مسیحیان مصر
دین مسیحیت در قانون اساسی این کشور به رسمیت شناخته شده است و بر این اساس مسیحیان مصری میتوانند احوال شخصیه و امور مذهبی را بر اساس منابع و مآخذ دینی خود سامان دهند. آموزههای مسیحیت برای اولین بار در سال 61 میلادی و در دوران حاکمیت رومیها توسط مرقس قدیس در مصر تبلیغ شد و هوادارانی یافت (تقریرالحالة الدینیة، 82:1997). گسترش مسیحیت در مصراما به عهد امپراطور تئودوسیوس در اواخر قرن چهارم بازمیگردد که مردم امپراطوری بیزانس را ناگزیر از گرویدن به مسیحیت کرد وزان پس شهر اسکندریه مرکز دین مسیحیان شرق شد .سالها بعدبه دلیل اختلافات مذهبی میان مسیحیان امپراتوری بیزانس، زمینه منازعه میان کلیسای اسکندریه و کلیسای رسمی امپراطوری که در قسطنطنیه مستقر بود نیز شکل گرفت. این اختلافات نه تنها جنبههای دینی داشت که به حوزه سیاسی نیز کشیده شد و تا ورود اسلام به این سرزمین ادامه یافت. (الانصاری، 1993: 89و90).
با ورود اسلام به سرزمین مصر و حاکمیت مسلمانان بر آن در سال 642 هجری به تدریج بسیاری از مردم مصر به دین جدید گرویدند و گروهی از آنان نیز همچنان بر مسیحیت باقی ماندند. مسیحیان مصر در طول قرون متمادی با جامعه مسلمان مصر عموما همزیستی مسالمتآمیز داشته و همواره خود را بخشی از جامعه مصر تلقی کرده اند. آنان حتی در دوره صلیبی هیچگاه به فراخوان صلیبیها پاسخ نداده و به حمایت از آنان برنخواستند؛ آنگونه که ارمنیها و مسیحیان لبنان و سوریه رفتار کردند (تقریرالحالة الدینیة:87).
در حالی که آمارهای سازمان مرکزی آمار مصر، جمعیت مسیحیان مصر را اندکی بیش از 5 میلیون نفر اعلام کرده است، منابع کلیسایی ضمن رد این آمار اعلام کردهاند که جمعیت مسیحیان بین 15 تا 18 میلیون نفر است (www.campas.gov.eg).
3- 1 - کلیسای قبطی ارتدوکس[1]
بیش از 95% از مسیحیان مصر را پیروان کلیسای قبطی تشکیل میدهد که بزرگترین طایفه مسیحی در خاورمیانهاند (www.sis.gov.eg;2015). کلیسای قبطی ارتدوکس اولین کلیسای رسمی مسیحیان مصر است که توسط مرقس قدیس در اسکندریه بنیان گزارده شد و بعدها به کلیسای اسکندریه معروف گردید(تقریرالحالة الدینیة :82) .قبطیان مصر علاوه بر کلیسای مرکزی و مراکز مذهبی و اسقفی وابسته، دارای مؤسسات اجتماعی، علمی و فرهنگی هستند. قبطیان با تأسیس مراکز خدمات اجتماعی همچون سرپرستی فقرا و فعالیتهای آموزشی و بهداشتی نقش عمدهای در شکلگیری جامعه مدنی در این کشور داشتهاند. المرکز القبطی للدراسات الاجتماعیة به عنوان مرکزی مطالعاتی و با هدف ارتقاء آگاهیهای عمومی اعضای کلیسا نسبت به واقعیتهای جامعه مصر با تمرکز بر ویژگیهای فرهنگی، سیاسی و تاریخی قبطیها در سال 1994 تأسیس شده است. مرکز مزبور دارای سه بخش مطالعات تخصصی شامل: بخش قبطی، بخش مطالعات جهان (مسیحیت) و بخش مسائل اجتماعی معاصر است. (همان،102).
رهبر فعلی کلیسای قبطی ارتدوکس مصر، پاپ تواضروس دوم از سال 2012 به این سمت انتخاب شده است. معمولا پس از انتخاب پاپ توسط مجمع مشترک قبطیان، روحانیون و شخصیتهای مدنی قبطی؛ رئیسجمهور مصر رسما او را به این سمت منصوب میکند. از جمله نهادهای دینی قبطیان مصر، شورای مقدس است که متشکل از 102 عضو شامل اسقفها، نمایندگان پاپ و روسای مراکز دینی وابسته در مصر و خارج از مصر است. وظیفه اصلی این شورا که به ریاست پاپ تشکیل میشود، تنظیم قوانین و مقررات کلیسایی و تعیین سازوکارهای اجرایی آن و نیز شرح و تفسیر اعتقادات دینی و بررسی و تصویب هرگونه تغییر و تحول در قوانین کلیسایی است. شورای مدنی عام نیز از مهمترین نهادهای جامعه قبطیان مصر است که با هدف مشارکت دادن مسیحیان قبطی غیرروحانی در اداره امور کلیسا به ویژه انتخاب پاپ، انتقال شکایت از رهبران روحانی به شورای مقدس، نظارت بر چگونگی هزینه شدن اموال کلیسا و نیز اداره امور اوقاف و جمعیتهای خیریه و مدارس وابسته به کلیسا در سال 1874 تأسیس شد. اعضای این شورا شامل 12 عضو منتخب از میان شخصیتهای غیر روحانی جامعه قبطیان و 12 نماینده قبطی پارلمان است. (www.sis.gov.eg ;2015).
