گروه‌ها و نهادهای موثر اجتماعی مصر
فعالیتهای جامعه مدنی در مصر از سابقهای نسبتا طولانی (حدودا دویست ساله) برخوردار است. اولین مؤسسات جامعه مدنی در دهههای اولیه قرن نوزدهم ظهور کردند که بیشتر به فعالیتهای خیریه میپرداختند. در دوران اشغال مصر توسط انگلیس (1882تا 1922) ،بیشترین مقاومت مدنی از سوی انجمنها و جمعیتهای مردم نهاد و مستقل صورت میگرفت که در واقع، جایگزین دولت مصر شدند و نقش پررنگی در تأسیس بیمارستان، بانک و مدارس داشتند. انقلاب سال 1919 و پیآمدهای سیاسی اجتماعی و فرهنگی آن و افزایش سطح آگاهیها، زمینهساز ظهور مؤسسات جدید و نقشآفرینی در روند تحولات بود. انقلاب افسران آزاد در سال 1952 اما، آغاز مرحله رکود در فعالیتهای جامعه مدنی بود؛ زیرا دولت حاکم این نوع فعالیتها را مزاحم برنامههای خود میدانست. به تدریج بسیاری از آنها تعطیل و یا به موجب قانون سال 1956 از فعالیت منع شدند. با روی کار آمدن انور سادات و اتخاذ سیاست تکثرگرایی سیاسی و اعلام سیاست درهای باز اقتصادی، شرایط برای فعالیتهای مزبور فراهم و مؤسسات مردم نهاد و مستقل از حکومت، یکی پس از دیگر فعالیتهای خود را آغاز و موسسات و انجمنهای جدیدی هم به عرصه فعالیت وارد شدند ibnkhalduncenter.org,2014) www.) . از نیمههای دهه هفتاد قرن پیش این فعالیتها توسعه یافت و طی چند سال تعداد مؤسسات اجتماعی غیر دولتی به حدود 16800 مورد رسید که حدود 3 میلیون نفر عضو را شامل میشد (www.sis.gov.eg;2014). تعداد قابل توجهی از این مؤسسات که در شکل اتحادیههای صنفی فعالیت میکردند وابسته به جریانهای اسلامگرا بودند و تعدادی هم به عنوان سازمانها و انجمنهای دفاع از حقوق بشر فعال شدند. علیرغم فراز و فرودهای فعالیت جامعه مدنی طی دوران حکومت حسنی مبارک، امروز شبکهای گسترده از مؤسسات و انجمنهای اجتماعی در سراسر کشور در زمینههای گوناگون آموزشی، فرهنگی، اعمال خیریه و خدماتی و دیگر فعالیتهای اجتماعی فعال است. با توجه به نقشی که نهادهای غیردولتی در توسعه و پیشرفت جامعه دارند، دولت مصر طی دهههای گذشته زمینههای گستردهای را برای فعالیت آنها فراهم کرده است و حمایتهای مادی و قانونی برای تسهیل عمل آنها صورت داده است؛ صدور قانون شماره 84 در سال 2002 در همین راستا انجام شده است. مسائل عمدهای که امروز مورد اهتمام سازمانها و انجمنهای مردم نهاد مصر قرار دارد عبارت است از: مسئله حقوق بشر و آزادیهای فردی، مشکلات مربوطه به افزایش جمعیت و پیآمدهای منفی آن بر مقوله توسعه، مشارکت در زمینههای سوادآموزی و متحولسازی فعالیتهای آموزشی و ارتقاء سطح فرهنگ، مشارکت در ایجاد فرصتهای شغلی از طریق تشویق، حمایت از طرحهای کوچک و فعالیتهای خوداشتغالی، مسائل مربوط به کودکان و مادران و افراد نیازمند به خدمات ویژه، مشارکت در ارتقاء سطح آگاهیهای محیط زیستی افراد جامعه و نظارت بر فعالیتهایی که امکان آسیب رساندن به محیط زیست را دارد و نیز تلاش برای بهبود وضعیت محیط زیست.
برخی از جمعیتها و انجمنهای غیردولتی و مردمنهاد مصر عبارت است از:
سازمان مصری حقوق بشر: این سازمان که در راستای تحکیم مبانی اعلامیه جهانی حقوق بشر و قوانین بینالمللی دیگر در این خصوص فعالیت میکند، در سال 1985 تأسیس و مهمترین محورهای مورد اهتمام آن: پایش وضعیت حقوق بشر در مصر، دفاع از حقوق شهروندان مصری صرفنظر از هویت آنان و تهیه گزارشهای نقض حقوق افراد است. این سازمان دارای 2300 نفر عضو و 17 دفتر فرعی در استانهای مصر است.
