نظام آموزشی لبنان
نظام آموزشي
بر اساس ماده 10 قانون اساسي لبنان، آموزش در اين كشور مادام كه مخل نظم عمومي نبوده و به حريم اديان و مذاهب خدشه وارد نسازد، آزاد است. طوائف مذهبي نيز مجازند تا مدارس ويژه خود را منطبق با قوانين و نظامهاي مصوب، تأسيس كنند.
نظام آموزشي جديد اين كشور در سال 1997 به تصويب رسيده است و تاكنون بر اساس آن عمل مي‌شود (التطوير التربوي 34،2004).
آموزش در مقطع دبستان، متوسطه و دبيرستان
بر اساس نظام آموزشي مصوب، آموزش پيش دانشگاهي شامل دو مرحله پايه و دبيرستان است. مرحله پايه 9 سال به درازا مي‌كشد و براي همه لبنانيها الزامي است. 6 سال اول اين پايه مقطع دبستان و 3 سال بعد، مقطع متوسطه است و فارغ‌التصحيلان اين مقطع گواهي رسمي دوره متوسطه را دريافت مي‌كنند. مقطع دبيرستان نيز شامل 3 سال تحصيلي است كه سال اول عمومي و در سال دوم، دانش‌آموزان بايستي يكي از دو شاخه علمي يا ادبي را انتخاب كنند. در سال سوم نيز يكي از شاخه‌هاي چهارگانه ادبيات و علوم انساني، علوم، علوم زيست‌شناسي، علوم اجتماعي و اقتصادي، گزينه انتخابي دانش‌آموزان خواهد بود. (پيشين، 23) دانش‌آموزاني كه مايلند پس از فراغت از تحصيل جذب بازار كار شوند مي‌توانند پس از سال پنجم ابتدايي در مراكز آموزشي فني و حرفه‌اي ثبت‌نام كنند (الاستراتيجية، 12،2007).
بر اساس گزارش اداره مركزي آمار لبنان، در سال تحصيلي 2009-2010 تعداد كل مدارس اين كشور 2882 باب بوده است كه از اين تعداد 47% را مدارس دولتي و 50% را مدارس خصوصي تشكيل مي‌داده‌اند و 3% باقيمانده نيز مدارس وابسته به اونروا* بوده است (ادارة الاحصاء المركزي، 2012،SIF.3) تعداد مراكز فني و حرفه‌اي نيز در سال تحصيلي 2005 – 2006 83 مركز دولتي با 35000 دانش‌آموز و 362 مركز خصوصي با 41500 دانش‌آموز در اين كشور فعال بوده است (الاستراتيجية، 12).همچنين در همين سال تعداد كل دانش‌آموزان 391،942 نفر بوده است كه حدود 66% از آنها در مدارس خصوصي ثبت نام كرده‌اند. بر اساس گزارش مزبور، 53% مدارس از زبان فرانسه و 25% آنها از زبان انگليسي و 22% نيز از هر دو زبان، به عنوان زبان آموزش استفاده شده است (ادارۀالاحصاء المركزي، پيشين).
مدارس دولتي توسط وزارت تربيت و آموزش عالي اداره مي‌شوندو در حالي كه بيشتر مدارس خصوصي از امكانات و تجهيزات و نيز كيفيت آموزشي بالايي برخوردارند، مدارس دولتي از بودجه و امكانات نسبتاً محدود و به همان نسبت از كيفيت آموزشي پايينتري برخوردارند. مدارس خصوصي لبنان كه معمولاً توسط افراد، مؤسات داخلي و خارجي و برخي احزاب و جريانهاي سياسي تأسيس شده‌اند، مجازند علاوه بر برنامه‌هاي مصوب، برخي دروس را نيز در برنامه‌هاي آموزشي بگجانند. مدارس وابسته به طوائف مذهبي نيز با استفاده از چنين مجوزي، آموزشهاي مذهبي را به دانش‌آموزان ارائه مي‌كنند.