3- 2 - کلیسای کاتولیک
کاتولیکهای مصر از کلیساهای هفتگانه پیروی میکنند که شامل، قبطیهای کاتولیک، روم کاتولیک، مارونی، ارامنه کاتولیک، سریان کاتولیک، کلدان کاتولیک و کلیسای لاتین است. کلیسای قبطی کاتولیک مصر با حمایت کاتولیکهای فرانسیسکن مصر در اواخر قرن هفدهم و اوایل قرن هجدهم شکل گرفت و پیروان آن رو به فزونی گزارد، به گونهای که پاپ بندکت چهاردهم در سال 1841 برای آنان سراسقف تعیین کرد. تعداد پیروان کلیسای قبطی کاتولیک در سال 1994، حدود 000/210 نفر بوده است. کلیسای روم کاتولیک را عمدتا مسیحیان کاتولیکی تشکیل دادند که از قرن هجدهم از قدس و سوریه و لبنان به این کشور مهاجرت کردند. پیروان کلیسای روم کاتولیک در مصر اندک و در سال 1992 حدود 000/7 نفر بوده است. تعداد پیروان کلیسای مارونی نیز در اواخر قرن گذشته حدود 5000 نفر بوده است. مسیحیان سریان کاتولیک از قرون اولیه مسیحیت در مصر حضور داشتند و از قرن هفدهم با حضور مهاجرین سریانی از عراق و سوریه این طائفه کاتولیک شکلی منسجم یافت و از سال 1850 کلیسای خود را بر پا کرد. تاریخ حضور ارامنه کاتولیک در مصر به سال1734 بازمیگردد که چهل خانواده ارمنی از ارمنستان به مصر آمدند و کلیسای کوچک خود را در سال 1737 تأسیس کردند. آنان از کلیسای ارمنی کاتولیک در لبنان پیروی میکنند و تعداد آنها در اواخر قرن گذشته حدود 1560 نفر بوده است. کلیسای کلدان کاتولیک در نیمه دوم قرن نوزدهم با مهاجرت برخی خانوادههای کلدانی به مصر شکل گرفت و تعداد آنها در سال 1890 به حدود 600 نفر رسید که عموما ریشههای عراقی، ایرانی و ترکی داشتند.
کلیسای کاتولیک مصر دارای شورایی مرکب از رهبران کلیساهای هفتگانه است که بالاترین مرجع کاتولیکهای مصر و ریاست آن با پاتریاک قبطیهای کاتولیک است. (تقریرالحالة الدینیة: 105 تا 108).
3-3 - کلیسای انجیلی
تأسیس کلیسای انجیلی مصر توسط مبشران انجیلی اروپایی که در قرن هجدهم به این سرزمین میآمدند، انجام شد. گامهای اساسی اما از نیمههای قرن نوزدهم باتصمیم مجمع عمومی کلیسای مسیحیت انجیلی شمال آمریکا مبنی بر اعزام برخی از مبشران وابسته به این کلیسا از سوریه به مصر، برداشته شد. مبشران انجیلی با فراگیری زبان عربی و انجام فعالیتهایی چون تأسیس بیمارستان، مدرسه و کلیسا، پیوند خود را با مردم مستحکم کردند و سرانجام در سال 1860 اولین مجمع کلیسای مشایخی در مصر با عضویت هفت تن تشکیل و پس از آن کلیسای کوچکی در مقر تبشیری در قاهره بر پا شد. به دنبال آن در سال 1873 کلیسای جدیدی تأسیس شد که اولین کلیسای مشایخی مصر به شمار میرود و از سال 1902 به عنوان کلیسای ملی انجیلی مصر (پروتستان) شناخته می شود. از تعداد مسیحیان پروتستانت مصر آمار دقیقی وجود ندارد، اما تعداد مذاهبی که در شورای عمومی انجیلی عضویت دارند به 17 مذهب میرسد . بزرگترین کلیسای پروتستان، کلیسای انجیلی مشایخی است که 320 کلیسای فرعی و کوچک زیرمجموعه آن است (همان: 121 و122 ).
[1] - «قبط» از واژه یونانی «ایجیبتوس» گرفته شده و از دوره حاکمیت یونانیها بر مردم ساکن مصر اطلاق میشده است. امروز هم مصریانی که پس از ورود به این سرزمین بر مسیحیت باقی ماندند با این نام شناخته میشوند.