ایران شناسی در لبنان
ايران‌شناسي و زبان و ادبيات فارسي*
ايران‌شناسي به مفهوم علمي آن در اين كشور وجود ندارد و صرفاً در برخي مقاطع در چارچوب آموزش زبان و معرفي ادبيات فارسي و يا برخي پژوهشها و رساله‌هاي دانشگاهي و برگزاري نشستهاي علمي به اين موضوع پرداخته مي‌شود. مجله «الدراسات الادبية» نمونه‌اي از اين موارد است. برخي از استادان دانشگاهي لبنان نيز به مطالعه تاريخ و تمدن ايران و تحولات سياسي، اجتماعي و فرهنگي جمهوري اسلامي ايران اهتمام دارند و با نگارش كتاب و مقاله و مشاركت در نشستهاي علمي، نتيجه مطالعات خود را ارائه مي‌كنند.
هرچند با توجه به روابط ديرينه و مشتركات فرهنگي و نيز موافقت‌نامه‌هاي فرهنگي موجود، وضعيت آموزش زبان فارسي در اين كشور چندان رضايتبخش نيست،با فعاليتهاي نمايندگي فرهنگي ج.ا.ا در لبنان ، آموزش اين زبان در سالهاي اخير با استقبال مواجه و رو به توسعه بوده است.
پيش از آن، اولين گامها براي آموزش زبان فارسي در اين كشور از دانشگاه دولتي لبنان آغاز شد. در پي امضاي توافق‌نامه فرهنگي همكاري ميان ميان دانشگاه تهران و دانشگاه مزبور در سال 1958 (1336 ش) دكتر محمد محمدي ملايري كه خود دانش‌آموخته دانشگاه آمريكائي بيروت بود از سوي دانشگاه تهران براي راه‌اندازي كرسي زبان و ادبيات فارسي به عنوان زبان اختياري در دانشگاه دولتي لبنان عازم بيروت شد و به مدت 10 سال مسئوليت كرسي و تدريس زبان و ادبيات فارسي را برعهده داشت. علاوه بر آن، او نسبت به معرفي زبان و ادبيات فارسي به ادب پژوهان و محافل ادبي لبنان اهتمام داشت و موفق شد مجله دو زبانه الدراسات الادبية را در اين دانشگاه منتشر كند. اين نشريه، تنها به پژوهشهاي زبان و ادبيات فارسي اختصاص نداشت و در كنار اين مهم، مقالاتي در حوزه ادبيات تطبيقي فارسي و عربي، زبان و ادبيات عرب و موضوعات تاريخي مرتبط نيز به دو زبان فارسي و عربي در آن درج مي‌شد. در پي بازگشت دكتر محمدي به ايران، هرچند دكتر احمد لواساني كه دكتراي خود را در رشته زبان و ادبيات عرب از دانشگاه لبنان دريافت كرده بود و با همكاري دكتر فكتور الكك كه دكتراي زبان و ادبيات فارسي را از دانشگاه تهران اخذ و به عنوان اولين استاد لبناني حائز دكترا در اين رشته به دانشگاه دولتي لبنان پيوسته شد، كار آموزش زبان فارسي را ادامه دادند ولي انتشار مجله مزبور به علل مختلف متوقف شد. با آغاز جنگ داخلي لبنان و بروز نابساماني در دانشگاهها، كار آموزش زبان فارسي نيز براي مدتي تعطيل و به دنبال تأسيس شاخه‌هاي اين دانشگاه در مناطق مختلف لبنان كه بنا بر شرايط جنگ صورت گرفت، دوباره بطور محدود از سر گرفته شد. پس از پايان جنگ، با پيگيري رايزني فرهنگي ج.ا.ا در بيروت آموزش زبان فارسي مورد اهتمام بيشتري قرار گرفت و با راه‌اندازي مجدد كرسي زبان فارسي در دانشگاه دولتي لبنان تلاش براي توسعه آموزش اين زبان و برگزاري دوره‌هاي آزاد آموزش آغاز شد. همچنين در ادامه اين تلاشها، مجله الدراسات الادبية پس از 20 سال توقف، مجدداً با اهتمام دكتر فكتور الكك راه‌اندازي گرديد.
از آنجا كه زبان فارسي در دانشگاه دولتي و برخي ديگر از دانشگاههاي لبنان صرفاً به عنوان زبان اختياري در كنار ديگر زبانهاي شرقي و تنها در چند رشته، آموزش داده مي‌شود، نتيجه مطلوبي همچون توانمند سازي زبان آموزان به خواندن متون فارسي و يا سخن گفتن به فارسي در پي نداشته است. لذا طي سالهاي گذشته از سوي رايزني مزبور تلاشهائي براي راه‌اندازي گروه زبان و ادبيات فارسي در دانشگاه دولتي اين كشور صورت گرفته است كه در پي امضاء توافق‌نامه همكاري ميان دانشگاههاي تهران و دولتي لبنان در سال 1388، و توافقهاي اوليه انجام و برخي مصوبات قانوني نيز در اين خصوص اخذ شده است. همچنين درس‌نامه زبان و ادبيات فارسي تهيه و به تأييد قطب علمي دانشگاه فردوسي نيز رسيده است و در كميته مربوطه در دانشكده ادبيات دانشگاه مزبور مورد تأييد قرار گرفته است. تغيير و تحولات سياسي و جابجائي مسئولان مربوطه اما تاكنون مانع از آن بوده است كه اين مهم تحقق يابد. در صورت تأسيس و فعاليت اين گروه آموزشي، نه تنها زبان فارسي كه مقوله پژوهش در حوزه ادبيات فارسي و تاريخ و تمدن ايران و نيز ادبيات تطبيقي فارسي و عربي مورد اهتمام بيشتري قرار خواهد گرفت و البته تأثير بسزايي در پيوندهاي فرهنگي خواهد گزارد.
علاوه بر شاخه‌هاي دانشگاه دولتي در مناطق مختلف، آموزش زبان فارسي در برخي ديگر از دانشگاهها از جمله دانشگاه قديس يوسف و دانشگاه روح‌القدس انجام مي‌شود. همچنين با پيگيريها و پشتيباني رايزني فرهنگي اخيراً در مجموعه‌اي از مدارس غيرانتفاعي وابسته به المؤسسة الاسلاميۀ للتعليم و التربية كه داراي 14 شعبه و مجتمع آموزشي در بيروت و شهرهاي جنوبي و بقاع است، كار آموزش زبان فارسي آغاز شده است. همچنین مشابه این همکاری با سازمان مدارس المهدی وابسته به حزب الله صورت گرفته است.ل
از آنجا كه در كنار نظام آموزشي لبنان دانش‌آموزان موظف به فراگيري يكي از زبانهاي انگليسي يا فرانسه به عنوان زبان دوم پس از زبان عربي و مجاز به فراگيري يك زبان خارجي ديگر به عنوان زبان اختياري مي‌باشند، مشروط به فراهم آمدن زمينه‌هاي لازم و ساز و كارهاي مناسب، امكان گسترش اين تجربه جديد به ديگر مدارس وجود دارد.
آموزش زبان فارسي براي داوطلبان آزاد نيز طي دهه گذشته تاكنون در محل رايزني فرهنگي برقرار و به ويژه در چند سال اخير با استقبال بسياري روبرو بوده است.
*- اطلاعات مربوط به زبان فارسي در لبنان با استفاده از دو منبع زير ارائه شده است:
1- وب سايت رايزني فرهنگي ج.ا.ايران در بيروت به آدرس: www.beirut.icro.ir
2- اطلاعات ميداني نگارنده