نظام حزبی لبنان
احزاب سياسي
مقدمه: گرچه ظهور احزاب سیاسی در لبنان به مفهوم و سازوکار امروزی به دوره قيموميت فرانسه و به ویژه سال های پس از استقلال بازمی گردد، زمینه های فعالیت شبه حزبی به سده های پیشین و به طور مشخص به دوره امارت های آل معن و آل شهاب بازمی گردد.عمده ترین منازعات سیاسی در این دوره ها در شکل دو گرایش قیسی و یمنی در مراحل اولیه در طائفه درزی ظهور کرد. ریشه این نزاع ها به دوره جاهلیت بازمیگشت و در دوره اسلامی نیز میان اعراب شمال و جنوب بازتولید شد. این نزاع ها به تدریج از طائفه درزی فراتر رفت و دیگر طوائف از جمله مارونی ها را دربرگرفت که در رقابت های سیاسی،گروهی به جریان قیسی و گروهی دیگر به جریان یمنی وابسته شدند (الصليبي، 118،1،1991). نزاع های قیسی یمنی در دوره امارت آل شهاب میان آنان که پرچمدار جریان قیسی بودند و آل علم الدین که جریان یمنی را رهبری می کردند، اوج گرفت و سرانجام به شکست یمنی ها منجر شد. جریان قیسی هم البته در پی تغییر و تحولات سیاسی اجتماعی رو به ضعف گزارد و به تدریج در میان درزی های منطقه شوف، دو جریان رقیب یزبکی و جنبلاطی در صحنه سیاسی ظهور کردند. نزاع سیاسی میان این دو جریان تا مدت ها در میان درزی ها برقرار و عامل موثری در روند سیاسی امارت جبل لبنان بود و آثار آن همچنان هرچند کمرنگ، در میان این طائفه مشاهده می شود (الصليبي،39،2،1991 به بعد).
در دوره قیمومیت نيز فراکسیون قانون اساسی و فراکسیون ملی به عنوان دو جریان رقیب در صحنه سیاسی لبنان ظهور کردند.
در دوره قيموميت، اعلام قانون اساسی، تشکیل مجلس نمایندگان و پیامدهای آن از جمله رقابت های انتخاباتی، به شکل گیری جریان های سیاسی جدید انجامید. اولین تشکل سیاسی شبه حزبی با عنوان فراکسیون قانون اساسی توسط هواداران بشارة الخوری در سال1936 در صحنه سیاسی لبنان ظهور کرد. جریان رقیب بشارة الخوری نیز تشکل فراکسیون ملی را به رهبری امیل اده در سال1942 و در آستانه استقلال لبنان تاسیس کرد (پيشين، 230،229).
پس از استقلال لبنان در سال 1943، به ویژه در پی تاسیس دولت صهیونیستی اسرائيل و گسترش جریان پان عربیسم ناصری و و پیامدهای سیاسی اجتماعی آن در لبنان، احزاب بیشتری ظهور کردند که نقش موثری در تحولات و نزاع های سیاسی این کشور داشتند. بحران ناشی از درگیری های اعراب و اسرائیل و شکست اعراب در جنگ ژوئن 1967 و حضور آوارگان فلسطینی در لبنان و شکل گیری مقاومت فلسطین در جنوب اين كشور، از جمله زمینه های پدید آمدن جریان ها و تشكلهاي سیاسی حزبی در لبنان شد. آغاز جنگ داخلی در سال1975 اما نقطه عطفی در تاریخ حیات حزبی لبنان به شمار می رود. در این دوره برخی از احزاب منحل اعلام شده به صحنه بازگشتند و بسیاری ازآنها با تشکیل بازوی نظامی، خواسته یا ناخواسته به درگیری های خونین کشیده شدند که طی فرازوفرودی 15ساله ادامه یافت.
پس از پایان جنگ هرچند برخی از احزاب و جریان های حزبی که با آغاز جنگ و یا تحت تاثیر مقاومت فلسطینی پدید آمده بودند و اینک توجیه و زمینه ای برای استمرار فعالیت نداشتند، رو به افول گزاردند و یا به شدت محدود شدند؛ البته احزاب،جریان ها و هم پیمانيهای سياسي جدیدی نیز شکل گرفت.
احزاب سیاسی لبنان عموما از وابستگی های طائفی برخوردارند و معمولا موضع گیری های آنان با منافع طائفه خود گره خورده است.
بیشتر احزاب سیاسی لبنانی سیاست و جهت گیری های پایدار نداشته ومتناسب با شرایط سیاسی و تحولات منطقه ای و گاه بر اساس سیاست های بین المللی وسیاست های کشورهای حامی، موضع گیری کرده یا تغییر جهت می دهند. برخی از احزاب لبنانی به ویژه احزاب غیرطائفی، حضور چندان موثری در تحولات سیاسی نداشته و هر از چندگاه به تناسب شرایط با اتخاذ موضع و صدور بیانیه در خصوص رویدادها و تحولات، اعلام حضور می کنند و گاه نیز از طریق ائتلاف و یا هم پیمانی با دیگر احزاب و جریان های سیاسی به حضور خود در صحنه سیاسی ادامه می دهند.