آموزش عالي
در لبنان نظام واحد آموزش عالي وجود ندارد و تنها بر اساس مصوبه دولتي در سال 1996، ضوابط و شرايطي براي تأسیس مراكز آموزش عالي تعيين گرديده است. (الاستراتيجية،پيشين) تنوع فرهنگي و وابستگي‌هاي طائفي مانع شكل‌گيري نظام ملي آموزش در اين كشور شده است. سه رويكرد كاملاً متفاوت فرانكفوني، انگلوفوني و عربي در حوزه آموزش عالي (پيشين،19)نتیجه اين تنوع فرهنگي است كه در كنار تعدد روشها و نظامهاي آموزشي خاص، امكان نظارت بر عملكرد آنها را سخت كرده است.
يكي از ضعفهاي عمده در بخش آموزش عالي اين كشور، به ويژه در دانشگاه دولتي ، معدود بودن مراكز پژوهشي و در نتيجه سطح پايين پژوهش در اين حوزه است كه اين ضعف تأثير منفي بر سطح آكادميك استادان و نيز بر كيفيت آموزش دارد (پيشين، 36).
عليرغم مساحت اندك لبنان، بیش از40 دانشگاه و مركز آموزش عالي در اين كشور فعالند كه سابقه برخي از آنها به پيش از استقلال اين كشور مي‌رسد و كارنامه فعاليت دودانشگاه آمريكايي بيروت و قديس يوسف در حدود 140 سال است. تنها دانشگاه دولتي اين كشور، دانشگاه لبناني است و سایر دانشگاهها و مراكز آموزش عالي همگي خصوصي‌اند كه شامل 20 دانشگاه، 13 مركز آموزش عالي، 4 مركز آموزش تكنولوژي و 4 مؤسسه عالي پژوهش‌هاي ديني‌است.
تعداد كل دانشجويان اين كشور در سال تحصيلي 2009- 2010 ،180850 نفر بوده است كه تعداد 72813 نفر از آنها در دانشگاه دولتي و مابقي در دانشگاهها و مراكز آموزش عالي خصوصي تحصيل مي‌كرده‌اند. در همين سال، سه رشته تحصيلي كه بيشترين تعداد دانشجو در آنها ثبت كرده‌اند در دانشگاه دولتي، ادبيات عرب و شرقي، حقوق و علوم اجتماعي و در مجموع دانشگاه‌هاي خصوصي، رشته‌هاي بازرگاني، پژوهش‌هاي اسلامي و حقوق بوده است (ادارة الاحصاء المركزي، 2112، SIF.3).
دانشگاهها و مراكز آموزش عالي
الجامعة اللبنانية (دانشگاه لبناني): تنها دانشگاه دولتي لبنان است كه پس از استقلال اين كشور تأسيس شد. فعاليت اين دانشگاه با تأسيس مركز تربيت معلم و مدرسه عالي آمار در سال 1951 آغاز و با طي روند تكاملي، در سال 1959 به عنوان مؤسسه رسمي آموزش عالي كشور شناخته شد. دانشگاه لبنانی با 20 دانشكده و مؤسسه آموزش عالي وابسته بيشترين سهم را در آموزشهاي دانشگاهي دارد. اين دانشگاه به نسبت دانشگاه‌هاي خصوصي، بيشترين دانشجو، اعضاي هيئت علمي و فارغ‌التحصيل را داراست. 49% از كل دانشجويان لبناني در اين دانشگاه و در 105 رشته تخصصي (نظري و فني) تحصيل مي‌كنند، در حالي كه اين رقم در مجموع دانشگاه‌هاي خصوصي به 160 رشته تخصصي مي‌رسد. (الاستراتيجية، 16). دانشگاه دولتي لبنان در همه مقاطع آموزش عالي دانشجو مي‌پذيرد و زبان آموزش آن عربي، فرانسوي و انگليسي است و در برخي از دانشكده‌ها تنها زبانهاي فرانسوي و انگليسي تدريس مي‌شود. از جمله دانشكده‌هاي اين دانشگاه، علوم تربيتي، حقوق و علوم سياسي، كشاورزي، ادبيات و علوم انساني، مهندسي، پزشكي، دندانپزشكي، داروسازي، علوم وموسسه عالي علوم اجتماعي است. در سالهاي اوليه جنگ و عدم سهولت حضور دانشجويان در بيروت به دليل شرايط ناامني، بيشتر دانشكده‌هاي اين دانشگاه شاخه‌هايي را در مراكز استانها داير كردند كه اين شاخه‌ها همچنان فعاليت دارند. هزينه‌هاي ثبت نام و تحصيل در دانشگاه دولتي به نسبت ديگر دانشگاه‌هاي خصوصي به مراتب كمتر و البته سطح تحصيل و امكانات آن نيز كمتر است. هزينه مقطع ليسانس در رشته‌هاي علوم تطبيقي حدود 170 دلار و در رشته‌هاي نظري حدود 130 دلار است. اين مبلغ در مقطع فوق ليسانس و دكترا در همه رشته‌ها به حدود 500 دلار می رسد. اين ارقام براي دانشجويان غيرلبناني به بيش از دو برابر افزايش پيدا ميكند (الجامعات، 2012،1، 105 تا 152). تحصيل در 4 دانشكده اين دانشگاه شامل ادبيات و علوم انساني، حقوق و علوم سياسي اداري، علوم و علوم اجتماعي بدون شركت در امتحان ورودي امكان‌پذير است و پذيرش در ديگر دانشكده‌ها منوط به كسب نمره قابل قبول (الاستراتيجية ،16) از امتحان ورودي است.
