبی با مراکز کنفرانس « ویلتون پارک» وزیر امور خارجه انگلستان، دانشکده رویال روابط بین الملل ( انگلستان) دانسکده بین المللی پژوهش های راهبردی (فرانسه)، مرکز نظامی پژوهش های راهبردی( ایتالیا) دارد.