هرچند احزاب و جریان های سیاسی لبنان را به ملی، سکولار، اسلامی، چپ و راست و... تقسیم می کنند، رویکردها و سیاست های نه چندان ثابت و تداخل سیاست ها مانع از دقت و قطعیت چنین تقسیم بندی می شود. در مجموع، علیرغم وجود ده ها حزب و شبه حزب سیاسی در لبنان، به دلیل ساختار سیاسی اجتماعی پیچیده طائفی و بحران های درون تشکیلاتی و عدم انطباق ویژگی های لازم یک حزب سیاسی بر بیشتر آنها، نمی توان از فرهنگ حزبی در این کشور سخن گفت.
مهمترین احزاب و تشکل های سیاسی و شبه سیاسی لبنان که در سال های اخیر در صحنه سیاسی لبنان کم و بیش حضور تاثیرگذاری داشته اند، عبارتند از*:
اتحاد قوی الشعب العامل**: در سال های پایانی دهه شصت قرن بیستم در مراکز دانشگاهی به ویژه دانشگاه دولتی لبنان و دانشگاه عربی بیروت با محوریت کمال شاتیلا و تحت تاثیر اندیشه های ناصری شکل گرفت. اين شبه حزب، طی دهه های پایانی قرن بیستم در بسیاری از تظاهرات دانشجویی حضوری فعال داشت و در دفاع از خواست های مردمی و برخی از مسائل ملی و قومی برنامههاي اعتراضی و تحصن دانشجویی برگزار می کرد. این تشکل سیاسی همچنین درگیری های شدیدی با کمونیست ها و جریان های قومی- مارکسیستی داشت و در دوره جنگ داخلی نیز با تشکیل گروهی نظامی به همراه جبهه احزاب قومی وملی در برابر جنبش ملی مسیحیان قرارگرفت. این گروه پس از جنگ مجددا به فعالیت های سیاسی و انتخاباتی روی آورد و در سال های اخیر تحت عنوان "الموتمرالشعبی اللبنانی" و عمدتا در بیروت به حضور سیاسی خود ادامه می دهد.
تجمع اللجان و الروابط الشعبية***: در سال1975 توسط گروهی از جوانان بعثی انشعابی از حزب بعث طرفدار عراق در لبنان از جمله معن بشور و بشارة مرهج تشکیل شد. این گروه در جنگ داخلی مشارکت و در حمایت از مقاومت فلسطين در لبنان درگیری های شدیدی با نیروهای شبه نظامی فالانژ داشت. در سال های اخیر با تاسیس مرکزی تحت عنوان"دارالندوة" در بیروت به برگزاری سخنرانی های سیاسی و طرح مباحث اجتماعی و حمايت از گردهمایی های احزاب و گروه های سیاسی جوان اقدام کرده است. نشریه این تشکل با نام المنابر به طرح مباحث سیاسی قومی(عربی) می پردازد. همچنین در مناسبت ها و رویدادهای سیاسی با صدور بیانیه و اتخاذ مواضع، اعلام حضور می کندو روابط نزدیک با حزب بعث لبنان، حزب الله، و سوریه دارد. معن بشور از موسسان آن، همچنان دبیر کل این تشکل سیاسی است.
التيار الوطنی الحر*: زمینه تشکیل این جریان سیاسی مسیحی به سال1990 و تبعید میشل عون به فرانسه بازمی گردد. وی پی از بازگشت از تبعید در سال2005 ، آغاز فعالیت این حزب سیاسی را اعلام کرد. این تشکل سیاسی با احزاب و جریان های سیاسی مسیحی همچون الکتائب والقوات اللبنانية در رقابت و با حزب الله و امل هم پیمان است و در زمره اعضای ائتلاف موسوم به 8 مارس قرار دارد. این جریان سیاسی دارای ایستگاه تلویزیونی با نام otv بوده و با چند نماینده و وزیر در مجلس نمایندگان و هیئت دولت حضور دارد.
حركة امل:** اين تشكيلات سياسي نظامي در آغاز به عنوان بازوي نظامي جنبش محرومان پديد آمد. اين جنبش با هدف دفاع از حقوق سياسي اجتماعي شيعيان توسط امام موسي صدر بنيان گزارده شد. فعاليتهاي بازوي نظامي جنبش محرومان در سال 1975 با همكاري دكتر مصطفي چمران و بطور مخفيانه آغاز شد و در پي انفجاري كه در حين آموزش نيروهاي جذب شده به آن روي داد، امام موسي صدر ناگزير موجوديت آن را رسماً اعلام كرد.