الجامعة الاميركية في بيروت (دانشگاه آمريكايي بيروت): اين دانشگاه در سال 1866 با عنوان دانشكده انجيلي سوريه توسط دانيال بليس از اعضاي فعال مبشران پروتستان آمريكايي تأسيس شد. فعاليت‌هاي اين دانشكده با مجوزي كه وي از ايالت نيويورك دريافت كرده بود با تدريس زبانهاي عربي و انگليسي، فرانسوي، تركي، لاتيني آغاز و سپس با رياضيات، تاريخ قديم عرب، تاريخ اديان و تورات ادامه يافت. در سالهاي بعد، رشته‌هاي ديگري چون پزشكي و داروسازي، فلسفه، تاريخ و اخلاق به رشته‌هاي تحصيلي آن افزوده شد و دانشجويان بسياري را نه تنها از لبنان و سوريه كه از ديگر كشورهاي عرب جذب كرد. تعداد قابل توجهي ازچهره‌هاي فرهنگي، نخبگان سياسي و مسئولان و مديران ارشد لبناني، سوريه و ديگر كشورهاي عرب درقرن بيستم از فارغ‌التحصيلان اين دانشگاه بودند كه از جمله شخصيت‌هاي لبناني مي‌توان به اميل بستاني، فارس الخوري، سليم الحص، عادل عسيران، وليد جنبلاط، غسان تويني، صائب سلام و نجيب ميقاتي اشاره كرد.
نظام آموزشي اين دانشگاه بر اساس نظام آموزشي عالي آمريكا و سال تحصيلي به سه ترم تقسيم مي‌شود. نظام واحدي مبناي آموزش و زبان اصلي تدريس، انگليسي است. دانشگاه آمريكايي بيروت در همه مقاطع آموزش عالي دانشجو مي‌پذيرد و داراي 5 دانشكده كشاورزي و علوم تغذيه، ادبيات و علوم انساني، مهندسي و عمران، علوم بهداشتي و پزشكي است. پذيرش در اين دانشگاه منوط به داشتن معدل بالا و كسب نمره قابل قبول در امتحان زبان انگليسي است. هزينه‌هاي تحصيل در اين دانشگاه نسبتاً بالا و بسيار بيشتر از دانشگاه دولتي و بيشتر از برخي دانشگاه‌هاي خصوصي است. به عنوان نمونه، هزينه ثبت نام در سال اول دانشكده مهندسي و عمران در حدود 10000 دلار و در رشته‌هاي مختلف دانشكده پزشكي، 18000 دلار است. اين دانشگاه از امكانات و سطح علمي بسيار مطلوب برخوردار و چندين كتابخانه تخصصي آن در اختيار دانشجويان قرار دارد. همچنين مراكز پژوهشي متعدد وابسته همچون مركز پژوهش‌هاي عربي و خاورميانه‌اي و مركز پژوهش‌هاي آمريكايي و مركز پژوهش‌هاي بهداشت و مسكن همه ساله دهها سمينار، ميزگرد علمي و كارگاه پژوهشي برگزار ميكند. (الجامعات، پيشين، 3 تا 23).
