پیر حسام الدین راشدی

پیر حسام ­الدین راشدی (1329- 1401ق/ 1911- 1982م)، ادیب، مورخ و ایران­شناس پاکستانی. او فرزند پیرسید محمدحامدشاه راشدی بود و در سال 1329ق/ 1911م، در روستای بهمن، از توابع لارکانه سند، به دنیا آمد و در کراچی بالید. نسب او به سید محمد راشد روضه واله (1171-1234)، عارف اهل سند و مؤلف فرهنگ «جمع الجوامع»، می‌رسد و اصل آن‌ها از خاندان سادات واسط بود. او زبان‌های سندی، فارسی و انگلیسی را به‌طور خصوصی و خودآموز فراگرفت و مدرک دانشگاهی و شغل رسمی نداشت. راشدی به‌دفعات به بغداد، قاهره، بیروت، دمشق، لندن، افغانستان، فیلیپین، مسکو، هنگ‌کنگ و چین سفر کرد و ضمن بازدید از کتابخانه‌ها و آثار تاریخی آنجا، با نویسندگان معروف ملاقات کرد. او بارها به ایران سفر کرد؛ از جمله به دعوت وزارت فرهنگ و هنر، از 9 تا 15 شهریور 1345، برای شرکت در نخستین همایش جهانی ایران‌شناسان. راشدی فعالیت ادبی و فرهنگی خود را از 1309ش/1930م، با همکاری با ماهنامه «المنار» در شهر سَکهر سند، آغاز کرد. او با نشریات دیگری چون «زمین‌دار سند»، «ستاره سند»، «قربانی» و «الوحید» نیز همکاری داشت. شهرت علمی او به سبب تدوین و تصحیح منابع تاریخی و ادبی منطقه سند به فارسی بود. راشدی در محافل ادبی، به «پیر سند» شهرت داشت و او را پژوهشگری دقیق و مورخی صادق می‌دانستند. او در احیای زبان و ادب فارسی در سند سهم بسزایی داشت. راشدی حدود 25 کتاب در زمینه ادبیات فارسی و تاریخ و تذکره سند، از دوره کلاسیک یا معاصر، تصحیح انتقادی و چاپ کرد و خود نیز کتاب‌هایی تألیف و تدوین کرد. وی با برخی از مراکز مهم علمی نیز همکاری می‌کرد و در تأسیس و ادامه کار برخی از آن‌ها سهمی عمده داشت؛ از جمله انجمن ترقی اردو، مؤسسه مطالعات آسیای میانه و غربی دانشگاه کراچی، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان و انجمن فرهنگی ایران و پاکستان. در 1343ش/1964م، راشدی به سبب خدمات فرهنگی خویش، از رئیس‌جمهور پاکستان نشان «ستاره امتیاز» دریافت کرد. در 1342ش/1963م، دولت ایران به او نشان «سپاس» و در 1345ش/1966م، نشان «سپاس درجه اول» اعطا کرد. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران نیز در 1353ش/1974م، به او دکترای افتخاری ادبیات فارسی اعطا کرد. او در 12 فروردین 1361ش/ اول آوریل 1982م، پس از یک بیماری جانکاه، در کراچی درگذشت. برخی از آثاری که به تصحیح وی انجام شده­اند: تذکره مقالات الشعرا، تألیف میر علی‌شیر قانع تتوی؛ مثنویات و قصاید، تألیف همان؛ مکلی‌نامه، تألیف همان؛ تحفة الكرام، تألیف همان؛ مثنوی مظهر الآثار، تألیف سید جهان‌گیر هاشمی؛ تکمله مقالات الشعرا، تألیف مخدوم ابراهیم خلیل تتوی؛ تاریخ مظهر شاه‌ جهانی، تألیف یوسف میرک؛ مثنویات هشت ‌بهشت، تألیف عطا تتوی؛ منشور الوصية و دستور الحكومة، تألیف نورمحمد کلهوره؛ ترخان‌نامه، تألیف سید میر محمد بن سید جلال تتوی؛ راشدی بر کتاب‌های تصحیح‌شده، مقدمه، حواشی و تعلیقات مفیدی به زبان‌های سندی، فارسی یا اردو نوشته است. همچنین کتاب‌ها و مقالاتی در زمینه‌های مختلف تألیف کرده است؛ ازجمله: تذکره امیرخانی، به سندی که تاریخ مفصّل خاندان امیرخانی در سند است؛ دود چراغ محفل، به اردو و در شرح ‌حال پنج شاعر فارسی‌گوی شبه‌قاره؛ میرزا غازی بیگ ترخان اور اس کی بزم ادب، به اردو در شرح احوال و گزیده اشعار 35 شاعر فارسی‌گوی دربار میرزا غازی (متوفی 1021).

نیز نگاه کنید به

مطالعات ایرانی و ایران شناسی در پاکستان

نویسنده مقاله

محمد مهدی توسلی