جنبش امل كه به تدريج عملاً جايگزين جنبش محرومان شد، هر چند در جنگ داخلي لبنان همچون بيشتر احزاب و جريانهاي شبه نظامي ناگزير از درگيري با برخي از احزاب و تشكلهاي نظامي به ويژه شبه نظاميان كمونيست و نيروهاي فلسطيني شده، فعاليتهاي خود را عمدتاً به دفاع از مناطق شيعهنشين معطوف ساخت. در پي مفقود شدن امام موسي صدر در سال 1978 در جريان سفر به ليبي، حسين الحسيني مسئوليت جنبش را بر عهده گرفت و در سال 1980 رهبري آن در اختيار نبيه بري قرار گرفت كه تاكنون ادامه يافته است.
در سال 1982، تهاجم گسترده نيروهاي نظامي اسرائيل به لبنان و پيشروي آنان تا بيروت منجر به تشكيل كميته نجات ملي شد كه اعضاي آن را رهبران سياسي و برخي فرماندهان شبه نظامي از جمله بشير الجميل فرمانده شبه نظاميان ماروني تشكيل ميدادند. عضويت نبيه بري در اين كميته با مخالفت تعداد قابل توجهي از مسئولان و كادرهاي رده بالاي جنبش از جمله حسين موسوي نائب رئيس و سخنگوي آن روبرو شد كه در اعتراض به اين امر از مسئوليتهاي خود استعفا كردند و بدينسان ضربه بزرگي بر اين تشكيلات وارد آمد.
در پي تأسيس جنبش حزباله كه برخي از مؤسسان آن از همان مسئولان و كادرهاي مستعفي جنبش امل بودند، رقابت ميان اين دو جنبش شيعي تا سالها ادامه يافت كه در برخي مقاطع به درگيريهاي نظامي كشيده شد و تلفاتي به بار آورد.
پس از پايان جنگ، جنبش امل به بازسازي تشكيلاتي روي آورد و با توجه به شرايط جديد صحنه سياسي لبنان، روابط خود را با ديگر احزاب و جريانهاي سياسي و به طور خاص با جنبش حزباله سامان داد و با شركت در انتخابات مجلس موفق شد تعدادي از كرسيهاي نمايندگي را در اختيار گيرد. همچنين در كابينههاي مختلف سالهاي پس از جنگ برخي از پستهاي وزراتي در اختيار اين جنبش قرار گرفته است.
از سالهاي پاياني قرن گذشته تاكنون، هماهنگي ميان جنبش امل و حزباله به عنوان دو تشكيلات فراگير در ميان شيعيان برقرار و در بيشتر تحولات سياسي، مواضع مشتركي از سوي آنان اعلام ميشود. همچنين هر دو جنبش از اعضاي تعيين كننده ائتلاف 8 مارس ميباشند.
جنبش امل داراي مراكز و مؤسسات فرهنگي اجتماعي و آموزشي متعدد است و فرستنده تلويزيوني ان.بي.ان را نيز در اختيار دارد. از جمله مسئولان و شخصيتهاي اين جبنش، علي حسن خليل، ايوب حميّد، محمود ابوحمدان و علي خريس را ميتوان نام برد. همچنين نبيه بري رهبر اين جنبش رياست مجلس نمايندگان را بر عهده دارد.
الحزب التقدمي الاشتراكي**: این حزب توسط کمال جنبلاط از رهبران طائفه درزی در سال1949 تاسیس و از احزاب تاثیرگذار در تحولات سیاسی 6 دهه اخیر این کشور است. در بحران سال1958 در دوره ریاست جمهوری کامیل شمعون نقشی فعال داشت و ده ها عضو و هوادار آن در جریان آن کشته شدند. مجموعه ای از نیروهای شبه نظامی وابسته به این حزب درزی درجنگ داخلی مشارکت داشتند. اين حزب در دفاع از مقاومت فلسطین و در ائتلاف با دیگر نیروهای ملی و اسلامی، در برابر نیروهای مخالف قرار گرفت و کمال جنبلاط موسس این حزب، خود رهبری این ائتلاف را برعهده داشت. پس از ترور وی درسال1977، مسئولیت حزب برعهده فرزندش ولید قرارگرفت که تا کنون نیز ادامه دارد. در سال1983 درگیری های شدید میان نیروهای شبه نظامی حزب و نیروهای تحت امر سمیرجعجع فرمانده القوات اللبنانية، منجر به شکست و عقب نشینی شبه نظاميان مسيحي از مناطق شرق صیدا و عقب نشینی به کسروان و المتن شد.
مواضع این حزب در سال های اخیر چندان ثابت نبوده است؛از جمله علیرغم روابط دیرینه با سوریه، ولید جنبلاط با اتخاذ سیاستی مخالف این کشور، این روابط را مخدوش کرد و پس از مدتی مجددا درصدد ترمیم آن برآمد. چندی بعد و درپی تحولات سیاسی منطقه، دیگربار مواضعی مخالف این کشور اتخاذ کرد. ولید جنبلاط که پیش از ترور رفیق حریری روابط نزدیکی با حزب الله داشت، پس از آن و در پی شكلگیری ائتلاف 14 مارس به آن پیوست و موضع مخالف شدیدی علیه سوریه و حزب الله اتخاذ کرد. در سال2011 به دنبال بروز اختلاف میان این حزب و دیگر اعضای ائتلاف مزبور، با خروج از ائتلاف، آن را از اکثریت انداخت و سبب شد تا زمینه برای تشکیل دولت مورد حمایت ائتلاف 8 مارس که دارای اکثریت در مجلس نمایندگان شده بود، آماده شود. این حزب از آنجا که از حمایت بخش وسیعی از طائفه درزی برخوردار است، معمولا در اکثر دولتها و در مجلس نمایندگان حضور دارد.