مرکز تحقیقات حقوق بشر قاهره: در سال 1993 با هدف تقویت و تثبیت ارزشها و مبانی حقوق انسان و دموکراسی در مصر و جهان عرب تأسیس شده است. این مرکز با فعالیتهایی چون آموزش، انتشار کتاب و جزوات، مطالعه و تحقیق، برقراری و تحکیم همکاری با دیگر سازمانهای جامعه مدنی،ارائه الگوهای قانونی و سیاستهای جایگزینی در راستای منافع جامعه مدنی، اهداف خود را دنبال میکند. همچنین این مرکز از عنوان مشاور در شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل و کمیته آفریقایی حقوق بشر و ملتها برخوردار است.
مرکز مصری حقوق زنان: به عنوان سازمانی مستقل به حمایت و پیگیری حقوق زنان مصری در راستای مبارزه آنان برای رسیدن به حقوق کامل اهتمام دارد. از جمله فعالیتهای این مرکز تلاش در راستای ارتقاء سطح آگاهی و مشارکت زنان در حیات اجتماعی، ارائه مشاورههای حقوقی در خصوص مسائل و مشکلات و نیز دفاع از حقوق آنان در محاکم قضائی است.
مرکز عربی استقلال قضات و وکلا: از دیگر نهادهای غیردولتی است که در سال 1997 با هدف حمایت و تقویت عدالت در سطح کشورهای عرب منطقه، تحکیم مبانی حاکمیت قانون و استقلال قوه قضائیه، حرفه وکالت، حفظ احترام حقوق بشر و آزادیهای اساسی، فعالیتهای خود را آغاز کرده است. این مرکز در سال 2000 به عنوان مشاور شورای اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل برگزیده شده است.
مرکز زمین برای حقوق بشر: با هدف پرداختن به مسائل کشاورزان و روستاییان مصری از منظر حقوقی تأسیس شده است. فعالیتهای این مرکز عمدتا بر بهبود وضعیت اقتصادی کشاورزان روستایی، دفاع از حقوق کشاورزان و کارگران بخش کشاورزی و ارتقاء سطح آگاهی آنان به مسئله آلودگی محیط زیست، متمرکز است. این مرکز همچنین نسبت به حمایت و تشویق تشکلهای صنفی ، تعاونیها و انجمنهای کشاورزی برای نقشآفرینی بیشتر اهتمام میورزد. (www.sis.gov.eg;2014 ).
جمعیت نسل آینده: در سال 1998 با هدف پویاسازی فعالیتهای مرتبط با توسعه منابع انسانی ایجاد شد. این جمعیت برای تحقق اهداف خود برنامههای آموزشی از جمله آموزش مهارتهای اساسی و تربیت کادرهای انسانی را مورد توجه قرار داده است.
جمعیت حمایت قانونی از حقوق بشر: در سال 1999 تأسیس شد. این جمعیت را گروهی از فعالان حقوق بشر با هدف گسترش فرهنگ حقوق بشری و ارائه حمایتهای قانونی به قربانیان جرائم حقوق بشری و ارتقاء سطح آگاهیهای حقوقی بنیان گذاشتند.
جمعیت زن و جامعه: با هدف توانمندسازی انسانی برای مشارکت فعال اجتماعی در سال 1994 تأسیس شد. از جمله فعالیتهای این جمعیت، حمایت از زنان در حوزههای متعدد چون آموزش و ممارست به عنوان مدخل اصلی توسعه انسانی است. (همان)
از دیگر انجمنها و جمعیتهای اجتماعی غیردولتی مصر میتوان به: جمعیت ملی حقوق بشر و توسعه انسانی (1991)، جمعیت حامیان حقوق بشر در قاهره (1997)، مرکز مصری حقوق کودکان (2004)، شبکه عربی اطلاعات حقوق بشر (2004) و جمعیت مصری ترویج و توسعه آگاهیهای حقوقی (2005) اشاره کرد.
اتحادیههای صنفی: نیز طی چند دهه گذشته نقش بارزی در دفاع از حقوق صنوف مربوطه و حمایت از منافع اعضای آنها داشتهاند. امروز 25 اتحادیه صنفی در این کشور فعالاند که از جمله آنها میتوان به: اتحادیه وکلای دادگستری (1912)، اتحادیه روزنامهنگاران (1941)، اتحادیه مهندسان (1946)، اتحادیه پزشکان (1949)، اتحادیه صنف کشاورزان (1904)، اتحادیه معلمان (1905). اتحادیه فعالان اجتماعی (1974). اتحادیه هنرمندان تجسمی (1986). اتحادیه حافظان قرآن کریم (1993) و اتحادیه ورزشکاران (1987) اشاره کرد. (www.sis.gov.eg;2014).