جامعة القديس يوسف (دانشگاه قديس يوسف): دانشگاه قديس يوسف يكي از قديمي‌ترين دانشگاه‌هاي لبنان است كه در سال 1875 توسط مبشران يسوعي با دو رشته فلسفه و الهيات در بيروت آغاز بكار كرد و به زودي با تأسيس رشته‌هاي پزشكي، داروسازي و پرستاري توسعه يافت و به عنوان يكي از مراكز آموزش عالي مهم نه تنها در لبنان كه در سطح كشورهاي منطقه مطرح شد. اين دانشگاه با كادر علمي شامل 1800 استاد، داراي مجموعه متمركز دانشگاهي شامل علوم پزشكي و پرستاري، علوم اجتماعي، علوم انساني، علوم و تكنولوژي است كه حدود 30 دانشكده و موسسه و مركز آموزش عالي را در خود جاي داده‌اند و در مقاطع مختلف و رشته‌هاي متنوع دانشجو مي‌پذيرند. از جمله دانشكده‌ها و مراكز آموزش اين دانشگاه مي‌توان از دانشكده پزشكي، داندانپزشكي، داروسازي، علوم، ادبيات و علوم انساني، پرستاري، مهندسي، حقوق و علوم سياسي، علوم اقتصادي، علوم تربيتي، علوم اداري و مديريت بازرگاني، مدرسه عالي علوم دنيي، مؤسسه عالي زبانها و ترجمه، مؤسسه عالي ادبيات شرقي و مؤسسه عالي پژوهش‌هاي اسلامي مسيحي نام برد كه پذيرش در آنها مستلزم شركت در آزمون زبان و امتحان ورودي و كسب نمره قابل قبول است. نظام آموزشي در اين دانشگاه ،فرانسوي و زبان اصلي آموزش نيز زبان فرانسه است و حدود 10000 دانشجو در آن تحصيل مي‌كنند. هزينه تحصيل در اين دانشگاه، گران است. به عنوان مثال، هزينه يك واحد درسي در مقطع ليسانس در رشته‌هاي علوم انساني 64 دلار، يك واحد درسي در مقطع دكترا در رشته‌هاي پزشكي و داروسازي 224 دلار و يك واحد درسي در مقطع ليسانس در رشته‌هاي مهندسي 186 دلار است. اين دانشگاه داراي چند مركز تحقيقاتي و پژوهشي از جمله: مركز اسناد و پژوهش‌هاي ميراث عربي مسيحي و مركز تحقيقات زبانهاي زنده است (پيشين، 24 تا 64).
جامعة بيروت العربية (دانشگاه عربي بيروت): اين دانشگاه كه در سالهاي اوليه تأسيس با عنوان دانشگاه جمال عبدالناصر شناخته مي‌شد، با اهتمام انجمن لبناني نيكوكاري و حمايت دانشگاه اسكندريه در سال 1960 بنيان گزارده شد و به لحاظ اداری همچنان با دانشگاه مزبور مرتبط است ورئیس آن توسط همان دانشگاه تعیین می شود. داراي 10 دانشكده از جمله ادبيات، حقوق،علوم، مهندسي و پزشكي است و در مقاطع ليسانس تا دكترا دانشجو مي‌پذيرد. زبان آموزش در رشته‌هاي كاربردي انگليسي، و در دانشكده‌هاي ادبيات و حقوق، زبان عربي است. اين دانشگاه داراي دو مركز پژوهش تحت عنوان مركز مشاوره و پژوهش و نيز مركز پژوهش‌هاي محيط زيست و توسعه است (پيشين 51 تا 61).