حركة التوحید الاسلامی*: این مجموعه سیاسی در سال1982 توسط شیخ سعید شعبان، عضو سابق الجماعة الاسلامیة و با ادغام سه گروه محلی در طرابلس در شمال لبنان شکل گرفت. این جریان سياسي ديني به تدریج با موضعگیری علیه اسرائیل، حاکمیت مارونیها، احزاب چپ و قومی، از پایگاه گسترده ای در این منطقه برخوردار و موفق به اخراج همه نیروهای سیاسی چپ از آنجا شد و بدينسان طي سالهاي 1984 و 1985، شهر طرابلس را تحت نفوذ خود گرفت .اين تشكل سياسي طي اين مدت با شعار برپایی نظام اسلامی، اقداماتی همچون برگزاری محاکمه های قضایی، ممنوعیت فروش مشروبات الکلی، تعطیلی استخرهای مختلط و تفریح گاه ها و برخورد با بی حجابی را به اجراء گزارد كه احزاب و نیروهای چپ را به عکس العمل واداشت. آنان با حمایت نیروهای نظامی سوریه و با محاصره شهر و برخی درگیریهاي مسلحانه، نیروهای این جنبش را تحت فشار گزاردند. سرانجام با میانجیگری جمهوری اسلامی ایران و عزیمت شیخ سعید شعبان به دمشق و طی مذاکراتی، با اعلام آتش بس و ورود فعالان سیاسی چپ به طرابلس اوضاع به شرایط نسبتا عادی بازگشت. از آن پس به ویژه پس از مرگ بنیان گذار آن در سال1998، فعالیت های این جنبش بسیار محدود و تنها به برخی موضع گیری ها و صدور بیانیه و برگزاری گردهمائی منحصر گردیده است.
الجماعة الاسلامية : این تشکل پیش از آن که حزبی باشد، دینی و تبلیغی است که به تدریج از ویژگی های یک جریان سیاسی هم برخوردار شده است. این تشکل در سال1964 از درون جمعیت مذهبی عبادالرحمن در طرابلس ظهور کرد و دارای شعبه هایی در بیروت، صیدا، بقاع و جنوب است. هدف از تاسیس این تشکل، جذب و هماهنگی نیروی جوانان مومن و جهت بخشیدن به آنان است. این جمعیت رسالت خود را اسلام، برپایی جامعه اسلامی وحیات دینی میداند. این جریان دینی سياسي همچنین از حامیان الغای طائفه گرایی سیاسی و وحدت عربی بر اساس اسلام، همزيستي مسالمت آمیز میان مسلمانان و مسیحیان و نیز رهایی از استعمارغربی است. الجماعة الاسلامية هرچند با برخی ازجریان ها و احزاب همچون حزب الله، روابط نزدیکی دارد، در خصوص سیاست های حاکم و مسائل کلی کشورمیانه روی را درپیش گرفته است. مجله الامان، ارگان آن وفعالیت های آموزشی گستردهای تحت نام"مدارس الایمان" دارد.
حزب الله: زمینه های تشکیل این حزب به تحولات جامعه شیعیان لبنان پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران بازمی گردد که بسیاری از فعالان شیعه صحنه سیاسی لبنان از جمله هواداران حزب الدعوة عراق در این کشور، تني چند از اعضای جنبش امل، برخی از اعضای احزاب لبنانی وکادرهای فلسطینی ونیزگروهي از جوانان شیعه فعال در صحنههای سیاسی اجتماعی، خود را با اهداف و جهت گیری های آن هماهنگ کردند. نقطه عطف در مسیر شکل گیری زمینه های تشکیل حزب اما به پیامدهای تهاجم گسترده اسرائیل به لبنان و اشغال جنوب و محاصره بیروت در سال1982 مرتبط است. عضویت نبیه بری در کمیته نجات ملی که با شرکت رهبران سیاسی و برخی فرماندهان شبه نظامی از جمله بشیرجمیل فرمانده شبه نظامیان فالانژ و با هدف تعیین چگونگی برخورد با وضعیت جدید تشکیل شده بود، مخالفت های بسیاری از اعضای جنبش امل و دیگر هواداران انقلاب اسلامی را سبب گشت و به انشعاب گروهی از آنان از جمله سیدحسين موسوی عضو دفتر سیاسی و سخنگوی آن منجر شد. از دیگر عوامل زمینهساز تاسیس حزب الله شکل گیری رویکرد ضرورت تغییر جبهه رویارویی با اسرائیل از ضعف به قدرت بود. علیرغم برخی فعالیت های سیاسی فرهنگی و نیز عملیات نظامی علیه نیروهای اشغالگر اسرائیلی، موجودیت حزب و آغاز فعالیت های حزبی بطور رسمی در سال1985 طی بیانیه ای با عنوان" ما که هستیم و هویت ما چیست؟" که در واقع مرامنامه حزب الله بود، اعلام شد. مهمترین محورهای این مرامنانه، رویکرد دینی، جهاد و مقاومت در برابر اسرائیل تا اخراج کامل از لبنان به عنوان مقدمه آزادی بیت المقدس، مشارکت همه مردم لبنان در تعیین سرنوشت خود و مخالفت با امتیازات طائفی در این کشور بود.
انجام عملیات چریکی علیه نیروهای اشغالگر اسرائیل توسط نيروهاي شبه نظامی این حزب طی سال های اشغال جنوب لبنان و نیز مقاومت در برابر تهاجمات نظامیان اسرائیلی به ویژه در سال های 1993 و 1996 و کسب موفقیت های نظامی پی در پی، رژیم اسرائیل را ناگزیر ساخت تا در سال2000 از بیشتر مناطق جنوب لبنان عقب نشینی کند. این نقطه عطف در تاریخ مقاومت لبنان در طول چند دهه اخیر ونیز پیامدهای آن از جمله آزادسازی صدها اسیر لبنانی، فلسطینی و عرب در بند رژیم اسرائیل، به تقویت پایگاه اجتماعی سیاسی حزب الله انجامید. تهاجم گسترده هوایی اسرائیل در سال2006 به لبنان، علیرغم خسارت های سنگین مادی و انسانی، با مقاومت سرسختانه نیروهای شبه نظامی حزب الله روبه رو و عدم حصول هیچ گونه دستاورد نظامی و سیاسی برای این رژیم، پیامدهای سیاسی گسترده ای را در داخل اسرائیل به همراه داشت.
علاوه بر مسئله مقاومت و دستاوردهای نظامی، حزب الله توانسته است با توجه به پایگاه وسیع اجتماعی به لحاظ سیاسی نیز موفقیت های بزرگی به دست آورد که یکی از موارد عمده، حضور در مجلس نمایندگان و مشارکت در هیئت دولت طی دو دهه اخیراست. این حزب که از حمایت های جمهوری اسلامی ایران برخوردار است، همچنین در زمینه خدمات عمرانی، اجتماعی،بهداشتی و فرهنگی فعالیت های قابل توجهی داشته است و با ایجاد شبکه ای از مدارس و مراکز آموزشی، نقش موثری در توسعه فرهنگی آموزشی در میان شیعیان ایفا کرده است. این حزب با ایجاد مراکز رادیویی و شبکه تلویزیون ماهواره ای و انتشار نشریات گوناگون، ازحضور رسانه ای موثری در این کشور و در سطح منطقه و جهان نیز برخوردار است.
حزب الله بر لبنانی بودن، مسلمان بودن و الهام خود از انقلاب اسلامی تاکید دارد. این حزب در سال های اخیر به رهبری سید حسن نصرالله، محور ائتلاف 8 مارس با عضویت جنبش امل، جریان ملی آزاد و برخی دیگر از احزاب و گروه های سیاسی مسیحی و مسلمان نیز می باشد.ازجمله چهره های بارزاین حزب می توان ازشیخ نعیم قاسم،شیخ محمدیزبک،سیدابراهیم امین السید،محمدفنیش،محمدرعد وسیدهاشم صفی الدین نام برد.
حزب السوری القومی الاجتماعی:از جمله احزاب لبنانی است که در تحولات سیاسی لبنان از دوره قیمومیت فرانسه و به ویژه پس از استقلال این کشور نقش تاثیرگذاری داشته است. فعالیتهای این حزب كه توسط انطوان سعادة بنیان گذاری شد تا سال1935 سری و سياست آن در مخالفت با حضور فرانسوی ها و هواداری از استقلال لبنان به عنوان یک کشورعرب بود.پس از علنی شدن فعالیت های حزب،علیرغم دستگیری ها و محدودیت ها، کم وبیش به حیات سیاسی خود ادامه داد و به ویژه پس از اعلام موجودیت رژیم اسرائیل، دامنه فعالیت های آن گسترش یافت که نگرانی دولت ودستگیری برخی از اعضای آن را درپی داشت. با اعلام قیام مسلحانه علیه حاکمیت توسط انطوان سعادة، شورش هایی برپا شد که با شکست همراه بود. با محاکمه و اعدام رهبر حزب در سال1949، پایگاه مردمی آن گسترش یافت و علیرغم زندانی شدن بسیاری از رهبران و اعضای این حزب و بروز انشعاب ميان اعضاء، فعالیت های آن با فراز و فرودهایی استمرار یافت. در سال های جنگ داخلی، این حزب که ابتدا به دو شاخه تقسیم شده بود، در جنگ مشارکت داشت و پس از وحدت مجدد، نقشی فعال درجریان جنگ به ویژه پس از تهاجم اسرائیل در سال1982 به لبنان داشت. رقابت های داخلی و انشعاب مجدد در سال های بعد به تضعیف جایگاه این حزب انجامید. امروز حزب سوری قومی اجتماعی با دو جناح "الطوارئ" و "المجلس الاعلی" گرچه نه با وسعت و قدرت گذشته، در صحنه سیاسی لبنان حضور داشته و دارای نمایندگانی در مجلس است. از جمله شخصیت های بارز این حزب،اسعد حردان، مروان فارس و غسان مطر از جمله شخصیت های بارز این حزب