الجامعة الاسلامية في لبنان (دانشگاه اسلامي لبنان): انديشه تأسيس اين دانشگاه به رهبر شيعيان لبنان امام موسي صدر بازمي‌گردد. فعاليت‌هاي اين دانشگاه اما از سال 1995 زير نظر شوراي عالي شيعيان آغاز شد. هر چند اين دانشگاه وابسته به شيعيان است، از ديگر طوائف مذهبي و مليتهاي غيرلبناني نيز دانشجو مي‌پذيرد. تعداد دانشجويان آن در سال اول تأسيس 150 نفر بود كه اين تعداد در سال تحصيلي 2005 - 2006 به 3000 نفر رسيده است. اين دانشگاه داراي دانشكده‌هاي مهندسي، پژوهش‌هاي اسلامي، پرستاري، حقوق، علوم سياسي و اداري، اقتصاد و مديريت بازرگاني، علوم و فنون، گردشگري و ادبيات و علوم انساني و كادر علمي آن حدود 370 نفر است. دانشگاه اسلامي در اتحاديه دانشگاه‌هاي عربي، آژانس دانشگاهي فرانكفون، اتحاديه بين‌المللي دانشگاهها، اتحاديه دانشگاه‌هاي جهان اسلام، انجمن دانشگاه‌هاي اسلامي و اتحاديه بين‌المللي رؤساي دانشگاهها عضويت دارد. دانشگاه اسلامي لبنان در بيشتر رشته‌ها در مقاطع ليسانس و فوق ليسانس و در دانشكده‌هاي پژوهش‌هاي اسلامي، حقوق، علوم سياسي و اداري و ادبيات و علوم انساني تا مقطع دكترا دانشجو مي‌پذيرد. هزينه تحصيل در اين دانشگاه نسبت به بسياري از دانشگاه‌هاي خصوصي پايينتر است. اين دانشگاه داراي مركز پژوهشي با عنوان مركز مطالعات و نشر است و نشريه علمي با عنوان صوت الجامعه را منتشر ميكند (پيشين 178 تا 194).
جامعة البلمند (دانشگاه بلمند): اين دانشگاه غيرانتفاعي كه وابسته به طائفه روم ارتدوكس است در سال 1988 در محل دير بلمند در شمال لبنان به عنوان مدرسه عالي الهيات آغاز به كار كرد و امروز با 7 دانشكده و چند مؤسسه آموزش عالي و مركز پژوهش به فعاليت خود ادامه مي‌دهد. دانشكده‌هاي ادبيات و علوم اجتماعي، مهندسي، علوم پزشكي و الهيات از جمله دانشكده‌هاي آن و مركز پژوهش‌هاي اسلامي مسيحي، مؤسسه مطالعات تاريخ، باستان‌شناسي و ميراث شرق نزديك و مركز تحقيقات مهندسي و محيط زيست ازموسسات علمي فعال آن و زبانهاي عربي، انگليسي و فرانسه، زبانهاي آموزشي اين دانشگاهند (الجامعات، 2012،2 ، 4تا20).
جامعة روح القدس (دانشگاه روح القدس): اين دانشگاه در سال 1950 توسط جمعيت راهبان ماروني لبنان در منطقه الكسليك در جبل لبنان پايه‌گذاري شد و در سال 1962 مجوز رسمي فعاليت دريافت كرد. اين دانشگاه امروز با 11 دانشكده، 4 مؤسسه آموزش عالي و 925 نفر كارد علمي، حدود 7500 دانشجو را آموزش مي‌دهد. زبان آموزش در آن فرانسه و در مقاطع سه گانه دانشجو مي‌پذيرد. از جمله دانشكده‌هاي آن، هنرهاي زيبا، حقوق، الهيات،فلسفه و علوم انساني، موسيقي و علوم است. دانشگاه روح القدس همچنين داراي چند مركز پژوهشي از جمله مركز پژوهش‌هاي لبناني و مركز تحقيقات فرهنگي آمريكاي لاتين است (پيشين، 62 تا 68).
برخي ديگر از دانشگاهها و مؤسسات عالي آموزشي لبنان، عبارتند از : اللبنانية الاميركية (1999) تحت حمايت دانشگاه ايالت نيويورك، حكمت(1875) وابسته طائفه ماروني، هايكازيان (1955) وابسته به ارامنه، سيدة اللويزة (1987) وابسته به جمعيت راهبان مريم مقدس – ماروني، الجنان(1988) وابسته به اهل سنت طرابلس، الانطونية (1966) وابسته به جمعيت راهبان انطوني – ماروني، الجامعة العالمية، وابسته به انجمن طرح‌هاي خيريه (اهل سنت)، المقاصد في بيروت (2000) وابسته به جمعيت خيريه المقاصد الاسلاميه (اهل سنت)، بيروت الاسلامية (1996) وابسته به دارالفتواي اهل سنت، الحريري (1999) وابسته به رفيق الحريري نخست وزير مقتول لبنان.
*آژانس امداد واشتغال سازمان ملل براي آوارگان فلسطيني (UN RWA)