التنظیم الشعبی الناصری*: بنیانگزار این جریان سیاسی که صحنه اصلی فعالیت های آن شهر صیدا در جنوب لبنان می باشد، معروف سعد نماینده اسبق این شهر در مجلس نمایندگان بود. وی در آستانه جنگ داخلی لبنان در جریان یک تظاهرات اعتراض آمیز کارگری در صیدا ترور شد و پس از آن پسرش مصطفی رهبری آن را بر عهده گرفت. نیروهای شبه نظامی این تشکیلات با حمایت تسلیحاتی و مالی سازمان های فلسطینی در جنگ داخلی شرکت داشت و در جریان تهاجم نیروهای اسرائیلی در سال1982 نیز با امکانات و نفرات محدود خود در جبهه مقاومت قرارگرفت. مصطفی سعد رهبر این جریان چند بار مورد سوءقصد قرارگرفت که در یک مورد به از دست دادن بینایی وی منجر شد.
این جریان سیاسی که دارای گرایش های ناصری است، در سال های اخیر از فعالیت های محدودی در شهر صیدا و برخی مناطق در بقاع برخوردار و دارای مجموعه ای فرهنگی در صیدا است. به لحاظ سیاسی نیز این تشکیلات در رقابت با جریان سیاسی المستقبل و دارای مواضعی نزدیک به حزب الله و ائتلاف 8 مارس است.
الحزب الشیوعی*:این حزب کمونیست از متن مبارزات کارگری لبنان در سال1924 با نام حزب الشعب ظهور کرد و اولین دبیرکل آن ابراهیم یزبک بود که با همکاری فعالان کارگری از جمله فواد شمالی موفق به تاسیس آن شد. اولین حضور سیاسی حزب در روز کارگر در سال1925 در بیروت بود.این حزب که تحت تاثیر حزب کمونیست شوروی قرار داشت، پس از پیوستن به کمنترن**(اتحاد احزب کمونیست جهان) در سال1927 به حزب کمونیست تغییر نام داد. علیرغم برخی انشعاب های محدود و تحمل فشارها و محدودیت های اعمال شده از سوی حکومت به زودی از پایگاه وسیع اجتماعی به وِیژه درمیان اتحادیه ها و سندیکاهای کارگری برخوردار شد، به گونه ای که در سال 1947 تعداد اعضای آن به 20000 نفر رسید که بیشترین تعداد عضو در یک حزب سیاسی در لبنان بود. حزب کمونیست لبنان پس از استقلال نیز همچنان در صحنه سیاسی لبنان فعال بود و با ائتلاف با دیگر جریان های قومی، دموکرات و لیبرال در قیام سال1958 علیه نظام حاکم که از حمایت غرب برخوردار بود، مشارکت داشت. حزب که برخی اعضای آن از جمله جرج حاوی دبیرکل اسبق، از مسیحیان بودند، در جریان سال های جنگ داخلی با تشکیل بازوی نظامی و با حمایت از مقاومت فلسطین به ویژه در همراهی با جنبش فتح به رهبری یاسر عرفات و هم پیمانی با سوریه مشارکت داشت. پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، این حزب دچارضعف و فتوروبرخی اختلافات داخلی و انشعاب از جمله تاسیس جنبش چپ استقلال و پیشرفت توسط جرج حاوی دبیرکل پیشین شد. در سال های اخیر دامنه فعالیت های این حزب از گستردگی گذشته برخوردار نیست. به دنبال برخی اصلاحات داخلی، خالد حداد در سال2003 به سمت دبیرکلی این حزب برگزیده شد. حزب کمونیست لبنان در تحولات سیاسی داخلی لبنان طی سال های اخیر سعی کرده است مواضعی محتاطانه اتخاذ و از ائتلاف با دو جریان سیاسی رقیت خودداری کرده است.
داشناک: ریشههای تاسیس این حزب ارمنی به سال1906 باز می گردد که سیمون زفاریان در راس گروه های دانشجویی با همکاری جمعیت اتحاد و ترقی ترکیه مبارزاتی را علیه سلطان عبدالحمید عثمانی سامان داده بود. با مهاجرت ارمنی ها به لبنان در دوره قیمومیت فرانسه، فعالیت های آن توسعه یافت. اين حزب در این دوره با دولت قیم همکاری و در دهه های شصت وهفتاد میلادی با حزب رقیب خود در درون طائفه ارمنی، حزب هانشاک و نیز با حزب کمونیست لبنان اختلافاتي داشت که گاه با برخورد های خونین همراه بود. در طول سال های جنگ نيز از حضور در صحنه درگیری ها خودداری کرد. این حزب تا کنون از دولت های حاکم دراین کشور حمایت کرده و معمولا از طریق نمایندگان خود، درقوه مقننه این کشور حضور دارد.
حزب القوات اللبنانیة*: این حزب در سال 1976 و در حالی که یک سال از آغاز جنگ داخلی گذشته بود، توسط بشیرالجمیل فرزند موسس حزب کتائب به عنوان شاخه نظامی این حزب مارونی تاسیس شد که نقش بسیاری در درگیری های خونین در طول سال های جنگ داخلی داشت. پس از ترور بشیرالجمیل در سال1982 زمینههای استقلال آن از حزب مزبور شکل گرفت. ایلی حبیقه فرمانده گروهی از این شبه نظامیان که با حمله به اردوگاه های صبرا و شاتیلا هزاران آواره فلسطینی را قتل عام کرد، تا سال1986 فرماندهي این تشکیلات نظامی را بر عهده داشت و درپی شورش درون تشکیلاتی به رهبری سمیرجعجع، جای خود را به او داد. پس از پایان جنگ، همچون بسیاری از احزاب و تشکل های سیاسی درگیر جنگ داخلی، بر اساس پیمان طائف، با خلع سلاح خود، به حزب سیاسی تغییر وضعیت داد. در سال1994 سمیرجعجع، رییس حزب با اتهامات متعدد از جمله ترور رشید کرامی نخست وزیر اسبق، ترور تونی فرنجیه فرزند رییس جمهور اسبق و رییس جریان المردة و نیز انفجار کلیسای سیدة النجاة، محاکمه و به حبس ابد محکوم و تشکیلات او نیز غیرقانونی اعلام شد.
پس از خروج نیروهای سوری از لبنان درپی ترور رفیق حریری و اعلام عفو عمومی از سوی رییس جمهوری، وی از زندان آزاد شد و مجددا فعالیت های سیاسی و حزبی را از سرگرفت. این حزب از اعضای ائتلاف 14 مارس است و از طریق نمایندگان خود، در مجلس نمایندگان نیز حضور دارد.
حزب الکتائب اللبنانية**: این حزب گرچه یک حزب سکولار است، رهبران، اعضاء و هواداران آن عموما از طائفه مسیحیان مارونی اند و خود را مدافع منافع این طائفه در صحنه سیاسی لبنان می داند. حزب کتائب در سال 1936 توسط پیر جمیل تاسیس و در آغاز به عنوان تشکیلاتی ورزشی به صحنه آمد و تحت تاثیر حزب فالانژ اسپانیا به رهبری فرانکو، نام خود را از آن حزب گرفت. اين حزب در دوره قیمومیت فرانسه بطور آشکار شعار استقلال کامل لبنان از جهان عرب می داد و دارای روابط صمیمانهای با نظام قیم بود. حزب کتائب همچنین در طول سالهاي قیمومیت با جریان های سیاسی دیگر در میان مسیحیان و بطور خاص با فراکسیون ملی به رهبری امیل اده در رقابتی شدید قرار داشت و طی سال های پس از استقلال دارای فراز و فرودهای سیاسی بسیاری بوده است. سیاست های راست گرایانه و افراطی حزب کتائب یکی از عوامل زمینه ساز جنگ داخلی لبنان دانسته شده است. همچنین شبه نظامیان حزب کتائب نقش عمده ای در استمرار درگیری های خشونت بار و خونین در طول سال های جنگ داخلی داشتند. حمله به اردوگاه های فلسطینی در محله باشا و تل الزعتر و مهمتر از آن، فاجعه کشتار آوارگان فلسطینی پس از ترور بشیرالجمیل و درحالی که بیروت در محاصره نیروهای نظامی اسرائیل قرارداشت، توسط شبه نظاميان وابسته به اين حزب صورت گرفت.
با مرگ موسس حزب در سال 1984، تاثیرگذاری حزب در حوزه سیاسی در میان مسیحیان کاهش یافت و پس از پایان جنگ و امضاي پیمان طائف، دچار اختلافات داخلی شد. جرج سعاده دبیرکل جدید حزب با توجه به شرایط جدید، تغییراتی را در سیاست های حزب ایجاد و روابطی را با احزاب و جریان های ملی و اسلامی برقرار کرد؛ هرچند برخی اختلافات داخلی همچنان ادامه یافت. در دوره ریاست کریم بقرادونی بر این حزب، تلاش ها برای نزدیک کردن مواضع سیاسی با دیگر احزاب و جریان های سیاسی غیرمسیحی و خروج حزب از یک تشکیلات بنیادگرا به یک حزب معتدل سیاسی استمرار یافت.
حزب کتائب از سال2007 تحت ریاست امين جمیل قرار دارد و هرچند یکی از اعضای اصلی ائتلاف14مارس است، سعی دارد تا روابط خود را با سایر احزاب و تشکل های سیاسی حفظ کند.
تیارالمردة: این تشکل سیاسی در سال1968 توسط تونی فرنجیه فرزند سلیمان فرنجیه رییس جمهور پیشین لبنان وارد به صحنه سیاسی لبنان شد. گستره فعالیت های این حزب عمدتا مناطق مارونی نشین شمال لبنان است. در سالهاي اوليه جنگ داخلی به جبهه ائتلاف ملی راست پیوست ولی در سال 1978 به دنبال بروز اختلاف با هم پیمانان خود به ویژه با نیروهای شبه نظامی تحت امر بشیرجمیل، از آن جبهه جدا شد. این اختلافات به درگیری های نظامی و حمله شبه نظامیان مزبور به مناطق تحت امر حزب و کشته شدن تعدادی از اعضای آن منجر شد. پس از پایان جنگ، این حزب با حذف شاخه نظامی، صرفا به فعالیت های سیاسی و فرهنگی میپردازد. اين تشكل سياسي، به رهبری سلیمان فرنجیه با جریان ملی آزاد هم پیمان و عضو ائتلاف 8 مارس است و در مجلس نمایندگان نيز حضور دارد.
حزب المستقبل: جمعیتی سیاسی است که توسط رفیق حریری نخست وزیر پیشین لبنان تاسیس و رییس فعلی آن سعد حریری فرزند او می باشد. این حزب که مدعی است سخنگوئی سیاسی طائفه سنی را بر عهده دارد، محورشکل گیری ائتلاف 14مارس پس از ترور موسس آن است که در مخالفت با حضور سوریه در لبنان صورت گرفت و منتقد سر سخت حزب الله و سلاح مقاومت است. این حزب که از پشتوانه های مالی سعد حریری و حمایت سیاسی آمریکا، فرانسه و عربستان سعودی برخوردار است، موفق شد با بهره گیری از همین حمایتها اکثریت مجلس نمایندگان را در اختیار ائتلاف یادشده قرار دهد و بر همین اساس فواد سنیوره و سپس سعد حریری به نخست وزیری رسیدند. حزب المستقبل از امکانات قوی رسانهای همچون روزنامه المستقبل،تلویزیون المستقبل و رادیو شرق، برخوردار است و در حوزه های فرهنگی، آموزشی و تربیتی نیز فعالیت های گسترده ای دارد؛ از جمله از طریق موسسه حریری، همه ساله بورسیه های تحصیلات دانشگاهی داخلی و خارجی در اختیار فارغ التحصیلان مراکز آموزشی وابسته به این موسسه قرار می دهد. از شخصیت های بارز این جریان سیاسی، فواد سنیوره، فرید مکاری، سمیر الجسر، احمد فتقت و محمد کباره را می توان نام برد.
حزب الوطنین الاحرار*: این حزب را رییس جمهور اسبق لبنان، کمیل شمعون درپی بحران سال1958 تاسیس کرد. یکی از اصول مورد توجه حزب در مراحل اولیه، تحکیم جایگاه لبنان در خانواده کشورهای عرب بود. تحولات سیاسی بعدی اما کمیل شمعون و حزبش را به سیاست های غرب نزدیک کرد. در جریان جنگ داخلی به عضویت جبهه احزاب و نیروهای راست پیوست و بازوی نظامی حزب تحت عنوان "ببرها" علیه ائتلاف نیروهای ملی و فلسطینی وارد جنگ شد. این حزب نیز همچون بسیاری از احزاب سیاسی لبنان دچار اختلافات داخلی و انشعاب شد و با احزاب و نیروهای رقیب در صفوف مسیحیان مارونی درگیری هایی داشت و خسارت هایی را متحمل گردید. در سال 1985 دانی شمعون به ریاست حزب انتخاب شد و تغییراتی را در کادرهای حزبی صورت داد. این حزب اكنون به ریاست دوري شمعون عضو ائتلاف 14مارس است.
* اطلاعات مربوط به احزاب و جريانهاي سياسي با استفاده از منابع زير ارائه شده است:
حشيشو، نهاد؛1998، الاحزاب في لبنان، مركز الدراسات الاستراتيجية و البحوث و التوثيق،
- حيدر، محمود؛ 2011، احزاب لبنان، سيرة ذاتية ايديولوجية، رايزني فرهنگي ج.ا.ايران ،بيروت
- وب سايت وزارت اطلاعرساني لبنان به آدرس: www.ministryivfo.goc.Lb
** اتحاديه نيروهاي كار مردمي
*** ائتلاف كميتهها و روابط مردمي
*جريان ملي آزاد
** جنبش امل؛ نام اين جنبش از سر واژههاي سهگانه: افواج المقامة اللبنانية (گروههاي لبناني مقاومت) گرفته شده و به معناي اميد است.
**حزب سوسیالیست پیشرو
*جنبش توحيد اسلامي
*سازمان مردمي ناصري
* حزب كمونيست
** Comintern
* حزب نيروهاي لبناني
** حزب گردانهاي لبناني
* حزب ملی گرایان آزاد